Ruimte voor de Rivier Hoe staat het met de crisis? Vrouwen aan de top. september, nummer 7. Vakblad voor managers beheer en onderhoud infrastructuur

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ruimte voor de Rivier Hoe staat het met de crisis? Vrouwen aan de top. september, nummer 7. Vakblad voor managers beheer en onderhoud infrastructuur"

Transcriptie

1 Vakblad voor managers beheer en onderhoud infrastructuur september, nummer Jaargang 91 Ruimte voor de Rivier Hoe staat het met de crisis? Vrouwen aan de top

2 al 50 jaar fundament onder uw mobiliteit september, nummer 7 Ruimte voor de Rivier 2010 De grote rivieren worden onder handen genomen met het project Ruimte voor de Rivier, dat Nederland de komende 50 jaar moet behoeden voor overstromingen vanuit Rijn, IJssel en Waal. Uit alle delen van de wereld komen delegaties kijken hoe die Hollanders het weer voor elkaar krijgen. Ingwer de Boer, programmadirecteur Ruimte voor de Rivier, geeft tekst en uitleg. 4 Automatische verkeersbordeninventarisatie Door jaarlijkse beeldinwinning van alle openbare wegen in heel Nederland met panoramafoto s, is het mogelijk om verkeersborden automatisch te detecteren en te lokaliseren. Komt herstel bouwsector Topvrouwen eindelijk op gang? Vrouwen aan de top - ook bij Rijks- De economie trekt aan, maar de waterstaat vormen ze nog een minderheid. Maar er is een inhaalslag malaise in de bouwsector is nog niet voorbij. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Otar vroeg genieur-directeuren (HID) zijn er nu al gaande: van de zestien Hoofdin- verschillende partijen of het einde zes vrouw. Een kennismaking met van de crisis in zicht is. Karin Visser, HID Utrecht en Ineke van der Hee, HID Dienst Zuid-Holland Coverbeeld: RWS, Ruben Smit Al 50 jaar wegwijs en innovatief voor een veilig en duurzaam wegennet. Column Elco Brinkman Actueel Precisiewerk aan de A4 Boek Risicodenken binnen de waterwereld 11 18, Agenda Monitoring onderbouwd in kwaliteitsplan Opleidingen Wie, wat, waar september

3 Programmadirecteur Ingwer de Boer: Ruimte voor de Rivier zet Nederlandse waterexpertise op de kaart Tekst: Olav Lammers De zomer van 2010 werd gekenmerkt door enorme overstromingen van rivieren over de hele wereld. Niet alleen China en Pakistan haalden de voorpagina s, ook Midden-Europa was het decor van grote wateroverlast. Vooral landen als Tsjechië en Polen werden zwaar getroffen. In Zuid- Frankrijk ging het begin deze zomer ook goed mis, net als in Engeland, waar de rivieren plots ook niet meer te temmen waren. En de delta Nederland? De grote rivieren hier worden onder handen genomen met het project Ruimte voor de Rivier, dat Nederland de komende 50 jaar moet behoeden voor overstromingen vanuit Rijn, IJssel en Waal. Uit alle delen van de wereld komen delegaties kijken hoe die Hollanders het weer voor elkaar krijgen. Bron: Rijkswaterstaat De afspraak met Ingwer de Boer, directeur bij Rijkswaterstaat van de programmadirectie Ruimte voor de Rivier, had niet op een beter moment gekozen kunnen worden: 26 augustus 2010, de dag waarop de Dinkel en andere waterlopen in het oosten van het land royaal buiten hun oevers zouden treden; niet zo gek met een record neerslag van 120 mm in een etmaal. Maar De Boer vertoont geen krimp. Terwijl het panorama achter hem, gezien vanaf de hoogste verdieping van de Rijkswaterstaattoren in Utrecht het ene na het andere zwarte, ondoorzichtige watergordijn laat passeren. Hij lijkt te willen zeggen: alles onder controle! Kantje boord Dat was in 1993 en vooral 1995 wel anders. Toen moesten een kwart miljoen mensen en bijna een miljoen dieren worden geëvacueerd, omdat onder andere de dijken van de Waal bij Ochten op springen stonden en het water tot aan de kruin van de dijken reikte. De Boer: Dat was toen inderdaad kantje boord en die gebeurtenis is dan ook de directe aanleiding geweest om tot het programma Ruimte voor de Rivier te komen. We werden met de neus op de feiten gedrukt: de grote rivieren waren in de loop der tijd teveel in een keurslijf van dijken gestopt, terwijl door de verandering van het klimaat de winters al natter begonnen te worden en de regenbuien zwaarder. Er moest dus snel iets gebeuren. Een overstroming zou rampzalig zijn omdat de bevolkingsdichtheid in het lager gelegen binnendijkse gebied sterk was toegenomen en ook het geïnvesteerd vermogen. Maar het alleen maar verhogen van de dijken bleek geen duurzame oplossing. Technisch gezien stuitte dat op veel plaatsen op problemen, terwijl dijkverhogingen ook landschapontsierend zouden uitpakken met alle verzet van dien, zo vertelt De Boer. Er moest dus een list verzonnen worden. Keuze uit 600 locaties In 2000 werd door het kabinet een nieuw beleid voorgesteld waarbij de grote rivieren meer ruimte zouden krijgen door bijvoorbeeld dijken te verleggen en uiterwaarden uit te graven. Op initiatief van de ministeries van Verkeer en Waterstaat, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is vervolgens onderzocht welke rivierverruimende maatregelen tot verlaging van het waterpeil zouden kunnen leiden. De Boer: In totaal werden zo n 600 mogelijke locaties langs Rijn, Waal en september

4 IJssel bekeken. Daaruit zijn uiteindelijk 39 locaties geselecteerd die zich het best voor de te nemen maatregelen lenen. Planologische Kernbeslissing Deze locaties zijn vervolgens vastgelegd in de Planologische Kernbeslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier. In 2006 stemden zowel de Tweede als Eerste Kamer unaniem in met deze PKB en dat betekende het officiële startsein van het Rijksprogramma om het Nederlandse rivierengebied veiliger te maken. De Boer werd in 2006 gevraagd de kar te trekken. Als HID van de dienst Utrecht stond hij al aan de wieg van Project A2, de verbreding van de snelweg tussen Amsterdam en Utrecht. Ik houd van toekomstvaste oplossingen. Je hebt niets aan projecten die als ze klaar zijn, al weer achterhaald zijn. Regelmatig krijg ik delegaties op bezoek die willen aanschouwen hoe wij inspelen op de te verwachten klimaatverandering Regionale betrokkenheid De Boer moest de hele organisatie van het project Ruimte voor de Rivier van de grond af opbouwen. Maar er was goed over de nieuwe aanpak nagedacht en de hoofddoelstellingen waren duidelijk: het halen van de veiligheidsdoelstellingen door met het verruimen van de rivier een waterstanddaling te realiseren. Tegelijkertijd moest geïnvesteerd worden in ruimtelijke kwaliteit waarmee het rivierengebied mooier en aantrekkelijker wordt gemaakt en meer ruimte voor natuur en recreatie ontstaat. Bovendien moesten de projecten een duidelijke lokale, regionale insteek krijgen. Dit laatste wil zeggen dat de regionale overheden die betrokken zijn bij de 39 locaties waar de Rijn, IJssel en Waal moeten worden verbreed, de projecten zelf mochten uitwerken, mits zij binnen het budget zouden blijven en de veiligheidsdoelstellingen zouden worden gehaald. Met vijf waterschappen, drie provincies en vijf gemeenten werd een bestuursovereenkomst getekend. De Boer: Met deze werkwijze is de kans maximaal dat voor de afzonderlijke projecten voldoende draagkracht in de omgeving wordt verkregen. Daar hebben we ook veel in geïnvesteerd. Zo ontstond het gevoel dit is ons plan. Dit bestuurlijk commitment had als bijkomend voordeel dat goede afspraken gemaakt konden worden om tal van benodigde procedures zo snel mogelijk te laten verlopen, vertelt De Boer. Bij de uit te voeren projecten heb je te maken met een complex aan procedures. Omdat de totale klus in 2015 moet zijn afgerond, wilden wij van de lagere overheden dus wel garanties dat daartoe alles in het werk gesteld zou worden. Tot nu toe loopt dat goed met die, best ingewikkelde parallelschakeling. Als dat niet het geval zou zijn, zouden we pas rond 2020 klaar zijn. Rijksinpassingsplan Het voorkeursalternatief waar de partijen mee komen, moet eerst de goedkeuring van de staatssecretaris krijgen alvorens het tot in detail kan worden uitgewerkt tot een projectbesluit dat dan wel meteen een RO-doorwerking heeft. De Boer: Gaandeweg moest ook worden ingespeeld op de nieuwe Waterwet en ook de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening. Dat betekent dat als er meer dan één gemeente bij een project betrokken is, er beter via een provinciaal bestemmingsplan of Rijksinpassingsplan gewerkt kan worden. Ten aanzien van vier projecten is gekozen voor een Rijksinpassingsplan (de projecten Veessen Wapenveld, Noordwaard, Lent en Volkerak Zoommeer; red.). Het project Overdiepse Polder is een provinciaal inpassingsplan. De Raad van State heeft daar begin dit jaar definitief goedkeuring aan verleend. Het was het eerste tot stand gekomen Provinciaal inpassingsplan in Nederland, dus u kunt zich voorstellen dat wij zeer tevreden waren met het resultaat. Het betekende dat wij zorgvuldig omgaan met het integraliteitsaspect. Van 30 van de 39 projecten is het voorkeursalternatief duidelijk. Over tien daarvan is inmiddels een projectbesluit genomen, waarvan van acht het ontwerp bestemmingsplan ter inzage ligt. Twee plannen zijn al onherroepelijk door een uitspraak van de Raad van State. Naast het project Overdiepse Polder is dat ook het intussen gereedgekomen project Zuiderklip. Programmadirectie Het hele project Ruimte voor de Rivier wordt aangestuurd door de programmadirectie waarvan De Boer HID is. Onze taak is gelegen in de procesarchitectuur, waarbij wij onderzoeken welke projecten door de decentrale overheid en welke door Rijkswaterstaat worden gedaan. Daar gaat veel tijd in zitten en er is veel juridische kennis nodig om de zaak vorm te geven. Vormfouten zouden de werkzaamheden anders kunnen vertragen waardoor we 2015 nooit zouden kunnen halen. Daarnaast leveren wij de benodigde kennis en zorgen voor de detachering van mensen. Verder zijn wij verantwoordelijk voor de projectbeheersing. Wij toetsen de projectbesluiten op technische uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en vergunbaarheid, waarbij wij de vergunningverleners er zoveel mogelijk vooraf bij betrekken. Draagvlak Draagvlak onder lokaal en regionaal bestuur en bevolking is een van de belangrijkste peilers onder het Foto: RWS, Ruben Smit programma Ruimte voor de Rivier en er is De Boer en de zijnen alles aan gelegen om daar erg ver in te gaan. Dat draagvlak is volgens hem in de loop der jaren alleen maar gegroeid, niet in de laatste plaats door het rapport van de Commissie Veerman. Als voorbeeld hoe de aandacht voor het verkrijgen van draagvlak kan werken, wijst hij op de bocht van Lent bij Nijmegen. Deze bottlenek in de Waal bij Nijmegen moest nodig en snel worden aangepakt. Toen de Tweede en Eerste Kamer er zich eind 2006 over hadden uitgesproken, bleek Nijmegen faliekant tegen. Er zouden onder meer 50 gezinnen hun huis moeten verlaten. Vervolgens bood Den Haag de stad de gelegenheid om zelf trekker van het project te worden. Na ampele overweging ging het stadsbestuur akkoord. Dat betekende een enorme omslag. Men 6 september 2010 september

5 zag kans om het Ruimte voor de Rivier-project te gaan combineren met een zeer tot de verbeelding sprekend stadsontwikkelingsproject, waarbij de stad niet meer met de rug naar de Waal staat, maar Nijmegen de Waal omarmt. Applaus Ingwer de Boer herinnert zich in dit geval het applaus wat de toenmalige wethouder mocht ontvangen uit een volle zaal in Nijmegen toen het project beklonken werd. Dat applaus betekende niet zozeer dat iedereen het ermee eens was, want zeker voor die 50 gezinnen is het zwaar om te moeten verhuizen. Nee, dat applaus gold in onze ogen meer de waardering voor de wijze waarop het geheel is aangepakt: het goed luisteren naar de mensen, zoveel mogelijk rekening houden met zoveel mogelijk belangen en een duidelijk beeld schetsen van wat men er uiteindelijk voor terugkrijgt. Het totaal wordt er veel mooier op en dat leidt uiteindelijk tot een breed gedragen acceptatie. Ook veel mensen die uiteindelijk weg moeten, zijn zich bewust van het belang van het grotere geheel namelijk, de veiligheid van twee tot vier miljoen mensen. Dat draagt bij tot het begrip en dat kom ik bij vrijwel alle projecten tegen. Minnelijke verwerving Inmiddels zijn al 30 van de 50 gezinnen en tuinbouwbedrijven bij Nijmegen door het Rijk uitgekocht. De Boer: Dat doen wij zoveel mogelijk via minnelijke verwerving. Gedwongen onteigening proberen wij te voorkomen. Dat was ook de uitdrukkelijke wens van toenmalig staatssecretaris Melanie Schultz- Verhaegen om zo zorgvuldig mogelijk te handelen als mensen zouden moeten wijken voor het project Ruimte voor de Rivier. Zo n aanpak kost weliswaar veel tijd, maar bij de behandeling van de 15e voortgangsrapportage in juni heeft de Tweede Kamer nogmaals ingestemd met deze werkwijze, ook al kan het met betrekking tot een drietal projecten betekenen dat we iets over de einddatum van 2015 heengaan, aldus Ingwer de Boer die er zelf niet voor schroomt om, indien nodig, zelf aan de keukentafelgesprekken deel te nemen om naar de betrokkenen te luisteren en met ze tot een oplossing te Je hebt niets aan projecten die als ze klaar zijn, al weer achterhaald zijn komen. Intussen is van alle projecten zo n 60 procent van het vastgoed door de staat verworven. Norm overal gehaald Ondanks de enorme klus, ziet het er volgens De Boer naar uit dat de voortvarende aanpak ertoe leidt dat de einddatum van 2015 grotendeels wordt gehaald. Dat geldt ook voor de gestelde veiligheidsnorm van 1:1250, uitgaande van een maatgevende hoogwaterstand van m3 per seconde van de Rijn bij Lobith; 1000 m3 meer dan in de oude situatie. De Boer: Uit de toetsing van de modellen die Deltares per riviertak heeft opgesteld, blijkt dat die norm overal wordt gehaald. Dat is een compliment voor de mensen die de PKB hebben gemaakt. En ook ten aanzien van het tweede doel, het ruimte/kwaliteit aspect, zitten we goed. Dat aspect laten wij toetsen door een kwaliteitsteam onder leiding van Dirk Sijmons, de vorige rijksadviseur voor het landschap. Niet zonder trots durft Ingwer de Boer de uitspraak aan dat het hele programma Ruimte voor de Rivier zo goed als binnen het beschikbaar gestelde budget van 2,3 miljard gerealiseerd kan worden. Het budgetgestuurd ontwerpen, waarbij tekenen en rekenen in een wisselwerking werd uitgevoerd, heeft daar zeker toe bijgedragen. Dat zou een novum zijn voor een megaproject als Ruimte voor de Rivier is. Zeker weten doet De Boer het pas als alle aanbestedingen zijn gegund. Het is nog niet duidelijk hoe de markt zal reageren, maar het lijkt er op dat de kredietcrisis en het inzakken van de bouw wat dat betreft in ons voordeel werkt. In ieder geval blijkt uit de marktscans, die wij tussentijds houden, dat de markt hongerig is. Volgens de prognoses moet midden volgend jaar in aantal 60 procent van de aanbestedingen van start zijn gegaan en valt er meer duidelijkheid te geven. Dat is 70 procent ten opzichte van het budget. Dat valt dan samen met de midterm-review die we halverwege 2011 met de Tweede Kamer houden. Bedreiging als kans De taak van De Boer en de zijnen beperkt zich tot het meer ruimte geven aan de rivieren, maar daarnaast speelt ook nog het Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarmee bestaande dijken buiten het Ruimte voor de Rivier-programma moeten worden verstevigd om aan de veiligheidsnorm te voldoen. De Boer: Beide projecten zitten aan de preventiekant, het voorkomen van overstromingen. Building with nature was voor ons dan wel een nieuw aspect, maar altijd nog gericht op de veiligheid van de mensen achter de dijk. Wat ik de afgelopen jaren in een stroomversnelling heb zien komen, is het denken over hoe van een bedreiging ook weer een kans gemaakt kan worden. Hoe je allerlei zaken met elkaar kunt combineren. Ik doel op de adaptieve kant: het aangepast bouwen buitendijks, de innovatieve aanpak. Buitenlandse belangstelling Hij vervolgt: Kijk naar Dordrecht, de bypass bij Kampen, de integrale omgevingsontwikkeling bij Zutphen. Het rapport van de Commissie Veerman heeft daar een extra impuls aan gegeven. Al dit soort maatregelen ontgaat ook de andere delta s op de wereld niet. Regelmatig krijg ik delegaties uit die landen op bezoek die willen aanschouwen hoe wij inspelen op de te verwachten klimaatverandering. Een wel heel positieve ervaring had ik met een Chinese delegatie. Nog niet zo lang geleden is daar het zogenaamde Drieklovenproject tot stand gekomen voor de bouw van een reusachtige stuwdam. Ruim 1,5 miljoen mensen moesten daarvoor wijken, moesten het voor zichzelf maar oplossen. Tijdens het bezoek van de Chinese delegatie viel het mij op dat men niet zozeer geïnteresseerd was in de techniek dat kunnen ze zelf wel maar meer in hoe wij omgaan met de mensen die moeten wijken voor een project, hoe wij omgaan met schaderegelingen en dergelijke. Dat lijkt me een positieve ontwikkeling! Polder De Noordwaard: 2500 hectare buitendijks gebracht Tekst: Olav Lammers Eind volgend jaar gaat de schop in de grond voor het project De Noordwaard, een van de 39 schakels uit het programma Ruimte voor de Rivier. Op dit moment buigen vijf voorgeselecteerde aannemerscombinaties zich over het ontwerp. De biedingen moeten aan het eind van dit jaar binnen zijn. In 2015 moet het project zijn afgerond. Dan zal in totaal zo n vier miljoen kubieke meter grond zijn verzet. Polder De Noordwaard ligt tegen het nationaal park de Biesbosch, op de grens van Brabant en Zuid-Holland. De maatregel Ontpoldering Noordwaard is een gevolg van de PKB Ruimte voor de Rivier. Al voor de definitieve vaststelling hiervan in 2006 is de planvoorbereiding gestart. Het project wordt getrokken door RWS, in overleg met de provincie Noord- Brabant, gemeente Werkendam en waterschap Rivierenland. Twee kilometer verlaagd Jacco Zwemer is omgevingsmanager Noordwaard. Hij vertelt dat vrijwel de gehele polder, ongeveer 2500 hectare buitendijks wordt gebracht door de dijk langs de rivier de Nieuwe Merwede over een lengte van twee kilometer te verlagen. Daarmee kunnen de maatgevende waterstanden bij Gorinchem met 30 centimeter worden verlaagd. Op dit moment zijn we nog bezig met de formele procedures en binnen enkele weken verwachten we het definitieve rijksinpassingsplan dat in goed overleg met de gemeente Werkendam tot stand is gekomen. Dit plan is de basis waarop het project uitgevoerd gaat worden. Tegelijkertijd zijn we ook gestart met de aanbestedingsprocedure. Situatie uit 1905 als voorbeeld Met het rijksinpassingsplan is de kaart voor het gebied straks helemaal vastgelegd, vertelt Zwemer. In feite is het een terugkeer naar de situatie die hier in 1905 bestond; daarop is het plan grotendeels geïnspireerd. In die periode was dit nog een gebied met veel kreken en kleine poldertjes. In het midden van de Noordwaard komt straks een doorstroomgebied dat in het oosten een instroomopening krijgt: een drempel waarachter in de bestaande dijk vier openingen worden gemaakt waar ook nog eens vier bruggen over worden geconstrueerd. Aan de zuidwestkant komt een uitstroomopening waar drie bruggen overheen komen als onderdeel van de hoofdroute voor autoverkeer. Krekengebied Tussen de in- en uitstroomopening van het doorstroomgebied, wordt een groot aantal kreken gegraven en wordt onderscheid gemaakt tussen een gebied dat echt onder invloed staat van het dagelijkse getij vanuit Biesbosch en Haringvliet en een aantal poldertjes daar omheen met lage kaden, die in de zomer geschikt zijn voor veeteelt. Van de grond die vrijkomt Bron: Beeldbank RWS; Henri Cormont 8 september 2010 september

6 Column Elco Brinkman bij het uitgraven van de kreken worden eilandjes gevormd die grote grazers als vluchtplaats kunnen gebruiken bij hoog water. Het middengebied zal een natuurlijk karakter krijgen met aan de randen ruimte voor recreatie. Evacuatie bewoners Jacco Zwemer: De zogenaamde lagekadepolders komen jaarlijks onder water te staan. Daarnaast worden zogenaamde hogekadepolders aangelegd die een overstromingskans van 1:100 en in de meeste gevallen 1:1000 jaar hebben. In die polders wordt wonen en werken geconcentreerd. Over het algemeen kan er in het nieuwe buitendijkse gebied gewoon gewoond en gewerkt worden. Alleen bij hoge waterstanden - met een kans van ongeveer 1:100 jaar - zullen de bewoners in de toekomst geëvacueerd moeten worden, aldus Zwemer. Woningen en bedrijven In de Noordwaard waren in totaal 25 boerenbedrijven en 50 woningen aanwezig. Jacco Zwemer: Van de 25 bedrijven kan de helft blijven bestaan, een beetje afhankelijk van de grootte. Van de burgerwoningen moet de helft worden gesloopt, maar de bewoners kunnen er voor kiezen elders in de Noordwaard een nieuwe woning op te zetten. De andere helft van de woningen moet worden aangepast aan de veranderende omstandigheden. Terpen Dat wil zeggen dat er een forse vastgoedopgave aan het project verbonden is. Een groot deel van de polder is volgens Zwemer al aangekocht. Met bewoners van de huizen die moeten worden aangepast, vinden nog onderhandelingen plaats om tot een overeenkomst te komen. Alle woningen en ook boerenbedrijven komen op kleine terpen te staan. Dat geldt ook voor de poldertjes van 1:1000. Enkele oudere woningen staan overigens al, of nog steeds, op een terp. In sommige gevallen zijn die te laag en zal er nog een kleine kade omheen moeten worden aangelegd. Verwervers en taxateurs Het verplaatsen van de boerenbedrijven heeft nogal wat voeten in aarde voor wat betreft het vinden van de juiste locaties in de Noordwaard. Om tot een overeenkomst te komen is een heel team van verwervers en taxateurs actief. Alleen in het uiterste geval zal eventueel tot onteigening moeten worden overgegaan. Jacco Zwemer: Alle bewoners van de Noordwaard hebben de optie gekregen om hun woning aan het Rijk te verkopen en ergens anders naartoe te gaan. Nogal wat mensen hebben daar gebruik van gemaakt. Zo is een aantal agrariërs verhuisd naar Flevoland. Griend als golfbreker In het Rijksinpassingsplan is het ruimtelijk profiel voor de Noordwaard globaal vastgelegd. Bij de aanbestedingsprocedure wordt gebruik gemaakt van de economisch meest voordelige inschrijving. Ook de mate van hinder voor omwonenden tijdens de werkzaamheden wordt in de uiteindelijke beoordeling meegenomen, zegt Zwemer, die ook benieuwd is met welke eventuele innovaties de aannemerscombinaties naar buiten komen. Aan de rand van het projectgebied ligt het meest zuidelijk gelegen fort van de Hollandse Waterlinie: Fort Steurgat dat is bewoond. Om het fort zou een dijk aangelegd moeten worden, maar de bewoners wilden hun uitzicht niet verliezen. Dit probleem hebben we opgelost door de dijk 65 cm minder hoog te maken. Dat kan door voor de dijk een ruim 60 meter brede griend (laag wilgenbos) aan te leggen dat als golfbreker werkt. Kijkend naar de werken die Rijkswaterstaat in voorbereiding en in uitvoering heeft past er maar één conclusie. Er wordt momenteel en de komende tijd flink aan de weg getimmerd. Eind vorige maand werd het startsein gegeven voor het Spoedaanpakproject A2 Maasbracht-Geleen. De zeventiende van in totaal dertig die de inhoud vormen van de Spoedwet Wegverbreding. Daarmee wordt opnieuw duidelijk dat de Spoedwet inhoudelijk zoden aan de dijk zet. Met de gestage stroom opdrachten vanuit het Rijk hebben onze infraleden die voor Rijkswaterstaat werken minder moeite om weerstand te bieden aan de gevolgen van de crisis dan onze bouwondernemingen. Maar ook in delen van onze infra achterban knarst en kraakt het. Immers minder nieuwbouwwoningen betekenen ook minder werk in de aanpalende infrastructuur. En met de bezuinigingen voor de lagere overheden in aantocht wordt die opdrachtenstroom zo goed als zeker verder aangetast. Wat onze sector en onze leden nodig hebben is zekerheid en duidelijkheid. Dat was vroeger zo, dat is nu zo en zal zeker ook voor de toekomst gelden. Er kan immers in de infrawereld niet op voorraad worden geproduceerd. Infraondernemingen zijn als geen ander afhankelijk van wat met name de overheidsopdrachtgevers op de markt brengen. Inzicht in het werkpotentieel geeft ondernemers houvast hoe zij hun ondernemingen nu en met name naar de komende jaren toe moeten inrichten met menskracht en materieel. Het is zaak dat de overheid duidelijke keuzes maakt over de ruimtelijke inrichting van ons land, dat daar niet alleen projecten bij worden gedefinieerd maar dat deze ook daadwerkelijk volgens de planning op de markt worden gebracht. Belangrijk in mijn ogen is dat er nadrukkelijk wordt gekeken naar verdienmodellen, zoals bij een aantal varianten die nu rond de Afsluitdijk zijn geschetst. Die verdienmodellen zullen eerder de interesse wekken van institutionele beleggers. En dat is een andere belangrijke reden om projecten vooral langs die meetlat te leggen. Hoewel op dit moment niet somber gesteld over het aanbod van rijksopdrachten kijken wij wel met de nodige zorg naar de periode waarin de Spoedwet en de Crisis- en herstelwet hun werking zullen verliezen. Want zonder de juiste maatregelen zal de infrasector, gelijk de bouwsector nu, in een zwart gat duiken. Met alle gevolgen van dien. Wij moeten met alle macht zien te voorkomen wat door gebrek aan werk in de bouwsector is gebeurd. Namelijk het verlies van ruim vakkrachten die allemaal door de crisis hun vaste dienstverband zijn kwijtgeraakt. Zou zo iets de infrasector treffen, dan zijn wij met elkaar op termijn de weg goed kwijt. Mr. drs. L.C. Brinkman voorzitter Bouwend Nederland Duidelijkheid 10 september 2010 september

7 Verschuiving van nieuwbouw naar beheer en onderhoud Komt herstel bouwsector eindelijk op gang? Tekst: Constant Gras De economie trekt aan, maar de malaise in de bouwsector is nog niet voorbij. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Zo staan we volgens Richard Mulder van Bouwend Nederland aan de vooravond van een fundamentele verschuiving van nieuwbouw naar beheer en onderhoud. Duurzaam bouwen betekent immers slimmer bouwen, zodat de totale kosten van het bouwwerk over de gehele levensduur geoptimaliseerd worden. Een uitdaging voor bouwbedrijven die door de crisis en aangekondigde miljardenbezuinigingen op de overheidsuitgaven versneld opgepakt lijkt te worden. Het Economisch Instituut voor de Bouw heeft de negatieve verwachtingen voor 2010 deze zomer naar beneden bijgesteld, vertelt Mulder, die beleidsmedewerker is bij Bouwend Nederland. Het verlies aan productieomvang stijgt van acht naar tien procent en dat van arbeidsplaatsen van dertig- naar veertigduizend. Een negatieve trend die waarschijnlijk ook in 2011 doorzet. De negatieve gevolgen van de financiële en economische crises voor de conjunctuurgevoelige bouwsector zijn onmiskenbaar. De Nederlandse bouwnijverheid telde in 2009 bijna duizend faillissementen, waarvan zo n dertig procent eenmanszaken (zzp ers, zelfstandigen zonder personeel). Een stijging van circa zestig procent ten opzichte van In de eerste helft van dit jaar is het aantal faillissementen verder gestegen, met zo n vijftig procent ten opzichte van dezelfde periode in 2009, zo blijkt uit CBS-cijfers. Waar we dit jaar in andere sectoren en branches de productieomvang en werkgelegenheid licht zien aantrekken, is voor de bouwsector de bodem van de put nog niet in zicht, stelt Mulder. Dat de bouwmarkt laat cyclisch is en zich trager herstelt dan de markten in andere sectoren is niet nieuw. Maar dit keer zat echt alles tegen. Behalve met de crisis hadden we de afgelopen winter te maken met een zeer strenge vorstperiode, terwijl het pakket aan crisismaatregelen van de overheid voor veel bouwbedrijven net te laat kwam. Infra minder gevoelig Bij beschouwingen over de gevolgen van de economische crisis voor de bouwnijverheid dient volgens Mulder onderscheid gemaakt te worden tussen de verschillende segmenten van de sector. Vooral in de woning- en utiliteitsbouw zijn de klappen hard aangekomen. De bouw van infrastructuur is op zich al minder conjunctuurgevoelig, omdat hier vooral overheden de opdrachtgevers zijn en het doorgaan van lopende projecten daarmee gegarandeerd is. Met de herziene Spoedwet wegverbreding en de eerder dit jaar in werking getreden Crisis- en Herstelwet worden de effecten van de economische crisis voor de infrabouw verder afgevlakt. Dankzij deze maatregelen is het mogelijk geworden om voor drie miljard euro aan landelijke bouwprojecten versneld op de markt te brengen, terwijl ook gemeenten en provincies op het gebied van infrastructuur stimuleringsmaatregelen hebben getroffen. Infrabouw en woning- en utiliteitsbouw zijn volstrekt verschillende markten die ook heel verschillend reageren op conjunctuurveranderingen, bevestigt Bob Hopstaken, directeur van detacheringsbureau Tracé. Een economische recessie of crisis slaat nergens zo diep toe als in de woningen utiliteitsbouw, waar je te maken hebt met particuliere opdrachtgevers. Het Utrechtse bedrijf detacheert hoger opgeleide bouwtechnici en -managers in beide segmenten van 12 september 2010 september

8 Behalve met de crisis hadden we de afgelopen winter te maken met een zeer strenge vorstperiode Richard Mulder, Bouwend Nederland de Nederlandse bouwmarkt. In de woning- en utiliteitsbouw is het even wat moeilijker geweest om mensen aan de slag te krijgen, maar die markt trekt voor ons nu alweer aan, vertelt Hopstaken. In de bouwmarkt voor infrastructuurprojecten hebben we tot nog toe weinig problemen ondervonden bij het detacheren van onze mensen. Grote bouwers Ook bouwbedrijven die actief zijn in de infrastructuur lijken de crisis goed te doorstaan. Grote bouwers als Ballast Nedam, Heijmans en BAM zagen hun omzet het afgelopen halfjaar weliswaar teruglopen, maar boekten daarin betere financiële resultaten dan in het eerste deel van Ook hun ordeportefeuilles voor het komende jaar blijken goed gevuld. Het zijn vooral de kleine en middelgrote bouwbedrijven in de woning- en utiliteitsbouw die door de crisis hun opdrachten snel zien teruglopen en personeel moeten ontslaan of op non-actief zetten, zegt Mulder. Zij hebben minder mogelijkheden dan de grote bedrijven om hun bedrijfsrisico s over meerdere segmenten van de bouwmarkt te spreiden. Grote bouwondernemingen kunnen de terugloop in woningen utiliteitsbouwprojecten vaak intern compenseren door personeelscapaciteit naar hun infrastructuuractiviteiten te verleggen. Daarnaast hebben zij de mogelijkheid eerst minder onderaannemers en zzp ers in te schakelen, voordat ze eigen personeel moeten ontslaan Maar ook bij grote bouwbedrijven zie je een behoorlijke afslanking, zegt Gerrit- Jan van de Pol, algemeen directeur van bouwbedrijf GMB en sectievoorzitter infra-midden bij Bouwend Nederland. Door die interne verschuivingen verliezen ze aan stabiliteit. In de segmenten water, civiele betonbouw en infra krijgen ze bovendien ook te maken met verdringingsconcurrentie door bedrijven uit de utiliteitsbouw, die eveneens hun accenten verleggen. Prijzenslag en bezuinigingen Het toekomstbeeld van een door grote ondernemingen gedomineerde bouwmarkt, omdat deze beter bestand zijn tegen recessies en crises, wordt door Van de Pol dan ook genuanceerd. Het speelveld is de afgelopen jaren wat duidelijker verdeeld, maar de consolidatie van grote spelers zet niet door. Infra is weliswaar een stabiele markt, maar heeft ook een lage toetredingsdrempel voor nieuwkomers. Met hun mogelijkheden van projectclustering en multidisciplinaire en integrale aanpak zijn grote bedrijven daar in eerste instantie in het voordeel. Nu bouwen ze daar nog tegen prijzen van gisteren, maar de resultaten van morgen zijn afkomstig van nieuwe projecten gebaseerd op de prijzen van vandaag. En ook voor die bedrijven geldt dat er nu meer varkens aan de trog zijn. Ook Mulder vreest een prijzenslag in de infrabouw als het herstel op de markt voor de woning- en utiliteitsbouw lang op zich laat wachten. Het komende jaar ziet hij de woningen utiliteitsbouw in ieder geval nog niet aantrekken. Dit jaar is al de helft minder aan bouwvergunningen afgegeven dan in De markt zit volledig op slot, stelt hij vast. En dan komt er nog eens achttien miljard euro aan bezuinigingen bij, met grote gevolgen voor provincies en gemeenten die voor vijftig procent de opdrachtgevers zijn van infraprojecten. Van de Pol deelt de mening van Mulder: Gemeenten hebben de komende jaren veel minder geld om te investeren, dus een prachtig herstel van de bouwmarkt zit er op korte termijn niet in. Daarom is het volgens hen zo belangrijk dat de overheid blijft doorgaan met het treffen van stimuleringsmaatregelen in de bouw. En misschien is het mogelijk om elementen uit de crisis en herstelwet structureel te behouden voor de infrasector, aldus Mulder. Nieuwe uitdagingen Ondanks de slechte vooruitzichten op de korte termijn, ziet Mulder ook lichtpuntjes voor de toekomstige ontwikkeling van de bouwsector. Bouwen is een maatschappelijke opdracht en blijft altijd nodig. Veel infrastructurele kunstwerken uit de vorige eeuw lopen tegen het einde van hun levensduur en moeten binnenkort vernieuwd of vervangen worden. Daarop willen we niet bezuinigen, maar we zullen dat in het licht van duurzame ontwikkeling wel anders moeten aanpakken, betoogt hij. Slimmer en tegen lagere kosten. Doelmatiger toepassen van geld en middelen, zodat we ook efficiënter omgaan met energie en grondstoffen en op die manier de totale kosten van bouwwerken over de hele levensduur ervan optimaliseren. Dat betekent kennisintensiever bouwen en meer aandacht voor beheer en onderhoud, ook in de woning- en utiliteitsbouw. Het is goed om te zien dat deze uitdagingen, mede door de economische crisis en de voorgenomen overheidsbezuinigingen, door bouwbedrijven al versneld worden opgepakt. De reorganisatie van bouwbedrijf Heijmans bijvoorbeeld ging gepaard met een visie op duurzaam bouwen waarbij kwaliteit prevaleert boven kwantiteit. In de woning en utiliteitsbouw zien we de laatste jaren veel beweging op het gebied van milieuzorg, energieefficiëntie en duurzaam bouwen en ook in de infrabouw krijgt dit steeds meer aandacht, laat Hopstaken weten. Slim, kennisintensief en innovatief bouwen, vraagt om goed opgeleid bouwpersoneel, terwijl de dreiging van een tekort daaraan al jaren boven de markt hangt. Bouwtechnici van de babyboomgeneratie stromen de komende tien jaar massaal uit, terwijl het aantal middelbaar en hoger opgeleide bouwtechnici al sinds de jaren tachtig bedroevend klein is. Een structureel probleem dat door de crisis wat minder Gemeenten hebben de komende jaren veel minder geld om te investeren Gerrit-Jan van de Pol, Bouwbedrijf GMB zichtbaar is geworden, stelt hij vast. Maar goed opgeleide bouwtechnici zijn hard nodig. Als detacheringsbureau voelen we het al jaren als onze verantwoordelijkheid om jongeren voor techniekonderwijs te interesseren. Nu kijken we daarbij al naar de groep van twaalf- en dertien jarigen. Verlies aan kennis De economische crisis en voorgenomen bezuinigingen kunnen bouwbedrijven dwingen of prikkelen om doelmatiger om te gaan met mensen en middelen en innovatiever te worden in hun productieprocessen en dienstverlening. Aan de andere kant brengt de malaise in de bouwwereld het risico met zich mee dat ontslagen bouwtechnici voorgoed verloren zijn voor de sector waarin reeds een tekort aan technisch personeel dreigt. Er is veel beweging op de markt voor bouwpersoneel, zegt Michel Gerritsen, recruiter bij spoorbeheerder ProRail. Ik verkeer momenteel in de luxe positie van een groot aanbod aan bouwtechnici voor de functies die ik moet invullen. Mijn ervaring Een economische recessie of crisis slaat nergens zo diep toe als in de woning- en utiliteitsbouw Bob Hopstaken, Tracé Optimalisatie van de beheers- en onderhoudsprocessen Tel: +31 (0) is dat mensen die op de schopstoel zitten niet afwachten tot ze eruit vliegen, maar zelf actief naar alternatieven gaan zoeken. Die kunnen dus ook buiten de bouwsector gevonden worden. Van de Pol denkt daar anders over. Ik vraag me af of kenniswerkers die in de bouw hun baan verliezen zo makkelijk naar andere sectoren verdwijnen. Dat zou best een broodjeaapverhaal kunnen zijn. Het is goed mogelijk dat zij eerder de moeilijk invulbare vacatures in bijvoorbeeld het onderwijs en bij de overheid invullen, maar wel binnen de sector. Het vinden van voldoende gekwalificeerd personeel is in de bouwsector al jaren een probleem. Personeelsbeleid is medebepalend voor de marktpositie van bedrijven en daarmee onderdeel van hun concurrentieprofiel. De economie trekt aan, maar de malaise in de bouwsector is nog niet voorbij. Het is goed dat bouwbedrijven naar de toekomst kijken en de kansen en mogelijkheden om hun marktpositie daarin te versterken ook grijpen, zegt Mulder. Maar hun eerste prioriteit is het overleven van de crisis en het in huis houden van hun personeel. Want als de crisis ook voor de bouw voorbij is, komt het personeelsprobleem keihard terug. Daarom zijn we blij met de verlenging van de deeltijd-ww en de mogelijkheden voor het anticyclisch opleiden van jonge bouwmedewerkers zodat ze behouden blijven voor de sector. CMS Asset Management zorgt voor optimalisatie van de beheers- en onderhoudsprocessen. Hierbij kunt u denken aan: asset managementscan volgens PAS 55, completeren areaalgegevens, ondersteuning prestatiecontracten, FMECA / RCM analyse, ondersteuning NEN2767 & GIS. Kerncompetentie hierbij is de mens, het vertalen van het plan tot werkbare onderhoudsactiviteiten tot op de werkvloer. CMS heeft referenties bij infra-beheerders, aannemers en waterschappen. RESULTANTS in MAINTENANCE 14 september 2010 september

9 Scheepvaartbegeleider In deze functie ben je verantwoordelijk voor het vlot en veilig begeleiden van de scheepvaart bij werkzaamheden op en rond water op de Nederlandse vaarwegen. Deze werkzaamheden worden uitgevoerd vanaf de schepen van SwetsODV. Als nautische specialist bij SwetsODV bent u verzekerd van een baan, die aansluit op uw voorkeuren met betrekking tot werklocatie- en tijden. Wij bieden u uiteraard ruimte tot het volgen van opleidingen en daarmee een carrière vol variatie. Senior Adviseur/Projectmanager Civiele Techniek In deze uitdagende functie ben je bezig met projectmanagement op het gebied van infrastructurele projecten als nieuwbouwprojecten op het gebied van ontsluitingen van gemeentelijke uitbreidingen, bruggen, viaducten, aanleg wegen en spoorbanen (light & heavy rail) en ook binnenstedelijke herstructurering e.d. Je hebt relevante werkervaring bij een projectmanagement adviesbureau. Wij bieden uitdagend werk op niveau en stellen jou in staat te functioneren op een passend niveau. Interesse? Bel Olof van Laar: of kijk op: > vacaturebank Interesse? Solliciteer via onze website of kijk op: > vacaturebank Bij tracé haal ik het maximale uit mezelf Surveyor (Hydrografie) Als Surveyor ben je (mede) verantwoordelijk voor het initiëren, opzetten en het uitvoeren van alle hydrografische en landmeetkundige metingen op een project. Je maakt ontwerpmodellen, berekent volumes, legt resultaten vast en stelt werkmethodes op. Uw vacature Uw vacature voordelig en doeltreffend in deze rubriek en op de website? Info: tel info@otar.nl Interesse? Bel Cor Volker: of kijk op: > vacaturebank of kijk op: > vacaturebank Altijd op zoek naar de perfecte match? consultant civiele techniek Tracé biedt ingenieurs met een civieltechnische achtergrond de mogelijkheid hun vleugels uit te slaan en ons netwerk in Nederland verder uit te bouwen. Geeft de techniek je niet voldoende uitdaging meer in je huidige functie? Ben jij van nature iemand die gemakkelijk contacten legt en oprecht geïnteresseerd is in mensen? Heb je inhoudelijke werkervaring in het vakgebied Civiele Techniek? Dan is deze functie je wellicht op het lijf geschreven. Als consultant Civiele Techniek ben je verantwoordelijk voor een interessante combinatie van enerzijds relatiebeheer met opdrachtgevers en professionals en anderzijds het uitbreiden van ons netwerk. Je komt te werken in een jonge, maar uiterst professionele organisatie, waarin je samen met 30 andere consultants één van de beste netwerken in de Nederlandse Civiele Techniek beheert. Wij bieden je een uitstekend contract met goede doorgroeimogelijkheden in onze organisatie. Goede arbeidsvoorwaarden, waaronder een winstdeling gebaseerd op je eigen detacheringsprojecten en een leaseauto. Een uitgebreide vacatureomschrijving vind je op onze website Meer informatie of solliciteren? Neem contact op met ir. Mathieu Mooren: / Mathieu@tracedetachering.nl ing. erwin Boere, 25 jaar consultant civiele techniek Wij zijn op zoek naar een crew coördinator Herken jij jezelf in onderstaande punten? zelfstandig sociaal communicatief sterk stressbestendig uitstekende organisator teamplayer ervaring in de baggersector Kijk dan snel voor meer informatie en de volledige vacature op: uitzenden detacheren werving en selectie Rivierdijk 759 Sliedrecht Tel apeldoorn - c apelle a/d ijs sel - eindhoven - haarlem - heerenveen - utrecht

10 Actueel Het regelwerk Na drie jaar komt er een einde aan het project Hondsbroeksche Pleij in Westervoort. Bij het splitsingspunt van de Neder-Rijn en de IJssel is de dijk over een lengte van ruim 2,5 kilometer teruggelegd en een hoogwatergeul gegraven. Via deze hoogwatergeul kan bij hoogwater 175 m3/s water extra afgevoerd worden via de IJssel richting het IJsselmeer. In de hoogwatergeul is een 150 meter lang regelwerk gebouwd waarmee de hoeveelheid water door de geul is te regelen. Om verhoging van grondwaterstanden in de in de Gemeente Westervoort te voorkomen, Rivierverruimingsproject Hondsbroeksche Pleij opgeleverd Het gemaal is een zogenaamd kwelvenster (brede sloot) gegraven en een gemaal gebouwd. Ir. Willem-Jan de Vos, projectleider van de Combinatie Van den Biggelaar- Haskoning: We kijken met trots terug op de achterliggende periode. Het project was technisch interessant, logistiek uitdagend en door de D&C contractvorm goed te beïnvloeden met onze eigen ideeën. Mooie is dat de ingreep goed zichtbaar is in het gebied en dat we met onze ontwerpen twee markante, blijvende landmarks hebben achtergelaten; het regelwerk en het gemaaltje. Meer informatie: KPN, marktleider in Marifonie infrastructuren Altijd maatwerk Marifonie van KPN wordt gebruikt voor spraakcommunicatie met schepen op vaarwegen, bruggen en sluiscomplexen evenals de aanloopgebieden op zee. Marifonie projecten zijn altijd maatwerk en bestaan uit: Radio infrastructuur met Marifoon Walstations: vast opgestelde basisposten bestrijken het werkgebied diversity en co-channel technieken Bediensystemen: complete verkeerscentrales brug- en sluisbedieningscentrales bedieningen Marifonie geïntegreerd met Telefonie en ARBI. Aan KPN heeft u een deskundige en betrouwbare leverancier van Marifonie systemen. Meer informatie? Bel (010) of Kijk op kpn.com/portofoons Met een vloot van elf eigen werk- en patrouilleschepen biedt SwetsODV Van Laar Scheepvaart totaal oplossingen voor scheepvaartbegeleiding, waterbouwen watergebonden infrastructuur projecten voor de binnenwateren. Een complete oplossing met schepen en bemanning, gecertificeerde scheepvaart begeleiders, scheepvaartborden, betonning en tekstborden. Ook kunnen wij bemanning leveren voor vaartuigen van derden. Wij zijn flexibel, slagvaardig, oplossingsgericht en al jaren actief voor klanten bij overheden, in de natte aannemerij, nutsbedrijven en survey- en inspectiebedrijven. Bel of ons voor meer informatie! BEDIENING BINNENVAART VEREN NAUTISCH BEHEER T +31 (0) Vóór verkeersveiligheid, tégen verkeerslawaai Meer strooizout voor komende winter Rijkswaterstaat heeft de startvoorraad strooizout met de helft verhoogd en gaat lokale wegbeheerders ondersteunen in opleiding en verdeling van zout. Het afgelopen winterseizoen was er ruim ton strooizout nodig. Hierdoor bleven de snelwegen redelijk bereikbaar, maar bleven lokale wegen regelmatig glad. In een gemiddelde winter strooit Rijkswaterstaat ton zout. Rijkswaterstaat verhoogt de zoutvoorraad voor haar snelwegennetwerk met 50 procent van naar ton. Dit biedt een grotere buffer zodat kan worden ingespeeld op een strengere winter. Rijkswaterstaat is hierdoor minder afhankelijk van ad hoc contracten. Om de extra startvoorraad zout op te slaan is een grote zoutloods gehuurd. Op termijn worden voor de opslag van deze voorraad eigen loodsen gebouwd. Rijkswaterstaat zet verder in op een nauwkeurige voorraadbeheersing en kwalitatief hoogwaardige gladheidbestrijding. Zo komt er, in plaats van de bestaande interne opleidingen, een centrale opleiding voor gladheidcoördinatoren van zowel Rijkswaterstaat als provincies en gemeenten. Ook zijn de contracten met leveranciers aangescherpt wat betreft levertijden en boetes bij het niet nakomen van gemaakte afspraken. Voor de langere termijn wordt in overleg met provincies en gemeenten bekeken of een nationaal zoutloket bij de start van elk winterseizoen standaard wordt ingesteld. Eurorail BV voor: Geleiderail, stalen duikers en geluidsschermen Meer en meer worden wegbeheerders op verzoek uitgebreid geadviseerd en geïnformeerd over de juiste toepassing van de bovenstaande constructies en bijgestaan bij de besteksomschrijving van de projecten. De constructies worden uitsluitend door ISO genormeerde fabrikanten geleverd en alleen door eigen, VCA* gecertificeerde monteurs geplaatst. Voor aanvullende informatie, bezoek de website: Eurorail BV Postbus AB Hasselt Tel.: Fax: info@eurorail.nl 18 september 2010

11 Precisiewerk aan de A4: de ontgraving van bouwkuipen De A4 wordt tussen de knooppunten Burgerveen en Roelofarendsveen en tussen Leiderdorp en Leiden flink aangepakt. Al lange tijd wordt gewerkt aan de verbreding van de weg en de aanleg van twee nieuwe aquaducten. Natuurlijk zijn er bij zulke projecten altijd bijzondere klussen. We lichten de specialistische ontgravingen eruit. De A4 is een belangrijke wegverbinding tussen Amsterdam en Den Haag. De delen tussen de knooppunten Burgerveen en Roelofarendsveen (noordelijk deel) en tussen Leiderdorp en Leiden (zuidelijk deel) zijn de enige delen van de A4 die nog bestaan uit 2 x 2 rijstroken, waardoor het verkeer regelmatig vaststaat. Om dit probleem aan te pakken, heeft Rijkswaterstaat besloten om de weg te laten verbreden. BAM Wegen, BAM Civiel, VTN Verkeers- en Besturingstechniek (onderdeel van BAM Infratechniek) en Van Oord Nederland maken deel uit van de Combinatie A4 Burgerveen Leiden. Zij ontwerpen en realiseren de wegverbreding. Ook de bouw van twee nieuwe aquaducten behoort tot de opdracht m3 grondverzet In 2007 ging de Combinatie aan de slag met de verbreding van het noordelijk deel. In de Ringvaart van het Haarlemmermeer is een nieuw aquaduct gebouwd en in gebruik genomen. Het bestaande aquaduct wordt momenteel gerenoveerd. Dit bouwwerk wordt aan het einde van het jaar opengesteld voor verkeer. In september 2009 is gestart met de realisatie van het zuidelijk deel. Binnen het samenwerkingsverband neemt Van Oord de zandleverantie en het grondwerk voor zijn rekening. Het reguliere grondwerk bestaat uit m3 grondverzet en het leveren van m3 zand. Het zand wordt door dochterbedrijf Mijnster per schip aangevoerd in de nabijheid van de bouwlocatie. Om de zettingstijd te bekorten wordt vervolgens door Wicks 1,5 miljoen meter verticale drainage aangebracht. Afgezien van deze grootschalige werkzaamheden, neemt Van Oord ook een precisiewerkje voor haar rekening: het ontgraven van alle benodigde bouwkuipen voor de kunstwerken, waaronder de aquaducten. Verdiepte ligging Op het zuidelijke tracé wordt ter hoogte van Leiderdorp de weg verdiept aangelegd over een lengte van 1400 meter. Zo past de A4 op dat gedeelte beter in de omgeving, is die minder zichtbaar en zorgt de snelweg voor minder geluidsoverlast voor omwonenden. Aan zowel de oost- als westzijde van de A4 worden twaalf kuipen ontgraven met een breedte van circa 28 meter per kuip. De hoogte van het maaiveld is N.A.P. Ter hoogte van de Oude Rijn wordt zelfs tot bijna dertien meter onder N.A.P. gegraven. Hiervoor zet Van Oord speciaal uitgeruste hydraulische kranen in met extra lang bereik. Op dit vakgebied gespecialiseerde machinisten graven met een gemiddelde nauwkeurigheid van twee centimeter de bouwkuipen leeg. Ook wordt er bij de ontgraving van de bouwkuipen een elektrisch aangedreven cutterzuiger ingezet. Hiervoor is gekozen vanwege de beperkte geluidshinder. Bovendien kan de zuiger het zand ontgraven onder de betonnen stempels gereed Uit de 24 bouwkuipen ontgraven de kranen in totaal m3 droog en bijna m3 nat materiaal. Bovendien wordt er met de cutterzuiger ruim m3 zand gezogen. Een nauwkeurige klus, waarbij toch nog grote hoeveelheden grond in korte tijd worden verzet. Het ontgraven van de bouwkuipen aan de westzijde is medio 2011 gereed. Na de ontgraving wordt een bouwkuip uitgepeild en overgedragen aan de Combinatie A4 voor de afbouw. Het vrijgekomen materiaal wordt binnen het project hergebruikt als voorbelasting van de toekomstige rijbaan. De verbreding van dit zuidelijke deel is eind 2014 gereed. Wordt de weg eenmaal opengesteld voor het verkeer, dan zal op dit deel van de A4 de filedruk aanzienlijk minder zijn dan voorheen. Uit de 24 bouwkuipen ontgraven de kranen in totaal bijna m3 nat materiaal 20 september 2010 september

12 RUIM OP TIJD OP DE PLAATS VAN BESTEMMING ZIJN? Boekbespreking Risicodenken brengt prioritering in beheer en onderhoud Risicomanagement is een belangrijk onderdeel bij het beheer van infrastructurele objecten. Hoe kan een organisatie het beheer afstemmen op de te lopen risico s? Het boek Risicodenken bin- Cofely maakt t waar. De toename van het verkeer maakt een goede doorstroming steeds belangrijker. uitgekiende onderhoudsconcepten maakt Cofely Energy & Infra het waar. Waarbij nen de waterwereld zet de theorie en praktijkervaringen uiteen. Hoe kunt u vaarwegen, tunnels of bruggen bouwen of onderhouden zonder extra hinder te veroorzaken? Of verkeerscentrales en waterinstallaties optimaal laten functioneren? Met duurzame technologieën, een integrale projectaanpak en ver vooruit in duurzame technologie Koudgewalst Damwand Verkoop Aankoop Terugkoop één regisseur zorgt voor een optimale planning en afstemming. Wilt u weten wat onze oplossingen voor u kunnen betekenen? Kijk op voor meer informatie, praktijkvoorbeelden en de mogelijkheid om een persoonlijke afspraak te maken. Herstel- & Constructiewerk Verhuur Postbus AL Gouda Tel. (0182) Fax (0182) info@damwand.nl Bij het beheer van infrastructurele objecten (assets) zoals wegen, bruggen, watergangen en waterkeringen draait het, naast de prestaties en kosten van de installatie, ook om het managen van de risico s. Risicomanagementaspecten worden meegenomen bij het helder krijgen van de kosten/baten afwegingen bij investeringsvraagstukken, bezettingsvraagstukken en onderhoudsvraagstukken. Bijvoorbeeld bij het ontwerpen en onderhouden van technische installaties of bij keuzes ten aanzien van vervangingsvraagstukken. Risicomatrices Binnen risicomanagement is het gebruik van risicomatrices een essentieel onderdeel om kosteneffectiviteit te realiseren voor het beheer en onderhoud van assets. Door gebruik te maken van risicomatrices en risicogetallen kunnen de risicogevolgen in kaart worden gebracht, wat leidt tot heldere beslissingsscenario s. Hierdoor kunnen risico s vermeden worden of bewust worden geaccepteerd op gebieden als productie, kosten, veiligheid, imago en milieu. Vaak heerst er bij organisaties, afdelingen en personen een verschil van mening over het inrichten van de matrices. Hoe moeten de kansen en effecten binnen de matrix worden onderverdeeld, welke risiconiveaus zijn er te maken, welke risicocategorieën kiest men en waar zijn deze op gebaseerd? Het project Risicodenken binnen de waterwereld geeft daar duidelijkheid over. Project risicodenken en boek Om organisaties een handvat te geven bij het inrichten van risicoanalyses is er in 2008 een project gestart waarbij kennis is gebundeld van diverse waterschappen, drinkwaterbedrijven en CMS Asset Management. Hierbij is zowel gekeken naar technische installaties met de disciplines elektrisch, werktuigbouwkundig en civiel, als naar lineaire objecten, waarmee wordt gedoeld op leidingen en watergangen gericht op de disciplines civiel en cultuurtechnisch. De uitkomsten van dit project zijn beschikbaar in het boek Risicodenken binnen de waterwereld. Hierin wordt, naast een model voor algemene en specifieke matrices, ook de relatie verduidelijkt met risicomanagement en asset management. Door deze mix van risicomanagement theorie en risicobeoordeling uit de praktijk, biedt het boek een pragmatisch handvat bij prioritering in beheer en onderhoud van infrastructurele objecten. Meer informatie: Voorbeeld risicoanalyse bij investeringsvraagstuk Een gebeurtenis leidt, zonder het uitvoeren van beheersmaatregelen, tot een ongewenst risico 0. Door het beïnvloeden van kansen en/of effecten (met acties/ onderhoud) is het mogelijk het risico te reduceren. Risico 1, 2 en 3 zijn het resultaat van drie fictieve toepasbare beheersmaatregelen. Alle maatregelen leiden tot een acceptabel risico, maar vragen elk om een (andere) financiële inspanning. Op het eerste gezicht kan het volgende worden vastgesteld: (rest)risico s 1 en 2 zijn ongeveer even groot en beiden acceptabel, toch is optie twee 50% goedkoper. (Rest)risico 3 is het laagst, maar vraagt om een budget van ,00 en is daarom wellicht niet de meest kosteneffectieve maatregel. e 700K e 200K e 100K Stalen Damwand Gouda Damwand september

13 Verhoging van de verkeersveiligheid door automatische verkeersbordeninventarisatie Figuur 1. Voorbeeld van een complexe bordplaatsing Het opstellen van een verkeersbordeninventaris geeft niet alleen inzicht in de beheerkwaliteit van het bordenbestand, maar met hun positie wordt informatie verkregen over de lokale verkeersveiligheid. Handmatige periodieke registraties worden in de praktijk nauwelijks uitgevoerd vanwege de relatief hoge kosten. Door de jaarlijkse beeldinwinning van alle openbare wegen in heel Nederland met Cyclorama s (sferische panoramafoto s), is het mogelijk om verkeersborden automatisch te detecteren en te lokaliseren. Met dit geautomatiseerde proces wordt de verkeersbordenlijst jaarlijks bijgewerkt naar de actuele situatie. Een belangrijk aspect van wegbeheer is het onderhoud van verkeersborden. Borden worden vies of raken beschadigd, wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. De wegbeheerder is verantwoordelijk voor het voorkomen van deze situaties en wordt steeds vaker hierop aangesproken. Een middelgrote gemeente heeft al snel honderden kilometers weg met tienduizend(en) borden in beheer. In de praktijk blijkt dat een behoorlijk percentage van de borden jaarlijks verandert of iets mankeert. Een actuele lijst van verkeersborden, inclusief bijbehorende locaties (x,y coördinaten), kan een goede hulp zijn voor beheer en onderhoud. Handmatige periodieke inventarisaties van verkeersborden in het veld kosten veel tijd en zijn relatief duur. De geometrisch correcte beelden die CycloMedia elk jaar maakt van alle openbare wegen in Nederland, vormen het uitgangspunt voor een automatische inventarisatie van verkeersborden. Met inzet van geautomatiseerde beeldherkenning en verschilanalyse, kan een jaarlijkse update verkregen worden. Tegen lagere kosten en met een kortere doorlooptijd kan de bordenlijst jaarlijks worden geactualiseerd. Met deze lijst is het maken van een analyse van kritische verkeerssituaties aan de hand van de borden mogelijk, bijvoorbeeld via een visualisatietool of in een GIS-pakket. Automatische bordendetectie In de eerste stap van het automatisch detectiesysteem worden op basis van de Cyclorama s de verkeersborden gelokaliseerd. De variëteit in plaatsing van verkeersborden en de wisselende opnameomstandigheden maken een robuust detectiealgoritme essentieel. Dit algoritme lokaliseert de borden in de individuele Cyclorama s. In de eerste plaats moet het algoritme snel zijn, aangezien bij grootschalige inwinning het aantal beelden zo groot is, zodat ze ook snel verwerkt worden. Een tweede belangrijke stap is de bordclassificatie, dat wil zeggen het automatisch toewijzen van de bordcode aan de gelokaliseerde borden. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de expliciete eigenschappen van verkeersborden, zoals bijvoorbeeld rode randen bij verbodsborden en de vorm van een bord (rond, driehoek, ruit, rechthoekig). Figuur 2 toont een voorbeeld van de automatische detectie van verschillende borden in een Cyclorama. Een belangrijke nieuwe ontwikkeling is de fotoin-fototechniek, waarmee details van de verkeersborden beter in beeld gebracht kunnen worden. Bij deze techniek wordt er naast de panoramafoto een extra detailfoto gemaakt, specifiek gericht op het verkeersbord. Daardoor is het mogelijk veel meer details te zien en wordt de bordinventarisatie betrouwbaarder. Bepalen van bordposities Elke vijf meter wordt er een nieuwe panoramafoto gemaakt, waardoor in opeenvolgende Cyclorama s hetzelfde bord zichtbaar is, zodat de positie van dat verkeersbord kan worden bepaald. Een automatische positiebepaling is mogelijk omdat hetzelfde bord op verschillende cameraposities is opgenomen en van elk Cyclorama ook een geijkte opnamepositie wordt vastgelegd. De locatie van het verkeersbord is bepaald met een gemiddelde nauwkeurigheid van enkele decimeters. Vaak zijn er ook meerdere borden op een paal bevestigd, op basis Figuur 2. Voorbeeld van detectie van verschillende verkeersborden in een Cyclorama met schattingen van bordgrootte en betrouwbaarheid. 24 september 2010 september

14 Figuur 3. Software verificatietool voor automatische detecties van de verkregen posities worden de borden in het bestand ook op dezelfde paal samengevoegd om paalconfiguraties te herkennen. Grootschalige validatie en verificatie Een automatisch detectie- en classificatiesysteem voor grootschalig gebruik heeft alleen zin als het systeem ook in het gebruik betrouwbaar is en de gewenste kwaliteit levert. Deze betrouwbaarheid wordt gerealiseerd door de sterke en zwakke punten van het systeem te onderkennen en van te voren te ondervangen. Door het algoritme voor een groot aantal gevallen te testen, af te regelen en de scores per bordtype te bepalen worden deze punten getoetst. Dit vereist een vergelijking met handmatig ingevoerde gegevens, de zogenaamde ground truth. Door een groot aantal verschillende borden en bordlocaties te analyseren wordt een betrouwbare meting verkregen over de werking van het detectie- en classificatiesysteem. Bij tientallen verschillende type verkeersborden en een grote variëteit in bordplaatsingen is al gauw een meting over vele duizenden situaties nodig. Op deze manier kan voor de wegbeheerder een gecertificeerde outputlijst worden gegenereerd en een garantie worden afgegeven over de behaalde kwaliteit. De kwaliteit van het detectie- en classificatieproces wordt geëvalueerd door steekproeven uit te voeren. Dit betekent dat periodieke kwaliteitscontrole een integraal onderdeel is van het gehele proces, resulterend in een semiautomatisch proces. Tijdens deze controles worden onjuiste bordcodes aangepast, onderborden inclusief bordcode en gemiste borden (bijvoorbeeld wegens begroeiing, ongunstige plaatsing of beschadiging) toegevoegd, en onjuiste bordposities worden veranderd. Daarnaast worden complexe verkeerssituaties nagelopen, waaronder dicht op elkaar geplaatste borden met dezelfde bordcode of een inaccurate positionering. De beschreven situaties worden automatisch herkend en de bijbehorende borden nagelopen en waar nodig gecorrigeerd. Een voorbeeld van een dergelijke situatie is weergegeven in Figuur 1. Om deze validatie en verificatie voor grote aantallen Cyclorama s snel en efficiënt uit te voeren, is een speciaal softwareprogramma ontwikkeld waarmee de detecties, classificaties, scores en posities worden bekeken en waar nodig kunnen worden aangepast. Figuur 3 toont de 3D positievergelijking van een bord door naburige Cyclorama s op te roepen en te gebruiken voor controle. Gebruik bordenlijst De output van het beschreven semi-automatische verkeersbordeninventarisatieproces is een database van gevonden borden, inclusief de wegen waarlangs ze staan, hun 3D positie en bordbetekenis. De lijst kan naar andere formaten worden geconverteerd en in bijvoorbeeld GIS-pakketten worden geïmporteerd. Ook kan de lijst van verkeersborden worden gebruikt voor de snelle beoordeling van de verkeerssituatie en verkeersveiligheid, bijvoorbeeld door het bordicoon op een luchtfoto te projecteren. Dit is geïllustreerd in Figuur 4 met behulp van CycloMedia s visualisatietool Globespotter. Op deze manier wordt de correcte plaatsing, het eventueel ontbreken van borden en de kwaliteit van elk bord in de betreffende Cyclorama beoordeeld. Figuur 4. De gevonden borden op hun positie met iconen in de luchtfoto en Cyclorama s. Injection Nederland is gespecialiseerd in het waterremmend maken van zandlagen. Behalve als toepassing in de bouwkuip, ook een uitstekende methode om bodemverontreiniging te isoleren. Door onze aangepaste boortechniek is het in de meeste gevallen mogelijk om voc-emissies uit de bodem tijdens het injecteren te voorkomen. Injection Nederland BV Door het efficiënte werkproces en de jaarlijkse vernieuwing van de beelddata, is het mogelijk de bordeninventarisatie regelmatig te herhalen, waarbij informatie uit voorafgaande jaren gebruikt kan worden, zodat mutaties snel en efficiënt gesignaleerd worden. Door inzet van de Cyclorama s en de automatische bordherkenning wordt een hoogwaardig beheer van verkeersborden mogelijk gemaakt, waardoor de verkeersveiligheid zal toenemen en dat tegen lagere beheerkosten. Advertentie Over de auteurs Peter de With, Lykele Hazelhoff, Ivo Creusen en Harm Bruinsma zijn allen R&D medewerkers bij CycloMedia. De With is daarnaast ook hoogleraar Beeldbewerking aan de TU Eindhoven bij de faculteit Electrical Engineering. Marconiweg 4, 4131 PD Vianen - Tel.: september 2010 september

15 Agenda Nationaal Wegencongres 30 september Symposium: P+R met meer 30 september, AGV Movares Utrecht KIVI NIRIA Jaarcongres over duurzaam omgaan met energie 6 oktober, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Offshore Energy Exhibition & Conference 7 oktober, Oude Rijkswerf Willemsoord, Den Helder Congres Risicomanagement oktober, Congrescentrum ReeHorst Ede Dag van de Openbare Ruimte oktober, Expo, Houten Nationale Staalbouwdag 14 oktober, Evenementenhal Gorinchem Kennismaken met de laatste ontwikkelingen in het ontwerpen en bouwen met staal, de nieuwste producten en diensten en jonge, oudere en toekomstige vakgenoten en relaties. Dat biedt de Nationale Staalbouwdag Het motto is Energiek. Burgertevredenheid als basis voor contractvormen beheer & onderhoud De Vereniging Stadswerk en de Vereniging van Waterstaatkundige Ambtenaren van de Rijkswaterstaat (VWAR) organiseren een aantal gezamenlijke bijeenkomsten. Daarbij wordt een platform geboden om kennis uit wisselen op het gebied van management en infrabeheer van wegen, vaarwegen en water. De bijeenkomsten staan in het teken van Burgertevredenheid als basis voor contractvormen beheer & onderhoud. De bijeenkomsten zijn bedoeld voor managers beheer en onderhoud infrastructuur bij de verschillende overheden. De bijeenkomsten worden gehouden op - 19 oktober 2010 in het kantoor van Rijkswaterstaat Goes, Evertsenlaan 98, 4461 XS Goes - 20 oktober 2010 in hotel Van der Valk Drachten, Zonnedauw 1, 9201 PE Drachten - 27 oktober 2010 in Conferentiecentrum Dekker, Scheglaan 12, 2718 KZ Zoeteremeer Aanmelden is zowel voor leden als niet-leden van de Vereniging Stadswerk en de VWAR mogelijk en kan via Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Nationaal verkeerskundecongres 3 november, de Doelen, Rotterdam Waterbouwdag november, theater De Flint, Amersfoort Betondag november, de Doelen, Rotterdam De Betondag 2010 staat in het teken van de veranderingen die zich in de bouw aftekenen. Enerzijds veranderingen in de techniek, anderzijds innoveert ook het proces zelf. Immers door de nieuwe contracten verschuiven de verantwoordelijkheden. Rijkswaterstaat, ProRail en Rijksgebouwendienst zullen zich rondom het thema Kennis, de motor voor de Bouw gezamenlijk presenteren. Daarnaast zullen diverse andere organisaties zich op deze dag op verschillende manieren laten zien. Congres Vernieuwing Bouw 25 november, De Fabrique, Utrecht Infratech januari 2011, Ahoy, Rotterdam Heeft u ook een interessant evenement voor onze agenda? Mail het naar info@otar.nl! Topvrouwen Tekst: Sandra Krens Vrouwen aan de top - ook bij Rijkswaterstaat vormen ze een minderheid. Dat wil zeggen: nog wel. Want ze maken er een grote inhaalslag: van de zestien Hoofdingenieur- Directeuren (HID) zijn er nu al zes vrouw. Maar hoe is het daar aan de top? We vroegen het aan twee vrouwen die eerder tot HID werden benoemd. Maak kennis met Karin Visser, HID Utrecht en verantwoordelijk voor het Verkeerscentrum Nederland en Ineke van der Hee, HID Dienst Zuid-Holland en verantwoordelijk voor het Scheepvaart Verkeerscentrum. 28 september 2010 september

16 Karin Visser, voorheen HID van RWS Noordzee, is sinds 1 februari HID van Rijkswaterstaat Utrecht. Daarnaast is ze Landelijk Verkeersmanager en heeft ze de verantwoordelijkheid voor het Verkeerscentrum Ineke van der Hee, voorheen HID Rijkswaterstaat Dienst Utrecht, is sinds 1 maart HID van Rijkswaterstaat Dienst Zuid-Holland. Daarbij is zij verantwoordelijk voor het Scheepvaart Verkeerscentrum. Nederland. Waarom heb je ooit gekozen voor RWS? Ik heb gekozen voor de overheid omdat ik graag wil bijdragen aan de maakbare samenleving. Sinds mijn opleiding tot bouwkundige heb ik altijd in harde sectoren gewerkt, dus aan de infrastructurele, uitvoerende kant. Ik hou van de zichtbaarheid van wat je daar doet, vind het fijn dat je de resultaten kunt zien van datgene waaraan je hebt meegewerkt. En vanwaar de overstap naar deze nieuwe functie, van nat naar droog? Dat droog wil ik graag nuanceren, want dat gaat dan vooral over het Verkeerscentrum Nederland. Maar als HID Utrecht werk ik niet alleen voor droog. Het water daar, zoals het Amsterdam-Rijnkanaal, valt immers ook onder mijn verantwoordelijkheid. De overstap van mijn vorige functie als HID Noordzee heb ik gemaakt omdat ik om de vijf, zes jaar aan een nieuwe uitdaging toe ben. Deze nieuwe functie kwam eerder in beeld, door een organisatorische verschuiving. Toen men vroeg of die baan iets voor mij was, heb ik die kans graag gegrepen. Ik vind het leuk om een andere kant van RWS te leren kennen. In hoeverre verschilt werken voor het wegverkeer van werken voor Noordzeeverkeer? Een duidelijk verschil is de dynamiek: het Verkeerscentrum Nederland houdt 24 uur per dag de verkeerstoestand van het hele land in de gaten. Je moet constant alert zijn en à la minute reageren als zich iets voordoet dat de weggebruiker moet weten. Dat geeft een dynamiek die je op de Noordzee niet hebt. Nog een verschil zijn de weggebruikers. Op de Noordzee ken je iedereen, want elk schip is op systeem te identificeren. Maar op de weg heb je te maken met anonieme weggebruikers, waar je op een andere manier mee moet communiceren. Heb je al kennis gemaakt met alle stakeholders? Ik heb al veel belanghebbende partijen gesproken, zoals de ANWB, de politie, gemeenten en provincie. Daarnaast heb ik contact met de vijf verkeerscentrales binnen RWS. Het Verkeerscentrum Nederland zorgt er samen met die vijf verkeerscentrales voor dat er voor de weggebruikers dagelijks goede file-informatie is, dat spitsstroken bij drukte worden geopend en ongevallen snel en veilig worden afgehandeld. In de zomer wil ik ook de laatste kennismakingsgesprekken voeren. Hoe is het om een vrouwelijke HID te zijn? In het begin was het een beetje wennen. Ik was toen pas de tweede vrouwelijke HID (Ineke van der Hee was de eerste; red). Dan zag je ze soms reageren van: Hé, een vrouw, die ook nog eens van buiten RWS komt ook. Dat was voor sommigen een dubbele schok. Maar de organisatie staat er helemaal open voor. Er wordt dan ook bewust gezocht naar vrouwen in de hogere functies. Frappant is dat we vaak aan vrouwelijke kandidaten merken dat ze uit zichzelf niet eens aan RWS hadden gedacht. Maar als je er dan over praat worden ze wel enthousiast. En dat heeft dus al tot een mooie score geleid: zes op zestien HID s is nu vrouw! Overigens is het personeelsbeleid niet alleen gericht op meer vrouwen maar op een grotere diversiteit in het algemeen. In mijn werkgebied heb ik daarin een coördinerende taak. En dat gaat niet alleen over werving. Want als de juiste mensen eenmaal binnen zijn, moet je ze ook helpen de juiste plek te vinden en ervoor zorgen dat je ze door het bieden van een uitdagende baan, aan de organisatie weet te binden. Dat vind ik een heel leuke uitdaging. Hoe komen je vrouwelijke eigenschappen tot uiting in je werkaanpak? Ik vind het leuk om een vertaalslag te maken van wat veranderingen voor de mensen betekenen. Te helpen inzien hoe iemand zelf een bijdrage kan leveren aan het bereiken van de persoonlijke doelen en die van de organisatie. Dat gericht zijn op het menselijke aspect, is denk ik wel een vrouwelijke eigenschap. Ik werk heel resultaatgericht, maar dat probeer ik dan wel zo te doen dat iedereen daar happy bij is en zich serieus genomen voelt. Dat zet ik ook wel bewust in, die eigenschap: we hoeven het niet altijd met elkaar eens te zijn, maar ik investeer wel in een goede onderlinge relatie. Waarom heb je gekozen voor werken bij RWS? Het aandachtsgebied van RWS spreekt mij al sinds het begin aan. Het werken hier gaat over iets wat van dagelijks belang is voor alle mensen in Nederland. Je staat daarbij midden in samenleving, zowel in de zaken die je beheert als in de ontwikkeling daarvan. Het mooie van de infrastructuurkant is ook dat je er kunt zien dat je iets kunt betekenen. Door samen zaken te organiseren en doelen na te streven, kun je een zichtbaar verschil maken. Dat vind ik leuk. En vanwaar de overstap naar deze nieuwe functie? De laatste overstap was van HID Rijkswaterstaat dienst Utrecht naar de functie van HID Rijkswaterstaat dienst ZH. In deze functie komen de kust, het water en de droge kant van de infrastructuur samen. Utrecht was meer droog, dus deze functie biedt voor mij weer leuke andere taakvelden. In hoeverre verschilt werken voor het scheepvaartverkeer van werken voor wegverkeer? De doelgroep van het vaarwegennet is een heel andere dan die op de weg. Er zijn immers een paar miljoen autoweggebruikers, versus slechts 7000 binnenschippers, dus de problematiek is anders. Om een voorbeeld te geven: bij de scheepvaart kun je met een kleinere groep gebruikers overleggen over stremmingen. Aan de andere kant is het vinden van oplossingen voor die stremmingen weer lastiger, want je kunt niet zomaar omvaren en een stremming is en blijft dan ook echt een hindernis. Maar terwijl je dus bij het wegverkeer met een anonieme groep te maken hebt, zijn de gebruikers op het water beter bekend, daar gaat het dan ook meer in overleg. Daarnaast heb je op het water te maken met veel recreatievaart dat geeft weer heel andere issues: Hoe zorg je ervoor dat ook die recreanten veilig op de waterweg zitten, tussen de beroepsvaart? En hoe kunnen we hen motiveren om zich niet op de beroepshoofdwegen te begeven? Die problematiek is specifiek anders. Heb je al kennis gemaakt met alle stakeholders? Ik heb al veel partijen gesproken, zoals Schuttevaer (branchevereniging voor de beroepsbinnenvaart; red.) en de Inspectie, maar ik heb nog niet met alle partijen kennisgemaakt. Dat zal in elk geval wel gebeuren op de jaarlijkse Spiegeldag (een publieksdag voor de scheepvaart; red.), want daar komen alle waterweggebruikers bij elkaar. Hoe is het om een vrouwelijke HID te zijn? Ik vind het heel leuk om vrouw in de top van RWS te zijn. Overigens vind ikzelf dat het punt van vrouwzijn niet zwaar speelt. Ik heb het idee dat we met elkaar meer kijken naar de diversiteit in karakters dan naar de man-vrouwkant. Natuurlijk wordt er wel eens een grapje gemaakt, maar niet op een negatieve manier. Daarbij wil RWS juist ook graag vrouwen werven. Als overheidsorganisatie willen we immers een afspiegeling van de maatschappij zijn. Daarom sturen we aan op diversiteit en dat betekent niet alleen dat we meer vrouwen willen aanstellen, maar ook mensen met verschillende culturele achtergronden en jongeren. Én we hebben een ouderenbeleid. Als er straks langer moet worden gewerkt: hoe gaan we daar dan mee om met die beleidsvorming zijn we nu al veel bezig. De personele kant heeft altijd veel aandacht gehad binnen RWS. Hoe komen je vrouwelijke eigenschappen tot uiting in je werkaanpak? Vrouwen leren bij hun opvoeding wat meer aandacht te besteden aan de sociale kant dan de meeste mannen dat mee krijgen. Opletten of iedereen in de groep meedoet, of er ook aandacht is voor de kleine dingen: groepsbinding en samenwerking, daar ben ik als vrouw wat meer alert op. Maar over het algemeen werken we daar allemaal wel aan binnen RWS: we zijn altijd bezig met kijken hoe we een bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. We zoeken de verandering in een geprogrammeerde aanpak, we laten die verandering niet zomaar over ons komen. Integendeel: daar werken we met onze mensen heel actief en hard aan. Een gestructureerde aanpak en de vernieuwing doorzetten, daar onderscheidt RWS zich toch wel in, dat zie je niet in elke organisatie! 30 september 2010 september

17 24-UURS MILIEU-INCIDENTBESTRIJDING & PROFESSIONELE REINIGINGSTECHNIEK ADJ Milieutechniek is een landelijk opererend milieu-incidenten reinigingsbedrijf. Als specialistisch dienstverlener lossen wij dag en nacht de afval en milieuproblemen op van industriële ondernemingen, overheden, gemeentelijke instanties, bedrijven en particulieren binnen de gehele Benelux. Afvalwaterinzameling en -verwerking Wegdekreiniging (koud- en heetwater) Industriële reiniging Hogedrukreiniging Vacuümreiniging Bodemonderzoeken Bodemsanering Life-support equipment (ademlucht) Advies & bemiddeling gevaarlijke stoffen Verkeerstechniek Nachtelijk werk aan de weg geeft wegwerkers problemen als werkstress en beperkingen voor het sociale leven. Andere uitvoeringsmethoden met minder nachtwerk zijn goedkoper, maar geven weer meer verkeershinder. Minder nachtwerk kan wel als eerder in de avond, vanaf 20 uur, al aan de weg mag worden gewerkt. Ook is het, op minder drukke wegen, interessant om kleinschalig nachtwerk samen te voegen tot één groot weekendwerk. De bezwaren van werknemers tegen nachtwerk worden door deze verbeteringen iets verlicht. Dit blijkt uit de Maatschappelijke kosten-batenanalyse Nacht- en weekendwerk bij wegonderhoud Rijkswaterstaat van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Circa 20 procent van de wegwerkzaamheden wordt in nacht en weekend uitgevoerd. Naast Rijkswaterstaat gaan ook provincies en sommige gemeenten over op nacht- en weekendwerk. Vooral nachtwerk is relatief inefficiënt doordat maar een beperkt aantal uren kan worden gewerkt. Ook leidt de kleinschaligheid tot minder kwaliteit. Het opschalen tot grotere onderhoudsprojecten met complete wegafsluitingen kan tot 35 Actueel Onderhoud wegennet kan met minder nachtwerk procent kostenreductie opleveren. In het weekend is dit bij lage verkeersintensiteiten maatschappelijk rendabel omdat de kosten van vertraging minder groot zijn. Op drukke wegen kan dit soms ook aantrekkelijk zijn als er een korte omleidingsroute beschikbaar is. Andere varianten met meer dagwerk zijn in het algemeen maatschappelijk niet rendabel vanwege de veel hogere verkeersintensiteiten met veel zakelijk en vrachtverkeer. Alleen voor onderhoudswerk op rustige wegen zijn er mogelijkheden voor meer werk overdag als er korte omleidingsroutes voorhanden zijn. Het EIB beveelt aan de mogelijkheden voor minder nachtwerk in het onderhoudsbeleid voor het rijkswegennet door te voeren. Deze verbeteringen betekenen een vermindering van onnodig nachtwerk en van de bezwaren van werknemers. Minder nachtwerk kan daarnaast maatschappelijke voordelen hebben in de vorm van een lager ziekteverzuim. Vooral de machinisten in de wegenbouw werken vaak op onregelmatige tijden. De mate van nachten weekendwerk is het grootst bij jarigen. De afweging tussen het extra inkomen van nacht- en weekendwerk, stress en gevoel van onveiligheid wordt door werknemers verschillend gemaakt. Met een gedifferentieerd personeelsbeleid kunnen de bedrijven bij deze verschillende preferenties aansluiten. Meer informatie: Bron: Heijmans Infra Veegservices en veegtechniek Riooltechniek en rioolreiniging KIWA tankreiniging en tanksanering Reinigingsproducten Oil Spill equipment Parkeergarage als hoogwaterkering Gebouwen, parkeergarages en wegen die naast hun gewone stedelijke functies ook het achterland kunnen beschermen tegen rivieroverstromingen. Dat is volgens onderzoeker Bianca Stalenberg, die onlangs promoveerde op dit onderwerp, een interessant concept voor Nederlandse Rijnsteden. Klimaatverandering en vooral de economische ontwikkeling van de laatste decennia, hebben ervoor gezorgd dat het huidige systeem van waterkeringen moet worden verbeterd in diverse Nederlandse Rijnsteden. Tegelijkertijd zijn stedelijke rivierfronten onderhevig aan trends en de wensen van de lokale bevolking en beleidsmakers. Helaas is het verbeteren van waterkeringen en het herontwikkelen van stedelijke rivierfronten daardoor erg ingewikkeld, zegt promovenda Bianca Stalenberg. Ik vroeg me in mijn onderzoek daarom af of het mogelijk is om de functie waterkeren en stedelijke functies slim te combineren. Volgens Stalenberg kan dit door het toepassen van het concept van aanpasbare waterkeringen, ook wel het AFD-concept genoemd (Adaptable Flood Defences). Constructies zoals parkeergarages, gebouwen wegen worden hierbij zodanig ontworpen dat ze naast hun gewone stedelijke functies ook het achterland kunnen beschermen tegen overstromingen. Deze constructies zijn aan te passen aan de omstandigheden op langere termijn. Dit maakt het voor hoogwaterbestrijders mogelijk om rekening te houden met externe invloeden, zoals klimaatverandering en economische veranderingen. Stalenberg deed onder meer casestudies in Nijmegen en het Japanse Tokyo. De casestudie in Nijmegen laat zien dat het AFD-concept toepasbaar is in Nederlandse riviersteden. De casestudie in de Japanse hoofdstad Tokyo laat zien dat het AFD-concept ook potentie heeft in hoogontwikkelde landen buiten Nederland. De superdijk in Tokyo is een voorbeeld van het AFD-concept dat al is toegepast. Dit is in feite een zeer brede dijk (honderden meters) met een flauw binnenwaarts talud. Een dijk met een hoogte van 10 meter is zodoende 300 meter breed waardoor hij veel stabieler is en veel beter bestand is tegen faalmechanismen dan een reguliere dijk. Stedenbouwkundig is het voordeel dat men het binnentalud kan gebruiken voor stedelijke activiteiten, zodat de superdijk bijdraagt aan de stedelijke kwaliteit. september

18 Actueel CycloMedia Technology B.V. Met nieuwe brandstofoplossingen, zoals biodiesel en plantaardige oliën, is de chemische behandeling of koudwater reiniging bij sporen op de weg niet voldoende. ADJ Milieutechniek werkt met een mobiele heetwater reinigingstechniek, genaamd Advanced Water System (AWSystem). Dit systeem is, in combinatie met lage- of hogedruk tot 500 bar, naast de bestaande ZOABreinigingstechniek een uitbreiding op het gebied van rijdende heetwater techniek. Daarnaast kunnen ook vervuilde rioolstelsels worden schoon gemaakt. Tot voor kort bestonden er geen ZOABreinigers met heetwater mogelijkheden. Veel bedrijven ontwikkelen systemen zoals hotpots en andere heetwater mogelijkheden, maar die zijn niet voldoende om hardnekkige substanties van het wegdek te verwijderen. Het AWSystem is bedoeld voor het verwijderen van kilometers lange (diesel-)oliesporen op autosnelwegen, maar ook bij transporten/of industrieterreinen om de logistieke Nieuwe heetwater reinigingstechniek processtagnatie te voorkomen. Doel is volgens de fabrikant vooral de economische kosten zo laag mogelijk te houden. Met de AWSystem methodiek wordt in ieder geval bespaart op handmatige reiniging. Het schoonmaken gebeurt volgens de producent met minimale inspanning aan arbeidskracht en voertuiginzet, omdat het AWSystem alle reinigingstaken op zich neemt. Een geautomatiseerd injectiesysteem voorkomt onnodige verspilling van reinigingsproducten. Daarnaast kan in de cabine via een meetinstrument in de gaten worden gehouden hoeveel ontvetters verbruikt zijn. Deze automatische monitoring en controle instelling is belangrijk voor een betere verdeling al naar gelang de aard van de verontreiniging. Door het interne heatingsystem kan liter aan heet water permanent klaar staan in geval van noodsituaties. Meer informatie: Nieuwe I-ligger maakt prefab kunstwerken slanker Haitsma Beton heeft een nieuwe HIP-ligger ontwikkeld. Deze ligger maakt dwars naspannen overbodig en het storten van natte langsvoegen makkelijker. Bij grote afmetingen zijn HIP-liggers lichter en lager dan kokerliggers en volstaat een lichtere, slankere onderbouw. Bovendien is de HIP-ligger eenvoudiger te produceren en dus een goedkoper alternatief voor de kokerligger. Haitsma Beton is de eerste Nederlandse betonfabrikant die een I-ligger voor civiel gebruik heeft ontwikkeld. De I-ligger met gesloten onderkant, zoals wij die nu hebben ontwikkeld, is in Nederland nog niet toegepast, zegt Erny Riemers, Coördinator Projectengineering en Ontwerp bij Haitsma Beton. De Friese fabrikant van prefab beton introduceert de HIP-ligger als alternatief voor de kokerligger bij grote overspanningen, die vaak in bruggen en viaducten wordt toegepast en ook door haar wordt geleverd. Anders dan kokerliggers worden HIP-liggers niet dwars nagespannen, maar met een natte knoopverbinding in het werk gekoppeld. De aannemer heeft geen uitgebreide spaninrichting meer nodig, een reling volstaat om de laatste werkzaamheden uit te voeren, zegt Riemers. Dat werkt veiliger, goedkoper en sneller: Het wegdek is eerder gereed voor gebruik, ook omdat er, net als overigens bij kokerliggers, geen betonnen druklaag aangebracht hoeft te worden. Slankere kunstwerken Ander voordeel is dat je HIP-liggers in de lengterichting makkelijker kunt naspannen en zo eenvoudiger dan met kokerliggers een verbinding over steunpunten maakt. Met HIP-liggers realiseer je statisch onbepaalde systemen waarvan de constructie minder hoog hoeft te zijn. Met name bij grote overspanningen is de HIPligger lichter dan een kokerligger. Haitsma Beton verwacht hiermee meer tegemoet te komen aan de toenemende vraag van architecten en overheden naar slankere kunstwerken van prefab beton. Haitsma Beton zal de voorgespannen HIP-liggers in zelfverdichtend beton produceren. De liggers zijn leverbaar in dezelfde afmetingen als de kokerliggers, variërend in lengte van circa 30 tot 65 meter en in hoogte van circa 1 tot 2,2 meter. Meer informatie: Verkeersbordeninventarisatie CycloMedia biedt u een: Verkeersbordendatabase met daarin opgenomen: - X,Y positie van de verkeersbordopstelling met een gemiddelde absolute nauwkeurigheid van 1-3 dm - Vaststelling bordtype Grootschalig gevalideerde oplossing met een detectie- en classificatiescore van > 90% van alle borden Jaarlijkse actualisatie, waarbij alle mutaties in een database worden aangeleverd voor een fractie van de prijs Made in Jubileumactie: CycloMedia bestaat dit jaar 30 jaar!!! Daarom doen wij u een feestelijk aanbod. Voor de eerste 30 geplaatste verkeersbordendatabase-orders bieden wij u een korting van 30% aan op de standaardprijs. Wilt u gebruik maken van deze aanbieding? Neem dan nu geheel vrijblijvend contact op met CycloMedia; Wessel van Hoek via verkeersbordenactie@cyclomedia.com of via KORTING 34 september 2010 CycloMedia Technology B.V. Postadres Postbus 68, 4180 BB Waardenburg Bezoekadres Achterweg 38, 4181 AE Waardenburg Telefoon + 31 (0) Fax + 31 (0) info@cyclomedia.com Internet

19 Advertorial Marelko Benelux twintig jaar actief met optimale service Twintig jaar geleden betrad Marelko Benelux de markt met een uitgebreid assortiment signalering en optische apparatuur voor hulpverleningsdiensten. Sindsdien heeft de onderneming een wervelende ontwikkeling doorgemaakt. Het oorspronkelijke assortiment werd uitgebreid met onder meer voertuigbeheersystemen, snelheidsmeetapparatuur, alcoholselectieapparatuur en alcoholsloten. Dit alles om de klanten te kunnen ontzorgen met totaaloplossingen. Om onze klanten optimaal van dienst te zijn, werken wij uitsluitend samen met gerenommeerde leveranciers. Graag maken wij van de gelegenheid gebruik om onze partners te bedanken voor onze succesvolle en prettige samenwerking en kijken wij ernaar uit om onze samenwerking in de toekomst voort te zetten. Marelko Benelux B.V. Postbus 2674, NL-6026 ZH MAARHEEZE Tel.: +31(0) Fax: +31(0) Website: Het one-stop-shopping concept is vruchtbaar gebleken: door de jaren heen wisten steeds meer klanten de weg naar de locatie in Maarheeze te vinden: politie, brandweer, ambulancediensten, wegenaannemers, afsleepdiensten en zelfs Rijkswaterstaat. Onze one-stopshopping filosofie betekent dat onze dienstverlening niet ophoudt bij de verkoop van kwaliteitsproducten; wij hebben de expertise in huis om onze producten zelf in de voertuigen te monteren. Zowel in de eigen werkplaats als op locatie. Daarnaast kunnen onze klanten rekenen op een uitstekende ondersteuning in de vorm van nazorg en advies. Klant staat voorop Ondanks het succes van de afgelopen jaren zijn wij dezelfde gebleven: een gemoedelijk Brabants familiebedrijf. Ook aan onze visie zijn wij altijd trouw gebleven: een lamp is een lamp, ofwel: wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd! Al onze klanten zijn ons even dierbaar, groot of klein. Wij willen hen dan ook hartelijk bedanken voor hun vertrouwen in onze onderneming. Goede service staat bij Marelko Benelux op nummer één. Zoals gezegd, wij zijn groot geworden dankzij onze no-nonsense instelling. Daarom kunnen al onze klanten, hoe klein of groot ook, rekenen op een uitstekende ondersteuning. Of het nu gaat om advies, aankoop of onderhoud. Wie kiest voor Marelko Benelux kan rekenen op kwaliteit, een zeer ruim assortiment, maatwerk oplossingen en korte levertijden. Marelko Benelux is gehuisvest in een modern bedrijfspand, met een goed geoutilleerde werkplaats. Hier kunnen onze technici de nodige apparatuur op voertuigen aanbrengen en inbouwen. Het is echter ook mogelijk om apparatuur op locatie in te bouwen. Ook onderhoud wordt uitgevoerd in de eigen werkplaats en op locatie. Service- en onderhoudsabonnementen zijn mogelijk. Provincie Limburg Nadat vorig jaar de provincies Friesland en Overijssel van nieuwe signalering zijn voorzien en begin dit jaar de eerste 24 voertuigen van provincie Zuid Holland zijn uitgerust met nieuwe signalering, volgen in het laatste kwartaal van 2010 de nieuwe voertuigen van Provincie Limburg. Deze voertuigen worden uitgerust met de voor de provincie bekende Premier Hazard Ultimax. In de dakset zitten draailampen, flitslampen, alleylights, een tekstbord en richtingaanwijzers. Deze dakset voldoet volledig aan de laatste gestelde eisen voor werken op en naast de weg. Naast de signalering worden de voertuigen ook voorzien van striping, carkit en de nieuwste systemen van Technolution in combinatie met een IDEATEC Canris module. Provincie Limburg kiest onder andere voor Marelko Benelux door de goede en adequate service die al 20 jaar verleent wordt op locatie. Maatwerk Iedere provincie of organisatie is anders. Iedere lichtbalk, voertuigbeheerssysteem of videosysteem moet voldoen aan andere eisen. Daarom staat maatwerk bij Marelko Benelux voorop. Dat geldt voor onze producten, maar ook voor onze (onderhouds)service. Uw behoeften vormen telkens weer het uitgangspunt. MARELKO, ON- GEHOORD GOED Optische en geluidsignalering op maat, Totale voertuig oplossingen, Ademanalyseapparatuur zoals alcoholslot, Camera-systemen, ECE65 producten met certifi caat

20 Monitoring onderbouwd in kwaliteitsplan Nieuwe contractvormen als DCM (Design-Construct- Maintain) en DCFO (Design-Construct-Finance- Operate) raken zo langzamerhand ingeburgerd. Net als bij het echte inburgeren, zijn er ook bij dit inburgeren vele leerpunten. Een van die punten is het periodiek toetsen of een wegenwerk wel aan de gestelde eisen voldoet. Deze taak lag in het verleden altijd bij Nieuwe contractvormen In de - tot voor kort reguliere contracten - voor wegenwerken werden de afspraken gerelateerd aan hetgeen hierover onder andere in de RAW Standaardbepalingen was opgenomen. Zo was er sprake van een garantietermijn van drie jaar om vroegtijdige gebreken te voorkomen en wanneer ze optraden door de aannemer te laten verhelpen. Die driejaars termijn was in de meeste gevallen echter een te korte periode om gebreken aan het licht te laten komen. Die kwamen later in de monitoring door de opdrachtgever naar voren. Deze was hierdoor goed in staat om de betere producten van de slechtere te onderscheiden en inschattingen te doen van het volgend onderhoudstijdstip. In de nieuwe contractvormen worden taken, die voorheen bij de opdrachtgever/wegbeheerder lagen, bij de opdrachtnemer neergelegd. Taken als het ontwerp (of herontwerp) van constructies en van het uitvoeringsplan worden niet meer door apart ingehuurde derden of door eigen mensen van de opdrachtgever uitgevoerd, maar door de opdrachtnemer van het totale werk. De kracht van deze aanpak ligt in de inschakeling van de expertise en innovatiekracht van het bedrijfsleven, dat de gelegenheid heeft om alle schakels in de keten van het creatie- en realisatieproces zelf te beïnvloeden. Het enige dat wordt ontbeerd is kennis van de lange duur prestaties van het eigen product. Die moeten nu worden vergaard door het monitoren van die prestaties. Het vervelende is wel, dat de risico s van het niet aan eisen voldoen, wel vooraf moeten worden gekwantificeerd. Hier kan de kennis van kennisbedrijven met monitoringservaring goed voor worden benut. Welke eigenschappen toetsen In het RWS-Modelcontract worden eisen gespecificeerd voor eigenschappen zoals die onderstaand op de niveaus van de Piramide van Eisen zijn weergegeven. Op niveau 4 en 5 wordt aan de eisen getoetst in het ontwerp en de certificaten van de ingekochte materialen. Op niveau 3 worden de eigenschappen aan de eisen getoetst op vaste tijdstippen bij oplevering en het eind van de contractperiode. Op niveau 1 wordt getoetst tijdens de uitvoering van het werk. Eigenlijk kent alleen niveau 2 meerdere tijdstippen waarop tussen oplevering en eind contractperiode moet worden getoetst. Deze tijdstippen moeten worden verwoord in het Keuringsplan van het ProjectKwaliteitsPlan. Hierna worden de periodiek te toetsen eigenschappen op niveau 2 besproken. Een afwijking hierin is de toetsing van het kunnen verwijderen van de attentieborden Langere remweg, nieuw wegdek, deze geschiedt in principe eenmalig circa zes maanden na openstelling voor het verkeer. de wegbeheerder, die hiermee veel kennis en ervaring opdeed. Die kennis en ervaring ontberen de nieuwe opdrachtnemers van nu, terwijl de monitoringstaak conform het contract wel bij hun ligt. Monitoren is nodig voor de opdrachtgever om te toetsen of hij het product heeft gekregen waarom hij heeft gevraagd en voor de opdrachtnemer om de prestaties van zijn producten te leren kennen. Maar monitoren kost geld en daarmee moet goed worden omgesprongen. In dit artikel wordt ingegaan op het onderbouwen van een efficiënt monitoringsplan, dat de opdrachtnemer in het Keuringsplan van zijn ProjectKwaliteitsPlan (PKP) moet opnemen en dat vervolgens geaccepteerd moet worden door de opdrachtgever. Niveau in Eigenschap Monitoring van eigenschappen piramide van Toets bij Verwijderen Periodieke Toets einde eisen oplevering attentieborden toetsing contractperiode 1 Weg beschikbaarheid ¹ 2 natte stroefheid x x x Wegopper- remvertraging droog wegdek x vlakeigen- droge stroefheid x schappen langsvlakheid x x x dwarsvlakheid x x textuur (x) (x) (x) rafeling x x scheurvorming x x dwarshelling x x x geluidreductie x x x 3 draagkracht x x Verhardings- laagdikte x constructie verdichting x 4 vermoeiing x² Asfaltmengsel stijfheid x² vervormingsweerstand x² watergevoeligheid x² 5 Materialen diverse eigenschappen x³ 1 toetsing bij uitvoering van werk 2 toetsing bij ontwerp 3 toetsing materiaalinkoop 38 september 2010 september

Inhoud Inleiding Ruimte voor de Rivieren Doelstelling Noordwaard Huidige situatie Toekomstige situatie Hydraulica Groene golfremmende dijk Wonen in de

Inhoud Inleiding Ruimte voor de Rivieren Doelstelling Noordwaard Huidige situatie Toekomstige situatie Hydraulica Groene golfremmende dijk Wonen in de Ontpoldering Noordwaard Jacco Zwemer Jeroen de Heij Marc Daan 4-10-2011 Inhoud Inleiding Ruimte voor de Rivieren Doelstelling Noordwaard Huidige situatie Toekomstige situatie Hydraulica Groene golfremmende

Nadere informatie

Ontpoldering Noordwaard

Ontpoldering Noordwaard Ontpoldering Noordwaard Ir. Richard Hartmann Contractmanager Ruimte voor de Rivier Gevaar 1993 en 1995 Programma Ruimte voor de Rivier De maatregelen op de ruim 30 locaties vormen samen het programma

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 15058 5 juni 2015 Besluit van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 4 juni 2015, nr. IENM/BSK-2015/101689 tot

Nadere informatie

Ruimte voor de Rivier

Ruimte voor de Rivier Ruimte voor de Rivier Huub Hector Projectmanager Juni 2014 Ruimte voor de rivier Doelstelling Ruimte voor de Rivier: Doelstelling & ontwerp Met wie doen we dat? Uitvoering 2 Programma Ruimte voor de Rivier

Nadere informatie

Ruimte voor de Rivier

Ruimte voor de Rivier Ruimte voor de Rivier Annika Hesselink en Anne-Geer de Groot Ministerie Infrastructuur en Waterstaat Verwondering 2 Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Opbouw Verleden: Introductie en kenmerken

Nadere informatie

Doel van de informatiebijeenkomst

Doel van de informatiebijeenkomst Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Jacqueline Bulsink Informatiebijeenkomst 12 oktober 2011 Doel van de informatiebijeenkomst Informeren over resultaten planstudie Zomerbedverlaging Beneden- IJssel Gelegenheid

Nadere informatie

Rivierverruiming Uiterwaarden Neder-Rijn

Rivierverruiming Uiterwaarden Neder-Rijn Nieuwsbrief Jaargang 1 Nummer 1 Maart 2010 Rivierverruiming Uiterwaarden Neder-Rijn Beste bewoner, Alstublieft. We bieden u de eerste nieuwsbrief aan over rivierverruiming in de uiterwaarden van de Neder-Rijn.

Nadere informatie

Er heerst een Babylonische spraakverwarring over ruimtelijke kwaliteit. Het lijkt een begrip waar iedereen een andere mening over toegedaan is, wat

Er heerst een Babylonische spraakverwarring over ruimtelijke kwaliteit. Het lijkt een begrip waar iedereen een andere mening over toegedaan is, wat Mijn naam, functie. Vanaf begin af aan (verkenningenfase, Planologische Kernbeslissing) betrokken bij Ruimte voor de Rivier. Dit is een bijzonder programma, omdat naast de hoofddoelstelling het zorgdragen

Nadere informatie

Zomerbedverlaging Beneden-IJssel. Kampen

Zomerbedverlaging Beneden-IJssel. Kampen Zomerbedverlaging Beneden-IJssel Notitie Samenhang RvRmaatregelen rond Zwolle en Kampen 20 mei 2010 Samenvatting In deze notitie wordt de relatie en samenhang tussen de maatregelen van Ruimte voor de Rivier

Nadere informatie

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Continuous effort is our standard Burdock lost kennis- en capaciteitsvraagstukken op bij opdrachtgevers in de civiele techniek, infrastructuur,

Nadere informatie

Q&A s dijkverbetering Gorinchem Waardenburg

Q&A s dijkverbetering Gorinchem Waardenburg Maart 2016 Q&A s dijkverbetering Gorinchem Waardenburg Wat is de planning van deze dijkverbetering? De dijk moet eind 2022 veilig zijn en gereed om zijn taak uit te voeren. De afwerking zal doorlopen tot

Nadere informatie

De dip duurt niet eeuwig

De dip duurt niet eeuwig De dip duurt niet eeuwig Remko Nods (Elsevier) redactie.emedia@reedbusiness.nl De dip duurt niet eeuwig De Nederlandse bouw is in crisis door bezuinigingen van overheden en de problemen op de woningmarkt.

Nadere informatie

IJsseldelta- Zuid. Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro. Planoppervlak 650 hectare

IJsseldelta- Zuid. Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro. Planoppervlak 650 hectare IJsseldelta- Zuid Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro Planoppervlak 650 hectare Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Aanleg Hanzelijn met linksonder viaducten

Nadere informatie

Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk

Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. knowledge comes is our standard...

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. knowledge comes is our standard... Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Delivering An expert open mind knowledge comes is our standard... Burdock biedt project management, recruitment en consultancy in

Nadere informatie

Watermanagement en het stuwensemble Nederrijn en Lek. Voldoende zoetwater, bevaarbare rivieren

Watermanagement en het stuwensemble Nederrijn en Lek. Voldoende zoetwater, bevaarbare rivieren Watermanagement en het stuwensemble Nederrijn en Lek Voldoende zoetwater, bevaarbare rivieren Rijkswaterstaat beheert de grote rivieren in Nederland. Het stuwensemble Nederrijn en Lek speelt hierin een

Nadere informatie

N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem

N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem Vraag en antwoord Algemeen 1. Waarom wordt deze Schakel Achterhoek - A1 aangelegd? De gemeente Lochem en de provincie hebben besloten een rondweg aan te leggen

Nadere informatie

Meting economisch klimaat, november 2013

Meting economisch klimaat, november 2013 Meting economisch klimaat, november 2013 1.1 Beschrijving respondenten Er hebben 956 ondernemers meegedaan aan het onderzoek, een respons van 38. De helft van de respondenten is zzp er (465 ondernemers,

Nadere informatie

Deltaprogramma Rivieren. Samenvating. Plan van Aanpak

Deltaprogramma Rivieren. Samenvating. Plan van Aanpak Samenvating Plan van Aanpak Deelprogramma Rivieren In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen, omdat we ruimte nodig hadden voor wonen, werken en recreëren. Rivieren zijn bedijkt,

Nadere informatie

Profiel. Vindingrijk en veelzijdig. Baggeren en infrastructuur

Profiel. Vindingrijk en veelzijdig. Baggeren en infrastructuur Profiel Vindingrijk en veelzijdig Baggeren en infrastructuur Profiel Havenuitbreiding Maasvlakte 2 bij Rotterdam Van Oord Nederland is een toonaangevende aannemer van bagger-, waterbouwkundige en infrastructurele

Nadere informatie

Witteveen+Bos, RW /torm/027 definitief d.d. 26 maart 2012, toelichting aanvraag watervergunning

Witteveen+Bos, RW /torm/027 definitief d.d. 26 maart 2012, toelichting aanvraag watervergunning 2 Witteveen+Bos, RW1809-303-20/torm/027 definitief d.d. 26 maart 2012, toelichting aanvraag watervergunning BIJLAGE O1-4 PROJECTBESCHRIJVING 1. PROJECTBESCHRIJVING 1.1. Aanleiding De hoogwatersituaties

Nadere informatie

RBOI - Rotterdam/Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel

RBOI - Rotterdam/Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel RBOI - /Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook

Nadere informatie

Combiplan Nijverdal. Martijn Takken 6 November 2014

Combiplan Nijverdal. Martijn Takken 6 November 2014 Combiplan Nijverdal Martijn Takken 6 November 2014 1 Volker InfraDesign Het Interne integrale ontwerpbureau voor de infrasector van VolkerWessels en voor Volker Construction International / Volker Stevin

Nadere informatie

SRA-Bouwscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015

SRA-Bouwscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Bouwscan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Bouwscan De Bouwscan 2014 is 430 x ingevuld. 87% van de respondenten is dga of eigenaar. 62% heeft een kleine bouwonderneming met minder dan 10 fte,

Nadere informatie

Kerngegevens Arbeidsmarktagenda oktober 2017 MEEST GESTELDE VRAGEN. Aan het werk. voor ouderen!

Kerngegevens Arbeidsmarktagenda oktober 2017 MEEST GESTELDE VRAGEN. Aan het werk. voor ouderen! Kerngegevens Arbeidsmarktagenda 2023 oktober 2017 MEEST GESTELDE VRAGEN Aan het werk voor ouderen! KERNGEGEVENS ARBEIDSMARKTAGENDA 2023 AAN HET WERK VOOR OUDEREN! Interessant voor bestuur beleid uitvoering

Nadere informatie

De Biesbosch gelegen tussen de verstedelijkte Randstad en de Brabantse Stedenrij.

De Biesbosch gelegen tussen de verstedelijkte Randstad en de Brabantse Stedenrij. e Biesbosch gelegen tussen de verstedelijkte Randstad en de Brabantse Stedenrij. Merwedes e Waal voert het grootste deel van de Rijnafvoer af (ongeveer zestig procent). Vanaf Slot Loevesteijn komt het

Nadere informatie

PKB Ruimte voor de Rivier Investeren in veiligheid en vitaliteit van het rivierengebied

PKB Ruimte voor de Rivier Investeren in veiligheid en vitaliteit van het rivierengebied PKB Ruimte voor de Rivier Investeren in veiligheid en vitaliteit van het rivierengebied Beter beschermd tegen hoogwater In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen. De rivieren

Nadere informatie

Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding

Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding Augustus 2018 Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding N340/N48 en N377 Inhoud nieuwsbrief Gang naar Raad van State nog onzeker Aanbesteding verloopt volgens planning ProRail plaatst liggers over viaduct Even voorstellen:

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Finding the optimal solution is An our open standard mind comes standard... Burdock is de verbindende schakel tussen opdrachtgevers

Nadere informatie

December van Baarle te realiseren.

December van Baarle te realiseren. December 2017 In de kom van Baarle- Nassau (Nederland) en Baarle-Hertog (België) is sprake van problemen op het gebied van doorstroming, bereikbaarheid en leefbaarheid. Om deze problemen aan te pakken

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. The perfect match is our standard

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. The perfect match is our standard Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy The perfect match is our standard Burdock is de verbindende factor tussen opdrachtgevers en technische specialisten in de procesindustrie.

Nadere informatie

Gedeputeerde Staten kiezen voor voorkeursalternatief Bundeling Noord

Gedeputeerde Staten kiezen voor voorkeursalternatief Bundeling Noord Juli 2016 Dagelijks ervaart het verkeer problemen met de doorstroming op de N629 tussen Oosterhout en Dongen. Ook de leefbaarheid en veiligheid op en rond de N629 en Westerlaan vragen aandacht. De provincie

Nadere informatie

Verslag informatiebijeenkomst Verbetering Regionale Keringen Bredaseweg Terheijden

Verslag informatiebijeenkomst Verbetering Regionale Keringen Bredaseweg Terheijden Verslag informatiebijeenkomst Verbetering Regionale Keringen Bredaseweg Terheijden Datum: 12 januari 2016 Aanvang: 20.00 uur Locatie: Café Ons Thuis, Bredaseweg 20 Terheijden Welkom door Leon van Rijthoven

Nadere informatie

Inhuur van civieltechnisch personeel

Inhuur van civieltechnisch personeel Inhuur van civieltechnisch personeel Marktconsultatiedocument Zwolle, 11 december 2015 Status: Definitief Versie: 1.0 Marktconsultatiedocument pagina 1 van 7 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Onderwerpen voor de

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Zie het Deltaprogramma als een flexibele verzekering. Nieuwsbrief 3 2014. Aan- of afmelden voor deze nieuwsbrief?

Inhoudsopgave. Zie het Deltaprogramma als een flexibele verzekering. Nieuwsbrief 3 2014. Aan- of afmelden voor deze nieuwsbrief? Binnen de IJssel-Vechtdelta werken zes overheidspartners samen aan een waterveilige en klimaatbestendige toekomst. De provincie Overijssel, Waterschap Groot Salland, Veiligheidsregio IJsselland en de gemeenten

Nadere informatie

Drinkwater wij voegen er iets aan toe

Drinkwater wij voegen er iets aan toe Drinkwater wij voegen er iets aan toe Samen met u... Drinkwater is van levensbelang voor de maatschappij. Als de drinkwatervoorziening wegvalt, komt ons dagelijks leven vrijwel tot stilstand. Als drinkwaterbedrijf

Nadere informatie

sterke dijken schoon water Kijk op de dijk

sterke dijken schoon water Kijk op de dijk sterke dijken schoon water Kijk op de dijk Een andere kijk op de dijk De dijk. Er valt zo op het eerste gezicht weinig aan te zien. Een aarden wal die ons beschermt tegen het water. Een vanzelfsprekend

Nadere informatie

24 januari 2012 Corr.nr. 2012-02542, VB Nummer 2/2012 Zaaknr. 374832

24 januari 2012 Corr.nr. 2012-02542, VB Nummer 2/2012 Zaaknr. 374832 fmff^ groningen Pifypiordrac h t 24 januari 2012 Corr.nr. 2012-02542, VB Nummer 2/2012 Zaaknr. 374832 Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen voor het realiseren van de

Nadere informatie

OOSTWAARDPAD. mooi in alle seizoenen!

OOSTWAARDPAD. mooi in alle seizoenen! OOSTWAARDPAD mooi in alle seizoenen! n de Oostwaard van de Biesbosch is een grotendeels onverhard wandelpad uitgezet, langs boerenakkers en dwars door karakteristieke grienden. Boeren hebben enthousiast

Nadere informatie

Infra n Parkeren n Water n Industrie n Energie. BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen

Infra n Parkeren n Water n Industrie n Energie. BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen De maatschappelijke aandacht voor mens en milieu neemt steeds meer toe. Klimaatveranderingen, milieuvervuiling en de toenemende schaarste aan grondstoffen baren

Nadere informatie

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)

Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar

Nadere informatie

INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF

INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF Van Halteren Infra staat bekend om haar oplossingsgerichte aanpak bij het plaatsen van damwandconstructies. Sinds 1938 groeide het familiebedrijf -onder leiding van drie generaties

Nadere informatie

Speech Annet Bertram,DG Wonen, namens de minister van VROM bij Jubileumbijeenkomst SVN 5 oktober 2006 te Rotterdam

Speech Annet Bertram,DG Wonen, namens de minister van VROM bij Jubileumbijeenkomst SVN 5 oktober 2006 te Rotterdam Speech Annet Bertram,DG Wonen, namens de minister van VROM bij Jubileumbijeenkomst SVN 5 oktober 2006 te Rotterdam thema; financiering van de woningmarkt Ik ben blij dat ik deze bijeenkomst kan bijwonen

Nadere informatie

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden

Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 2015 498 Besluit van 3 december 2015 tot wijziging van de bijlagen I en II bij de Waterwet en van het Besluit van 2 maart 2015 tot wijziging van de

Nadere informatie

De tijd dat de aannemer alleen stenen kon stapelen is voorbij

De tijd dat de aannemer alleen stenen kon stapelen is voorbij De tijd dat de aannemer alleen stenen kon stapelen is voorbij De verantwoordelijkheid voor logistieke processen, kwaliteits-beheersing en planning komt steeds meer bij de aannemer te liggen. Wij, als coördinerend

Nadere informatie

LAGE WATERSTAND IN DE RIJN

LAGE WATERSTAND IN DE RIJN LESBRIEF LAGE WATERSTAND IN DE RIJN Inleiding In de winter kende de Rijn een hoge waterstand door de relatief hoge temperaturen in noordwest Europa. In de zomer van 2018 was relatief warm en er viel weinig

Nadere informatie

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland

Vierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland

Nadere informatie

Rapport. Rapport betreffende een klacht over Rijkswaterstaat, vallend onder de minister van Infrastructuur en Milieu uit Den Haag.

Rapport. Rapport betreffende een klacht over Rijkswaterstaat, vallend onder de minister van Infrastructuur en Milieu uit Den Haag. Rapport Rapport betreffende een klacht over Rijkswaterstaat, vallend onder de minister van Infrastructuur en Milieu uit Den Haag. Datum: 10 september 2011 Rapportnummer: 2011/271 2 Klacht Verzoekster klaagt

Nadere informatie

IJsselsprong Zutphen. Nota Ruimte budget 20 miljoen euro. Planoppervlak 160 hectare

IJsselsprong Zutphen. Nota Ruimte budget 20 miljoen euro. Planoppervlak 160 hectare Nota Ruimte budget 20 miljoen euro Planoppervlak 160 hectare IJsselsprong Zutphen Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Waterveiligheid als motor Bescherming tegen

Nadere informatie

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017 December 2016 Dagelijks ervaart het verkeer problemen met de doorstroming op de N629 tussen Oosterhout en Dongen. Ook de leefbaarheid en veiligheid op en rond de N629 en Westerlaan vragen aandacht. De

Nadere informatie

Huidig economisch klimaat

Huidig economisch klimaat Huidig economisch klimaat 1.1 Beschrijving respondenten Er hebben 956 ondernemers meegedaan aan het onderzoek, een respons van 38. De helft van de respondenten is zzp er (465 ondernemers, 49). Het aandeel

Nadere informatie

Versie Omschrijving Auteur(s) Datum 1 D J Timmer 19-03-2013 2 Aanvullende tekst par 3.3.3

Versie Omschrijving Auteur(s) Datum 1 D J Timmer 19-03-2013 2 Aanvullende tekst par 3.3.3 COLOFON Opdrachtgever Project : Waterschap Rivierenland : Rivierverruiming Munnikenland Contractnummer : 110264 Status : Definitief Datum : 05-07-2013 Opsteller : D J Timmer Versie Omschrijving Auteur(s)

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4

Nadere informatie

trtrsterhtrf holman L ln de presentatie wordt gesproken over een wekelijks inloopspreekuur. Op welk moment

trtrsterhtrf holman L ln de presentatie wordt gesproken over een wekelijks inloopspreekuur. Op welk moment 4 trtrsterhtrf holman I nformatieavond Woonschepenhav en, 26-Í-Í-2OL4 Vragen en Antwoorden: L ln de presentatie wordt gesproken over een wekelijks inloopspreekuur. Op welk moment wordt dit inloopspreekuur

Nadere informatie

Voor een volledig overzicht van de uitspraken van mijn ambtsvoorganger verwijs ik naar bijlage 1.

Voor een volledig overzicht van de uitspraken van mijn ambtsvoorganger verwijs ik naar bijlage 1. a 1 > Retouradres: Postbus 20901, 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070

Nadere informatie

Iv-Water. Ingenieursbureau met Passie voor Techniek

Iv-Water. Ingenieursbureau met Passie voor Techniek Iv-Water Ingenieursbureau met Passie voor Techniek Passie voor Techniek Advies gebaseerd op inhoudelijke kennis Iv-Water Water is van essentieel belang voor al het leven op aarde, maar het kan ook een

Nadere informatie

Grond of opstallen verkopen aan Rijkswaterstaat? Wat u moet weten over regelingen en procedures

Grond of opstallen verkopen aan Rijkswaterstaat? Wat u moet weten over regelingen en procedures Grond of opstallen verkopen aan Rijkswaterstaat? Wat u moet weten over regelingen en procedures Het land beschermen tegen overstromingen. Aanleg, reconstructie en onderhoud van rijkswegen. Het bevorderen

Nadere informatie

Nieuwe natuur voor droge voeten

Nieuwe natuur voor droge voeten Nieuwe natuur voor droge voeten Informatieavond en klankbord Hoendiep Zuidzijde Donderdag 11 juli 2019 Programma 11 juli 2019 Het gebied, de opgave, de opdracht De deelgebieden Van onderzoeken naar ontwerp

Nadere informatie

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft?

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Netwerkbedrijf Endinet, de werkgever met energie Maar liefst 416.000 klanten in Zuidoost Brabant krijgen via kabels en leidingen van Endinet stroom

Nadere informatie

EXPERTS MET KARAKTER

EXPERTS MET KARAKTER EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar

Nadere informatie

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge

Nadere informatie

Joost Verberk, Business Consultant en oud-trainee

Joost Verberk, Business Consultant en oud-trainee verbind jezelf aan Cofely sprak me aan omdat ze behalve technisch ook qua duurzaamheid vooroploopt. En haar ambities omzet in concrete producten voor klanten. Zo heb ik tijdens mijn traineeship een Energie

Nadere informatie

Samen werken aan waterkwaliteit. Voor schoon, voldoende en veilig water

Samen werken aan waterkwaliteit. Voor schoon, voldoende en veilig water Samen werken aan waterkwaliteit Voor schoon, voldoende en veilig water D D Maatregelenkaart KRW E E N Z D E Leeuwarden Groningen E E W A IJSSELMEER Z Alkmaar KETELMEER ZWARTE WATER MARKER MEER NOORDZEEKANAAL

Nadere informatie

Verslag. 2 1400 meter ligt te laag en moet verhoogd worden: is dat zowel aan de west- als oostkant?

Verslag. 2 1400 meter ligt te laag en moet verhoogd worden: is dat zowel aan de west- als oostkant? Aan aan- en afwezigen en tijd bespreking, 20.00 uur Plaats bespreking Het Plashuis, Noorden Projectnummer 01.0638 E-mail noordsedorpsweg @waternet.nl Aanwezig bewoners en geïnteresseerden Onderwerp bespreking

Nadere informatie

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor

Nadere informatie

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Dijkvaksessie F

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Dijkvaksessie F Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Dijkvaksessie F Dijkvak F 3 juli 2018 Ouderkerk aan den IJssel D2017-12-000411 Programma voor vanavond o 19.00 Inloop o 19.15 Presentatie voorgenomen dijkversterking

Nadere informatie

Culemborg aan de Lek

Culemborg aan de Lek Ruimte voor de Rivier Culemborg aan de Lek informatieavond 27 oktober 2008 David Heikens Royal Haskoning Ruimte voor de Rivier Culemborg Inhoud 1. Hoogwaterveiligheid PKB Ruimte voor de Rivier 2. Het alternatief:

Nadere informatie

de Betuweroute karakteristieken van het infrastructuurproject

de Betuweroute karakteristieken van het infrastructuurproject de Betuweroute karakteristieken van het infrastructuurproject Ir. P.E.M. Buck directeur realisatie Betuweroute projectorganisatie Betuweroute - ProRail karakteristieken 160 km lange nieuwe spoorlijn speciaal

Nadere informatie

Rijkswaterstaat: Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Ir L.C. van Wagensveld

Rijkswaterstaat: Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Ir L.C. van Wagensveld : Uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu Ir L.C. van Wagensveld 10 oktober 2013 Inhoud Introductie Wetenswaardigheden over Werkwijze Mogelijkheden 2 10 oktober 2013 Introductie

Nadere informatie

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK Wilco Werumeus Buning Concept Voorkeursalternatief Dijkvakken M, N, O, P, Q, R 27 juni 2018 Lageweg D2017-12-000411 Programma voor

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Leiden Ringweg Oost. Bouwfasering Sumatrabrug. Movares Nederland B.V. ing. R. van der Vlies Kenmerk TW-VDV-120009934 - Versie 1.0

Leiden Ringweg Oost. Bouwfasering Sumatrabrug. Movares Nederland B.V. ing. R. van der Vlies Kenmerk TW-VDV-120009934 - Versie 1.0 Leiden Ringweg Oost Bouwfasering Sumatrabrug Opdrachtgever Gemeente Leiden Ondertekenaar Movares Nederland B.V. ing. R. van der Vlies Kenmerk TW-VDV-120009934 - Versie 1.0 Utrecht, 10 mei 2012 Definitief

Nadere informatie

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard Concept voorkeursbeslissing KIJK Wilco Werumeus Buning Concept Voorkeursalternatief Dijkvakken Q, R, S, T, U, V, W 21 juni 2018 Gouderak D2017-12-000411 Programma

Nadere informatie

de techniek van cofely

de techniek van cofely de techniek van cofely wel eens van cofely gehoord? Bij Cofely gaat er een wereld voor je open. Monteurs, lassers, calculatoren, werkvoorbereiders, servicetechnici en andere specialisten werken samen aan

Nadere informatie

Dijkversterking en ruimtelijke ontwikkelingen slim combineren: het kán! Samenvatting van de Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden

Dijkversterking en ruimtelijke ontwikkelingen slim combineren: het kán! Samenvatting van de Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Dijkversterking en ruimtelijke ontwikkelingen slim combineren: het kán! Samenvatting van de Perspectievennota Alblasserwaard-Vijfheerenlanden 1 2 De Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (A5H) is een prachtig

Nadere informatie

Renovatie Stuwensemble Nederrijn en Lek. Design & Construct contract

Renovatie Stuwensemble Nederrijn en Lek. Design & Construct contract Renovatie Stuwensemble Nederrijn en Lek Design & Construct contract Inleiding Het stuwensemble in de Nederrijn en Lek gaat grootschalig gerenoveerd worden. Met deze brochure informeert Rijkswaterstaat

Nadere informatie

1. Nota van antwoord. Eindstand 2055 reacties door 3036 personen/instanties.

1. Nota van antwoord. Eindstand 2055 reacties door 3036 personen/instanties. 1. Nota van antwoord Eindstand 2055 reacties door 3036 personen/instanties. Daarnaast zijn enkele petities/handtekeningenacties gevoerd: Petitie Voordorp 975 handtekeningen Petitie NMU meer dan 19.000

Nadere informatie

Resultaten Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland )

Resultaten Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland ) Enquête Campagne verbetering regionale wegen (TNS-NIPO in opdracht van Bouwend Nederland ) Zoetermeer, februari 12 Algemeen Decentrale overheden (provincies, waterschappen en gemeenten) zijn samen verantwoordelijk

Nadere informatie

Flessenhalzen A4 en A12

Flessenhalzen A4 en A12 Flessenhalzen A4 en A12 Doel De regio s Amsterdam-Den Haag/Rotterdam-Utrecht beter met elkaar te verbinden en de doorstroming op de A4 en de A12 te verhogen via de aanleg van extra rijstroken op die delen

Nadere informatie

Aanbesteding project A2 Maastricht ligt op koers

Aanbesteding project A2 Maastricht ligt op koers BEZOEKADRES President Rooseveltlaan 101 6224 CH Maastricht POSTADRES Postbus 1992 6201 BZ Maastricht TEL. +31 (043) 351 63 01 FAX +31 (043) 351 63 16 E-MAIL info@a2maastricht.nl INTERNET Maastricht, 28

Nadere informatie

Overstromingen en wateroverlast

Overstromingen en wateroverlast Atlasparagraaf Overstromingen en wateroverlast 1/6 In deze atlasparagraaf herhaal je de stof van Overstromingen en wateroverlast. Je gaat extra oefenen met het waarderen van verschijnselen (vraag 4 en

Nadere informatie

Verdrogingsbestrijding Vossenbroek

Verdrogingsbestrijding Vossenbroek Projectplan Waterwet (definitief besluit) Datum 08-09-2014 Projectnummer P2200C Onderwerp Verdrogingsbestrijding Vossenbroek Het college van dijkgraaf en heemraden van Waterschap Vallei en Veluwe besluit

Nadere informatie

Wij timmeren aan de weg

Wij timmeren aan de weg Wij timmeren aan de weg Even voorstellen; Bouwkracht Vakpersoneel. Bouwkracht vakpersoneel B.V. is onderdeel van de LubronGroep en voortgekomen uit Lubron technisch intermediair. Onder de vlag van Lubron

Nadere informatie

IJsseldijk Zwolle-Olst Masterclass

IJsseldijk Zwolle-Olst Masterclass IJsseldijk Zwolle-Olst Masterclass Prof. dr. ir. Matthijs Kok hoogleraar Waterveiligheid 14 mei 2018 Inhoud 1. Inleiding 2. Risico van overstromingen 3. Wat is acceptabel? 4. IJsseldijken; wat is er aan

Nadere informatie

MAGAZINE VOOR MEDEWERKERS VAN RIJKSWATERSTAAT. op afstand bedienen

MAGAZINE VOOR MEDEWERKERS VAN RIJKSWATERSTAAT. op afstand bedienen MAGAZINE VOOR MEDEWERKERS VAN RIJKSWATERSTAAT DECEMBER 2015 Bruggen en sluizen op afstand bedienen 01-KRACHT_Cover.indd 1 23-11-15 11:35 REPORTAGE Blauwe golf door ritsend bedienen Buiten timmert de aannemer

Nadere informatie

Onderdeel 1, basale vragen

Onderdeel 1, basale vragen Introductietekst De risicokaart is een kaart op internet (www.risicokaart.nl) met informatie over risico s in uw omgeving. Denk bijvoorbeeld aan transporten met gevaarlijke stoffen, bedrijven die met gevaarlijke

Nadere informatie

Persoonlijk opleiding plan

Persoonlijk opleiding plan Persoonlijk opleiding plan Een opdrachtgever adviseren Hem vertellen wat jou de beste optie lijkt. Het klopt dat ik deze competenties zo had ingevuld. Ik heb hiermee ervaring doordat ik vaak op forums

Nadere informatie

tot wijziging van de bijlagen I en II van de Waterwet (aanpassingen Ruimte voor de Rivier)

tot wijziging van de bijlagen I en II van de Waterwet (aanpassingen Ruimte voor de Rivier) Besluit van tot wijziging van de bijlagen I en II van de Waterwet (aanpassingen Ruimte voor de Rivier) Op de voordracht van Onze Minister van Infrastructuur en Milieu van 15 december 2014, nr. IenM/BSK-2014/256486,

Nadere informatie

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in uw regio? bedrijvencoöperatie?

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

De Ouderenpartij NH maakt zich ernstig zorgen over de hoogwaterveiligheid Den Oever/Afsluitdijk/Kornwerderzand

De Ouderenpartij NH maakt zich ernstig zorgen over de hoogwaterveiligheid Den Oever/Afsluitdijk/Kornwerderzand Vragen nr. 25 Aan de leden van Provinciale Staten van Noord-Holland Haarlem, 26 juni 2012 Onderwerp: vragen van de heer J.H. Leever (ONH). De voorzitter van Provinciale Staten van Noord-Holland deelt u

Nadere informatie

Kom kijken hoe wij het maken 24 mei 2014 van 10-16 uur

Kom kijken hoe wij het maken 24 mei 2014 van 10-16 uur UITNODIGING DAG VAN DE BOUW OP ZATERDAG 24 MEI WILT U MEER INFORMATIE? KIJK OP WWW.DAGVANDEBOUW.NL APRIL 2014 Kom kijken hoe wij het maken 24 mei 2014 van 10-16 uur Op zaterdag 24 mei is het weer zover,

Nadere informatie

Peiling Flexibel werken in de techniek 2015

Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Peiling Flexibel werken in de techniek 2015 Inleiding Voor goede bedrijfsresultaten is het voor bedrijven van belang om te kunnen beschikken over voldoende goede,

Nadere informatie

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in

Nadere informatie

Bijlage 2 Indicatieve doorlooptijden (open) aanbesteding(svarianten)

Bijlage 2 Indicatieve doorlooptijden (open) aanbesteding(svarianten) Bijlage 2 Indicatieve doorlooptijden (open) aanbesteding(svarianten) Wanneer duidelijkheid burger* Aanbestedings dossier gereed Opties 0 en 1 Optie 2 Optie 3 Optie 4 DT Noord (verlegd en verdiept**) met

Nadere informatie

Oever- en kadeproject Oppenhuizen - Uitwellingerga. 19 november 2014

Oever- en kadeproject Oppenhuizen - Uitwellingerga. 19 november 2014 Oever- en kadeproject Oppenhuizen - Uitwellingerga 19 november 2014 1 Programma Opening Doel van deze bijeenkomst Terugblik Stand van zaken varianten en nieuwe inzichten Planning tot aan de bouwvak 2015

Nadere informatie

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang

Nadere informatie

agendapunt 4.05 Aan Commissie Waterketen en Waterkeringen INVESTERINGSPLAN EN KREDIET NOORDEINDSEWEG TE BERKEL EN RODENRIJS

agendapunt 4.05 Aan Commissie Waterketen en Waterkeringen INVESTERINGSPLAN EN KREDIET NOORDEINDSEWEG TE BERKEL EN RODENRIJS agendapunt 4.05 991097 Aan Commissie Waterketen en Waterkeringen INVESTERINGSPLAN EN KREDIET NOORDEINDSEWEG TE BERKEL EN RODENRIJS Voorstel Commissie Waterketen en Waterkeringen 3-4-2012 I. Het Investeringsplan

Nadere informatie

HET VERHAAL ACHTER FUNDUS

HET VERHAAL ACHTER FUNDUS GRIP OP UW PROJECT OVER DIT BOEKJE Als opdrachtgever heeft u te maken met complexe en uitdagende infrastructurele projecten. De voorwaarden voor het beheersbaar houden van deze projecten worden steeds

Nadere informatie