Eindexamen biologie vmbo gl/tl II. De kip en het ei. Informatie 1 Uiterlijk

Transcriptie

1 De kip en het ei Informatie 1 Uiterlijk kam oog snavel kinlellen Borst P tenen Een witte leghorn Al 7000 jaar geleden werden kippen (of hoenderen) als huisdieren gehouden. Men vermoedt dat de kip afstamt van het Bankivahoen, dat nu nog in zuidoost Azië in het wild voorkomt. Door kunstmatige selectie zijn er door de eeuwen heen veel verschillende rassen gefokt. In de tabel staan enkele erfelijke eigenschappen genoemd waarop bij fokken geselecteerd kan worden. dominant gen Leghorn wit gekrulde veren poten met veren poten met vijf tenen wel een kam witte poten recessief gen Leghorn zwart gladde veren poten zonder veren poten met vier tenen geen kam gele poten - 1 -

2 Informatie 2 Skelet Het skelet van een vogel is licht maar stevig gebouwd. In de holten van de pijpbeenderen bevindt zich lucht. Het borstbeen heeft een groot uitsteeksel waaraan de sterke vliegspieren zijn vastgehecht. In de afbeelding is het skelet van een kip weergegeven. De botten van een kip hebben dezelfde namen als de overeenkomstige botten van een mens. scheenbeen - 2 -

3 Informatie 3 Voeding en vertering Een kip is een alleseter. Wilde hoenderen in de vrije natuur eten zaden, groene plantendelen en diertjes zoals slakken, wormen en insecten. De tamme kip, die bijna het hele jaar door eieren legt, heeft meer energierijke stoffen en mineralen nodig dan het wilde hoen. In de afbeelding is een deel van het verteringsstelsel van een kip weergegeven. Legenda: 1 slokdarm 2 krop 3 kliermaag 4 spiermaag 5 dunne darm 6 blinde darm 7 dikke darm De krop is een uitstulping van de slokdarm waarin het voedsel tijdelijk opgeslagen en voorgeweekt wordt. De kliermaag heeft dezelfde functie als de maag van een mens. In de spiermaag wordt het voedsel gekneed. Door ingeslikte steentjes wordt het kneden versterkt. De overige delen van het verteringsstelsel hebben dezelfde namen en functies als die van de mens

4 Informatie 4 Pikorde Bij kippen die in kleine groepen leven, bestaat een rangorde. Deze rangorde of pikorde wordt vastgesteld door andere kippen te pikken met de snavel. Hoe meer een kip door verschillende andere kippen wordt gepikt, des te lager is haar rangorde. De meest dominante kip verdringt bijvoorbeeld de andere kippen bij het voer, heeft de meeste kans om te paren met een haan en heeft de hoogste slaapplaats in het hok. De pikorde van een groep kippen kan bepaald worden door het pikgedrag gedurende enige tijd te observeren en te tellen hoe vaak de kippen worden gepikt door andere kippen. In de tabel staan de resultaten van zo n observatie. naam van de kip die wordt gepikt aantal pikken naam van de kip die pikt Aaltje Bea Cootje Dirkje Eva Froukje Aaltje Bea Cootje Dirkje Eva Froukje

5 Informatie 5 Het ontstaan van een ei Als een kip een half jaar oud is, begint ze eieren te leggen. Wilde hoenderen leggen ongeveer 60 eieren per jaar. Een kip kan het hele jaar door eieren leggen, tot wel 300 per jaar. Als ze met een haan heeft gepaard, kan de eicel bevrucht worden voordat het eiwit rond de dooier wordt afgezet. Maar meestal legt ze onbevruchte eieren. In de afbeelding is weergegeven hoe een ei in de voortplantingsorganen wordt gevormd. 1 eierstok: het rijpen van eicellen en het vormen van de dooier 2 techter van de eileider: opvangen van de rijpe eicel met dooier na de ovulatie (duur ± 20 minuten) 3 eerste deel van de eileider: vorming van eiwit (duur ± 2 ½ uur) 4 tweede deel van de eileider: vorming van de schaalvliezen (duur ± 1 ¼ uur) 5 laatste deel van de eileider: vorming van de schaal (duur ± 21 uur) - 5 -

6 Informatie 6 Bouw van een ei Legenda: 1. schaal: bestaat voor 95% uit calcium en bevat duizenden poriën waardoor zuurstof, koolstofdioxide en waterdamp kunnen passeren 2. schaalvliezen: beschermen tegen het binnendringen van bacteriën 3. luchtkamer 4. kiemschijf: hierin bevindt zich de bevruchte of onbevruchte eicel 5. eidooier: bevat voedingsstoffen voor de groei van een kuikentje 6. hagelsnoer: houdt de dooier op zijn plaats 7. eiwit: beschermt tegen schokken en tegen bacteriën Informatie 7 Samenstelling van een ei voedingswaarde per 100 g energie (kj) eiwit (g) vet (g) koolhydraten (g) water (g) gekookt kippenei kippeneidooier kippeneiwit Informatie 8 Ei-allergie Bij sommige mensen reageert het afweersysteem sterk op stoffen die het lichaam binnenkomen, maar die niet schadelijk zijn. Zo n sterke reactie wordt een allergische reactie genoemd. Bij mensen met een ei-allergie treedt een dergelijke reactie op na het eten van voedsel met eiwitten uit eieren. Deze eiwitten zetten bepaalde bloeddeeltjes, de zogenaamde B-cellen, aan tot het maken van antistoffen. Deze antistoffen binden zich aan de antigenen en zetten daarnaast het lichaam aan tot het maken van histamine. Deze stof veroorzaakt de allergische reacties, bijvoorbeeld huiduitslag, buikpijn, misselijkheid, verstopte neus, benauwdheid

7 De kip en het ei Lees eerst informatie 1 tot en met 8 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 49. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. 1p 37 Twee witte Leghorns worden met elkaar gekruist. De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer. Legenda: witte Leghorn kip witte Leghorn haan zwarte Leghorn kip zwarte Leghorn haan Wat is het genotype van de ouders? A Beide hebben genotype AA. B Beide hebben genotype Aa. C Beide hebben genotype aa. D Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa. 1p 38 In informatie 1 is een lichaamsdeel van een kip aangegeven met de letter P. In dit deel bevindt zich een bot. Hoe heet dit bot? A dijbeen B middenvoetsbeentje C teenkootje 1p 39 In informatie 2 zijn enkele botten met een letter aangegeven. Welke letter geeft het bot aan waaraan de vliegspieren zijn bevestigd? 2p 40 In informatie 3 is een deel van het verteringsstelsel van een kip afgebeeld. Welke twee cijfers in de afbeelding van informatie 3 geven delen aan waarin door de kip verteringsenzymen aan het voedsel worden toegevoegd? 2p 41 In de tabel van informatie 4 staan de namen van zes kippen. Welke van deze kippen heeft de hoogste slaapplaats in het kippenhok? Leg je antwoord uit. 1p 42 In de afbeelding van informatie 5 zijn de voortplantingsorganen van een kip weergegeven. Welk cijfer geeft het deel aan waarin reductiedeling optreedt? - 7 -

8 1p 43 In welk deel kan de eicel bevrucht worden? A in deel 1 B in deel 2 C in deel 3 D in deel 4 E in deel 5 1p 44 Ongeveer een uur nadat een kip één ei heeft gelegd, kan er weer een ovulatie optreden. Hoeveel eieren kan een kip op een dag maximaal leggen volgens de gegevens in informatie 5? 1p 45 In de afbeelding van informatie 6 is de bouw van een ei weergegeven. Na een bevruchting kan zich in een ei een kuikentje ontwikkelen. Welk cijfer in de afbeelding geeft het deel aan waaruit zich dan een kuikentje ontwikkelt? 2p 46 In de schaal van een ei bevinden zich kleine poriën waar gassen doorheen kunnen (zie informatie 6). Op de uitwerkbijlage staat een tabel. Geef in deze tabel achter elk gas met een kruisje aan of het gas het ei uit gaat of erin komt, als zich in het ei een kuikentje ontwikkelt. 1p gram eidooier levert meer kj aan energie dan 100 gram eiwit. Leg dit uit met behulp van informatie 7. 1p 48 In informatie 8 staat dat bepaalde bloeddeeltjes, de zogenaamde B-cellen, een rol spelen bij ei-allergie. Tot welke groep bloeddeeltjes behoren de B-cellen? A tot de bloedplaatjes B tot de rode bloedcellen C tot de witte bloedcellen 1p 49 Als een arts vermoedt dat een allergie veroorzaakt wordt door stoffen uit kippeneieren, kan hij onder andere een bloedonderzoek laten uitvoeren. Bloed van de patiënt wordt dan gemengd met eiwitten uit eieren. Als bepaalde stoffen in het bloed zich binden aan deze eiwitten, is dit een aanwijzing dat er sprake is van ei-allergie. Hoe heten de stoffen in het bloed die zich kunnen binden aan de eiwitten uit de eieren? A antigenen B antistoffen C histamines - 8 -

9 uitwerkbijlage 46 gas gaat het ei uit komt het ei in koolstofdioxide waterdamp zuurstof - 9 -