Tot 1900: op het goede spoor : de pioniers : explosie van kennis heden: perspectieven voor de toekomst

Transcriptie

1 Al duizenden jaren vechten mensen tegen diabetes. Tot begin vorige eeuw was het hopeloos. Mensen gingen binnen een paar dagen of maanden dood aan diabetes type 1. Nog maar anderhalve eeuw weten we wat diabetes eigenlijk is. En pas sinds 1921 is een succesvolle behandeling mogelijk. Alle doorbraken in de behandeling van diabetes komen voort uit kennis. Door Loop eens door deze tijdsbalk en kijk welke successen het diabetesonderzoek heeft geboekt! Tot 1900: op het goede spoor : de pioniers : explosie van kennis 2001 heden: perspectieven voor de toekomst Tot 1900: op het goede spoor Ca. 250 v. Chr.: De Griekse arts Apollonius van Memphis bedenkt de naam diabetes voor een ziektebeeld dat al in de oudheid overal bekend was maar waarvoor niemand een verklaring, laat staan een behandeling wist. Diabetes betekent letterlijk doorstroming, want het lijkt erop dat patiënten meer vocht verliezen dan ze kunnen drinken. Later wordt de naam uitgebreid tot diabetes mellitus, honingzoete doorstroming, vanwege de zoete smaak van de urine van iemand met diabetes na Chr: De geleerden John Rollo en Claude Bernard ontdekken dat niet alleen in de urine van diabetespatiënten te veel suiker zit, maar ook in hun bloed. En dat diabetes te maken heeft met de glucosehuishouding. Kort daarna beschrijft onderzoeker Traube dat het eten van koolhydraten invloed heeft op de bloedglucosespiegel. 1869: Een Duitse student, Paul Langerhans, ontdekt dat er clusters cellen in de pancreas (alvleesklier) zitten die een stof uitscheiden die anders is dan de spijsverteringsstoffen waar de pancreas ook voor zorgt. Hun functie was op dat moment niet duidelijk. Later bleken dit de groepjes cellen te zijn die het hormoon insuline produceren. De ronde vorm inspireerde tot de term eilandjes, een paar jaar later vernoemd naar hun ontdekker: eilandjes van Langerhans. Insuline is afgeleid van het Latijnse woord voor eiland: insula. 1889: Oskar Minkowski en Joseph von Mering in Frankrijk, ontdekken dat als ze de pancreas van een hond verwijderen, deze dan diabetes krijgt. Voor het eerst is duidelijk dat diabetes een ziekte van de alvleesklier is. Behandeling is niet mogelijk, men zet patiënten op een dieet van zo min mogelijk eten, net genoeg om niet te verhongeren, om glucosepieken in het bloed te vermijden. 1

2 : de pioniers 1921: Insuline wordt ontdekt, door de Canadees Frederick Banting samen met zijn collega s Best, Collip en Macleod. In 1923 ontvingen zij hiervoor de Nobelprijs. In 1922 behandelde Banting voor het eerst een mens met insuline, een 14-jarige jongen met diabetes type 1. Hij leefde nog dertien jaar voor hij stief aan longontsteking. Voor het eerst in de geschiedenis was het mogelijk om diabetes te behandelen, dat wil zeggen: niet genezen, maar voorkomen dat iemand in korte tijd aan diabetes type 1 sterft. Insuline die door Banting werd gebruikt, was aanvankelijk een extract uit een donorpancreas. In feite ontdekte pas in de jaren vijftig de wetenschapper Sanger de exacte samenstelling van insuline. Tot de jaren tachtig gebruikten diabetespatiënten nog insuline van runderen en varkens. Jaren 40: Het verband tussen diabetes en het ontstaan van complicaties (zoals hart- en vaatziekten, nier-, zenuw en oogaandoeningen) wordt ontdekt. 1944: De standaard insuline-injectiespuit wordt ontwikkeld, waarmee een meer gelijke behandeling van diabetes mogelijk is. Inmiddels is de levensverwachting met diabetes in de voorgaande vijftig jaar drastisch gestegen: in 1897 was die voor een tienjarig kind met diabetes type 1 nog ca. 1,3 jaar, in 1944 was dat 45 jaar. Tegenwoordig is de levensverwachting van mensen met diabetes verder gestegen, maar is nog steeds gemiddeld tien jaar korter dan van mensen zonder diabetes. 1950: Medicijnen werden uitgevonden die de eilandjes van Langerhans stimuleren tot het afscheiden van insuline. Dat is belangrijk voor mensen wier pancreas te weinig insuline produceert. Het werkt uiteraard niet bij mensen die wel genoeg produceren maar bij wie het lichaam er niet meer goed op reageert. Het kan ook niet werken bij mensen met diabetes type 1, want die hebben geen eilandjes meer. Het verschil tussen die typen kende men nog niet, wat men wel constateerde was dat het bij de een wel werkte en bij de ander niet. 1955: Bloedglucoseverlagende tabletten worden geïntroduceerd. Voor het eerst bestaat er een middel om diabetes type 2 te behandelen zonder meteen insuline te hoeven spuiten. 1959: Het onderscheid tussen diabetes type 1 en type 2 wordt beschreven. Beide typen worden gekenmerkt door te hoge bloedglucosegehaltes, maar bij type 1 komt dat doordat het lichaam helemaal geen insuline aanmaakt, bij type 2 doordat het lichaam te weinig insuline aanmaakt, of het is ongevoelig geworden voor insuline. In de jaren 90 wordt pas echt duidelijk dat het verschil zelfs nog groter is: diabetes type 2 is veel complexer dan diabetes type 1, er spelen talloze andere stofwisselingsproblemen een rol. Het onderscheid in type 1 en 2 is essentieel omdat de behandeling ervan verschillend is. Ook zwangerschapsdiabetes wordt herkend, als een tijdelijke vorm van diabetes type : in de Verenigde Staten wordt de eerste insulinepomp gemaakt. Hij werd op de rug gedragen en had het formaat van een flinke rugzak. Een belangrijke uitvinding omdat het een veilige therapievorm was voor mensen met diabetes type 1 en ze hoefden niet meer zelf zelf enkele malen per dag insuline te injecteren. De pomp geeft geleidelijk via een naaldje insuline af. Dat benadert beter de natuurlijke manier van insuline afgifte door het lichaam, waardoor er minder schommelingen in de bloedglucosespiegel zijn. Pas begin jaren tachtig was de pomp zover ontwikkeld en getest dat hij standaard als alternatieve therapie bij diabetes type 1 mogelijk is. Nu gebruikt een aanzienlijk deel van mensen met diabetes type 1 een insulinepomp, en heeft hij het formaat van een kleine walkman. 2

3 : explosie van kennis Jaren 60: insuline kan beter worden gezuiverd (het is nog steeds van dieren afkomstig). De Amerikaanse Helen Mae Murray ontwikkelt testjes waarmee mensen thuis zelf de glucosewaarde in hun urine kunnen aflezen met behulp van kleurenstrips. Een hele grove meetmethode, maar mensen kregen daarmee veel meer vrijheid en mogelijkheden om zichzelf te behandelen in plaats van afhankelijk te zijn van arts en een laboratorium. 1966: Eerste pancreastransplantatie wordt uitgevoerd, in Canada. In feite is dit een manier om diabetes type 1 te genezen. Bij dit type diabetes is het probleem immers relatief eenvoudig: de pancreas maakt geen insuline meer aan doordat het eigen afweersysteem de eigen eilandjes van Langerhans heeft vernietigd. Nadeel van de transplantatie is tot op heden dat er zeer zware medicijnen moeten worden geslikt om afstoting van het donororgaan te voorkomen. De bijwerkingen van die middelen zijn vaak erger dan diabetes. Tot op heden zijn er in de wereld meer dan pancreastransplantaties uitgevoerd. Het succes van de operatie ligt inmiddels op 95%. 1978: Manieren zijn beschikbaar om zelf je bloedglucose te kunnen meten en de dagelijkse behandeling met insuline daarop af te stemmen. Belangrijk voor iemands flexibiliteit maar ook voor de kwaliteit van de behandeling. Er werd geadviseerd om een aantal keer per dag te controleren om de hoeveelheid benodigde insuline precies te kunnen bepalen. Jaren 80: onderzoek naar diabetes type 1 en zwangerschap liet zien hoe belangrijk het was dat de zwangere al vanaf het allereerste begin, in feite al vóór de conceptie, een goede instelling had (dus optimale glucosespiegels). Dat verkleint de kans op afwijkingen en vroeggeboorten enorm. Nu daar extra aandacht aan wordt besteed, is het aantal problemen met zwangerschap en baby s aanzienlijk gedaald. Ca. 1980: Doorbraak op het gebied van de diabetische complicatie aan ogen: retinopathie. Bijna alle mensen met diabetes krijgen daar vroeg of laat mee te maken. Het is een beschadiging van het netvlies, door hoge bloedglucosespiegels die de haarvaatjes zwakker maken. Met behulp van een laserstraal kan het netvlies worden geopereerd: coagulatie genoemd. De techniek was al in de jaren vijftig uitgevonden maar moest eerst nog verder worden onderzocht voor hij verantwoord op grote schaal kan worden toegepast. Het verschil in behandeling is spectaculair: voor de invoering van deze techniek werd de helft van de mensen met retinopathie binnen vijf jaar blind. Nu niet meer. Rond dezelfde tijd werd ook een andere soort oogoperatie uitgevonden, waarbij het glasvocht in het oog wordt vervangen, dat vaak troebel is geworden waardoor mensen minder goed zien. Later onderzoek toonde weer aan dat die operatie alleen in uiterste gevallen moet worden uitgevoerd, want er is een risico op bloedingen die de zaak juist erger maken. De kennis die is opgedaan over retinopathie heeft onder andere geleid tot betere richtlijnen voor artsen over regelmatige controle van ogen. Ca. jaren 80: omslag in denken en advies over voeding van mensen met diabetes. Tot die tijd was het advies: suikervrij eten, op hele vaste tijdstippen en in letterlijk afgewogen hoeveelheden. Weinig koolhydraten, veel verzadigd vet. Vanaf de jaren tachtig werd geadviseerd om het aandeel (langzame) koolhydraten zoals uit volkorenbrood uit te breiden, mede in verband met studies die de gezondheidswaarde van koolhydraten en vezels aantoonden. Nog steeds wordt regelmaat en matiging aangeraden, maar speciale dieetproducten zijn niet meer nodig. Begeleiding door een diëtiste werd ook steeds gebruikelijker. 3

4 1982: Drie wetenschappers (onder wie de Nederlander Drexhage) ontdekken dat diabetes type 1 ontstaat door een vergissing van het eigen immuunsysteem. Cellen die tot taak hebben om schadelijke infecties in het lichaam op te ruimen, richten zich opeens tegen de insulineproducerende bètacellen in de eilandjes van Langerhans en vernietigen ze. Dit is een belangrijke schakel voor verder onderzoek naar hoe deze vorm van diabetes ontstaat en hoe je daar wat aan zou kunnen doen. 1983: Eerste synthetische insuline is beschikbaar, mogelijk gemaakt met behulp van DNAtechnieken. Nu was het niet langer nodig om insuline van geslachte dieren te gebruiken. 1985: eerste transplantatie van eilandjes van Langerhans bij een patiënt met diabetes type 1 die vanwege een niertransplantatie toch al anti-afstotingsmedicijnen moest slikken. De persoon had in het eerste jaar 75% minder insuline nodig dan voorheen. Daarna liep dat weer op. Ca. 1985: onderzoekers ontdekken hoe ze de aanloop tot nierschade bij mensen bij diabetes al heel vroeg kunnen zien aankomen. Ze kunnen in de urine van patiënten kleine deeltjes van het eiwit albumine aantonen. Nu kan eerder worden begonnen met behandeling van nierproblemen. Dat is nog moeilijk, maar in de jaren erna wordt hard verder gezocht naar behandelmogelijkheden. In 1987 ontdekt men dat medicijnen tegen hoge bloeddruk helpen om nierproblemen te vertragen. Ook zijn er aanwijzingen dat het beperken van eiwitrijke voeding het proces kan vertragen. 1986: De insulinepen komt op de markt. Hij lijkt op een vulpen met patronen en is veel prettiger en eenvoudiger in het gebruik dan de injectiespuit. Nu kunnen mensen zich makkelijker tussendoor snel injecteren met insuline. 1988: De arts Ricordi ontwikkelt een methode om grotere aantallen eilandjes van Langerhans te halen uit een donorpancreas. De methode wordt sindsdien over de hele wereld gebruikt en wordt ook wel het Edmonton-protocol genoemd. Dankzij deze techniek is het mogelijk om op grotere schaal eilandjestransplantatie mogelijk te maken. Tot op heden is eilandjestransplantatie in een experimenteel stadium en nog niet beschikbaar als reguliere behandeling. 1990: Eilandjes van Langerhans kunnen ook in andere organen worden getransplanteerd dan in de pancreas, zo bleek bij een aantal patiënten die vanwege kanker geen pancreas meer hadden. Zo blijken ze in de lever ook hun insulineproducerende werk te kunnen doen. Vanaf jaren 90: wetenschappers verdiepten zich voor het eerst in de diabetische complicatie neuropathie: stoornissen in de zenuwbanen die kunnen leiden tot gevoelloosheid of juist pijn en orgaanproblemen. Er worden meer soorten neuropathie herkend, waardoor de diagnose beter te stellen is. Dat is belangrijk voor de prognose, sommige vormen kunnen herstellen en andere niet. Met kennis van die verschillende vormen kunnen weer gericht nieuwe medicijnen worden ontwikkeld. Dankzij meer kennis en het opzetten van voetenpoliklinieken is het aantal amputaties nog steeds verder aan het dalen. In de jaren tachtig heeft de Nederlander Bakker veel goed werk verzet om podotherapeuten in te schakelen voor de behandeling van voeten. Veel leed en kosten worden daarmee bespaard. Jaren 90: Er wordt niet alleen naar de ziekte diabetes onderzoek gedaan, maar ook naar de manier waarop patiënten worden behandeld. Het werd duidelijk dat diabetes geen verhaal is van er is wat mis, je gaat naar de dokter, je wordt daar behandeld en je gaat weer weg. 4

5 Nee, mensen met diabetes doen 90% van hun behandeling zelf, en er wordt erkend dat ze wat dat betreft een gelijkwaardige partner zijn voor artsen. 1993: Uit een groot onderzoek blijkt duidelijk dat intensieve behandeling van diabetes (bloedglucose stabiel houden en afstemmen op in idueel eet- en beweegpatroon) het ontstaan van complicaties uitstelt en vertraagt. De kans op complicaties wordt daarmee soms wel 75% kleiner! Het gaat om de Diabetes Control and Complications Trial (DCCT). Ca. 1995: In Nederland wordt dankzij onderzoek naar de medische zorg voor diabetespatiënten officieel geconcludeerd dat diabeteszorg teamwork is. Er worden speciale diabetesverpleegkundigen ingezet, er worden patiënt-volgsystemen ontwikkeld. Dat wordt ook vastgelegd in diabetesrichtlijnen. Nog steeds is het systeem voor verbetering vatbaar, maar er wordt aan gewerkt. Dit type onderzoek is essentieel om dingen te kunnen veranderen in de zorg in Nederland, want beleid en actie komen er pas na tastbare onderzoeksresultaten. 1998: Een groot Engels onderzoek toont aan hoe belangrijk stabiele bloedglucoses maar ook een goede bloeddruk is voor het voorkomen of uitstellen van complicaties bij diabetes type 2. Het is de United Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS). (Type 2) 1999: Nederlandse onderzoekers tonen een verband aan tussen diabetes en het meer last krijgen van geestelijke achteruitgang bij het ouder worden. Dat komt voornamelijk door beschadiging van kleine bloedvaatjes in de hersenen door de schommelingen in het bloedglucosegehalte. In 2004 borduren buitenlandse onderzoekers op deze gedachte voort, en leggen een verband tussen diabetes, dementie en Alzheimer. De kans op dementie is zelfs twee keer zo groot als je al lang diabetes hebt. Nu dat bekend is, zoekt men naar medicijnen om die achteruitgang van de hersenen door diabetes tegen te gaan. Eind jaren negentig en ca. 2000: De Leidse immunoloog Bart Roep verricht baanbrekend werk op het gebied van het begrijpen van het ontstaan van type 1 diabetes. Deze vorm van diabetes ontstaat doordat het afweersysteem van het lichaam een vergissing maakt en zich opeens keert tegen de eigen eilandjes van Langerhans. De vernietigde eilandjes komen niet vanzelf terug, want het afweersysteem blijft die fout maken zodra er weer een nieuwe cel probeert te groeien. Het is de uitdaging om die fout in het afweersysteem te herstellen. Daar werkt Roep aan. Hij ontdekte dat een bepaald virus een rol kan spelen bij de ontsporing van het afweersysteem. Ook liet hij voor het eerst zien dat het hebben van auto-antilichamen (afweercellen tegen de eigen eilandjes) niet per definitie leidt tot diabetes, en omgekeerd: als ze niet eerst opduiken dan kan toch opeens diabetes ontstaan. Dit zijn internationale doorbraken waarvoor Roep in 2002 de prestigieuze Minkowski-prijs voor diabetesonderzoek krijgt. 2000: Het verschijnsel onbekende diabeet wordt bewezen: Nederlandse onderzoekers onder leiding van prof. Heine presenteren de opzienbarende resultaten van de Hoornstudie : daaruit kwam het statistische bewijs dat van alle mensen in Nederland die diabetes type 2 hebben, de helft het heeft zonder het te merken. Ze lopen er gemiddeld zeven jaar mee rond voor ze door klachten van complicaties (meestal ogen) bij de huisarts belanden. Een andere belangrijke ontdekking in dit onderzoek met grote gevolgen, is dat mensen die last hadden van het zogenoemde metabool syndroom, een combinatie van verhoogde bloedglucosewaarden, overgewicht, ongunstige vetwaarden in het bloed en insulineongevoeligheid, een veel hogere kans op diabetes type 2 hadden dan zij die alleen 5

6 ongevoeliger waren voor insuline. Later bevestigt buitenlands onderzoek deze resultaten. Deze kennis is essentieel om diabetes type 2 beter te kunnen behandelen en misschien zelfs te kunnen voorkomen. Ca. 2000: Cholesterolverlagende middelen (statines) blijken bij iedereen en dus ook bij mensen met diabetes het risico op hart- en vaatziekten met een kwart te verminderen. Dit leidt tot het advies aan artsen om deze middelen voor te schrijven aan mensen met diabetes type 2, die het grootste risico op hart- en vaatziekten hebben heden: perspectieven voor de toekomst Vanaf 2000: Dankzij onderzoek eind jaren negentig naar het psychisch welbevinden van mensen met diabetes, wordt nu erkend dat diabetes een behoorlijke psychische last met zich mee kan brengen. Het blijkt dat patiënten vaker last hebben van angst, stress en depressie dan andere mensen. De Nederlander Snoek draagt veel bij aan onderzoek op dit gebied, hij concludeerde dat er veel mensen met diabetes last hebben van depressie zonder dat dat officieel vastgesteld is. Ook wordt gewerkt aan manieren om mensen met diabetes beter te begeleiden. Dat geldt ook zeker voor tieners met diabetes, die het vaak moeilijk blijken te hebben. 2001: Een studie onder duizenden mensen die al de eerste aanlooptekenen naar diabetes type 2 hebben, toont aan dat gezonder eten en meer lichaamsbeweging hun kansen op diabetes type 2 met de helft kan verkleinen. Deze Diabetes Prevention Study toonde ook aan dat behandeling met het bloedglucoseverlagende middel Metformine het risico bij deze groep ook kon verkleinen, maar minder effect had dan het meer bewegen en gezond eten. 2001: Ontdekking dat embryonale stamcellen kunnen veranderen in eilandjes van Langerhans die insuline produceren. Het gebruik van embryonale cellen is omstreden en daarom wordt het niet toegepast voor de behandeling van diabetespatiënten. Wel leren onderzoekers ervan hoe het werkt en proberen ze hetzelfde te bereiken met stamcellen die uit beenmerg van de patiënt zelf worden gehaald. In 2003 wordt ontdekt dat die beenmergcellen niet zelf kunnen veranderen, maar wellicht andere cellen kunnen helpen om insulineproducerende bètacel te worden. 2003: Naast kortwerkende en middellangwerkende insuline (die in de jaren vijftig was uitgevonden), komt er ook langwerkende insuline beschikbaar voor de behandeling van diabetes. Daarmee wordt het makkelijker om gelijkmatigere bloedglucosespiegels door de dag heen te bereiken, in combinatie met de korter werkende insulinesoorten : het lukt in een aantal studies voor het eerst om diabetes type 1 af te remmen bij kinderen die het pas net hebben. Dat is een enorme winst, want al houden de kinderen diabetes, ze blijven zelf een deel insuline aanmaken. Dat verkleint de kans op schommelingen in de bloedsuiker aanzienlijk. Heden: Onderzoek in uitvoering: Op het moment zoekt men hard naar manieren om diabetes te voorkomen door medicijnen of voeding, of om diabetes te genezen. Wetenschappers zijn ervan overtuigd dat het in de toekomst ooit mogelijk zal zijn om alle kinderen te vaccineren tegen diabetes. Of om diabetes te genezen door ze nieuwe insulineproducerende cellen te geven met behulp van stamcellen. Ook wordt gewerkt aan betere technieken om eilandjes van Langerhans te kunnen 6

7 transplanteren. En is men op zoek naar manieren om afstoting te voorkomen en nog beter, om de afweervergissing die leidt tot diabetes type 1 te herstellen. Ook veel aandacht is er voor het ontstaan en de werking van diabetes type 2, omdat dat als een epidemie aan het oprukken is, zelfs al bij kinderen. Veel onderzoek dat nu gebeurt kun je met recht pionierswerk noemen. Net als ál die jaren geleden Langerhans en Banting ergens in geloofden waar niemand ooit aan had gedacht. Ze konden niet vermoeden waar hun werk toe zou leiden. Geld voor hun onderzoek kregen ze amper, maar met bijlegging van eigen vermogen zetten ze door. Diabetespatiënten van nu mogen hen daarvoor dankbaar zijn. Kennis is de enige manier om oplossingen voor diabetes te vinden. 7

8 Diabetes Mellitus Achtergrondinformatie, behandelmogelijkheden en Praktische inzichten voor EHBO ers Nancy Boks, Diabetesverpleegkundige Westfriesgasthuis 12 en 19 maart 2013

9 Agenda Geschiedenis diabeteszorg in vogelvlucht Achtergrond informatie: 1. Wat is Diabetes Mellitus? 2. Typen diabetes 3. Behandelmogelijkheden 4. Acute complicaties Praktische inzichten voor EHBO ers 1. Diabetes en sport 2. Diabetes en drank 3. Diabetes en drugs 2

10 Geschiedenis diabeteszorg in vogelvlucht Tot 1900: op het goede spoor : de pioniers : explosie van kennis heden: perspectieven voor de toekomst 3

11 Wat is Diabetes Mellitus? Chronische stofwisselingsaandoening waarbij het bloedsuikergehalte ontregeld is. 4

12 5

13 De glucosestofwisseling in relatie tot de insulinehuishouding 6

14 Wat is een goede bloedglucose? 7

15 Aantal diabetespatiënten in Nederland 2007? gediagnostiseerd 2007? nieuwe gevallen per jaar 2007? ± lopen ongediagnostiseerd rond 2025: schatting 1,3 miljoen diabetes patienten Bron: RIVM (meest recente cijfers 2007, gepubliceerd in 2009) 8

16 Typen diabetes Type 1 diabetes; absoluut tekort aan insuline Type 2 diabetes; relatief tekort aan insuline Type 3 diabetes; gestoorde bloedglucoseregulatie tgv medicatie gebruik of andere aandoening Diabetes gravidarum 1-2% van de zwangerschappen 30-50% ontwikkelt later type 2 diabetes! 9

17 Type 1 Diabetes absoluut tekort aan insuline Antistoffen Erfelijkheid speelt kleine rol Honeymoonfase Behandeling: Insuline toediening / leefstijladvies 10

18 Type 2 diabetes relatief tekort aan insuline beta-cellen van de eilandjes van Langerhans uitgeput overgewicht? insulineresistentie erfelijkheid, omgevingsfactoren Gediagnosticeerde diabetes: ± 90% DM 2 Behandeling: leefstijl advies/ tabletten/ insuline 11

19 Behandelmogelijkheden Diabetes type 1: insuline toediening Pensysteem: 4x daags insuline injectie Pomptherapie: elke 3 minuten wordt er een beetje insuline afgegeven Leefstijladvies 12

20 Behandelmogelijkheden Diabetes type 2: Leefstijladvies! Tabletten; makkelijk in gebruik, wel strikter houden aan voedingspatroon Insuline toediening, zie type 1 13

21 Leefstijladviezen 14

22 Medicatie 15

23 Acute complicaties Hypoglycemie Hyperglycemie 1. DM1 Keto-acidose 2. DM2 Hypo osmolair coma 16

24 Herkennen hypoglycemie 17

25 Handelen bij hypoglycemie Meten = weten! Bij echte hypo suikers aanvullen: gram Kh Product Hoeveelheid Gram Kh Limonadesiroop 40 ml 20 Dextro energydrink ó flesje/165 ml 20 Twee-/dubbeldrank 150 ml 20 Glucosetabletten 5-6 tabletten 20 18

26 Handelen bij hypoglycemie Snelle en/of langzame koolhydraten Indien niet aanspreekbaar: hypokit (door familie)/

27 Handelen bij hypoglycemie Meten = weten! Bij echte hypo suikers aanvullen Snelle en/of langzame koolhydraten Indien niet aanspreekbaar: hypokit (door familie)/

28 Herkennen hyperglycemie 21

29 Handelen bij hyperglycemie Meten = weten! DM1: Keto-acidose DM 2: Hypo- oasmolaircoma 22

30 Handelen bij Keto-acidose Bij een tekort aan insuline kan de bloedsuiker heel hoog oplopen. Het lichaam zoekt een andere brandstof en gaat vetten verbranden. Daarbij komen afbraakstoffen vrij: ketonen. Die verzuren letterlijk het bloed: keto-acidose. Symptomen zijn een snelle diepe ademhaling en braken. De adem ruikt naar aceton. Keto-acidose moet snel door een arts worden behandeld, anders kan iemand in coma raken. BEL 112! 23

31 Handelen bij hypo osmolair coma Ontwikkelt zich meestal langzaam waarbij men zich dag na dag zieker begint te voelen. Bloedsuikerspiegel stijgt (kan oplopen tot mmol) Lichaam probeert de glucose 'door te spoelen' via urine. Dit vochtverlies leidt tot dehydratie, waardoor u extreem veel dorst krijgt, uw huid droog aanvoelt en u zich verward kunt gaan voelen. Indien niet behandeld, kan je uiteindelijk in een coma terechtkomen. Door de combinatie van een zeer hoge bloedsuikerspiegel en vochtverlies wordt uw bloed dik en kleverig (viskeus). Dit kan leiden tot het ontstaan van bloedklonters waardoor u risico loopt op een hartaanval of een beroerte. Behandeling door arts!! 24

32 Diabetes en sport Sport: het beoefenen van een sport in of buiten verenigingsverband. Bewegen: lichamelijk aktief bezig zijn, zoals tuinieren, wandelen, boodschappen doen op de fiets, etc. De norm voor voldoende intensiteit van bewegen om een gezondheidsbevorderend effect te hebben, is voor iedereen verschillend, afhankelijk van leeftijd, geslacht en getraindheid. 25

33 Effecten van lichamelijke inspanning bij diabetes mellitus gunstig effect op lichaamsgewicht en vetpercentage gunstig effect op de bloeddruk verbetering lipidenprofiel verbetering van de glucosetolerantie en insulinegevoeligheid gunstig effect op de botdichtheid vermindering van het risico op hart- en vaatziekten. verbetering van psychosociaal functioneren preventief ten aanzien van complicaties 26

34 Voorwaarden voor het veilig beoefenen van sport zijn: Zelfcontrole kunnen toepassen. Hypoglycemieherkenning en preventie. Sport regelmatig (met matige intensiteit) Begin de inspanning niet met te lage bloedglucosewaarden (< ca 5 mmol/l) Bij te hoge bloedglucosewaarden (> ca 16 mmol/l) deze waarden eerst verlagen voor start. 27

35 Voorwaarden voor het veilig beoefenen van sport zijn: Neem glucose of andere snel oplosbare koolhydraten mee tijdens het sporten Draag medische gegevens mee tijdens sportbeoefening ( b.v. SOS-bandje) Goede sportschoenen Laat blessures en verwondingen goed behandelen Informeer huisgenoten over de plaats en het tijdstip van het sporten 28

36 Veilig sporten? Pas medicatie aan! 29

37 Diabetes en alcohol Overmatig alcohol en diabetes: geen goede combinatie. Effect op bloedglucose: eerst, late effect Gevaar: hypoglykemie Bij gebruik van alcohol en hypo kan de lever geen glucose uit zijn reserves kan afgeven. De lever zal eerst de alcohol willen afbreken. Risico versterkt door afwezigheid voedsel. Verschil aangeschoten en hypo moeilijk te zien...30

38 Diabetes en alcohol Interacties Medicijnen en alcohol kunnen elkaars werking versterken of juist verminderen. Het kan (bij een grote hoeveelheid) namelijk de afbraak van de SU-derivaten en mogelijk andere bloedglucose verlagende middelen op de korte termijn vertragen. Dosis medicatie in het bloed wordt dan te hoog. Het middel werkt dan te hard. Risico op een hypo neemt toe. 31

39 Diabetes en alcohol Veilig alcoholgebruik: Drink nooit alcohol zonder daarbij ook te eten en nooit als je aan het vasten bent, Drink met mate, 1 à 2 glazen, en max.2 keer in de week, Drink langzaam, bovengenoemde hoeveelheden verspreiden over 1½ à 2 uur, Vermijd drankjes met grote hoeveelheden suiker (bijv. breezers), Houd, indien mogelijk, insuline en een bloedglucosemeter bij de hand. Meten blds VS! 32

40 Effecten alcohol 33

41 Effecten alcohol 34

42 Alcoholvergiftiging Promillage zo hoog: bewusteloos/ in coma kan raken. Bij jongeren kan dit al bij een promillage van 1.7. Bij volwassen ervaren drinkers kan een alcoholvergiftiging optreden vanaf 4. Bij 5 promille raakt een volwassene in coma. In 2009 werden 2100 jongeren tussen 10 en 24 jaar op SEH behandeld voor een alcohol vergiftiging! 35

43 Diabetes en drugs Als je diabetes hebt, is het gebruik van drugs risicovol en soms zelfs gevaarlijk. Welk effect het gebruik heeft, hangt vooral af van het soort drugs. 1. Stimulerende drugs 2. Cannabisproducten 3. Paddo s 36

44 Diabetes en stimulerende drugs Extra gevaarlijk in combinatie met diabetes. Voorbeelden: XTC, cocaïne en speed Werken direct op de stofwisseling. Lichaam gaat meer verbranden; bloedglucose kan ontregeld raken. Lichaam reageert alsof het een grote lichamelijke inspanning heeft geleverd. 37

45 Diabetes en cannabisproducten Risico minder groot; niet ongevaarlijk. Voorbeelden: Hasj en weed. Werken niet direct op de stofwisseling. Waarneming verandert onder invloed van hasj en weed, waardoor iemand die stoned is hypo s minder goed voelt aankomen of zelfs vergeet te spuiten. Bovendien kun je van het roken van hasj of weed vreetbuien krijgen met als gevolg een hoge bloedglucose. 38

46 Niet ongevaarlijk Diabetes en paddo s Geen invloed op de stofwisseling, maar ze zijn niet ongevaarlijk. Risico: trippen, waardoor het gevoel van tijd en ruimte verandert. Je kunt dan vergeten te spuiten of te meten. 39

47 Diabetes en drugs Conclusie: Voor alle drugs geldt: beter niet. Wil je het echt een keer proberen: niet alleen en blijf meten! Ga niet zo maar op een feestje wat gebruiken en kijken wat er gebeurt. 40

48 41

49 Wat is HbA1c? HbA1c is de afkorting voor geglyceerd hemoglobine. Het ontstaat doordat glucose zich in het bloed bindt aan hemoglobine in rode bloedcellen. Dit proces is onomkeerbaar. Stijgt de concentratie glucose in het bloed, dan wordt er meer HbA1c gevormd. Bij het bloedonderzoek wordt gemeten welk percentage van de totale hoeveelheid hemoglobine (Hb) is veranderd in geglyceerd hemoglobine (HbA1c). Rode bloedcellen hebben een beperkte levensduur, de hoeveelheid HbA1c geeft een beeld van de gemiddelde bloedglucosespiegel over de afgelopen 6-8 weken. 42