Bevrijdingsvuurestafette 5 mei 2015 Routeboekje

Transcriptie

1 Bevrijdingsvuurestafette 5 mei 2015 Routeboekje Pagina 1 rapport titel

2 Routekaart Wageningen Wijchen

3 Oorlogsmonumenten op de route KESTEREN Herdachte groepen: Verzet Nederland Onthulling: 3 juli 1945 Vorm en materiaal Het verzetsmonument in Kesteren (gemeente Neder-Betuwe) is een gedenkzuil, geplaatst op het graf van verzetsman Johannes van Zanten. Op de zuil is een reliëf met zijn beeltenis aangebracht. Tevens zijn op de zuil twee witte plaquettes bevestigd. Teksten De tekst op de zuil luidt: 'DEN VADERLANT GHETROUWE BLIJF ICK TOT IN DEN DOET'. De tekst op de grotere plaquette luidt: 'HIER RUSTEN ONZE LIEVE OUDERS EN GROOTOUDERS JOHANNES VAN ZANTEN GEB. TE CULEMBORG 1 JUNI 1911 GEFUSILLEERD TE APELDOORN 2 DEC EN ADRIANA ELIZABETH VAN ZANTEN-BRIENISSEN GEB. TE OPHEUSDEN 27 JAN OVERL. TE KESTEREN JULI 1982'. De tekst op de kleinere plaquette luidt: 'DAT ZIJ RUSTEN IN VREDE'. Symboliek De zuil symboliseert het afgebroken leven. Locatie Het monument bevindt zich op het kerkhof Nedereindsestraat in Kesteren (gemeente Neder-Betuwe). BENEDEN-LEEUWEN Herdachte groepen: Militairen in dienst van het Ned. Kon. na 1945, Militairen in dienst van het Ned. Kon , Verzet Nederland Ontwerper: Fred Gips (kapel), René Coolen (beeld) Onthulling: 9 oktober 1949 Vorm en materiaal Het 'Monument voor het Regiment Stoottroepen' in Beneden-Leeuwen (gemeente West Maas en Waal) bestaat uit een ereveld, een kapel, drie oorlogsgraven en een gedenkteken. Het ereveld herbergt de graven van ruim 350 Stoottroepers die zijn omgekomen in gevechten aan de Maas, aan de Waal, in Zeeland, in Duitsland en in Indonesië. De kapel is opgetrokken uit rode baksteen en wordt bekroond door een kruis. In de kapel zijn gebrandschilderde glas-in-loodramen aangebracht. Op het ene raam is te zien hoe een soldaat strijdvaardig de Nederlandse vlag vasthoudt, terwijl hij omringd wordt door burgers. Onderin de voorstelling staat het embleem van het Regiment Stoottroepen afgebeeld. Op het andere raam staat een noeste arbeider centraal. Onder hem zijn Duitse soldaten te zien die de vlag van het Derde Rijk bij zich dragen. Onderin het raam staat het Nederlandse wapen afgebeeld, waarop de tekst 'JE MAINTIENDRAI' is te lezen. Tevens zijn in de kapel gedenkplaten van witte natuursteen aangebracht. Op een van de gedenkplaten zijn de namen van alle gesneuvelde Stoottroepers aangebracht. Naast de kapel bevinden zich drie graven met een wit natuurstenen grafzerk en een helm. Zij representeren de graven van alle gesneuvelde Stoottroepers. Achter de graven is een groot houten kruis geplaatst. Het gedenkteken bestaat uit een wit natuurstenen beeld van een staande Stoottroeper in gevechtstenue en met een geweer in zijn handen. De Stoottroeper heeft zijn blik gericht naar de drie graven van zijn gesneuvelde kameraden en naar de kapel. Het beeld is geplaatst op een voetstuk. Tekst De tekst op het voetstuk van het gedenkteken luidt: 'DE STOOTTROEPER MOEDIG IN DE STRIJD EN MET BELEID DEN VADERLAND GETROUWE.' Symboliek Achter het beeld staat een muur van rode baksteen, die een dijk voorstelt. De vloer voor de muur (dijk) is gemaakt van Noorse lei en beeldt het water uit. Het geheel symboliseert de Stoottroeper op wacht aan een van de rivierdijken. Het reliëf achter de Pagina 1 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

4 Stoottroeper stelt de door hem beschermde en geholpen burgerbevolking voor. De overige beeldhouwwerken stellen voor: een wenende vrouw die treurt om het verlies van haar gesneuvelde man, een herinnering aan de strijd in het voormalige Nederlands-Indië en het embleem van het Regiment Stoottroepen. Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de militairen brachten voor een leven in vrijheid. Locatie Het monument bevindt zich in de voormalige Kloostertuin te Beneden-Leeuwen (gemeente West Maas en Waal). BATENBURG Herdachte groepen: Geallieerde militairen Onthulling: 21 september 2004 Beschrijving Vorm en materiaal Het oorlogsmonument in Batenburg (gemeente Wijchen) is een sculptuur, vervaardigd uit een onderstel van een Brits vliegtuig, dat in 2003 uit de Maas bij Batenburg is opgevist. Aan de weerzijden van het monument is op een paaltje een informatiebord geplaatst. Tekst De tekst op het linkerbord luidt: 'STA EEN OGENBLIK STIL... BIJ DE GEDACHTE AAN DE HELDEN, DIE NA EEN SUCCESVOLLE BEVOORRADINGSMISSIE BIJ OOSTERBEEK, TEN TIJDE VAN DE "SLAG OM ARNHEM" OP 21 SEPTEMBER 1944 TIJDENS EEN MISLUKTE NOODLANDING IN DE MAAS ONDER BATENBURG HUN LEVEN HEBBEN GEGEVEN.' WIJ SPREKEN UIT RESPECT EN ERKENNING UIT NAAR HEN, DIE BATENBURG HEBBEN GERED VAN EEN GROTE RAMP EN HEBBEN GESTREDEN IN DEN VREEMDE VOOR VRIJHEID, VREDE EN DEMOCRATIE. BEMANNING VAN DE SHORT STIRLING MK. IV - LJ833/190 SQUADRON: F./LT. A. ANDERSON (PILOOT) - RAF + GROESBEEK F/O/ A.D. AMDAMSON (NAVIGATOR) - RAF + RAVENSTEIN SGT. A.J. SMITH (BOORDWERKTUIGK.) - RAF GERED F/SGT. W.G. TOILEY (RADIOTELEGRAFIST) - RAF + BERGEN OP ZOOM F/SGT. G.E. ORANGE (BOMMENRICHTER) - RAF GERED F/SGT. A.G.O. BELLAMY (STAARTSCHUTTER) - RAF + RAVENSTEIN F/SGT. G.F. CONRY CANDLER (2E PILOOT) - RAF + BATENBURG DVR. A.E. ABBOTT (DISPATCHER) - RASC + GROESBEEK DVR. L.E. BlOOMFIELD (DISPATCHER) - RASC GERED.' OP DONDERDAG 21 SEPTEMBER 1944 STEEG VAN HET VLIEGTUIG FAIRFORD IN Pagina 2 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

5 ENGELAND EEN VIERMOTORIG TRANSPORTVLIEGTUIG OP VAN HET TYPE SHORT 'STIRLING' MK. IV VAN HET 190STE SQUADRON. HET TOESTEL MOEST EEN BEVOORRADINGSVLUCHT BIJ OOSTERBEEK UITVOEREN OM DE BRITSE 1STE AIRBORNE DIVISIE TE BEVOORRADEN. NA DE SUCCESVOLLE DROPPING ZAG DE STAARTSCHUTTERTIJDENS DE RETOURVLUCHT VLIEGTUIGEN NADEREN, WAARVAN HIJ DACHT DAT HET GEALLIEERDE JAGERS WAREN DIE HUN TERUGVLUCHT ZOUDEN GAAN BEGELEIDEN. HELAAS WAREN HET DUITSE JAGERS DIE ALLEREERTS DE STAARTSCHUTTER UITSCHAKELDEN EN VERVOLGENS HET TOESTEL IN BRAND SCHOTEN. HET TOESTEL VERLOOR SNEL HOOGTE, WAARDOOR DE BEMANNING HET TOESTEL NIET MEER PER PARACHUTE KON VERLATEN. GEKOZEN WERD VOOR EEN NOODLANDING. BATENBURG LAG ECHTER RECHT VOOR HEN EN DOOR KORDAAT OPTREDEN VAN DE PILOOT ZAG MEN KANS HET BRANDENDE TOESTEL EEN BUIKLANDING TE LATEN MAKEN OP DE MAAS. HIERDOOR WERD EEN GROTE RAMP VOOR BATENBURG VOORKOMEN. HET TOESTEL KWAM MET EEN GROTE KLAP OP HET WATER TERECHT EN BRAK IN STUKKEN. DOOR HET SNELLE OPTREDEN VAN CIRCUSMENSEN DIE IN BATENBURG WAREN, KONDEN DRIE BEMANNINGSLEDEN WORDEN GERED. SERGEANT ORANGE, SERGEANT SMITH EN DRIVER BLOOMFIELD OVERLEEFDEN DE CRASH. DRIVER BLOOMFIELD WERD ZWAAR GEWOND OVERGEDRAGEN AAN HET NADERENDE BRITSE 2E LEGER. DE ANDERE OVERLEVENDEN VERTROKKEN OP 22 SEPTEMBER NAAR BRUSSEL EN KEERDEN NAAR ENGELAND TERUG. DIT MONUMENT IS EEN DEEL VAN HET LANDINGSGESTEL VAN DE SHORT 'STIRLING'. HET WERD IN 2003 GEVONDEN IN DIEDEN AAN DE OVERKANT VAN DE MAAS EN VAN DE SCHOOTHOOP GERED. DIT MONUMENT WORDT IN HET BIJZONDER OPGEDRAGEN AAN G.F. CONRY CANDLER DIE ZIJN LAATSTE RUSTPLAATS HEEFT GEVONDEN OP HET R.K. KERKHOF VAN BATENBURG. HET MONUMENT WERD OP 21 SEPTEMBER 2004, TER ERE VAN DE 60STE HERDENKING VAN DE 'SLAG OM ARNHEM' AANGEBODEN AAN DE INWONERS VAN BATENBURG DOOR DE STICHTING "HET BATENBURGS ERFGOED" EN DE "HEEMKUNDEKRING MEGEN, HAREN EN MACHAREN".' De tekst op het rechterbord is in het Engels. Het oorlogsmonument in Batenburg (gemeente Wijchen) is opgericht ter nagedachtenis aan de zes omgekomen bemanningsleden van een Brits transportvliegtuig dat hier op 21 september 1944 is neergestort. De namen van de omgekomen vliegers luiden: A. Anderson (piloot), A.D. Adamson (navigator), W.G. Toiley (radiotelegrafist), A.G.O. Bellamy (staartschutter), G.F. Conry Candler (2e piloot) en A.E. Abbott (dispatcher). Pagina 3 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

6 De Britse Short 'Stirling' van het 190ste squadron van de Royal Air Force (RAF) had op 21 september 1944 tijdens de Slag om Arnhem net voorraden bij Oosterbeek gedropt voor Britse militairen. Op de terugweg werd het toestel beschoten door de Duitsers. De Stirling was niet meer in de lucht te houden. Om te voorkomen dat het brandende vliegtuig midden in Batenburg terecht kwam, maakte piloot Anderson een noodlanding in de Maas. De klap op het water was zo hard, dat het toestel in stukken brak. Hierbij kwamen zes bemanningsleden om het leven. De Slag om Arnhem maakte deel uit van operatie 'Market Garden'. Met dit grootscheepse bevrijdingsoffensief van 17 tot 26 september 1944, waarbij luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen moesten veilig stellen, wilden de geallieerden een doorstoot naar Duitsland forceren. Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Tijdens operatie 'Market Garden' zijn boven Nederland parachutisten gedropt, waarvan circa bij Arnhem zijn geland. Slechts man is het gelukt om de overkant van de Rijn te bereiken. De overige soldaten raakten gewond, werden gedood of zijn krijgsgevangen gemaakt. Initiatief De oprichting van het monument was een initiatief van stichting 'Het Batenburgs Erfgoed' en 'Heemkundekring Megen, Haren en Macharen' en werd ter ere van de Slag om Arnhem aangeboden aan de inwoners van Batenburg. Onthulling Het monument is onthuld op 21 september BERGHAREN Herdachte groepen: Verzet Nederland Ontwerper: Jac Maris ( ) Onthulling: 1945 Vorm en materiaal Het monument voor Jacques J.C.M. Luske in Bergharen (gemeente Wijchen) is een zuil met een ingemetseld reliëf en een plaquette. Op het reliëf staat een mannenfiguur afgebeeld die met opgeheven armen bescherming biedt aan een groep onderduikers. Tekst De tekst op de plaquette luidt: 'UIT DANK JEGENS GEMEENTE EN BURGEMEESTER LUSKE VOOR GENOTEN BESCHERMING DE ONDERDUIKERS, NOV ' Het monument voor Jacques J.C.M. Luske in Bergharen (gemeente Wijchen) is opgericht ter nagedachtenis aan burgemeester Luske, die tijdens de Tweede Wereldoorlog hulp heeft geboden aan onderduikers. In 1943 werd door 'Wehrmachtsbefehlshaber' generaal F. Christiansen aangekondigd dat Nederlandse militairen alsnog in krijgsgevangenschap Pagina 4 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

7 zouden worden afgevoerd. Als protest tegen deze maatregel brak spontaan overal in Nederland de April-Meistaking uit. Ook burgemeester Luske liet zich niet onbetuigd. Hij hielp actief mee met het plaatsen van onderduikers in de gemeente Bergharen. Toen bij een van de razzia s een aantal onderduikers werd gesnapt, werden zij onderworpen aan een zwaar verhoor. Drie onderduikers zwichtten onder de druk en gaven toe dat burgemeester Luske had bemiddeld bij het onderduiken. Burgemeester Luske werd op 6 maart 1944 gearresteerd en kwam via Arnhem, Amersfoort en Vught in Duitsland terecht. Op 43-jarige leeftijd overleed hij op 27 december 1944 in het concentratiekamp Neuengamme. Zijn stoffelijk overschot werd in 1951 overgebracht naar het kerkhof van de Heilig Landstichting. De heer Luske was tevens burgemeester van de voormalige gemeente Horssen (thans behorende tot de gemeente Druten), waar een paar jaar geleden ook een monument ter nagedachtenis aan burgemeester Luske is opgericht. Onthulling Het monument is onthuld in Het gedenkteken werd door een comité, bestaande uit voormalige onderduikers en inwoners van Bergharen, aangeboden aan het gemeentebestuur van Bergharen. NIFTRIK Herdachte groepen: Militairen in dienst van het Ned. Kon , Burgerslachtoffers Onthulling: 2003 Vorm en materiaal Het monument 'Een brug te veel' in Niftrik (gemeente Wijchen) is een zwerfkei met bronzen gedenkplaat. Bij het gedenkteken is een plaquette geplaatst. Pagina 5 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

8 Teksten De tekst op de gedenkplaat luidt: 'EEN BRUG "TE VEEL" 1 SEPTEMBER 1944'. De tekst op de plaquette luidt: 'TIJDENS HET OORLOGSGEWELD VAN KWAMEN ACHT MENSEN, WAARVAN ZEVEN INWONERS VAN NIFTRIK, EN EEN IN- WOONSTER VAN NIJMEGEN, OM HET LEVEN. ZEVEN VAN HEN KWAMEN OM BIJ HET VER- MOEDELIJKE VERGISSINGBOMBARDEMENT DAT PLAATSVOND OP 1 SEPTEMBER 1944 BIJ DE SPOORBRUG VAN NIFTRIK. EÉN SNEUVELDE ALS SOLDAAT AAN HET GREBBEFRONT. DAARNAAST VERLOREN OP 10 MEI 1940 TACHTIG MENSEN HUIS EN HAARD. DIT ALS GEVOLG VAN HET IN BRAND STEKEN DOOR HET NEDERLANDSE LEGER VAN ALLE BOVEN DE DIJK UITSTEKENDE GEBOUWEN, WAARONDER DE KERK. MEN WILDE HIERMEE VOORKOMEN DAT DE OPRUKKENDE DUITSERS VANAF DIE GEBOUWEN DE NEDERLANDSE LINIES BIJ RAVENSTEIN ZOUDEN BESCHIETEN. BIJ DEZE TRAGEDIE GEEN EENDERDE VAN HET VREDIGE MAASDORP NIFTRIK IN VLAMMEN OP. OPDAT WIJ NIET VERGETEN DE VRIJHEID VROEG EEN HOGE TOL GEDENK DAAROM GEWETENSVOL OP DIT VERSTILDE OGENBLIK DE MENSEN UIT ONS NIFTRIK DIE STIERVEN ZEVEN WELGETELD DOOR WREED EN ZINLOOS KRIJGSGEWELD DE MAAS HEEFT NIMMER WEGGESPOELD HET LEED DAT THANS NOG WORDT GEVOELD'. Locatie Het monument staat bij de spoorbrug aan de Maasbandijk in Niftrik (gemeente Wijchen). Bron Gemeente Wijchen. Het monument 'Een brug te veel' in Niftrik (gemeente Wijchen) is opgericht ter nagedachtenis aan acht medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen om het leven zijn gekomen. Zeven van hen, allen afkomstig uit Niftrik, sneuvelden bij het vermoedelijke vergissingsbombardement dat plaatsvond op 1 september 1944 bij de spoorbrug van Niftrik. Eén van de slachtoffers, een Nijmegenaar, sneuvelde als soldaat aan het Grebbefront. Het gedenkteken herinnert tevens aan een grote brand op 10 mei 1940, waarbij tachtig mensen huis en haard verloren. Het Nederlandse leger stak alle boven de dijk gelegen huizen in brand, om te voorkomen dat de oprukkende Duitse troepen vanaf deze huizen de Nederlandse linies bij Ravenstein zouden beschieten. Een derde van het dorp is hierbij in vlammen opgegaan. Onthulling Het monument is onthuld in WIJCHEN(1) Herdachte groepen: Burgerslachtoffers Vorm en materiaal Het Nederlands grafmonument in Wijchen is een kruisvormige gedenksteen. Tekst De tekst op het gedenkteken luidt: 'OMGEKOMEN BIJ HET BOMBARDEMENT VAN NIJMEGEN OP BID VOOR HUNNE ZIELEN'. Locatie Het monument bevindt zich op de begraafplaats achter St. Antonius Abt kerk, gelegen aan de Oosterweg te Wijchen. Bronnen Ter nagedachtenis en ter bezinning - Oorlogs- en verzetsmonumenten in Nijmegen en omgeving van Margreet Janssen Reinen, Miep Janssen Reinen-Wannet en Ab Uijen. (Molenhoek 1994). ISBN ; Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN Pagina 6 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

9 Het Nederlands grafmonument in Wijchen is opgericht ter nagedachtenis aan de dertien dorpsgenoten die zijn omgekomen tijdens een geallieerd vergissingsbombardement op Nijmegen op 22 februari In februari 1944 werd tijdens de 'Big Week' getracht de vliegtuigindustrie van de bezetter te vernietigen. Bij vergissing werd op de derde dag van de operatie (22 februari) het stadshart van Nijmegen door Amerikaanse bommenwerpers verwoest door 144 brisantbommen en circa 150 splinterbommen. Het aantal slachtoffers is nooit exact vastgesteld, omdat de schade enorm was (1.300 huizen werden verwoest), een deel van de lichamen onherkenbaar was en veel slachtoffers van buiten de stad waren gekomen. Bij dit incident zijn dertien inwoners van Wijchen om het leven gekomen. Het monument staat onder bescherming van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting. Op de website 'Oorlogsdoden Nijmegen ' staat een overzicht met gegevens over de slachtoffers van dit vergissingsbombardement. WIJCHEN(2) Herdachte groepen: Burgerslachtoffers Ontwerper: Ir. H.G.J. Schelling, dhr. Winkelman Onthulling: 10 oktober 1948 Vorm en materiaal De plaquette in het NS-station te Wijchen is uitgevoerd in brons. Tekst De tekst op de plaquette luidt: ' TER GEDACHTENIS AAN DEN GEVALLENE MARINUS J. PETERS'. Symboliek Onder de naam is een afbeelding van een gevleugeld wiel aangebracht. Dit is het voormalige symbool van de Nederlandse Spoorwegen. Het gedenkteken is een uniforme plaquette die is aangebracht in 110 Nederlandse stationsgebouwen. De naam van het omgekomen personeelslid staat ook vermeld op het 'Monument voor het Gevallen Spoorwegpersoneel' te Utrecht. Locatie De gedenkplaat hangt in de hal van het stationsgebouw van de Nederlandse Spoorwegen te Wijchen. Pagina 7 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

10 Bronnen Nederlandse Spoorwegen; Mars et Historia van september/oktober nr. 5, uitgegeven door de Nederlandse Vereniging ter Beoefening van de Militaire Historie. De plaquette in het NS-station te Wijchen is aangebracht ter nagedachtenis aan een personeelslid van de Nederlandse Spoorwegen dat tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen is omgekomen. De naam van het omgekomen personeelslid luidt: Marinus J. Peters. Oprichting Het is een daad van piëteit geweest dat de directie van de Nederlandse Spoorwegen na het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft besloten alle omgekomen personeelsleden te gedenken door hun namen te vereeuwigen op identieke plaquettes. De platen werden aangebracht in de diverse stations, behorende tot het district of rayon van de oorlogsslachtoffers. Onthulling De plaquette is onthuld op 10 december WIJCHEN(3) Herdachte groepen: Algemeen, Allen Ontwerper: Henk C. Scheffer Onthulling: 8 september 1984 Beschrijving Vorm en materiaal Het vredesmonument in Wijchen is een pilaar van witte natuursteen, omgeven door een achtzijdige ijzeren sculptuur. Tekst De tekst op het monument luidt: 'VOOR ALLEN DIE HUN LEVEN GAVEN VOOR VREDE WAAR DAN OOK TER WERELD '. Bron Ter nagedachtenis en ter bezinning - Oorlogs- en verzetsmonumenten in Nijmegen en omgeving van Margreet Janssen Reinen, Miep Janssen Reinen-Wannet en Ab Uijen. (Molenhoek 1994). ISBN Pagina 8 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding

11 Het vredesmonument in Wijchen is opgericht ter nagedachtenis aan alle mensen in de wereld die in de strijd voor vrede zijn omgekomen. Onthulling Het monument is onthuld op 8 september Elk jaar op 4 mei worden bij dit monument alle Nederlandse oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Maar ook de Nederlandse slachtoffers van de oorlogssituaties en vredesoperaties die na de Tweede Wereldoorlog hebben plaatsgevonden. Bevrijdingsvuurestafette Het Bevrijdingsvuur is hét symbool voor leven in vrede en vrijheid. Het Bevrijdingsvuur is van Bayeux van de stranden van Normandië naar Eindhoven gebracht. Vervolgens is het in estafettevorm naar Wageningen gebracht. Hier is op 19 september jl. het vuur van het Vrijheidsvuurmonument in Wageningen ververst en wordt het in de nacht van 4 op 5 mei door heel Nederland verspreid. De Atletiekvereniging Wijchen zal namens de gemeente Wijchen deelnemen aan de Bevrijdingsvuurestafette. In de vroege ochtend van 5 mei halen atleten in Wageningen het bevrijdingsvuur op. Zij zijn via bovenstaande route naar Wijchen gelopen. Burgemeester Verheijen zal op het marktplein het vuur in ontvangst nemen. Pagina 9 Bevrijdingsestafette 70 jaar Bevrijding