Diabetes. Wat zijn de oorzaken van diabetes?

Transcriptie

1 Diabetes Diabetes of suikerziekte is een stofwisselingsziekte waarbij de bloedsuikerspiegel niet op peil blijft. Bij mensen met diabetes lukt het de insuline in het lichaam niet om de bloedsuiker (bloedglucose) stabiel te houden. De officiële naam van de ziekte is diabetes mellitus. Iedereen kan deze chronische stofwisselingsziekte krijgen. Al bij geboorte of later, door bepaalde eigenschappen te ontwikkelen die een verhoogd risico geven. Soorten diabetes of suikerziekte Er zijn meerdere soorten diabetes. De meest voorkomende zijn diabetes type 1 en type 2. o Diabetes type 1: het lichaam maakt zelf geen insuline meer aan. o Diabetes type 2: de alvleesklier maakt te weinig insuline aan of de insuline werkt niet goed meer. Type 2 komt met name voor bij ouderen en bij mensen met overgewicht. Helaas komt dit type ook steeds vaker voor bij jonge mensen. o Zwangerschapsdiabetes: sommige vrouwen zonder diabetes ontwikkelen tijdens de zwangerschap diabetes. Wat is insuline? Onze lichaamscellen hebben glucose (bloedsuiker) nodig. Het hormoon insuline zorgt ervoor dat de glucose uit onze voeding via het bloed in de cellen terechtkomt. Maakt het lichaam zelf geen of onvoldoende insuline aan? Dan krijgen de cellen geen glucose en functioneert het lichaam niet. Mensen die zelf geen of onvoldoende insuline aanmaken moeten zichzelf vaak meerdere keren per dag insuline toedienen. Wat zijn de oorzaken van diabetes? Diabetes type 1 Risicofactoren voor het ontwikkelen van diabetes type 1 zijn nog nauwelijks bekend. Mogelijke oorzaken zijn: o Virussen o Milieufactoren o Voeding o Erfelijkheid (in geringe mate) Diabetes type 2 Komt steeds vaker voor. In veel gevallen liggen de oorzaken in de leefstijl: o Erfelijke aanleg o (Ernstig) overgewicht o Gebrek aan lichamelijke activiteit o Roken o Voedingsfactoren Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 1

2 Hoe herken ik diabetes? Diabetes is niet altijd makkelijk te herkennen, maar de volgende symptomen kunnen duiden op diabetes. Ga altijd naar de huisarts wanneer u last hebt van een of meerdere van onderstaande klachten: o Veel dorst hebben o Vaak moeten plassen o Een droge mond hebben o Heel moe voelen o Last hebben van oogontsteking of wazig zien Diagnose diabetes De diagnose diabetes is eenvoudig te stellen. Uw eigen huisarts kan dit doen door een druppel bloed uit uw vinger te nemen door te prikken. Met een bloedglucosemeter ziet hij hoe hoog uw glucosespiegel is. Is die waarde hoger dan 11 mmol/l (millimol per liter bloed)? Dan is een tweede test nodig. Voor deze meting mag u 8 uur van tevoren niet eten of drinken. Is de glucosewaarde bij die tweede meting hoger dan 6,0 mmol/l? Dan heeft u diabetes. NB : De afkorting mmol/l staat voor millimol per liter. Deze maat geeft de hoeveelheid bloedglucose per liter bloed aan. In sommige landen wordt de maat mg/dl gebruikt; milligram per deciliter. Behandeling Diabetes gaat niet over. Hierdoor is levenslange behandeling nodig. Gelukkig kunt u daarin veel zelf doen. U leert uw bloedglucose tussen de 4 en 10 mmol/l te houden. U zult merken dat de klachten afnemen. Het type diabetes bepaalt het soort behandeling: o Bij diabetes type 1 is toediening van insuline nodig. Dit kan met een insulinepomp of -pen. o Bij diabetes type 2 zijn bloedglucoseverlagende medicijnen en een gezondere leefstijl vaak al voldoende. Een combinatie van tabletten en insuline en aanpassing van leefstijl (bijvoorbeeld sporten en gezonder eten) komt ook voor. Complicaties diabetes Bij alle typen diabetes kan iemand een hypo (lage bloedglucosewaarde) en hyper (hoge bloedglucosewaarde) krijgen. Als een hypo ernstig is of een hyper lang duurt, bestaat het risico op een coma of zelfs overlijden. Op de lange termijn kan diabetes complicaties tot gevolg hebben: o Voetwonden o Verminderde functie van de nieren (nefropathie) o Beschadigde zenuwen (neuropathie) o Problemen met de ogen (retinopathie) o Beperkte beweeglijkheid van gewrichten (cheiroarthropathie) o Gebitsproblemen o Problemen op het gebied van seksualiteit Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 2

3 Diabetes type 1 Bij mensen met diabetes type 1 maakt de alvleesklier het hormoon insuline niet meer aan. Diabetes type 1 komt op alle leeftijden voor. De meeste mensen met dit type hebben dit al als kind. Oorzaken De oorzaak van diabetes type 1 is nog niet bekend. Erfelijkheid speelt maar een beperkte rol: Heeft de moeder ook type 1, dan geldt een verhoogd risico van 1-2% om voor het 25e jaar hetzelfde type te ontwikkelen. Het risico is ongeveer 3-6% als de vader deze aandoening heeft. Hebben beide ouders dit type, dan is het risico nog iets hoger. Symptomen Mensen met type 1 vertonen voor de diagnose vaak de volgende symptomen: Veel dorst Drang om vaak te plassen (ook s nachts) Gewichtsverlies Vermoeidheid In ernstige gevallen verzuring van het lichaam: mensen voelen zich misselijk en ziek. Bij vrouwen kan er sprake zijn van steeds terugkerende jeukende witte vloed. Adem en zweet hebben een zoete appeltjesgeur. Diagnose De klachten ontstaan binnen een paar weken. De diagnose is daardoor in de meeste gevallen snel te stellen door de huisarts. Dit gebeurt door middel van een bloedonderzoek. Bij type 2 is de diagnose moeilijker te stellen, omdat de klachten zich meestal over langere tijd ontwikkelen. Behandeling Mensen met diabetes type 1 moeten zichzelf één of meerdere malen per dag insuline toedienen. Dit kan met behulp van een insulinepen of insulinepomp. Deze behandeling is levenslang nodig. Mensen met diabetes type 1 gaan ook regelmatig naar diabeteszorgverleners: internist (hoofdbehandelaar), diabetesverpleegkundige, oogarts of andere specialist. Daarnaast is voor iedereen met diabetes een gezonde leefstijl erg belangrijk: regelmatig bewegen en gezond eten. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 3

4 Diabetes type 2 Bij mensen met diabetes type 2 maakt het lichaam te weinig insuline aan of het lichaam reageert minder goed op insuline. Diabetes type 2 heeft een progressief verloop. Dit betekent dat de functie van de alvleesklier (deze produceert insuline) steeds verder afneemt. Diabetes type 2 kan op alle leeftijden voorkomen. Meestal ontstaat het op oudere leeftijd, daarom heette het vroeger ook wel ouderdomsdiabetes. Maar tegenwoordig komt type 2 ook steeds vaker voor bij mensen jonger dan 30 jaar. Oorzaken Dit type diabetes kent onder andere de volgende oorzaken : Overgewicht Gebrek aan lichamelijke activiteit Roken Erfelijke aanleg Bepaald medicijngebruik Symptomen Mensen met diabetes type 2 hebben voor de diagnose vaak de volgende symptomen: Dit type diabetes kent onder andere de volgende oorzaken : Vermoeidheid Droge mond Wazig zicht Infecties Dorst Veel plassen Bij vrouwen: steeds terugkerende jeukende witte vloed Bij mannen: steeds terugkerende jeukende ontsteking van de eikel Diagnose De klachten treden meestal niet plotseling op. Bovendien kunnen deze ook andere oorzaken hebben. Daarom duurt het meestal lang om diabetes type 2 te herkennen. Bij type 1 gaat dit veel sneller. De huisarts stelt de diagnose op basis van een bloedonderzoek. Behandeling De behandeling van diabetes type 2 bestaat meestal uit verschillende onderdelen: Bloedglucose tussen 4 en 10 mmol/l houden (meestal met tabletten) Gezond gewicht bereiken en vasthouden Voeding aanpassen: koolhydraten in evenwicht brengen met glucoseverlagende medicijnen Cholesterolgehalte in het bloed verlagen Bloeddruk verlagen Bezoek aan diabeteszorgverleners: huisarts of diens praktijkondersteuner, internist, diabetesverpleegkundige en diëtist Regelmatig bijstellen De functie van de alvleesklier neemt bij dit type steeds verder af. Hierdoor is het nodig de behandeling regelmatig bij te stellen. Soms moeten ook mensen met type 2 op den duur insuline spuiten. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 4

5 Zwangerschapsdiabetes Vrouwen zonder diabetes kunnen tijdens de zwangerschap diabetes ontwikkelen. Dat staat bekend als zwangerschapsdiabetes. Voor de gezondheid van moeder en kind is het belangrijk een goede bloedglucosespiegel te hebben. Dat geldt zowel voor vrouwen met zwangerschapsdiabetes als vrouwen die voor de zwangerschap al diabetes hadden. Behandeling Is de diagnose zwangerschapsdiabetes gesteld? Dan krijgt u ondersteuning van de gynaecoloog, de internist, de diabetesverpleegkundige en de diëtist. De behandeling is erop gericht een evenwicht te vinden tussen De hoeveelheid insuline (ongeveer 15% moet insuline spuiten) Het aantal koolhydraten dat u binnenkrijgt De mate waarin u beweegt Veel vrouwen met zwangerschapsdiabetes hebben een verhoogde bloeddruk. Door de bloedglucose goed te regelen, zijn de risico s minimaal. Behandeling type 1 en 2 Hebt u diabetes, dan is spontaan zwanger worden niet zo n goed idee. Het is namelijk belangrijk het HbA1c zo normaal mogelijk te krijgen. Dit al vanaf een half jaar voor de bevruchting. Dan is de kans op een gezond kindje en een probleemloze zwangerschap het grootst. In de aanloop naar de zwangerschap dient u insuline te spuiten. U kunt het best overstappen op een intensief insulineschema met analoge insuline via pen of pomp. Bevalling Eén op de drie vrouwen met diabetes krijgt een grote baby. De bevalling wordt dan meestal tussen de 37 en 40 weken ingeleid. Veel vrouwen met diabetes bevallen door middel van een keizersnee. Zwangerschapsdiabetes gaat over. Helaas is de kans op reguliere diabetes wel groter na de zwangerschapsdiabetes. Borstvoeding Diabetes en borstvoeding kunnen goed samengaan. Diabetes bij kind? Bij diabetes type 1 is van erfelijkheid nauwelijks sprake. Heeft u diabetes type 2, dan is er 3% kans dat uw kindje ook diabetes krijgt. Indien u zwangerschapsdiabetes heeft, is er géén verhoogd risico op aangeboren afwijkingen. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 5

6 Symptomen diabetes Diabetes is niet altijd makkelijk te herkennen. Op welke symptomen moet u letten? Diabetesvereniging Nederland raadt aan om naar de huisarts te gaan wanneer u last hebt van een of meerdere van onderstaande klachten: o Veel dorst hebben o Vaak moeten plassen o Een droge mond hebben o Heel moe voelen o Last hebben van oogontsteking of wazig zien Diabetes type 1 De klachten ontstaan vrij plotseling, binnen een paar weken. Diabetes type 1 wordt vaak snel ontdekt, omdat mensen zich echt ziek voelen. De meest opvallende kenmerken zijn extreme dorst, vaak moeten plassen (ook s nachts), gewichtsverlies en vermoeidheid. In ernstige gevallen treedt verzuring van het lichaam op. Dat uit zich in een zoete appeltjesgeur van de adem en het zweet. Diabetes type 2 De klachten die bij diabetes type 2 horen, treden meestal niet plotseling op en kunnen ook andere oorzaken hebben. Daarom wordt type 2 diabetes niet altijd meteen herkend. Veelvoorkomende kenmerken die duiden op diabetes type 2 zijn vermoeidheid, een droge mond, wazig zien en infecties. Ook dorst en veel plassen komen voor. Bij vrouwen kan er sprake zijn van steeds terugkerende jeukende witte vloed, en bij mannen van steeds terugkerende jeukende ontsteking van de eikel van de penis. Zwangerschapsdiabetes Duidelijke klachten zijn er meestal niet bij zwangerschapsdiabetes. Meestal wordt zwangerschapsdiabetes vermoed door een (te) grote baby, bovenmatig veel vruchtwater of een te grote moederkoek. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 6

7 Oorzaken diabetes Er bestaan verschillende typen diabetes. Iedere soort heeft zijn eigen oorzaken. Naar die oorzaken wordt veel onderzoek gedaan, want er is nog veel onbekend. Diabetes type 1 Bij diabetes type 1 maakt de alvleesklier geen insuline meer aan. De oorzaak van diabetes type 1 is nog niet bekend. Mogelijk spelen virussen, milieufactoren en voeding een rol. Ook lijkt er een beperkte rol te zijn voor erfelijkheid. Diabetes type 2 Bij diabetes type 2 maakt de alvleesklier te weinig insuline aan of de alvleesklier maakt wel voldoende insuline aan, maar deze kan zijn werk niet goed doen. In veel gevallen is overgewicht de oorzaak. Voeding en beweging spelen daarbij een rol. Ook is er waarschijnlijk een erfelijke component. Risicofactoren voor het ontwikkelen van diabetes type 2 zijn, naast een erfelijke aanleg en ernstig overgewicht: een ongunstige vetverdeling, gebrek aan lichamelijke activiteit, roken en voedingsfactoren. MODY Bij MODY is sprake van een verminderde insulineproductie door de alvleesklier. De oorzaak daarvan is een erfelijke afwijking, waardoor de bètacel in de alvleesklier onvoldoende functioneert. De cel is niet in staat om op een goede manier voldoende insuline af te geven als reactie op een stijgende bloedglucose. Zwangerschapsdiabetes Twee tot vijf procent van de zwangere vrouwen ontwikkelt in de tweede helft van de zwangerschap zwangerschapsdiabetes. De oorzaken zijn nog niet helemaal duidelijk. Wel duidelijk is dat er tijdens de zwangerschap wijzigingen optreden in de stofwisseling van koolhydraten. Dit gebeurt onder invloed van de hormonen die worden aangemaakt door de placenta. Deze hormonen remmen de werking van insuline af. Tijdens een normale zwangerschap vangt het lichaam dat op door extra insuline aan te maken, maar bij iemand met zwangerschapsdiabetes gebeurt dat onvoldoende. Daardoor stijgen de bloedglucosewaarden. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 7

8 Leefstijl Een goede behandeling van diabetes bestaat uit twee onderdelen: 1. Medicijnen 2. Een gezonde leefstijl Door uw leefstijl heeft u veel invloed op de hoeveelheid glucose in uw bloed. Regelmatig bewegen en niet te veel koolhydraten in uw voedsel maken veel verschil. Zeker als u diabetes type 2 heeft. Een gezonde leefstijl heeft net als medicatie zeer veel effect. U ervaart bijna onmiddellijk de voordelen: uw bloedglucosewaarden dalen en u bent fitter. Gezonde leefstijl als preventie Ook mensen met diabetes type 1 hebben baat bij een gezonde leefstijl. Het is namelijk de beste manier om klachten en latere complicaties zoveel mogelijk te voorkomen. Door diabetes kunnen bloedvaten en zenuwen extra schade oplopen. Een verstandige leefstijl is dan extra belangrijk. Een paar tips: Gezond gewicht door voldoende bewegen (minimaal 30 minuten per dag) Gezonde voeding Niet roken Matig met alcohol Stel haalbare doelen Een gezonde leefstijl is iets van de lange adem. Stel uzelf dus haalbare, kleine doelen. Elk klein doel is weer een stap op weg naar het grotere doel. Zo ziet u steeds resultaat en blijft u gemotiveerd. Door uzelf op sportief vlak uit te dagen, maakt u endorfinen aan. Dit geldt vooral bij duursporten als hardlopen, fietsen of zwemmen. Dit is een stofje in uw hersenen dat een gevoel opwekt dat u ook kunt hebben bij verliefdheid. Zo wordt sporten nog leuk! Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 8

9 Insuline Bij gezonde mensen maakt de alvleesklier insuline aan. Dit hormoon zorgt ervoor dat glucose opgenomen wordt in de cellen. De cellen gebruiken de glucose als brandstof: om te groeien, te bewegen, te denken. Bij mensen met diabetes type 1 maakt de alvleesklier geen insuline meer aan. In het geval van diabetes type 2 maakt de alvleesklier te weinig insuline aan of de alvleesklier maakt wel voldoende insuline aan, maar deze kan zijn werk niet goed doen. Wie moet insuline gebruiken? - Insuline is een vast onderdeel van de behandeling van diabetes type 1. Alle mensen met diabetes type 1 moeten zichzelf insuline toedienen tot 25 procent van de mensen met diabetes type 2 en vrouwen met zwangerschapsdiabetes kunnen insuline voorgeschreven krijgen. Dit kan naast of in plaats van de behandeling met tabletten. Ook kan het voor mensen met diabetes type 2 nodig zijn om tijdelijk, bijvoorbeeld bij koorts of na een operatie, insuline te gebruiken. Hoe wordt insuline toegediend? Insuline toedienen kan op 2 manieren: met een insulinepen of met een insulinepomp. Insuline moet altijd worden ingespoten. Het kan niet in tabletvorm worden ingenomen, omdat het spijsverteringsstelsel het afbreekt. Hoe vaak moet u insuline gebruiken? Het behandelschema, dat u samen met uw arts/diabetesverpleegkundige maakt, is puur persoonlijk. Hoe vaak u insuline toedient, wanneer en hoeveel eenheden hangt af van uw bloedglucosewaarden en van het soort insuline dat u gebruikt. Welke insulinesoorten zijn er? Er zijn ultrasnel-, snel-, middellang- en langwerkende insulines. Mengvormen zijn er ook. Deze soorten verschillen in de snelheid waarmee ze werken en de werkingsduur. HbA1c Het HbA1c is een gemiddelde waarde van de bloedglucosespiegel over de afgelopen 2 a 3 maanden. Uw behandelaar stelt deze waarde ieder kwartaal vast. Is de waarde minder dan 53 mmol/mol (7%)? Dan werkt het behandelplan naar behoren. Voorheen was het HbA1c een percentage, nu een getal uitgedrukt in mmol/mol. De HbA1c-waarde is niet hetzelfde als de bloedglucosewaarde die u zelf meet met een bloedglucosemeter. Bloedglucose wordt in de volksmond ook wel bloedsuiker genoemd. Hemoglobine HbA1c is een afkorting voor hemoglobine van het type A1c in het bloed. Hemoglobine is een onderdeel van de rode bloedcellen en vervoert het zuurstof in ons lichaam. Het hecht zich aan de glucose in het bloed. Hoe meer glucose er is in het bloed, hoe hoger het HbA1c. Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 9

10 HbA1c omrekenen Met de HbA1c omrekentabel kunt u de oude naar de nieuwe waarde omrekenen. Onterechte waarde HbA1c Het is mogelijk dat een HbA1c-waarde onterecht is. Als u afwisselend veel hypo s en hypers heeft, kan er gemiddeld toch een mooie gemiddelde staan. Uw waarde kan te hoog zijn, terwijl u toch steeds een goede bloedsuikerspiegel meet. Dit kan komen doordat tussen de metingen door tóch te hoge waarden voorkomen. Meer informatie? Alvleeskliervereniging (AVKV) Postbus 420, 9400 AK Assen Telefonische Hulp- en informatielijn : info@alvleeskliervereniging.nl Internet: Diabetes Vereniging Nederland (DVN) Postbus 800, 3800 AV Amersfoort Diabeteslijn : Internet : Diabetes Vereniging Nederland ( ) Pagina 10