Nieuwe Media in de Bijzondere Jeugdzorg De spelregels

Transcriptie

1 Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg - Nieuwe Media in de Bijzondere Jeugdzorg De spelregels Het gebruik van de computer, het internet en de GSM zijn niet meer weg te denken in de leefwereld van kinderen en jongeren 1. Gemiddeld surft een jongere van twaalf tot achttien jaar anderhalf uur per dag op het internet. 95% van alle vijftienjarigen heeft thuis toegang tot een computer met internet. Meer dan vier op vijf jongeren chat minstens één keer per week. Meer dan de helft van de zestienjarigen downloadt elke week muziek of films. De jonge generatie groeit op met moderne communicatietechnologieën en heeft deze volledig geïntegreerd in haar dagelijkse bezigheden. Maar jongeren gaan vaak ook heel intuïtief en soms weinig beredeneerd en kritisch om met deze nieuwe media 2. Deze nieuwe media brengen heel wat kansen met zich mee, maar dragen ook mogelijke gevaren in zich. Denken we maar aan het plaatsen van privéfoto s op het internet en de gemakkelijkheid waarmee deze verspreid worden/terug te vinden zijn op andere sites, het in contact komen met onbekende mensen met niet altijd goede bedoelingen of het plaatsen van een filmpje over de leefgroepwerking op youtube. Iedereen kent vast voorbeelden uit zijn dagelijkse praktijk in het werken met kinderen en jongeren. We vonden het dan ook tijd om orde op zaken te stellen en een overzicht te geven van deze nieuwe media en de mogelijke gevolgen op het hulpverleningshandelen. Daarnaast gaan we in op mogelijke manieren om kinderen en jongeren in het gebruik van nieuwe media te begeleiden. Hoe ga jij om met de mogelijkheden en gevaren van nieuwe media voor de jongeren die jij begeleidt? Heeft een begeleider de rol van controleur op het internetgebruik of laat hij de jongeren experimenten en begeleidt hij hen daarbij? Ga je op zoek naar de gulden middenweg en ga je in dialoog met de jongeren over hun internetgebruik of leg je beperkingen op in het gebruik van nieuwe media? Hiervoor gingen we enerzijds op zoek naar informatie, jawel, via het internet 3. Dit artikel is een bundeling van deze informatie. Het is niet de bedoeling om alle tips die je in boeken en op websites terugvindt hier integraal over te nemen. We verwijzen in elk hoofdstuk naar interessante websites en publicaties. Anderzijds stelden we een werkgroep samen van een dertigtal medewerkers van de Bijzondere Jeugdzorg om na te denken over de mogelijkheden en gevolgen van de nieuwe media op de dagelijkse praktijk en hoe men ermee kan omgaan. In het najaar 2007 kwam deze werkgroep drie keer samen. De knelpunten en tips die tijdens deze werkgroep verzameld werden, worden mee verwerkt in deze bundel. Een boodschap die we centraal stellen, is dat je geen computerfreak of fanatiek gebruiker moet zijn/worden van nieuwe media om jongeren te begeleiden. Je zal in je begeleiding altijd jongeren tegenkomen die er meer vanaf weten dan jijzelf. Maar laat dit een aanknopingspunt van dialoog zijn. Vraag hun hulp en advies en ga samen op weg. Daarnaast moeten jongeren begeleid worden in het kritisch omgaan met media en informatie. Er komt dagelijks een massa informatie op hen af. Hierbij is het belangrijk om jongeren te ondersteunen en begeleiden om in deze massa aan informatie de juiste selectie te maken 4. Véronique Vancoppenolle OSBJ vzw In de verdere tekst gebruiken we telkens de term jongeren voor de doelgroep van zowel kinderen als jongeren 2 Veilig online, tips voor ICT-gebruik op school, Vlaamse Overheid, nl.wikipedia.org/wiki/youtube, Veilig online, tips voor ICT-gebruik op school, Vlaamse Overheid,

2 Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg - Soorten nieuwe media Omgaan met de nieuwe media vereist dat begeleiders deze media samen gebruiken met jongeren en erover in dialoog treden. Je kan maar jongeren begeleiden als je in grote lijnen op de hoogte bent van de mogelijkheden en de gevaren van het gebruik van nieuwe media. Je kunt deze kennis natuurlijk ook opdoen door de jongeren hierover te bevragen en met hen in gesprek te gaan. Het gebruik van nieuwe media vereist van teams dat ze expliciet standpunten innemen wat kan en niet kan, wat aanvaardbaar is en wat niet en hierover in dialoog gaan met de jongeren. We beginnen met een algemene beschrijving van de begrippen media en nieuwe media. Daarna gaan we per hoofdstuk dieper in op een nieuw medium. Elk hoofdstuk begint met de omschrijving van begrippen die veelvuldig gebruikt worden door jongeren. Deze woordenlijst staat telkens alfabetisch geordend. Daarnaast formuleren we telkens een aantal tips en knelpunten die verzameld werden tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep nieuwe media. We sluiten deze bundel af met een aantal algemene bedenkingen en tips. Media zijn het meervoud van medium, een hulpmiddel om gedachtegoed over te brengen aan een grote groep mensen, een middel tot massacommunicatie (in tegenstelling tot de gewone één op één, interpersoonlijke communicatie). Media zijn dragers van informatie 5. Nieuwe media is een manier om media in te delen. Nieuwe media komen tegenover oude media te staan. Tegenwoordig worden vooral de digitale media bedoeld met de term nieuwe media. In die zin hoort een mobiele telefoon (GSM) bij de nieuwe media, terwijl een analoge telefoon bij de 'oude' media hoort. Het Internet, videogames, computers, digitale film en muziek (DVD en CD), virtual reality, digitale fotografie, mobiele telefonie en online kranten vallen onder nieuwe media. Onder de 'oude' media verstaan we traditionele film, televisie, audiovisuele pers en fotografie

3 Hoofdstuk 1 - TV- en DVD 1.1 Begripsomschrijving Een DVD (Digital Versatile Disk) is een schijfje met een diameter van 12 centimeter waarop met behulp van optische technologie digitale gegevens duurzaam worden opgeslagen. De DVD wordt zowel gebruikt voor het distribueren van speelfilms als voor het distribueren en opslaan van computersoftware en gegevens. Met behulp van een DVDrecorder kunnen films of televisieprogramma s opgenomen worden op DVD 7. De Digibox is de decoder die nodig is om de digitale signalen leesbaar te maken voor het TV-toestel. Dit apparaat ter grootte van een DVD speler wordt aangesloten op de TV om interactieve digitale televisie op uw scherm te krijgen. De Digibox maakt online diensten mogelijk via TV, zoals winkelen, en, spelletjes spelen, informatie opvragen en het regelen van bankzaken. Met de Digicorder kun je films of programma s opnemen. In combinatie met FlexView kan je live-programma s pauzeren, terugspoelen en opnemen. Je hebt dus de mogelijkheid om een opgenomen programma te bekijken terwijl een opname nog aan de gang is of tijdens het kijken even te pauzeren en daarna gewoon verder te kijken. Je kan ook vooruitspoelen tot dat je weer mee bent met de realtime uitzending 8. Interactieve televisie (idtv) is een nieuwe vorm van televisiekijken met meer kanalen, programma s en films op aanvraag, extra diensten, extra informatie en de mogelijkheid om interactief te reageren op tv programma s 9. > tv.be 1.2 Knelpunten en tips 10 Knelpunten Jongeren brengen Dvd s mee die niet geschikt zijn voor henzelf of voor (enkelen van) de groep. Porno/extreme geweldfilms bekijken op studio. Tips Leeftijdsgrens die vermeld staan op Dvd s of gegeven worden aan films op TV worden gevolgd. Wanneer een begeleider een film al gezien heeft, kan die oordelen of de film getoond kan worden. Wanneer er scènes in voorkomen die (achteraf gebleken) niet geschikt zijn voor de jongeren wordt dit nadien met hen opgenomen tijdens een (groeps)gesprek. Een begeleider kijkt mee naar de film en kan deze stopzetten indien nodig. Nadien wordt hierover met de jongeren in dialoog gegaan. De begeleiding beslist naar welke programma s/films er gekeken kan worden. Ze doet dit wel in overleg met de jongeren. In sommige organisaties mogen jongeren dergelijke Dvd s bekijken. Begeleiders spreken jongeren daarover dan aan en nemen dit op als een begeleidingsthema (bv man-vrouw beeld, omgaan met agressie, onderscheid fictie-realiteit) tv.be 9 tv.be 10 Verzameld tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep die stilstond bij het thema nieuwe media in de Bijzondere Jeugdzorg 3

4 Welke film/dvd kiezen? Om de beurt kiest iemand van de groep een film die in groep getoond wordt. Nadien wordt dit in de begeleiding van diegene die de film koos verder opgenomen: waarom deze film, waar doet het je aan denken, wat bracht het bij je teweeg, Iemand die jarig is, kiest een film. Ouders die gewelddadige films meegeven aan hun zoon/dochter. In dialoog gaan met de ouders en het kind over waarom geweldfilms niet getoond kunnen worden aan kinderen van die leeftijd. Uren TV-kijken. Verschillende uren per leeftijd: bv. voor 20u de kleintjes, na 20u de groten. TV afspraken zijn verschillend in de vakantie en tijdens het schooljaar. Jongeren mogen meer kijken in de vakantie en bij slecht weer. Geen afspraken. De structuur ontstaat zelf afhankelijk van de programmatie op TV (bv familie, thuis, nieuws,.). 1X in de week TV-loze avond waarbij andere activiteiten worden gepland. Hierbij worden afspraken gemaakt over de keuze van de activiteit: vier weken iets gratis (bv gezelschapspelen, quiz), de vijfde week mag de activiteit iets kosten (bv bowlen, biljart, zwemmen). Geen TV op de kamer (wel op een studio). DVD met foto s worden vanuit de organisatie meegegeven aan jongeren wanneer de begeleiding stopt. In principe zou aan iedereen die op de foto s staat toelating moeten gevraagd worden. Geen DVD, maar wel een fotoboek wordt meegegeven, Hierdoor is de kans op het bewerken, misbruiken of verspreiden van de foto s veel kleiner dan wanneer een DVD met foto s wordt meegegeven. 1.3 Algemene tips Weet waar jongeren naar kijken. Weet waar jongeren over praten, kijk (af en toe) mee. Kijk alleen naar iets waar je bewust voor kiest en laat jongeren dat ook doen. Als jongeren vragen of de televisie opgezet mag worden, vraag dan wat ze willen zien. 2. Maak duidelijke afspraken over de duur en het tijdstip van TV kijken. 3. Gebruik de videorecorder/dvd-recorder. Op die manier weet je wat de jongeren zien. Is er een ongeschikt programma op de televisie, vervang dit door iets geschikts op video. Zo kan je gemakkelijk omgaan met de afgesproken tijden. Valt het programma buiten de afgesproken tijd: neem het dan op. 4. Kijk samen televisie, vraag de jongere naar gedachten en gevoelens die het programma losmaakt bij de jongere. 5. Praat over wat er op televisie gebeurt, geef zelf je mening. 6. Bespreek het soms onwerkelijke en onwaarschijnlijke karakter van de televisiewereld. Bespreek de verschillen tussen gebeurtenissen op TV en de werkelijkheid users.skynet.be/opvoedingswinkel/foldermultimedia 1_.doc 4

5 Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg - Hoofdstuk 2 - Radio, CD en MP3-speler 2.1 Begripsomschrijving Een ipod is een draagbare muziek- en mediaspeler van het Amerikaanse technologiebedrijf Apple. De ipod is ontworpen om gecomprimeerde audiobestanden af te spelen en is succesvol geworden over de hele wereld door zijn eenvoudige ontwerp en bediening. Ze kunnen ook video afspelen, foto's tonen of spellen spelen. De ipod Apple is al jarenlang de populairste MP3-speler. Sindskort is de ipod touch op de markt. Door met je vinger over het scherm te navigeren, kan je gemakkelijk door je muziek bladeren, foto s bekijken (en zonodig in- en uitzoomen) of een website bezoeken en ook hier in- en/of uitzoomen 12. > Een MP3-speler is een apparaat dat muziek bewaart, sorteert en muziekbestanden kan afspelen. Veel MP3- spelers zijn draagbaar en ontwikkeld als een soort walkman voor het afspelen van MP3-muziek, maar de MP3- afspeelfunctie kan ook zijn geïntegreerd in een Dvd-speler, autoradio of in een mobiele telefoon Knelpunten en tips 14 Knelpunten (Digitale) radio is een sociaal gebeuren, iedereen luistert mee. MP3/iPod is een individueel gebeuren. MP3/iPod kan gevaarlijk zijn: in het verkeer (bv op de fiets), gevaar voor gehoorschade, Tips De radio staat op zolang het niet storend is voor de werking. Er zijn afspraken dat er regelmatig van muziekgenre gewisseld wordt. Geen MP3 tijdens maaltijden en groepsgesprekken. Geen MP3 in de leefgroep. Het mag wel op de kamer, buiten en in de ontspanningsruimte. In dialoog gaan met jongeren over hun gebruik: welk effect heeft mijn gedrag op anderen/op de groep? Afspraken verschillen naargelang leeftijd. Jongeren mogen meer gebruik maken van de mp3-speler dan jonge kinderen. Deze afspraken worden in het begin duidelijk gecommuniceerd naar de jongeren en hun ouders. Een begeleider staat open voor de leefwereld van jongeren en gaat erover in dialoog. Dit kan opgenomen worden in de begeleiding. Met jongeren in dialoog gaan over wat mag/niet mag en de risico s van luide muziek. Gekopieerde Cd s/dvd s. Wanneer ze voor eigen gebruik zijn, wordt het door de vingers gezien. Soms wordt aan de jongeren meegegeven dat het bij wet verboden is Verzameld tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep die stilstond bij het thema nieuwe media in de Bijzondere jeugdzorg 5

6 Digitale fototoestellen en MP3-spelers worden onderling verkocht/geruild. Begeleiders hebben een belangrijke voorbeeldfunctie en stimuleren de jongeren niet of brengen zelf geen gekopieerde CD/Dvd s mee. Kinderen/jongeren kunnen op de computer in de organisatie geen Cd s of Dvd s branden. Jongeren kunnen een lijstje geven van nummers die de begeleider dan voor hen opneemt. Maar: dan toont de begeleider geen voorbeeldgedrag en overtreedt hij/zij de wet. Jongeren hierin begeleiden: wat zijn de gevolgen van verlies, afgenomen worden of verkopen. Hen de vraag stellen waarom ze dit doen en samen bekijken of er geen andere mogelijkheden zijn. 2.3 Artikel jeugdrecht.be: Muziek kopiëren en downloaden 15 Jochen is 14 jaar. Hij woont in een pleeggezin, waar hij gebruik kan maken van de gezinscomputer. Hij downloadde muziek via deze PC naar zijn MP3-speler. Hij heeft op zijn kamer een hele verzameling gekopieerde muziekcd s, gekregen van zijn mama en broer. Jochen van zijn kant kopieerde ook een aantal van de cd s en video s van het pleeggezin voor zijn broer en mama. Maar is dit alles wel toegelaten? Auteursrecht De auteur van een (literair) kunstwerk heeft een onvervreemdbaar moreel recht op dat werk, ook wel vaderschap genoemd. De auteur mag zich verzetten tegen elke wijziging of misvorming van dat werk. Het auteursrecht houdt ook in dat alleen de auteur van een (origineel) werk van letterkunde of kunst het recht heeft om dit werk op welke manier dan ook geheel of gedeeltelijk te (laten) reproduceren (=reproductierecht). Auteursrecht impliceert ook: toestemming geven tot bewerken of vertalen, tot verhuren of uitlenen. Alleen de auteur beslist of zijn creatie openbaar wordt gemaakt, en of en op welke wijze- dit werk mag worden verdeeld (= distributierecht). Eens het werk een eerste maal verkocht is, is dit distributierecht van de auteur nochtans uitgeput. De wet van 22 mei 2005 integreerde de Europese richtlijn tot harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij ( in de Auteurswet ( Het recht van de auteurs om hun werken al dan niet online op het internet te plaatsen werd uitdrukkelijk verwettelijkt. Er bestaan, naast het eigenlijke auteursrecht, ook naburige rechten : (1) het distributierecht op een bepaalde vertolking door de uitvoerende kunstenaars, (2) het distributierecht van de producenten van fonogrammen en van de eerste vastleggingen van films en (3) het distributierecht van omroeporganisaties. In geval van onlinediensten, vervalt het distributierecht niet door het werk op de website te zetten. In tegenstelling tot cd-roms of cd-i s, waarbij de intellectuele eigendom in een materiële drager is geïntegreerd, blijft de toegang tot een onlinedienst steeds opnieuw aan toestemming onderworpen wanneer het auteursrecht van toepassing is. Concreet: vandaag kan je toegang hebben, morgen niet meer Kopiëren en downloaden van muziek en films

7 Wat Jochen doet downloaden, kopiëren zijn verveelvoudigingen in de auteursrechtelijke zin en vallen dus in beginsel onder het reproductierecht. Aan het reproductierecht is ook een vergoeding verbonden, die door een vennootschap voor het beheer van de rechten (SABAM) wordt geïnd. In de Auteurswet werden ook uitzonderingen op het reproductierecht opgenomen. Twee daarvan kunnen van toepassing zijn op Jochens situatie. Uitzondering 1: privékopie Wanneer het werk al op geoorloofde wijze openbaar is, kan de auteur zich niet verzetten tegen onder andere kosteloze privé-uitvoering in familiekring of in het kader van schoolactiviteiten, noch tegen de reproductie van geluidswerken en audiovisuele werken die in familiekring geschiedt en alleen daarvoor bestemd is. Door de wet van 22 mei 2005 werd deze uitzondering uitgebreid naar de reproductie van alle categorieën (niet enkel geluids- en audiovisuele werken) op eender welke drager behalve papier/transparanten... Het gaat over cassettes, Cd s, MP3 s Deze specifieke uitbreiding is nog niet van kracht en wacht op een koninklijk besluit. Of een muziekbestand op internet er ook eentje is dat op geoorloofde wijze openbaar is, kan men als downloader niet steeds weten. Maar muziekbestanden kopiëren die zich op andermans (geen familiekring) PC bevinden, is niet het kopiëren van eigen exemplaren, zodat men zich dan niet op de uitzondering van de privékopie kan beroepen. Of Jochen dus al dan niet rechtmatig downloadt, moet worden bekeken: bezocht hij de site van een downloadvriendelijke artiest (legaal), een betalende dienst als Napster (legaal) of kopieerde hij van een peer-to-peer systeem zoals Kazaa (inbreuk op auteursrecht). Het ter beschikking stellen van de PC door het pleeggezin als dusdanig, is geen inbreuk op het auteursrecht of de naburige rechten. Aan het recht op privékopie is een tegenprestatie verbonden: in de kostprijs van de blanco dragers (cassette, cd, ) zit een forfaitair bedrag ter vergoeding van de auteurs/producenten. In art. 56 van de Auteurswet wordt uitdrukkelijk opgenomen dat computers slechts bij een na overleg in de Ministerraad vastgesteld Koninklijk Besluit onderworpen kunnen worden aan zulke vergoeding. Dit artikel is nog niet van kracht, maar ook in de huidige regelgeving vallen PC s niet onder dit reproductierecht. Wie privékopies neemt, overtreedt de wet op de auteursrechten dus niet. Maar wat is privé en wat wordt verstaan onder in familiekring? In de rechtspraak werd aanvaard dat de bewoners van een bejaardentehuis er in familie wonen. Een sportclub daarentegen rekent men hier niet onder. De situatie van Jochen in zijn pleeggezin en ten opzichte van zijn gezin van herkomst lijkt dus te beantwoorden aan in familiekring. Ook als Jochen in een begeleidingstehuis van de bijzondere jeugdzorg zou verblijven, gaat de vergelijking op. Uitzondering 2 Tenslotte is er een nieuwe uitzonderingsbepaling wat betreft de reproductie van uitzendingen door erkende ziekenhuizen, gevangenissen en instellingen voor jeugd- of gehandicaptenzorg, voor zover deze instellingen geen winstoogmerk nastreven en dat deze reproductie is voorbehouden voor het exclusieve gebruik van de daar verblijvende personen. TV- en radio-uitzendingen mogen dus door jeugdhulpvoorzieningen worden opgenomen en ter beschikking gesteld van de kinderen. Als Jochen de muziek downloadt via dergelijke uitzending op zijn PC, heeft hij een legale kopie Strafbare namaking en burgerlijke rechtsvordering Wie kwaadwillig of bedrieglijk inbreuk pleegt op het auteursrecht en de naburige rechten, maakt zich strafbaar aan namaking. Kwaadwillig wil zeggen dat de dader bedoelde de auteur persoonlijk te treffen. Bedrieglijk houdt in dat de dader niet alleen de auteursrechten niet wilde betalen, maar ook van plan was ze zelf te innen. Ook wie dergelijke voorwerpen wetens en willens verkoopt of verhuurt, pleegt namaking. 7

8 Nieuw is dat degene die beveiligingen of toegangscontroles omzeilt, eveneens strafbaar is. De strafrechtelijke vordering wordt normalerwijze ingesteld door het parket van de Procureur des Konings. Naast de strafrechtelijke vervolging, hebben de auteurs, uitgevers en Sabam ook zelf de mogelijkheid om de burgerlijke rechtbank te vragen een bevel tot beëindigen van de namaak uit te spreken. De nagemaakte goederen en wat diende om te kunnen namaken, kunnen toegekend worden aan de rechthebbende, of verbeurd verklaard worden. Daarnaast kan ook een schadevergoeding worden uitgesproken. Auteur: Min Berghmans, Jurist vzw OSBJ januari

9 Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg - Hoofdstuk 3 - GSM of mobiele telefoon 3.1 Begripsomschrijving 16 Een BlackBerry is een oplossing voor draadloze (wireless) , PIM (Personal Information Manager is een softwarepakket dat persoonlijke informatie bijhoudt zoals e- mails, adresboeken, kalenders, takenlijsten en planningen) en applicaties die op een BlackBerry-apparaat gebruikt kunnen worden. De BlackBerry is een PDA (Personal Digital Assistant) met telefoonfunctie. > GSM of een mobiele telefoon is een apparaat waarmee men draadloos kan telefoneren, met behulp van een netwerk van antennes. Mobiele telefonie maakt gebruik van radiogolven en van telefooncentrales om binnen een bepaalde regio communicatie tussen de gebruikers mogelijk te maken. Met GSM s uitgerust met GPRS of General Packet Radio Service is het mogelijk om met de GSM onafgebroken verbonden te zijn met het internet. Je betaalt naargelang het volume van de gegevens die je verstuurt of ontvangt (vb , downloaden van films en spelletjes met 3D-animatie) en niet op basis van de duur van de verbinding. Het feit dat de GSM steeds meer functies heeft, maakt dat de GSM niet enkel meer beperkt is om te telefoneren en het sturen van een sms. Ondertussen zijn de meeste GSM s uitgerust met een camera, radio, internetverbinding, wekker, spelen en kalender. MMS (Multimedia Messaging Service) is een dienst om berichten met tekst, geluid, plaatjes/foto s of videobestanden te versturen via een GSM. Een moblog (mobiele blog) is een website of een digitaal album waarop een gebruiker tekst, foto's of videobeelden plaatst, die met een GSM gemaakt werden. Deze beelden worden rechtstreeks op de website geplaatst door deze te verzenden via MMS of . Een moblog is een soort van dagboek in beeld. Op de voorpagina staan dan de meest recente moblogs en in het archief tref je oudere moblogs aan. Een PDA (Personal Digital Assistant of palmtop) is een klein draagbaar toestel dat computer-, telefonie-, fax- en netwerkfuncties combineert. De moderne pda dient als mobiele telefoon en persoonlijke organiser. Sommige pda's zijn uitgerust met een minitoetsenbord, andere met een aanraakscherm of touchscreen en een pen. Ringtones of beltonen zijn korte muziekjes of geluiden die worden afgespeeld als een GSM wordt gebeld. Er zijn heel veel verschillende soorten ringtones, die veelal dienen ter verpersoonlijking van de telefoon. Nieuwe ringtones kunnen met behulp van software aan de telefoon worden toegevoegd, of kunnen (meestal via een betaalsite) worden verzonden naar de telefoon. SMS (Short Message Service) is een dienst om met behulp van een GSM korte berichten te versturen of te ontvangen. Sms wordt vooral veel gebruikt door jongeren, omdat het relatief goedkoop is ten opzichte van de kosten van een mobiel telefoongesprek. Daarnaast omdat het mogelijk is berichten te versturen in omgevingen waar het onmogelijk is te spreken, zoals in een discotheek. WAP (Wireless Application Protocol) is een methode om web-diensten via de GSM aan te bieden

10 3.2 Knelpunten en tips 17 Knelpunten Misbruik maken van het GSM-gebruik of de afspraken overtreden. Jongeren hebben een hoge GSM-rekening. Jongeren hebben meerdere GSM s of hebben een handel in GSM s. GSM wordt gebruik als pestmiddel. Soms is dit heel vergaand: bv. stalking, bedreigingen, Tips Af en toe wordt de GSM als sanctioneringmiddel gebruikt vb. de GSM afgeven. Er wordt dan wel duidelijk afgesproken wanneer de jongere de GSM terugkrijgt. Niet als sanctie, maar als beperking: bijv. jongere die s nachts vaak opgebeld wordt door moeder of zelf naar vrienden belt, kan gevraagd worden s nachts zijn GSM af te geven. GSM gebruik kan, maar enkel via een betaalkaart. Jongeren die een abonnement hebben, kunnen dit blijven houden als ouders de rekening betalen en ermee akkoord gaan. De GSM-kosten worden steeds met de jongere en de ouders besproken tijdens een intake of wanneer het probleem zich voordoet. De jongere (of ouders) betaalt zelf zijn GSM-kaart. Als ouders een abonnement nemen, is dit een verantwoordelijk van de ouders. Met de vaste lijn kan er gebeld worden naar de ouders of familie. Naar vrienden bellen jongeren via hun GSM. Jongeren krijgen/mogen maximum 1 GSM-kaart van 10 per maand. Voor jongeren in kamertraining wordt deze betaald vanuit de organisatie omdat begeleiders de GSM soms gebruiken in de begeleiding met de jongeren. Er kan met de GSM van de voorziening gebeld worden naar ouders. Soms wordt de tijd gelimiteerd of getoond hoeveel het gesprek gekost heeft om jongeren bewust te maken van de kostprijs van een GSM-gesprek. Jongeren bellen gratis naar familie en er is een betaaltelefoon om naar vrienden te bellen. De voorziening betaalt een aparte SIM-kaart om naar familie in het buitenland te bellen. GSM-gebruik wordt vermeld in de brochure met de huishoudelijke afspraken. Deze afspraken wordt besproken en duidelijk gemaakt tijdens de intake met de jongere en de ouders. Jongeren mogen hun GSM bijhouden wanneer ze naar school of op uitstap gaan (uit veiligheid: stel dat ze onderweg iets tegenkomen). Eenmaal terug in de groep wordt de GSM in de bureau van de begeleiders gelegd waar de jongeren af en toe kunnen komen kijken. De kosten van het GSM-gebruik worden met jongeren bekeken en besproken. Dit om hen bewust te maken van de kosten van een GSM-gesprek (zowel van de eigen GSM als van de werk-gsm die jongeren mogen gebruiken om naar familie te bellen). Wanneer een telefoon van een organisatie BJZ gebruikt wordt, worden soms afspraken gemaakt over de duur van het gesprek. Jongeren worden individueel bevraagd over waar hun GSM vandaan komt. Dit ter bespreking brengen met de jongere Dit wordt opgenomen in het groepsgesprek (wanneer het pesten zich voordoet tussen jongeren die begeleid worden) en/of in een individueel gesprek (wanneer de jongere anderen pest). 17 Verzameld tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep die stilstond bij het thema nieuwe media in de Bijzondere jeugdzorg 10

11 Sms jes van buitenaf verstoren de rust van de jongere en/of de groep, vb. paniek-smsjes van familie of vrienden. Individueel gesprek met de jongere of gesprek met de groep wanneer het de groepsrust verstoort. Wanneer de jongeren zelf met een probleem komen, wordt het samen bekeken. Jongeren laten soms hun berichten lezen door de begeleiding. Dit biedt de mogelijkheid om erover in gesprek te gaan. SMS-verslaving. Individueel gesprek met de jongere. Te veel GSM-gebruik is storend voor de groep. s Nachts mogen jongeren niet bellen. De GSM wordt s avonds bij het slapen gaan afgegeven en in een schuif gelegd tot s morgens. Op die manier bouwt men rust in voor de jongeren (hij/zij kan niet bellen of opgebeld worden s nachts). Het hebben van een GSM wordt vanuit de organisatie zo veel als mogelijk uitgesteld tot de leeftijd van 12 jaar. In gesprek met ouders wordt er gevraagd geen GSM te kopen voor kinderen beneden de 12 jaar. Wanneer kinderen al een GSM hebben, mogen ze die houden. Niet GSM en tijdens groepsmomenten, vb. tijdens het eten of een groepsactiviteit. GSM moet s nachts op stil staan of worden afgezet. Het gebruik van de GSM is afhankelijk van de leefgroep, leeftijd en de fase waarin de jongere zich bevindt (In het begin mogen ze minder dan na een tijd in begeleiding te zijn en oudere kinderen mogen meer dan jonge kinderen). GSM afnemen s nachts is niet altijd een oplossing. Ze nemen, zonder dat de begeleiding het weet, een tweede GSM. Voor jongeren is een GSM ook vaak de radio en de wekker. Ze moeten wel de GSM s nachts op stil zetten. Afspraken over waar jongeren kunnen bellen/sms en: bijv. op de gang zodat het niet stoort voor de anderen. Geen richtlijnen over gebruik van GSM bij adolescenten. Daarom zijn er ook geen algemene regels. Het wordt wel individueel bekijken. Het hanteren van de GSM wordt beschouwd als een verantwoordelijkheid van de jongeren. Op studio moeten de jongeren hun GSM s nachts niet afgeven. In de leefgroep moeten ze de GSM wel afgeven. Ze krijgen hem dan terug om naar school te gaan. GSM-gebruik zit vervat zowel in de individuele gesprekken met jongeren als in de algemene afspraken voor de leefgroep. Jongeren bellen ouders op tijdens crisissituaties in de leefgroep waardoor ouders de begeleider aan de telefoon vragen de GSM brengt de buitenwereld in de leefgroepwerking. Mensen, met niet altijd goede bedoelingen, zetten geld op de kaart van de jongeren om zo contact te zoeken, Geld verspelen aan belspelletjes, foto s trekken en doorsturen naar het internet, Jongeren zijn zich niet altijd bewust van de risico s. Overleg met zowel de jongere als met de ouders staat centraal. De komst van de GSM en de mogelijkheden wordt ervaren als een extra mogelijkheid om de dialoog kind- ouder en ouder-begeleider in gang te zetten/op gang te houden. Bespreken met de jongere(n) Belangrijk om stil te staan bij de gevolgen van de acties. Dit is een langdurig proces en moet blijvend/herhaaldelijk opgenomen worden tijdens de begeleiding. Ook wijzen op de mogelijkheden van GSM-gebruik: netwerking, snel contact, Jongeren leren hoe ze moeten omgaan met hun GSM. Samen op zoek gaan naar mogelijkheden en risico s van de GSM. GSM-contact bij Dit is moeilijk tegen te houden, maar wordt wel opgenomen in de 11

12 contactverbod. begeleiding. GSM wordt niet afgenomen omdat er een contactverbod is. Begeleiders kennen niet altijd de risico s waardoor de dialoog moeilijk wordt - Het is moeilijk om als begeleider mee te blijven met de ontwikkelingen. Digitale foto s worden snel genomen, kunnen bewerkt en ruim verspreid worden. Ouders zien bezwarende foto s op GSM van dochter/zoon waardoor een crisissituatie ontstaat. Soms loopt het fout (erotische foto s, gesprekken met bepaalde ongewenste personen). Niet iedereen heeft een GSM: jongeren zonder GSM horen er niet bij. Uitlenen en GSM s geeft spanningen in de groep. Minimaal moeten in elk team een aantal begeleiders op de hoogte zijn van de mogelijkheden en gevaren van nieuwe media. Dit kan op verschillende manieren: vorming volgen, ontwikkelingen opvolgen en in dialoog gaan hierover met het team en met de jongeren. Foto s trekken met GSM of digitale camera van jongeren die begeleid worden, moeten in de leefgroep blijven. Als een jongere toestemming geeft om een foto te verspreiden, dan mag het. Als je als organisatie een cd-rom met foto s verspreid als herinnering van een kamp, dan heb je juridisch gezien de toestemming nodig van alle jongeren. Beter is om een gedrukt fotoboek mee te geven omdat het dan moeilijker wordt om de foto s te bewerken en te verspreiden. In principe mogen jongeren geen foto s nemen in de leefgroep van andere jongeren die begeleid worden. Wanneer het toch gebeurt, wordt bekeken wat de doelstelling ervan is en wie de foto s ontvangt. Jongeren laten nadenken over de mogelijke gevolgen van het publiekelijk verspreiden van foto s. In dialoog gaan met ouders en jongere. Het parket wordt erbij gehaald. In dialoog gaan met de jongere en de ouders. Het GSM-gebruik zo veel mogelijk uit het groepsgebeuren houden. Zo veel mogelijk toezicht houden op het gebruik van (andermans) GSM. Er wordt afgesproken dat GSM niet/zo weinig mogelijk uitgeleend worden. Begeleiders leven soms de afspraken die binnen de werking gelden voor jongeren zelf niet na (bv gebruiken privé GSM tijdens groepsactiviteiten). Jongeren bemachtigen GSM-nummers van de begeleiding door de werk- GSM te gebruiken en het telefoonboek ervan te bekijken. Per team is er een werk-gsm zodat begeleiders niet met hun GSM moeten bellen. Ze kunnen hun eigen GSM veilig op de bureau achterlaten tijdens de werkuren. Door een vaste lijn blijft de begeleider altijd bereikbaar. In de GSM van de organisatie waarmee jongeren mogen bellen worden geen nummers in opgeslagen. Ze mogen met de werk-gsm bellen in de bureau wanneer de begeleiding aanwezig is. Gepest worden via sms Dialoog aangaan over de beleving van het gepest. Nagaan hoe de jongere zich hiertegen kan beveiligen (bv persoon blokkeren, sms en bijhouden, niet reageren en enkel GSM-nummer geven aan mensen die ze kennen). Jongeren erop wijzen dat het niet hun schuld is. Ouders bellen vaak met de vraag om hen terug te De kosten die de organisatie had om ouders terug te bellen werden bekeken en besproken tijdens een oudervergadering. Afspraken 12

13 bellen (omwille van het feit dat hun belwaarde bijna op is). Dure telefoonrekening voor de organisatie is het gevolg werden hierover samen met de ouders gemaakt. 13

14 Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg - Hoofdstuk 4 - Internet Internet is niet meer weg te denken uit de leefwereld van kinderen en jongeren. Het biedt vele mogelijkheden, opent extra wegen en kansen, maar tezelfdertijd loeren heel wat risico s om de hoek. Het begeleiden van het gebruik van internet is dan ook een must voor elke begeleider van de Bijzondere Jeugdzorg 4.1 Begripsomschrijving 18 Een banner is een grafische reclame-uiting op het internet. Door op een banner te klikken, opent een nieuwe internetpagina waar meer informatie over de advertentie te vinden is. Door gebruik te maken van kleur en animaties probeert men de aandacht van de surfer te trekken. Websites waar banners getoond worden, kunnen hiervoor een financiële vergoeding ontvangen van de adverteerder. Bluetooth is een open standaard voor draadloze verbindingen tussen apparaten op korte afstand. Dankzij Bluetooth kunnen bijvoorbeeld adresgegevens tussen mobiele telefoons, laptops, computers, printers, digitale camera s en video game consoles op een veilige manier worden uitgewisseld of kan een mobiele telefoon worden uitgerust met een draadloze headset. Chatten is het voeren van een gesprek door het heen en weer typen van tekst tussen twee of meer gebruikers van computers die zich meestal op verschillende locaties bevinden en die tegelijkertijd in hetzelfde netwerk werken. De door de één getypte tekst komt vrijwel onmiddellijk op het scherm (of schermen) van de gesprekspartner(s), meestal als hij op enter drukt. Hierop kan direct gereageerd worden. De tijd die het duurt van het moment dat een bericht verstuurd wordt tot het bij de gesprekspartner(s) aankomt, wordt lag genoemd. Bij chatten wordt er meestal zin per zin (of deel van een zin) heen en weer gestuurd, terwijl bij en gewone post meestal meerdere zinnen in een keer worden gestuurd. Voor kinderen en jongeren is chatten een van de populairste communicatievormen en internetactiviteiten. Omdat mensen veelal sneller denken en spreken dan ze kunnen bijhouden op een toetsenbord, zijn er allerlei eigenaardigheden aan dergelijke conversaties, zoals het gebruik van internetjargon, afkortingen en smileys ter vervanging van het ontbrekende oogcontact. Jongeren gebruiken vaak een fonetisch turbotaaltje dat voor veel volwassenen onverstaanbaar is (bv: WIK= weet ik veel of 7UV BJT= 7 uur vanavond bij jou thuis ). Ook kiezen chatters vaak een karakteristieke nickname (schuilnaam), waar ze (een deel van) hun persoonlijkheid mee kenbaar willen maken. > Chatbox/Chatruimte is een virtuele ruimte op het internet waar men kan chatten. Een letterlijke vertaling uit het Engels is "praatjeskamer" of "kletskist". Een chatroom is veelal ingebed in een webpagina op het internet waar mensen (met gelijkaardige interesses) elkaar ontmoeten en babbelen. Dat gebeurt (meestal) door korte tekstberichtjes in te tikken. Door zich aan te melden onder een pseudoniem, kan een chatter anoniem blijven. Er zijn open en gesloten chatboxen. Een open chatbox, waar je je aanmeldt met een nickname (schuilnaam), is toegankelijk voor iedereen. Je weet niet wie je er zal ontmoeten en je weet niet of iemand is wie/wat hij/zij beweert te zijn. Sommige open chatrooms worden bewaakt door een moderator, die de gesprekken volgt en kan beslissen om bepaalde boodschappen niet te laten verschijnen (bv. vanwege obsceen taalgebruik). In de meeste open chatrooms is er echter geen moderator aanwezig

15 Via een gesloten chatbox chatten via het razend populaire instant messaging-programma Windows Live Messenger (msn) en Yahoo Messenger verschilt van chatten in een open chatbox doordat je toestemming moet krijgen om met een bepaalde persoon te mogen chatten, en doordat je zelf toestemming moet geven aan iemand om met jou te chatten en op te nemen in je lijst van contactpersonen. Die toelatingsvoorwaarde maakt chatten via MSN minder riskant dan via open chatboxen. Tenminste als de chatter zijn veiligheid ter harte neemt. En daar loopt het in de praktijk wel eens fout: veel jongeren houden ervan om hun contactlijst zo lang mogelijk te maken en er ook onbekenden aan toe te voegen. > services.nl.msn.com/messenger > messenger.yahoo.com > Overzicht voorbeelden chatsites: chat.start.be Een firewall kan worden gezien als een virtuele muur. Een firewall is een muur tussen een netwerk en het internet. Een firewall laat bijvoorbeeld maar bepaalde informatie het netwerk binnen. Wel kan er allemaal informatie uit. U kunt dus bijvoorbeeld de firewall verbieden om een aantal websites binnen te halen. Een firewall is erg handig, maar toch zijn er een aantal dingen dat een firewall niet kan. Het kan bijvoorbeeld geen virussen of een trojan (beschrijving zie hieronder) blokkeren. Ook kan een firewall niet het netwerk beschermen tegen dingen die in het netwerk zelf gebeuren. Hacken is het constructief uitvinden, uitwerken, testen en verfijnen van (deel-)oplossingen en het verhelpen van problemen. Hacken heeft niet per se te maken met computersoftware of met veiligheid. Hacken is in de breedste zin van het woord het inzetten van vergaande kennis en ervaring teneinde dingen te verbeteren en deze kennis op anderen over te dragen. Hacken is een louter technische bezigheid, die inhoudt dat een probleem praktisch maar adequaat wordt opgelost na analyse van het probleem en inventarisatie van beschikbare middelen. Wanneer hacken wordt gebruikt in de sfeer van (computer)veiligheid om oa. beter bestand te zijn tegen aanvallen of inbraakpogingen worden ter analyse gereedschappen gebruikt die een gegeven oplossing testen op veiligheidslekken zodat de hacker deze kan verhelpen. Dergelijke tools worden door hackers zelf ontwikkeld maar zij bedienen zich eveneens van tools zoals deze in de praktijk door crackers worden uitgebuit. Ten onrechte wordt de term hacking vaak gebruikt als synoniem voor cracking. Een computerkraker/cracker houdt zich bezig met het zich toegang verschaffen tot al dan niet beveiligde computersystemen. Hij is erop uit om gegevens te wijzigen of te stelen, computers te misbruiken of doen het voor de lol. Cracken is strafbaar 19. Een hoax is een waarschuwing voor een nepvirus via . Het vraagt om bijgevoegd bericht naar iedereen door te sturen waardoor het gewenste effect wordt bereikt, namelijk het overbelasten en platleggen van servers. Een variant op de hoax is de zogenaamde kettingbrief. Deze is minder verwarrend, maar geeft hetzelfde effect als een hoax. Een kettingbriefmail vraagt om een bepaald mailtje door te sturen om dat dit bijvoorbeeld een goed doel dient of om op te komen tegen een bepaald besluit. Een hoax is gemakkelijk te herkennen. Een hoax is over het algemeen voorzien van de tekst "stuur dit bericht naar zoveel mogelijk mensen door" en vaak worden bekende bedrijven zoals microsoft genoemd als referentie. Een hoax kan soms jarenlang over het internet zwerven. Het best verwijder je het bericht onmiddellijk zonder het te openen. In Real Life (IRL) staat in internetjargon voor het werkelijke leven: het leven buiten het internet en computerspellen. Mensen die het woord gebruiken, geven hiermee aan dat ze naast hun virtuele bezigheden ook met (belangrijke) dingen bezig zijn in het echte leven, zoals familie en vrienden. De afkorting kan ook worden gebruikt om zijn of haar gedrag te vergelijken met hoe men zich in het dagelijks leven gedraagt (bijvoorbeeld "IRL ben ik niet zo open over dit soort zaken"). Ook wordt de 19 Kinderen en internet, M Valcke & B De Craene, 2007, Lannoo 15

16 afkorting gebruikt in chatsessies om te verwijzen naar de echte identiteit van personen of zaken die op het internet achter een nickname schuilgaan. Instant messaging (Onmiddellijke berichtgeving), ook wel afgekort als IM, is een erg populair communicatiemiddel waarmee je via internet in reële tijd kunt communiceren met contactpersonen die in jouw lijst staan en op dat moment online zijn. Het combineert het chatgesprek in real time met het privékarakter van . Hierdoor voer je als het ware een dialoog via de computer door het intikken van berichten. Al de contactpersonen die op dat moment ingelogd zijn, kunnen je berichten lezen en erop reageren. Windows Live Messenger, Yahoo! Messenger, ICQ en AIM zijn de meest gebruikte messagingsystemen. Het programma is ook te downloaden op een GSM (die compatibel is voor het programma) waardoor je via je GSM kunt communiceren met je contactpersonen alsof je voor je computer zit. > get.live.com/messenger/overview > messenger.yahoo.com > > aim.aol.nl Een internetforum of discussieforum (meestal gewoon: forum) bestaat uit digitale publieke discussiepagina's op het internet. Een forum heeft over het algemeen een hoofdpagina. Op ingedeelde onderwerpen kan vrijwel iedereen reageren per formulier. Er kunnen nieuwe onderwerpen aangedragen worden of er wordt een oplossing gevraagd voor een specifiek probleem. De onderwerpen en het niveau van de discussie variëren sterk. Om op sommige internetfora te mogen reageren, moeten bezoekers zich registeren onder een nickname. Andere forums zijn vrijer en kunnen berichten zonder registratie geplaatst worden. Dit heeft soms als bij-effect dat er door kwaadwillenden spam op het forum wordt geplaatst. Als zoiets gebeurt, kan een moderator besluiten tot het bannen/uitsluiten van een persoon. Deze kan dan het forum niet meer bezoeken. Forums hebben vooral waarde als ze onder leiding staan van een moderator die de gesprekken in goede banen leidt. Het gebruiken van een internetforum wordt forummen genoemd. Een intranet is een privaat netwerk binnen een organisatie en pas te bekijken na registratie (login en paswoord). Voor de gebruiker is het net een private versie van Internet. Het primaire doel van een intranet is het elektronisch delen van informatie binnen een organisatie of tussen leden. Tevens kan het gebruikt worden voor teleconferenties en om het elektronisch samenwerken in groepen te faciliteren en stimuleren. Metadata zijn gegevens die de karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Het zijn dus eigenlijk data over data. De metadata bij een bepaald document kunnen bijvoorbeeld de auteur, de datum van schrijven, het aantal pagina's en de taal waarin de gegevens zijn opgesteld, zijn. Het expliciet opslaan van metadata bij de data waar het betrekking op heeft, heeft als voordeel dat de data makkelijker gevonden kan worden. MySpace is een website volgens het principe van social networking, met een groot aantal gebruikers die onder meer weblogs, profielen en groepen bijhouden en uitwisselen met elkaar. Een dergelijke website wordt ook wel een virtuele gemeenschap of community genoemd. Een virtuele gemeenschap, internetgemeenschap of online gemeenschap is een groep mensen die communiceren en/of samenwerken, met behulp van het internet of een andere informatietechnologie, in plaats van elkaar in levenden lijve te ontmoeten. > Netiquette is een samentrekking van de woorden 'netwerk' en 'etiquette'. Netiquette is een verzameling van gedragsregels op het internet die ervoor zorgen dat het verkeer tussen de internetgebruikers ordelijk en respectvol verloopt. De basisregel is: houd het eenvoudig en vriendelijk. Het is geen (juridische) verplichting deze gedragsregels na te leven, maar wel aan te raden om correct te internetten. > Een nickname is een (zelf gekozen) bijnaam. Het is vaak een korte, slim gekozen, grappige, schattige, beledigende of alternatieve naam voor een mens of voorwerp. Nicknames worden veel gebruikt bij het chatten om anoniem te blijven. 16

17 Open source software zijn computerprogramma s die gratis te downloaden zijn van het internet. De broncode van deze computerprogramma s is te bekijken en te veranderen. > Voor het opslaan en bewerken van foto s: picasa.google.be > Voor het maken van pdf-bestanden: > Voor internettelefonie: Een peer-to-peernetwerk (of P2P) verwijst naar minimaal twee computers die met elkaar verbonden zijn. Ze kunnen rechtstreeks met elkaar communiceren. Beide stations kunnen gebruikmaken van elkaars informatie. Phishing en Pharming zijn vormen van internetfraude. Phishing bestaat uit het oplichten van mensen door ze te lokken naar een valse (bank)website, die een kopie is van de echte website en de surfer daar nietsvermoedend te laten inloggen met hun inlognaam en wachtwoord of hun creditcard-nummer. Hierdoor krijgt de fraudeur zicht op deze gegevens met alle gevolgen van dien. De slachtoffers worden vaak via e- mail naar deze valse website gelokt met daarin een link naar de (valse) website met het verzoek om zogenaamd "de inloggevens te controleren". Bij Pharming word je internetverkeer met een bepaalde server ongemerkt omgeleid naar een andere server en kunnen op die manier persoonlijke gegevens gestolen en misbruikt worden. De term podcasting is een samentrekking van ipod (een ipod is een draagbare muziek- en mediaspeler van het technologiebedrijf Apple), de draagbare MP3-speler en 'broadcasting' (Engels voor uitzenden). Strikt genomen is er geen verschil tussen de term downloaden en podcasten. Podcasting staat, in de meest strikte zin, voor een systeem waarin mensen audiobestanden (MP3) met bv. discussies, radioshows, muziekprogramma's beschikbaar stellen via internet voor de gebruikers die ze dan kunnen downloaden. Een pop-up is een nieuw, klein venster dat verschijnt op het beeldscherm. Dit kan gebeuren als reactie op een klik van de gebruiker of bij het laden of het verlaten van een pagina of het ontvangen van nieuwe . Pop-ups worden veel gebruikt om reclame te maken op webpagina's. In extreme gevallen kan een webpagina zo'n groot aantal verschillende pop-ups openen dat de computer van de gebruiker vastloopt. Veel gebruikers hebben een hekel aan pop-ups die gebruikt worden voor reclame, en verwelkomen de pop-up blockers die in moderne browsers zijn ingebouwd. Pop-ups worden ook gebruikt voor het installeren van adware en spyware op computers. Vooral popups die lijken op een standaard melding van de computer en vragen om op "Ok" te drukken zijn verleidelijk. Het gevolg is dat veel mensen onbewust toestemming geven om programma's op hun computer te installeren. Op een profielpagina maak je een eigen profiel. Een profiel is je eigen, gepersonaliseerde plek op een website. Je vindt er onder andere blogberichten, een gastenboek, foto's en alles wat je met anderen wilt delen. Bepaal zelf de look van je profiel en kies een coole skin. Bovendien houdt deze sites bij wie je profiel bezoekt 20. > nl.netlog.com > Een smiley (emoticon) is een eenvoudig tekeningetje van een lachend gezichtje, vandaar de naam (smile is het Engelse woord voor glimlachen). Het begrip smiley wordt ook uitgebreider gebruikt voor gelijkaardige gezichtjes die andere gemoedstoestanden uitbeelden. Typisch bestaat een smiley uit een gele ronde cirkel als aangezicht, maar daarin twee stippen als ogen en een mond. Smileys worden gebruikt om intonatie aan een geschreven boodschap te geven. Deze smileys worden vaak gebruikt bij het chatten. Bijvoorbeeld >=< betekent heel boos, betekent blij en :-c is verbaasd > Een social-networkingsite is een website die gebruikers een profiel laat aanmaken, die ze vervolgens kunnen koppelen aan de profielen van anderen binnen hun sociaal netwerk. Veel socialnetworkingsites richten zich op vermaak en het in contact blijven met vrienden. Deelnemers kunnen berichten sturen naar contacten, en bijvoorbeeld foto's, video's en internetlinks delen. Voorbeelden

18 van dergelijke sites zijn MySpace, Facebook, Hyves (vooral in Nederland), LookNmeet en Netlog (vooral in België). Andere sites richten zich wat meer op de zakelijke markt. Een voorbeeld is LinkedIn, waar gebruikers in contact kunnen blijven met zakenrelaties, en via de netwerken van hun contacten kunnen zoeken naar bijvoorbeeld projecten of mensen met een bepaalde expertise. > > > > nl.netlog.com > Spyware (spionagesoftware) is de verzamelnaam voor programma's die zich (doorgaans stiekem) op de harde schijf installeren om persoonlijke gegevens van de gebruiker te registreren en door te geven aan de maker van het programma. Spyware verzamelt gegevens als e- mailadressen, welke websites bezocht worden en hoelang, de totale tijd die iemand op internet doorbrengt, welke programma's er geïnstalleerd zijn op de pc en of deze gebruikt worden, hoeveel ontvangen wordt en welke cd's en mp3's gedraaid worden. De ontwikkelaars van spyware verkopen deze gegevens aan marketingbedrijven en andere softwaremakers. Samen met spam (ongewenste reclam ) en virussen vormt spyware de grootste plaag voor internetters. Streamen betekent audio en video rechtstreeks via computernetwerken (zoals het internet) distribueren. Voorbeelden zijn live televisie en live radio via internet, webcams, maar ook Video on Demand en webvideo. Streaming is een techniek, waarbij audio en video via een netwerk beluisterd en bekeken kunnen worden. Vanaf het moment dat de eerste data arriveert en rest van het bestand nog geladen wordt, start de audio en video. Hierbij wordt nauwelijks ruimte op de harde schijf van de pc gebruikt. Dit is handig, omdat de meeste audiovisuele bestanden erg groot zijn. Vroeger moest elk audiovisueel bestand eerst op de computer worden opgeslagen, voordat het bekeken of beluisterd kon worden. Dit had lange wachttijden tot gevolg. Streaming zorgt er ook voor dat gebruikers flexibel kunnen omspringen met audio- of videostromen die ze willen beluisteren of bekijken. Het is heel eenvoudig om met een player (een speciaal programma dat de verstuurde data kan lezen en afspelen) vooruit te spoelen, het beeld stil te zetten of terug te springen in het document. Een trojan is een programma dat een computer binnendringt door zich voor te doen als iets anders. Bijvoorbeeld als een grappige screensaver of als een handige applicatie. Eenmaal binnen geeft een trojan via internet anderen de complete controle over uw computer. Er zijn vele soorten trojans met veel verschillende functies. De ene trojan heeft als doel uw persoonlijke gegevens te verwijderen of te stelen. De andere gebruikt uw computer om, uit uw naam, spam te versturen. YouTube is een website voor het kosteloos uploaden, bekijken en delen van videofilms door gebruikers. In september 2006 werden er zo'n filmpjes per dag op deze site gezet en volgens de site zouden er meer dan 100 miljoen filmpjes per dag bekeken worden. Sommige beginnende artiesten hebben hun groeiende populariteit te danken aan hun video's op YouTube. Om video's te uploaden, moet je eerst een account aanmaken. Vervolgens kan via een webgebaseerde uploadformulier een video ge-upload worden. Elke video die is geupload, kan worden doorzocht op teksten die door de gebruiker bij het filmpje zijn toegevoegd. Elke gebruiker heeft een eigen "televisiekanaal", waarop al zijn filmpjes te bekijken zijn. De site wordt soms bekritiseerd omdat er veel illegaal beeldmateriaal te zien is waarop auteursrecht rust. Medewerkers van YouTube controleren de filmpjes op hun welvoeglijkheid. In maart 2006 werd een uploadbeperking ingevoerd waardoor filmpjes langer dan 10 minuten geweigerd worden. Hiermee was het niet langer mogelijk complete televisieprogramma's te uploaden. Veel uploaders delen hun video's echter in stukken op waardoor er nog steeds veel televisieprogramma's te bekijken zijn. > 18

19 Virtual reality (afgekort: VR - Men spreekt ook wel van 3D) beschrijft een omgeving die gesimuleerd is door een computer. De meeste virtual reality omgevingen zijn voornamelijk visueel: hetzij via een computerscherm, hetzij via speciale stereoscopische brillen. Sommige vr-omgevingen bevatten ook geluid. > Voorbeeld: of Virtual reality (afgekort: VR - Men spreekt ook wel van 3D) beschrijft een omgeving die gesimuleerd is door een computer. De meeste virtual reality omgevingen zijn voornamelijk visueel: hetzij via een computerscherm, hetzij via speciale stereoscopische brillen. Sommige vr-omgevingen bevatten ook geluid. > Voorbeeld: of Vlog (een afkorting voor video weblog) is de benaming van een dagboek op internet, waarbij het grootste deel van het dagboek bestaat uit videobeelden. Een vlog wordt meestal vergezeld door tekst, afbeeldingen en metadata om de context van het filmfragment verder te verduidelijken en kan, in zijn zuiverste vorm, goed worden vergeleken met een persoonlijk journaal met video als belangrijkste medium. Bij Voice over IP of VoIP wordt het internet gebruikt om spraak te transporteren. Hierdoor wordt gratis telefoneren via internet mogelijk. Je kunt ook skypen naar vaste telefoons tegen lage tarieven. Skype is een Voice over IP-programma waarmee men over het Internet kan telefoneren. De software van Skype is gratis verkrijgbaar. > Een webcam is een apparaat dat is uitgerust met een kleine camera. Het is bedoeld om via het internet beelden te verzenden. De webcam wordt meestal op het computerbeeldscherm geplaatst. Met programma's als Skype of instant Messenger/Windows Live Messenger kan men via de webcam beelden ontvangen van de gesprekspartner. Deze webcambeelden kunnen opgeslagen worden door de gesprekspartner en nadien eventueel verspreid worden op het internet of via mail. Een weblog, of blog, is een website die regelmatig - soms meerdere keren per dag - vernieuwd wordt en waarop de informatie in antichronologische volgorde (op datum) wordt weergegeven. Wie een weblog bezoekt, treft op de voorpagina de recentste bijdrage(n) aan. De auteur biedt een logboek/dagboek aan van informatie die hij wil delen met de bezoekers van zijn weblog. Meestal gaat het om tekst. Het kan ook om foto's (een fotoblog), video (vlog) of audio (podcast) gaan. Weblogs bieden de lezers veelal de mogelijkheid om - al dan niet anoniem - reacties onder de berichten te plaatsen of een reactie via een Trackback-mechanisme achter te laten (Trackback is een systeem om vanuit weblog A een signaal te sturen naar weblog B. Op die manier weten lezers van weblog B dat er op weblog A een mogelijk interessant bericht staat). Het is het persoonlijke en het gespecialiseerde karakter dat weblogs interessant maakt voor bezoekers. > blogs.skynet.be > spaces.msn.com Web 2.0 is een verzamelnaam voor vernieuwende websites waarbij alles in het teken staat van delen. Het delen van links, foto s en video s, contacten, lijstjes, persoonlijke voorkeuren, Online kennisdatabanken zijn een voorbeeld van web 2.0 databanken. > > Zombie op een botnet houdt in dat iemand je computer kraakt en zo toegang krijgt om je computer te gebruiken als zombiecomputer. De computer wordt dan de slaaf van de kraker. Een geheel van zombiecomputers noemt men een botnet(werk). Dit wordt vaak gedaan om massale spam rond te zenden of virussen te verspreiden waarbij de kraker niet teruggevonden kan worden als afzender omdat hij de spam via een zombiecomputer verstuurd. Een tweede gebruik van zombiecomputers is om op eenzelfde moment dezelfde server te bereiken zodat de server voor een bepaalde tijd uitvalt. > Zoek je meer termen, kijk dan eens op 19

20 4.2 Waarom gebruiken kinderen en jongeren internet Zowel in Nederland als België werd onderzoek verricht naar het internetgebruik bij kinderen en jongeren en de begeleiding van ouders van het internetgebruik. Vele onderzoekers stellen een verband vast tussen het gebrek aan kennis van de opvoedende personen en de onzekerheden bij het begeleiden, helpen, sturen en controleren van jongeren in hun internetgebruik 21. Jongeren gebruiken het internet omwille van verschillende redenen. We sommen ze hier even op 22 : 1. Zoeken van informatie. 2. Entertainment/ontspanning: Het is een leuke activiteit om in de vrije tijd te beoefenen. 3. Zoeken naar en opbouwen van een identiteit: Jongeren vragen zich af welke waarden ze willen nastreven, wat hun mogelijkheden zijn en wat ze wensen voor de toekomst. De nieuwe media spelen een belangrijke rol in de opbouw van die identiteit. Met de komst van het internet kregen jongeren er een nieuwe manier bij om hun identiteit op te bouwen. Internet is namelijk een plaats waar men (anoniem) kan experimenteren met identiteit via vb mail, chatboxen, webblogs, community websites en skype. 4. Coping: Adolescenten gebruiken nieuwe media om met negatieve emoties om te gaan. 5. Sociale interactie: Nieuwe media brengen aan jongeren een gevoel van samenhorigheid met andere jongeren teweeg. Internet wordt vaak gebruikt om de bestaande vriendenrelaties te versterken en om nieuwe vriendschappen aan te gaan. Daarnaast geven veel jongeren aan dat ze veel meer durven en minder verlegen zijn via bijvoorbeeld Instant messaging dan in een face-to-face gesprek. 6. Om te leren: Internet kan het leerproces ondersteunen. Kinderen van 6 tot 10 jaar gebruiken de computer vooral als ontspanning, terwijl jongeren van 10 tot 15 jaar via de computer vooral zoeken naar communicatie en interactie met leeftijdsgenoten. Vanaf de leeftijd van 15 jaar wordt internet in grote mate gebruikt voor het zoeken naar informatie, ook al blijft chatten en gamen populair Gevaren van het internet Naast de vele positieve mogelijkheden van het internet, zijn er ook risico s verbonden wanneer kinderen en jongeren surfen op het internet. Begeleiders moeten de behoefte aan vrijheid van jongeren voortdurend afwegen tegen hun behoefte om te zorgen voor hun veiligheid. Het is belangrijk dat begeleiders weten welke mogelijkheden en risico's een jongere loopt als het op ontdekkingstocht gaat op het internet. Mogelijke gevaren op het internet: 1. Kopen via het internet: en zijn bijvoorbeeld veel gebruikte sites om zaken aan te bieden en te kopen. 2. Geld verdienen via het internet via bv. ontwerpen van sites voor derden, doorgeven van persoonlijke informatie over derden aan adverteerders, tweedehandssites of het spelen van computerspellen. 3. Gokken via het internet: Twee op vijf jongeren tussen tien en zeventien jaar hebben al eens voor geld gespeeld. Gemiddeld geven jonge spelers 6,50 euro per maand uit. Oudere tieners besteden soms tot 40 euro. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren beginnen te gokken is 11 jaar en 8 maanden Kinderen en internet, M Valcke en B De Craene, 2007, Lannoo 22 Viwta, 2006, p28; De invloed van nieuwe media op de identiteitsvorming bij jongeren, Kamedi@leon, Graffiti Jeugddienst ism UGent, Veilig Online, Tips voor veilige ICT-gebruik op school, Vlaamse overheid, OIVO 20