Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 5 - mei Thema. Trends in opleidingen

Transcriptie

1 Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 5 - Thema Trends in opleidingen

2 VOORWOORD Colofon Initiatieven Programma s 1 op 1 inzetten op de lasrobot Uitgave ISSN Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Emmy Veenis, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T E info@con-sell.nl Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser, Ben Weenink Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus AD Zoetermeer T E redactie@nil.nl - Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark B-9052 Zwijnaarde, België T F , E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be - OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j GK Leiden, T F E info@vakbladlastechniek.nl - Voor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van: We kunnen geen krant of tijdschrift meer openslaan of we kunnen lezen dat de Nederlandse maakindustrie een groot tekort heeft aan technische vakmensen. Lassers, elektriciens, houtbewerkers: het bedrijfsleven staat te springen om nieuw technisch personeel. Op de vmbo s en mbo s kiezen echter nog te weinig leerlingen voor een technische richting, en vakleraren gaan en masse met pensioen. Het is diep triest dat de werkloosheid blijft stijgen, terwijl vele las- en constructiebedrijven hun groeikansen niet kunnen benutten omdat ze geen goede, technisch geschoolde werknemers kunnen vinden. In de afgelopen jaren is hierover veel gesproken door overheid en bedrijfsleven. Opgelost is het probleem nog niet, maar wel zijn er al vele initiatieven ontplooid om het tekort aan technici terug te dringen. Overal in ons land zijn bedrijven en opleidingsinstellingen samenwerkingsverbanden aangegaan om in elk geval regionaal iets te doen aan de scholing van vaktechnisch personeel. In dit blad worden enkele mooie voorbeelden daarvan uitgelicht. Op landelijk niveau is het Techniekpact gelanceerd, om de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in de technieksector te verbeteren. Mark Hilderink van MCM in Marknesse wilde de stap naar lasrobotisering met offline programmering maken, maar zag op tegen de complexiteit: Valk Welding hielp ons op weg met het offline programmeersysteem waarna we de programma s zonder correcties konden inzetten op de lasrobot. Snel en perfect offline programmeren Intensieve ondersteuning in opstartfase Service, training en parts dicht bij huis Specialisten op las- en robotgebied Complete systemen uit één hand Valk Welding tel info@valkwelding.com Abonnementen Voor particulieren in Nederland 62,50 op privé-adres, voor bedrijven in Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief. Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.be Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. Volg LASTECHNIEK op De eisen die gesteld worden aan lassers en kaderpersoneel worden intussen alsmaar hoger. Opleiders worden dan ook steeds vaker geconfronteerd met een tekort aan vakbekwame docenten. Daarom heeft het NIL in het afgelopen jaar samen met Induteq lastechnische na- en bijscholingscursussen verzorgd voor bestaande docenten. Ook nieuwe onderwijsvormen kunnen een oplossing bieden voor het docententekort. Blended learning heeft inmiddels zijn intrede gedaan in het (las)technisch onderwijs. Met deze onderwijsvorm kan het aantal contacturen met een docent teruggebracht worden, en kan de lesstof efficiënter worden overgebracht. Een aantal onderwijsinstellingen heeft hier inmiddels goede ervaringen mee, waarover meer in deze Lastechniek. Een van de speerpunten van het NIL is het enthousiasmeren van jonge mensen voor een loopbaan in de verbindingstechniek. De jaarlijkse nationale laswedstrijden voor vmbo ers laten zien dat er onder jongeren nog veel talent aanwezig is. Laten we dit talent koesteren en toekomstperspectief bieden. Henk Zandvliet, directeur NIL

3 Inhoud #5 LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek [ ] trends De vraag naar hoger opgeleide lassers neemt toe. Laskaderopleidingen stromen vol. Het online leren, of blended learning, is in opkomst, en de belangstelling voor virtuele lasmachines groeit gestaag. In elke regio ontstaan nieuwe samenwerkingsverbanden tussen scholen en bedrijven, om tegemoet te kunnen komen aan de dringende behoefte aan goede vakmensen. Er worden nieuwe opleidingen ontwikkeld om met de nieuwste apparatuur, zoals lasrobots, te leren werken. Kortom, de wereld van het lasonderwijs is volop in beweging. In deze Lastechniek aandacht voor de verschillende trends op (las)onderwijsgebied. De cover brengt een belangrijke trend in beeld: om de hoogwaardige kwaliteit van laswerk te kunnen garanderen, worden steeds hogere eisen gesteld aan het niveau van de lasser en de functie van lascoördinator. Lasmethodebeschrijvingen, lasser- en lasmethodekwalificaties, materiaalcertificaten, alles moet gedocumenteerd worden, zodat een bedrijf kan aantonen dat het aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet. Een goede communicatie op de werkvloer, tussen lascoördinator en lasser, is daarbij essentieel. 04 Vanuit de verbindingswereld 08 Van lasser tot lasspecialist 12 IHC Merwede onderkent behoefte aan hoger geschoolde lassers 14 Bedrijfsleven participeert in Duurzaamheidsfabriek 16 Virtueel lassen: leren lassen in een digitale omgeving 18 Laskaderopleidingen stromen vol 21 Overzicht erkende opleidingsinstellingen 22 Stroomschema las- en laskaderopleidingen 24 Vervolg erkende opleidingsinstellingen 25 Renderend onderwijs op maat 28 Lijmopleidingen krijgen plaats in technisch onderwijs 30 Robotleveranciers spelen belangrijk rol in opleiding van robotlassers 34 Laskennis opgefrist 3: autogeen lassen 36 Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen Willem de Welder 41 De lasser van de maand 42 Brancheregister 41 Het virtuele lassen kost geen materiaal, gas en draad. Dus geen gesleep met spoelen draad, gascilinders en lasplaatjes Coverfoto: Heidi Borgart, met dank aan Erik Steenkist en Koridon, Zaandam

4 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Cerum Industry: modulair lasdocumentatiesysteem Jongerentrendboek TechKnow aangeboden aan aanjager Techniekpact' Hoe kom je met jongeren in contact, wat houdt hen bezig en hoe zijn ze te enthousiasmeren voor de techniek? Op die vragen geeft het nieuw verschenen trendboek TechKnow 2013 antwoord. TechKnow is bedoeld voor technische bedrijven, om hen handvatten en tips te geven voor een goede communicatie met (nieuwe) jonge werknemers. Het trendboek een uitgave van TechniekTalent.nu werd op 22 april aangeboden aan Paul de Krom. De oud-staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is namens het kabinet aanjager van het Techniekpact. Handvatten en tips Er kiezen momenteel te weinig jongeren voor een technische opleiding en carrière. Tegelijk gaat de komende jaren een groot aantal technici met pensioen. Het Techniekpact moet de samenwerking tussen het onderwijs en het bedrijfsleven bevorderen en de kwaliteit van het techniekonderwijs verbeteren. De Krom: "We moeten jongeren zien te interesseren voor techniek. TechKnow kan daarbij behulpzaam zijn. Het is een aantrekkelijk boek, met allerlei handige en praktische tips. Over hoe je social media kunt inzetten, hoe je een goed bedrijfsbezoek organiseert of hoe je stageplekken op een voor jongeren aantrekkelijke manier kunt inrichten." Leefwereld van jongeren André van der Leest, bestuursvoorzitter van TechniekTalent.nu: "Wij hebben als TechniekTalent.nu al enige jaren Paul de Krom (links) ontvangt het trendboek TechKnow uit handen van André van der Leest, bestuursvoorzitter van Techniek Talent.nu Een belangrijk onderdeel van kwaliteitsborging bij lasprojecten, volgens NEN-EN-ISO 3834 en/of EN , is documentatie. De naspeurbaarheid moet gewaarborgd zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om het bijhouden van lasmethodekwalificaties, laslijsten, lassercertificaten, of inspectie- en onderzoeksrapporten. Het Noorse bedrijf Cerum levert onder de naam Cerum Industry modulaire softwareapplicaties om al deze documenten intelligent te kunnen gebruiken. Intelligente koppeling van documenten Gedurende de projectvoorbereiding worden tekening, productielocatie (lasser/lassercertificaat), lasprocedure en inspectienorm gekoppeld om laslijsten te maken. Tijdens de productiefase worden las- en NDO-resultaten, afwijkingen, reparaties enzovoort bijgehouden. Indien gewenst genereert het systeem automatisch passende acties. In de eindfase zorgt het systeem voor het automatisch genereren van een work package (fabricageboek) waarin tekeningen, weld summary lists, NDO-rapporten, personeelslijsten, lasprocedures, lascertificaten, externe documenten, NDO-certificaten en materiaalcertificaten worden samengesmeed tot één pdf-document. Attenderingen Cerum Industry werkt op basis van cloud computing: de gebruiker kan op elke pc inloggen en direct informatie verwerken. Eventuele toeleveranciers krijgen toegang tot debedrijf krijgt automatisch een met de opdracht om een reert het systeem een passende actie. Bijvoorbeeld: het NDOzelfde softwarestructuur. productdeel te inspecteren, nadat in het systeem is geregistreerd dat dit productdeel visueel is goedgekeurd. Het systeem biedt ook ondersteuning bij het beheersen van het productieproces. Op het moment dat een opvolgende stap in het productieproces aan de orde is, gene- ervaring met het bevorderen van instroom van jongeren. We proberen vooral de jongeren te bereiken die nog niet vanzelfsprekend voor techniek kiezen, maar er wél interesse voor hebben. Die aandacht wekken is één van de hoofddoelen van het Techniekpact. TechKnow biedt goede handvatten aan bedrijven om zó te communiceren dat het aansluit bij de leefwereld van jongeren. Dat is wezenlijk om de komende jaren voldoende instroom voor de technische sector te realiseren." Paul de Krom vindt TechKnow een goed initiatief: "Ik zou tegen alle ondernemers willen zeggen: lees dit trendboek, het is in je eigen belang!'' Vision, Robotics & Mechatronics 2013 in teken van flexibel automatiseren Het evenement Vision, Robotics & Mechatronics, dat op 22 en 23 mei in de Koningshof in Veldhoven plaatsvindt, staat in het teken van flexibele automatisering. Volgens de leden van organisator Mikrocentrum is dit een heet hangijzer dat extra aandacht verdient. Flexibiliteit Beursmanager Els van de Ven van Mikrocentrum: Dat automatisering gewenst is om de concurrentie met de lagelonenlanden aan te kunnen, is geen geheim. Dat deze automatisering hiertoe vergaand moet ingrijpen in de productie ook niet. Maar dat het eigenlijke sleutelwoord flexibiliteit betreft is helaas nog te weinig doorgedrongen tot de meeste bedrijven in Nederland en België. De redenen hiervoor zijn divers, volgens Van de Ven: Veel mensen denken dat vergaande automatisering vooral iets voor grote multinationals is. Door de grote volumes zouden alleen zij investeringen in vergaande automatisering kunnen rechtvaardigen. Bovendien beschikken zij wel over de financiële bronnen om een hoge automatiseringsgraad te verwezenlijken. Natuurlijk ligt de waarheid wat genuanceerder. MKB als motor van innovatie Volgens Van de Ven is het midden- en kleinbedrijf de echte motor van innovatie, werkgelegenheid en ondernemerschap. En, min of meer onafhankelijk van de sec- tor waarin zij zich bewegen, hebben deze ondernemingen te maken met een totaal andere dynamiek. Het MKB moet zich onderscheiden met unieke oplossingen, in plaats van goedkopere massaproducten. Hiertoe moet het MKB als geen ander inspelen op veranderingen in de maatschappij en de hieruit voortvloeiende consumentenwensen. Dit betekent snel kunnen inspelen op veranderingen die zich in de markt voordoen. Juist hier heeft het MKB zijn voorsprong. Maar het MKB kan niet zonder automatisering. Want eenmaal bedacht, maken vele handen in andere landen licht en goedkoop werk. Het flexibele MKB-bedrijfsmodel stelt echter wel flexibele eisen aan de automatisering. Juist hier schort het nog te vaak aan technologische oplossingen en kennis. Een nieuwe werkgroep in het vakgebied van vision en robotica - flexibele automatiseringstechniek - onderschrijft de noodzaak om de handen ineen te slaan en het MKB de gereedschappen te bieden die ze goed kunnen gebruiken. Met kennisuitwisseling en netwerken als uitgangspunt organiseert Mikrocentrum daarom cursussen, themadagen en beurzen, met als hoogtepunt de beurs Vision, Robotics & Mechatronics

5 LESBERICHTEN LESBERICHTEN NIL-opleidingen: werk in uitvoering Nieuws van de Examencommissie HVO Binnen de structuur van de NIL Handvaardigheidopleidingen (HVO) zijn er in de afgelopen periode verschillende nieuwe ontwikkelingen geweest. Door in te spelen op vragen vanuit de markt, door continu technische ontwikkelingen te volgen en kritisch naar de examenorganisatie te kijken, tracht het NIL de kwaliteit van de lasdiploma s op een hoog niveau te houden. Gemoderniseerde examens Vorig jaar al is gestart met geheel in opzet gewijzigde en gemoderniseerde examens voor niveau 3. Op basis van de inhoud van de nieuwe lesboeken zijn nieuwe examenvragen opgesteld en verzameld in een databank. Deze opzet is dit jaar uitgebreid naar niveau 4 voor alle lasprocessen. De examens bestaan nu uit een aantal automatisch gegenereerde meerkeuzevragen en open vragen. Hierbij hoort ook het invullen van een WPS (lasmethodebeschrijving). De WPS wordt steeds belangrijker als werkinstructie voor de lasser. Opgelegde regelgeving en het beheersbaar maken van de laskwaliteit zijn de oorzaken van deze ontwikkeling. Het NIL is van mening dat er meer kennis moet zijn van de WPS bij de lasser en daarom is dit onderdeel nadrukkelijk geïntroduceerd binnen de opleidingen- en examenstructuur. 6 Ook het examenonderdeel Tekeninglezen heeft een verbeterslag ondergaan. Zo is de werktekening nu meer afgestemd op de praktijk. Om de kwaliteit en objectiviteit te waarborgen heeft de HVO-examencommissie besloten om in de loop van dit jaar per school te gaan rouleren met de door het NIL aangestelde examinatoren. Werkgroepen per lasproces Voor een aantal lasprocessen zal het binnenkort standaard mogelijk zijn om naast examens in ongelegeerd staal ook examen te doen in corrosievast staal. De examencommissie is onlangs opgedeeld in werkgroepen per lasproces. Deze werkgroepen volgen de ontwikkelingen in de markt en kunnen indien nodig wijzigingen doorvoeren in het les- en examenmateriaal. Lesboeken en examenvragen blijven immers altijd onderhevig aan wijzigingen en verbeteringen. Vanwege de nieuwe digitale druktechnieken is het mogelijk om sneller wijzigingen door te voeren en kunnen de oplages laag gehouden worden. Met deze werkwijze tracht de examencommissie HVO tot een proces van continue verbetering te komen. Het Nederlands Instituut voor Lastechniek werkt continu aan de ontwikkeling van nieuwe opleidingen en het up-to-date houden of compleet herzien van bestaande lesmaterialen. Nieuwe opleidingen Zoals reeds vermeld in Lastechniek van maart 2013 is er begin dit jaar een lesboek verschenen voor de opleiding van raillassers (European Aluminothermic Welder), gebaseerd op de richtlijnen van de EWF (European Federation for Welding, Joining and Cutting). Binnen afzienbare tijd zullen ook EWF-erkende lesboeken voor de bekistlasser (EAWRJ) en oplasser (EAWRR) beschikbaar komen. Verder wordt er momenteel gewerkt aan lesboeken voor de Europees erkende EWF-lijmopleidingen EAB (European Adhesive Bonder) en EAS (European Adhesive Specialist). De vorig jaar opgerichte Technische Commissie Robotlassen speelt een belangrijke rol bij het samenstellen van lesmateriaal voor de opleiding Robotlassen. Ook voor het ontwikkelen van de opleiding Thermisch Spuiten doet het NIL een beroep op de kennis en kunde van de leden van de desbetreffende Technische Commissie. E-learning en blended learning Het online leren (ook wel e-learning genoemd) is in opkomst. Gaat het om een combinatie van online leren en contactonderwijs, dan is de term blended learning van toepassing. Het NIL onderzoekt hoe deze moderne manier van opleiden het best geïntegreerd kan worden in het lastechnisch onderwijs. Goede docenten blijven echter onontbeerlijk. Het afgelopen jaar heeft het NIL in samenwerking met Induteq een aantal nascholingscursussen verzorgd voor lasdocenten. Herziening kaderopleidingen De IIW-guideline waarin de internationale laskaderopleidingen worden beschreven is vernieuwd. Dit betekent dat de lesstof voor IWP, IWS, IWT en IWE moet worden herzien. De veranderingen leiden tot een accentverschuiving van de klassieke lasprocessen naar de modernere processen, zoals het laser- en elektronenbundellasproces en het toepassen van robots. De hoofdstukken over materiaalgedrag tijdens het lassen krijgen een meer logische indeling en zullen worden uitgebreid met de lasbaarheidsaspecten van recent ontwikkelde materialen. De delen Constructie en Ontwerp en Uitvoering en Toepassingen zullen worden aangepast aan de huidige normen en regelgeving. In de examencommissies van alle kaderopleidingen wordt gewerkt aan het inrichten van een database met meerkeuze-examenvragen. Deze moeten aansluiten bij het internationale bestand van het IIW. Hierdoor zal in de toekomst een deel van de examens voor deze opleidingen gaan bestaan uit internationaal geharmoniseerde meerkeuzevragen. Hoe is het gesteld met uw arbeidsmarkt? Lees er meer over in onze extra zomereditie! Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen of en: redactie@vakbladlastechniek.nl 7

6 OPLEIDING OPLEIDING Van lasser tot lasspecialist: doorlopende leerlijn bij ROC Friese Poort VANUIT HET BEDRIJFSLEVEN IS ER STEEDS MEER VRAAG NAAR HOGER OPGELEIDE LASSERS. ROC FRIESE POORT SPEELT IN DE REGIO NOORD EEN BELANGRIJKE ROL IN HET OPLEIDEN VAN TOEKOMSTIGE WERK- NEMERS IN DE LASTECHNIEK. DOCENT DIRK DE GROOT: WE GEVEN ONZE LEERLINGEN ZOWEL PRAKTISCH ALS THEORETISCH ZOVEEL MOGELIJK BAGAGE MEE IN EEN DOORLOPENDE LEERLIJN. door Margriet Wennekes n Friesland is er van oudsher veel kennis op het gebied van het lassen van roestvast staal, vanwege de zuivelindustrie. Daarnaast vinden veel mensen werk in de scheepsbouw en in constructiebedrijven. Dirk de Groot, lasdocent bij ROC Friese Poort in Drachten, beaamt dat er steeds hogere niveau-eisen aan lassers worden gesteld. Voor de zuivelindustrie was tot voor kort niveau 1 of 2 voldoende, maar nu worden ook in die sector de eisen steeds strenger. Dat heeft volgens hem te maken met de productverantwoordelijkheid, die steeds meer bij de onderaannemers komt te liggen, dus bij de lassers. De voedingsindustrie heeft tegenwoordig kwaliteitsmanagers in dienst op het gebied van lastechniek, die voorschrijven waar een las aan moet voldoen. Tegenwoordig worden er zelfs eisen gesteld aan de kleur van de doorlassing. Claimcultuur Henk de Vries, opleidingsmanager bij ROC Friese Poort vult aan: De wet- en regelgeving gaat steeds verder. De claimcultuur die er langzamerhand ontstaan is, vooral in de voedingsindustrie, vereist door alle lagen heen een bepaald opleidingsniveau, om de kwaliteit te garanderen. In andere industrieën, zoals de constructie en de offshore, vraagt de opkomst van de hogesterktestalen om een apart specialisme. De laatste jaren stellen bedrijven hogere eisen aan lassers omdat de risico s onderkend worden, zoals waterstofscheuren. BBL-traject De lasopleidingen bij ROC Friese Poort zijn goed bezet: 40 leerlingen volgen een BOL-opleiding (beroepsopleidende leerweg) binnen de las- en constructieafdeling. In het BBL-traject (werken en leren) voor de niveaus 2 en 3 zitten nog eens 35 leerlingen, en op mbo-niveau 4 zijn er 25 leerlingen. Daarnaast lopen er via ROC Friese Poort Bedrijfsopleidingen nog diverse trajecten voor bij- en omscholing van werknemers, met 24 leerlingen. De Vries heeft wel een verklaring voor deze relatief hoge aantallen: De grote instroom heeft vooral te maken met het arbeidsperspectief in de regio. Naast de genoemde bedrijfstakken, zoals de zuivelindustrie en de constructie, zijn er ook redelijk wat scheepswerven. Er is dus een behoorlijke arbeidsmarkt waar ze terecht kunnen. Kopopleiding IWT Om in te spelen op de grotere vraag naar kaderpersoneel, heeft ROC Friese Poort twee jaar geleden besloten om bij het NIL een erkenning aan te vragen voor het geven van de kaderopleiding IWT (International Welding Technologist). Dirk de Groot: We zagen dat de IWT-opleiding inhoudelijk veel overlap vertoonde met onze opleiding op mbo-niveau 4. Het combineren van mbo-4 en IWT bleek echter een te zwaar traject, omdat er nog teveel theoretische kennis ontbrak bij degenen die vanuit mbo-3 kwamen. Komend jaar willen we daarom een tweejarige opleiding op mbo-niveau 4 combineren met een IWS-opleiding (International Welding Specialist). Vervolgens bieden we een kopopleiding aan van IWT in één jaar, die daar naadloos op aansluit. Opleidingstechnisch zit het dan goed in elkaar, ook omdat de IWS beter past bij mbo-4. Met deze constructie heeft ROC Friese Poort een doorlopende leerlijn gecreëerd, vanaf de BOL- en BBL-opleidingen voor mbo-niveau 2 en 3, via mbo-4 inclusief de kaderopleiding IWS, naar een kopopleiding IWT. Het praktisch middenkader krijgt meer theoretische bagage, en voor het theoretisch kader verzorgen we praktische bijscholing. De IWT-opleiding wordt ook aangeboden aan werknemers in het kader van een bijscholingstraject. Foto: Lasdocent Dirk de Groot (links), met zijn leerling Wicher Rozema. De lasser is leerling Cor van der Wal. Personalia Dirk de Groot is bij ROC Friese Poort coördinerend docent voor alle lasopleidingen. Henk de Vries is bij ROC Friese Poort als opleidingsmanager WEI (Werktuigbouw, Elektro, Installatietechniek) verantwoordelijk voor alle mbo-niveau opleidingen in de techniek. 8 9

7 OPLEIDING Het praktisch middenkader krijgt meer theoretische bagage, en voor het theoretisch kader verzorgen we praktische bijscholing. Goede docenten Het vinden en behouden van goede docenten is soms nog wel een punt van zorg. De Vries: In de eerste plaats gaat het om de juiste expertise. Maar een goede lasser is niet automatisch een goede docent. Didactische vaardigheden en het goed met mensen kunnen omgaan zijn minstens zo belangrijk. Volgens De Vries staat of valt het succes van een opleiding met de bevlogenheid van de docent. We zijn nu blij met de mensen die we aan boord hebben. De uitdaging is om dit vast te houden. We hebben momenteel acht docenten, waarvan er één al 75 is. Maar die boet absoluut niet in aan bevlogenheid. Toekomstperspectief Dirk de Groot onderhoudt intensieve contacten met het bedrijfsleven. Die contacten zijn belangrijk: we kunnen daardoor gemakkelijker stageplaatsen vinden voor onze BOL-leerlingen en tegelijkertijd ook onze andere opleidingen promoten. We gaan in september zelfs samen met het bedrijfsleven een bedrijfsschool beginnen. Bedrijven hebben hierbij inspraak in het scholingsprogramma. Dit wordt afgestemd op de bedrijfsspecifieke situatie. Hoewel de vraag naar hoger opgeleide lassers en kaderpersoneel dus toeneemt, en er allerlei aantrekkelijke financiële regelingen bestaan voor het bekostigen van bijen omscholing, zijn niet alle werkgevers enthousiast om hun eigen werknemers een opleiding te laten volgen. Werkgevers zijn bang hun personeel kwijt te raken of meer loon te moeten betalen, weet De Vries. Maar ze vergeten vaak dat het bieden van toekomstperspectief, leuk werk, sociaal beleid en vastigheid voor werknemers veel zwaarder wegen dan een loonsverhoging van 25 euro in de maand. Bovendien, als een bedrijf hoger opgeleide werknemers in dienst heeft, kan het ook meer en andere werkzaamheden verrichten. ITW WELDING PRODUCTS Kennis en Passie voor Lassen ITW WELDING PRODUCTS levert een uniek en volledig producten programma uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires en inductieve verwarming apparatuur. Miller lasapparatuur Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme betrouwbaarheid! Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart, McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke toepassing variërend van hoogwaardige verbindingslassen tot reparatie en oplassen. Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar Onze diensten en producten zijn gebaseerd op Quality and Know-How in Welding. ITW Welding Products biedt u een bekwaam team van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren en begeleiden op het gebied van efficiënte procesen productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures, training en kwalificatie van lassers. Geïnteresseerd in onze mogelijkheden? Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en lastoevoegmaterialen. Bel ons op: Tel Wij zijn u graag van dienst! Om de techniekopleidingen een nog prominentere plaats te geven, heeft ROC Friese Poort naast de huidige locatie in Drachten een Techniekgebouw opgericht, waarin alle technische opleidingen gehuisvest gaan worden. De Groot: Daar zijn we als technische opleiders heel gelukkig mee. Alle 500 techniekleerlingen en hun docenten zitten straks bij elkaar op één locatie. Dat is niet alleen efficiënt, maar het werkt ook verbindend. 10 ITW Welding Products BV Edisonstraat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0) F +31 (0) FORTUNE 200 ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business units. ITW maakt deel uit van de Fortune 200-lijst van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

8 BEDRIJFSSCHOOL BEDRIJFSSCHOOL IHC Merwede onderkent behoefte aan DE VRAAG NAAR LASSERS IS GROOT IN NEDERLAND, VOORAL NAAR BREDER EN HOGER GESCHOOLDE LASSERS. DE TIJD DAT ER VOOR LASSERS OP NIVEAU 1 EN 2 VOLDOENDE WERK WAS, VERANDERT GESTAAG. IHC MERWEDE INVESTEERT VEEL IN DE OPLEIDING VAN LASSERS EN STIMULEERT HEN OM EEN ZO HOOG MOGELIJK KENNISNIVEAU TE BEREIKEN. door Joke Heikens teeds meer werken lassers met hogesterktestaalsoorten en volgens vastgestelde lasprocedures die zijn vastgelegd in WPS en. Dit vraagt om een uitgebreidere theoretische achtergrondkennis. IHC Merwede onderkent dit en daarom is in 2011 IHC Opleidingen opgericht als aparte BV. Wij leiden, in samenwerking met het ROC Da Vinci in Dordrecht, lassers op tot niveau 2 BBL en proberen onze leerlingen nog tijdens de BBL-opleiding op NIL-niveau 3 te krijgen, vertelt praktijkdocent lassen, Hans Schaper. Hiermee sluit de opleiding beter aan op de stages die onze leerlingen in het tweede jaar doorlopen. Gedurende de opleiding kijken we wat de potentie van onze leerlingen is. Leerlingen die in het opleidingscentrum van IHC Merwede hun mbo-2 Basislasser 12 hoger geschoolde lassers hebben gehaald, met de NIL-diploma s BMBE-2 en MAG- 3, kunnen naar niveau 4 doorstromen, en dat stimuleren we ook. Die opleidingen worden dan gevolgd bij onze buren, de Technische Avondschool Alblasserdam (TAS); die zit in ons pand. De TAS verzorgt alle NIL-Handvaardigheidopleidingen. Drie van de vier las- docenten zijn medewerkers van IHC Merwede. Ook de theorielessen worden door IHC-medewerkers verzorgd. Zij worden door de TAS ingehuurd. Op deze manier worden medewerkers gedurende hun opleidingsproces gevolgd. Via de kaderopleidingen van het NIL kunnen lassers een opleiding doen die gelijkwaardig is aan mbo-niveau 4. De docenten adviseren hierbij. Aan lassers met meer theoretische kennis is (ook bij ons) veel behoefte. Doorlopende leerlijn Wij stoppen niet bij BBL-niveau 2, legt René Siemons, International Welding Specialist bij IHC, uit. Als ze dat gemakkelijk kunnen doen, trekken we het door naar mboniveau 3 en soms zelfs niveau 4. Het belangrijkste is hun motivatie. Als zij graag willen, geven wij ze die kans. In het eerste jaar van het BBL-traject leren de leerlingen de basis. Zij doen de NIL-examens BMBE en MAG. Dit niveau hebben ze nodig om hun stage te kunnen uitvoeren. In het tweede jaar doen ze vier stages bij onze bedrijven in Kinderdijk en Sliedrecht. Tijdens de eerste drie stages leren ze verschillende afdelingen kennen. Na elke stage is er een competentiebeoordeling. Deze beoordeling vindt plaats in onderling overleg tussen een mentor, de leidinggevende en de praktijkopleider. Na die drie stages kijken we waar de leerling het beste past en waar hij zelf graag wil werken. De vierde stage proberen we dan op zijn toekomstige werkplek te laten zijn. De leerlingen worden begeleid door een mentor. Dit zijn mensen uit de praktijk, net als de docenten, die hiervoor gevraagd worden en de benodigde tijd hieraan mogen besteden. We geven elke leerling een kans: als je de opleiding goed doorlopen hebt en een positieve houding hebt, krijg je een baan aangeboden. Schaper vertelt dat IHC Merwede de NIL-opleidingen aanbiedt tot niveau 4. Personeel dat nog verder wil leren, kan op kosten van IHC Merwede een externe opleiding volgen, zoals International Welding Practitioner (IWP) of International Welding Specialist (IWS). IHC Merwede investeert veel in zijn personeel. We investeren ook in opleidingen waarbij we interne inspecties mogen doen en niet-destructief onderzoek. Deze eisen komen voort uit de offshore. Aan lassers met meer theoretische kennis is (ook bij ons) veel behoefte. Elektrodelassen Het basislasproces dat altijd geleerd wordt is het booglassen met beklede elektroden. Zonder deze basis komen medewerkers in de problemen als ze met andere lasprocessen moeten gaan lassen waarbij vaardigheden de doorslag geven, volgens Schaper. Steeds vaker blijken leerlingen te snel MIG/MAG te gaan lassen, wat ogenschijnlijk makkelijker een goed resultaat geeft. Siemons beaamt dit. Die lassers vallen later door de mand. Als er geen MIG/MAG-machine beschikbaar is, of door omstandigheden een MIG/ MAG-proces niet mogelijk lijkt - dat komt toch regelmatig voor - dan moet het lassen op de oude manier: elektrodelassen dus. Om ze een basis mee te geven voor het MAG-lassen laat Schaper de leerlingen eerst met massieve draad lassen. Van daaruit gaan ze door naar de gevulde lasdraad, die een hogere neersmelt heeft. Dan zie je de leerlingen wel denken: daarmee kan je gemakkelijk in verschillende posities lassen. Het is maar net wat je wilt als school natuurlijk, maar je moet ook naar de kwaliteit kijken. Als je de leerlingen een gedegen basis meegeeft, kunnen ze makkelijker doorgroeien naar andere lasprocessen. Het is niet alleen het lassen wat niveau 4 zwaarder maakt, het is ook meer theorie. Siemons: We gaan dieper in op de achtergrond van het lassen, zoals materialenkennis, voorverwarmen en -bewerken van de las. Dat is voor sommigen erg veel gevraagd. Daarom geven we de leerlingen veel aandacht en bieden extra ondersteuning in de praktijk. Het is tenslotte in ons aller belang om de juiste competenties op de juiste plaats te hebben. Dennis Peters is 18 jaar en is sinds september 2012 in opleiding tot lasser bij IHC Merwede: Ik deed eerst de Land- en Tuinbouwschool, maar dit bevalt me veel beter. Ik wil graag verder leren, en minimaal NIL-niveau 4 halen. Nog een half jaar, dan ga ik stagelopen. Daar heb ik veel zin in. Het lijkt me erg leuk om eer te hebben van je werk, dat iedereen de las kan zien die jij gemaakt hebt. Op een schip werken lijkt me heel mooi. Ik heb geen hoogtevrees of claustrofobie, niet dat ik weet tenminste, maar er zijn wel jongens die moeite hebben met de kleine ruimtes waar je soms in moet. Ik vind het werk zeker niet eentonig, het is juist afwisselend. Nu doe ik nog wel veel hetzelfde, maar dat is om het te leren. Speciale constructies vind ik het leukst om te maken. 13

9 SAMENWERKING SAMENWERKING Bedrijfsleven participeert in Duurzaamheidsfabriek OM IETS TE DOEN AAN HET STERK DREIGENDE TEKORT AAN JONGE TECHNICI EN HET REALISEREN VAN EEN BETERE AANSLUITING OP DE VRAAG UIT DE MARKT, LIGT ER EEN ZWARE TAAK BIJ HET MIDDEL- BAAR BEROEPSONDERWIJS. IN DIVERSE REGIO S WERKEN OPLEIDINGSINSTELLINGEN NAUW SAMEN MET HET BEDRIJFSLEVEN, DAT DAAR UITEINDELIJK ALLE BELANG BIJ HEEFT. door Erik Steenkist, fotografie Heidi Borgart en van de meest spraakmakende voorbeelden van een intensieve samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is de nieuwe Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht, ontwikkeld door de coöperatie Leerpark. Verschillende bedrijven en het ROC Da Vinci College huren daar ruimte, waar ze een eigen stukje fabriek invullen. Studenten leren er werken met moderne productietechnieken die bedrijven in eigen huis ook inzetten. Ook het opleidingsinstituut InstallatieWerk is in deze fabriek gevestigd. Studenten voeren er zelfs reële opdrachten uit voor bedrijven. Het Da Vinci College, het ROC voor Zuid-Holland Zuid, was zich ervan bewust dat de jonge technici van straks niet opgeleid moeten worden met verouderde technieken, maar met de technieken op dit moment volop in het bedrijfsleven worden toegepast. Al ruim voordat het Topsectorenbeleid door de overheid werd geformuleerd, voerde het Da Vinci College al gesprekken met industriële eigen maken met de moderne productietechnologieën bedrijven, veelal maritieme bedrijven uit de regio. Dat door ze er daadwerkelijk mee te laten werken en produceren. Door dat deel door het bedrijfsleven in te laten vul- heeft geleid tot het concept Leerpark, waarin het bedrijfsleven voor een overgroot deel participeert. In de len is het concept van de Duurzaamheidsfabriek ontstaan m 2 grote techniekhal huren zowel bedrijven als Da Vinci vloeroppervlakte voor een combinatie van leren en In de Duurzaamheidsfabriek staan inmiddels diverse moderne snij-, las- en verspanende machines, waaronder een werken. Bedrijven kunnen daar hun eigen installaties plaatsen. Begin dit jaar zijn de eerste vierkante meters in watersnijmachine en een lasrobot. Bert van der Pelt, medeverantwoordelijk voor de ontwikkeling van de Duur- gebruik genomen. zaamheidsfabriek: Lasrobotisering stond bovenaan ons Duurzaam lijstje, omdat dit de techniek is die de jongeren in de toekomst zullen gaan gebruiken. Daarmee willen wij de vak- Projectleider Jasper Koops, die al vanaf het begin bij de realisatie van de Duurzaamheidsfabriek is betrokken: man van de toekomst opleiden. Vier docenten werktuigbouwkunde van het Da Vinci College hebben een week Idee daarbij was om techniek aan duurzaamheid te koppelen. Met moderne geautomatiseerde productietechnologieën kun je meer produceren met minder energie. In een Welding in Alblasserdam. Met de 'Robot- en Software- lang getraind in het Technical en Training Center van Valk deel van de maakindustrie is dat al common sense, maar cursus' hebben deze docenten gerobotiseerd leren lassen. in sectoren als de scheepsbouw en constructiebouw wordt En ze brengen die kennis nu over op de studenten in de vaak nog conventioneel gewerkt. Wij willen studenten Duurzaamheidsfabriek. 14 Sterk gericht op maritieme industrie De maritieme industrie is één van de sterkste economische pijlers in de regio Dordrecht. In deze branche wordt pijplassen veel toegepast. De lasrobot is daarom uitgerust met een manipulator, die het werkstuk tijdens het lasproces automatisch kan draaien. Bert van der Pelt: Deze sector kent ook nog veel kleine bedrijven die veelal conventioneel werken. Ons doel is die branche een stap vooruit te helpen door jonge technici op te leiden en vertrouwd te maken met nieuwse technieken. Het bedrijfsproces waar het vakmanschap wordt toegepast staat daarbij centraal. Bedrijven leren elkaar ook kennen op de werkvloer. Jasper Koops: Bedrijven zijn zelf ook actief aanwezig op de werkvloer, daardoor maken ze kennis met productietechnologieën van collega-bedrijven en raken ze geïnteresseerd in techniek die ze mogelijk ook zelf kunnen gaan toepassen. Zo is een scheepswerf geïnteresseerd geraakt in lasrobotisering. En ook dat sluit aan bij onze doelstelling. Techniek zichtbaar maken De nieuwbouw van de Duurzaamheidsfabriek heeft een open karakter. Jasper Koops: De meeste fabriekscomplexen zijn gesloten, zodat je van buitenaf niet ziet wat en BYMAT Multifunctionele lasnaadreiniger Veilig Gebruiksvriendelijk Draagbaar Robuust advertentie hoe er binnen geproduceerd wordt. Met de transparante gevel willen we het hightech- en ICT-gehalte van de techniek zichtbaar maken naar zowel studenten als burgers. Bovendien is techniek in de perceptie van jongeren vies, slecht betaald en niet hip. Met de realiteit laten we zien dat dat niet zo is. De techniekhal op zich is niet nieuw, ook in andere delen van het land worden ruimtes verhuurd voor onderzoek en proeffabriekjes. De Duurzaamheidsfabriek gaat een stap verder. Het idee dat bedrijven hier hun eigen stukje fabriek invullen, is een voor Nederland uniek concept. Jonge studenten Techniek leren hier niet alleen werken met moderne productietechnieken, maar ze werken ook aan echte opdrachten voor het bedrijfsleven. Zo maken ze kennis met het hele bedrijfsproces in plaats van alleen het vakmanschap, benadrukt Van der Pelt. De Duurzaamheidsfabriek is één van de vele initiatieven die op dit moment in Nederland worden opgezet. Jasper Koops: Om zowel het niveau naar een hoger plan te tillen als jongeren voor een technische opleiding te interesseren, is er landelijk nu duidelijk een kentering zichtbaar. Er wordt dus al heel veel gedaan, alleen doet iedereen het op z n eigen manier. De afgebeelde Bymat 5024RS heeft maar liefst 4 functies: lasnaadreinigen, polijsten, donker en licht markeren en galvaniseren. De lasnaad wordt efficiënt gereinigd en gepolijst zodat deze er hetzelfde uitziet als het basismateriaal. De meegeleverde toebehoren (zowel de massa- en pluskabel als de reinigings penselen en de polijst- en signeerstempels) kunnen moeiteloos gewisseld worden dankzij de handige bajonetsluiting. De milieuvriendelijke elektrolyten kunnen ook in de levensmiddelenindustrie worden toegepast. De Bymat serie wordt in Duitsland met Duitse componenten gefabriceerd. Made in Germany Contacteer uw Vlamboog-dealer. Voor meer informatie en verkooppunten bel of mail naar info@vlamboog.nl 15

10 VIRTUEEL LASSEN VIRTUEEL LASSEN Virtueel lassen Lastechniek in een digitale leeromgeving MET DE VIRTUELE LASMACHINE KAN DE LASSER-IN-OPLEIDING DE BASIS VAN DE LASTECHNIEK LEREN OP EEN COMPUTER, WAARBIJ DE LASHELM DIE DE LASSER OP MOET ZETTEN, HEM OF HAAR BRENGT IN EEN VIRTUELE WERELD, DE WERELD VAN DE LASTECHNIEK. door Frank Smit e digitale revolutie in de lastechniek in de Vele voordelen jaren 90 hield in dat de digitale techniek Wat zijn de grote voordelen van deze innovatieve manier zijn intrede deed in de lasmachine zelf. Daarmee begon de van leren? Tijdens het virtuele lassen wordt de lasser-in- Apparatuur en hulpmiddelen lasmachine steeds meer op een computer te lijken. Tegen- opleiding in de oefenmodus begeleid door een virtuele le- Internationaal wordt de kracht van het virtuele lassen ook Zo staat er in de IIW-guideline voor International Wel- woordig heeft dit een nieuwe betekenis gekregen met de raar, de ghost, die heldere en objectieve aanwijzingen onderkend. In september 2012 was de tweede internatio- ding Engineers, - Technologists, - Specialists en - Practiti- introductie van het virtuele lassen, waarbij de lastechniek geeft hoe te verbeteren. Voortloopsnelheid, uitsteeklengte nale conferentie Welding Trainer in Duisburg gewijd aan oners (IAB ) dat van de lesuren die besteed moeten vertaald is in een computermodel. en toortspositie zijn hierbij de belangrijkste aspecten. de toepassing en integratie van lassimulatiesystemen in op- worden aan de praktijk van een bepaald lasproces, 50% Inmiddels zijn er verschillende merken virtuele lasmachi- Hiermee is het systeem niet alleen geschikt voor scholing leidingen. Het IIW (International Institute of Welding) gedaan mag worden door middel van virtuele training. nes op de markt, elk met eigen specifieke kenmerken. Dit of het scouten van aankomend lassers, maar kan het ook heeft inmiddels in de opleidingsregels opgenomen dat bij Hiermee worden de mogelijkheden van de virtuele tech- artikel beperkt zich tot het beschrijven van een bepaald worden toegepast voor bijscholing en verbetering van al een aantal opleidingen het virtueel lassen mag worden in- nieken steeds meer geaccepteerd en vinden deze een weg type virtuele lasmachine. Het principe is echter van toe- verkregen vaardigheden. Nieuw is dat de echte lasdocent gezet om cursisten op te leiden. naar de opleidingen. passing op de meeste systemen die op de markt zijn. In- de virtuele leraar zelf kan trainen door zelf te lassen op middels is duidelijk dat het virtuele lassen een waardevolle aanvulling kan zijn op de conventionele lasopleidingen. het systeem. De virtuele lasmachine slaat deze gegevens op en zo krijgt de ghost een persoonlijk en dus variabel Foto boven: de virtuele lasmachine van Fronius, zoals beschreven in dit artikel Virtueel beeld De virtuele lasmachine, in dit geval voor MIG/MAG-las- karakter. De training met behulp van de virtuele lasmachine sluit daardoor ook beter aan op de training in de praktijk door de docent. Foto s links en onder: virtueel lassen met de machine van 123Certification (met dank aan WeldPlus) sen, bestaat uit een touchscreen waarmee de gebruiker informatie kan opvragen over het lasproces en waarmee de De gelaste oefening kan in playback opnieuw bekeken nodige variabelen ingesteld kunnen worden voor het worden om zodoende sneller te leren van fouten. Daarbij daadwerkelijk lassen. Bij het virtueel lassen maakt de las- kan er een competitie-element worden toegepast, waar- ser gebruik van een op het eerste gezicht niet van echt te door het leuk wordt om tegen elkaar te lassen voor pun- onderscheiden lastoorts met slangenpakket. Met een echte ten. lashelm op het hoofd, voorzien van lenzen waarmee het Na de oefenmodus komt het echte virtuele lassen en virtuele beeld wordt geprojecteerd, kan de lasser oefenen wordt de lasser geacht zonder virtuele instructeur zelf- met het lassen van diverse naadvormen en in diverse po- standig te kunnen lassen. De lasser kan er dan nog voor sities. De aangevoerde draad, het beschermgas en de boog kiezen om zelf de lasparameters als stroom en spanning zijn virtueel. in te stellen. De internationale conferentie Welding Trainer werd Uiteraard verschilt dit van de echte laspraktijk, maar het gehouden op 26 en 27 september 2012 te Duisburg. virtueel lassen is een uitstekende methode om kennis te Het virtuele lassen kost geen materiaal, gas en draad. Dus De organisatie was in handen van de Gesellschaft für maken met de lastechniek en om (basis)vaardigheden te geen gesleep met spoelen draad, gascilinders en lasplaat- Schweisstechnik International (GSI-SLV). Tijdens deze oefenen of te verbeteren in een situatie die de realiteit goed jes. De kostbare tijd kan besteed worden aan het oefenen conferentie werden onder andere de virtuele lassyste- benadert. Er is ook een virtueel systeem voor het elektro- met lassen. De lasser kan zich dus volledig concentreren men besproken van Fronius, Lincoln Electric, EWM, delassen, waarbij het ontsteken van de elektrode en het op het lasproces en zich verbeteren. Ook is er geen hinder 123Certification (WeldPlus) en CSWave. De nadruk lag lassen in diverse posities kan worden getraind. Zelfs in de van rook, warmte en lasspatten, waardoor het een veilige op de praktische toepassingen en integratie van virtu- posities boven het hoofd. manier is om te oefenen. ele lassystemen binnen de lasopleidingen

11 CERTIFICEREN CERTIFICEREN Laskaderopleidingen stromen vol OPLEIDINGSINSTELLINGEN SIGNALEREN EEN TOEGENOMEN VRAAG NAAR LASKADEROPLEIDINGEN. DIT HEEFT ONDER ANDERE TE MAKEN MET DE EISEN DIE SAMENHANGEN MET DE NORM EN 1090 EN DE FUNCTIE VAN LASCOÖRDINATOR. OM EEN ERKENDE LASKADEROPLEIDING TE KUNNEN GEVEN, MOETEN OPLEIDERS GECERTIFICEERD ZIJN. door Margriet Wennekes pleiders die een EWF- of IIW-opleiding willen geven, moeten zijn gecertificeerd door het Nederlands Instituut voor Lastechniek. Het NIL is in Nederland de ANB (Authorised National Body) als het gaat om de formele erkenning (certificatie) van opleidingsinstituten die internationaal erkende lastechnische opleidingen geven. Deze internationaal erkende opleidingen voldoen aan de richtlijnen (Guidelines) die zijn opgesteld door de EWF (European Federation for Welding, Joining and Cutting) en overgenomen door het IIW (International Institute of Welding). Marcel van Teylingen is bij het NIL verantwoordelijk voor het certificeren van deze opleidingsinstellingen. Om voor certificatie in aanmerking te komen moeten opleiders voldoen aan een aantal eisen die in een reglement zijn opgenomen. Dat varieert van eisen met betrekking tot de inzet van voldoende gekwalificeerde docenten, tot eisen die te maken hebben met de uitrusting van de leslokalen of de controle op de aanmeldingscriteria voor cursisten. Kwaliteitshandboek Een kwaliteitshandboek vormt de basis van de aanvraag voor certificatie. Daarmee laten opleidingsinstellingen zien of ze kunnen voldoen aan alle eisen in het reglement. Het NIL beoordeelt de documenten in het kwaliteitshandboek. Als dit - voor het belangrijkste deel - in orde is, krijgt de opleidingsinstelling toestemming om te starten met de betreffende opleiding. Het kwaliteitshandboek is volgens Van Teylingen vooral bedoeld om de continuïteit te waarborgen. Je voorkomt daarmee dat alle kennis wegvloeit op het moment dat een opleidingscoördinator vertrekt. Na één of twee lessen voert het NIL ter plaatse een initiële audit uit. Dit is een aangekondigd bezoek door twee deskundige auditors. Dan wordt er gekeken naar het lesrooster, de inzet van docenten en of de cursisten voldoen aan de toelatingseisen. Later volgt nog een controle-audit. Het grootste struikelblok vormt vaak de kwalificatie van de docenten, legt Van Teylingen uit. Voor een IWT-opleiding bijvoorbeeld, moet er minimaal een IWE er voor de klas staan. Maar geen enkele IWE er is een specialist op elk hoofonderwerp. Je moet dus al minstens twee of drie IWE ers hebben om alle onderwerpen op een inhoudelijk goede manier over te brengen. Als er slechts één docent ingezet is, zien we dat vaak ook terug in de examenresultaten, of we krijgen klachten van studenten omdat er veel uitval van lessen is. Op dit moment is er veel belangstelling voor de lascoördinatoropleiding (RWC, Responsible Welding Coordinator), waarvoor opleidingsinstellingen gecertificeerd willen worden. Er zijn nu twee instellingen die hiervoor al gecertificeerd zijn, en er lopen nog een paar aanvragen. PomWeld PomWeld Las- en Snijtechniek bv, gevestigd te Heerhugowaard, is in januari 2013 gestart met de opleidingen RWC-Basic en RWC-Specific. Werner Pomian van Pom- Weld: Doordat we tientallen bedrijven intensief hebben begeleid bij het behalen van een bedrijfscertificaat NEN- EN-ISO-3834 en EN 1090, signaleerden wij al in een vroeg stadium een tekort aan lascoördinatoren. We zijn voor onze klanten op zoek gegaan naar een gedegen oplossing die dicht bij de praktijk moest staan. De NIL- RWC-opleiding, aangevuld met onze praktische en theoretische kennis, leek ons dé manier om een lascoördinator op te leiden. Eind 2012 heeft PomWeld de NILcertificatie voor de RWC-opleiding behaald. Er is een team van ervaren docenten ingezet om de opleiding te geven, met een minimaal niveau van Middelbaar Lastechnicus (IWT) en onder management van de eigen laspraktijkingenieur (IWE). In onze lesmethode worden de cursisten speciaal getraind in het aanpakken van problemen die de lascoördinator in de praktijk gaat tegenkomen. In januari 2013 is gestart met een groep van 17 cursisten, voor zowel RWC-B als RWC-S. In mei worden de eerste examens afgenomen. De cursisten zijn volgens Werner Pomian enthousiast over de opzet van de opleiding. Met name de ondersteuning van de toch lastige theorie met vele praktijkvoorbeelden werd zeer goed ontvangen. De opgedane kennis en ervaring tijdens de eerste opleidingsronde zullen we verwerken in de volgende RWC-opleiding, die in september weer van start gaat. De Groot Lasopleidingen Wim de Groot, directeur van De Groot Lasopleidingen in Breda, heeft jaarlijks 150 tot 200 cursisten, voor zowel handvaardigheidopleidingen als kaderopleidingen. Hij is druk bezig met de voorbereidingen voor de aanvraag van een certificatie om ook de lascoördinatoropleiding te mogen geven. Als ondernemer wil ik inspelen op de actuele ontwikkelingen, maar ik constateer ook een grotere vraag naar kaderopleidingen vanuit de markt. De Groot ziet onder de cursisten ook een toename van het aantal zzp ers en mensen die als lasinspecteur aan de slag willen. Als erkende opleider voor de IWP en IWS kent hij het klappen van de zweep. We hebben al een paar keer eerder een kwaliteitshandboek gemaakt, en hoeven dit nu alleen nog maar aan te passen voor de RWC-opleiding. Voor het geven van de cursus kan De Groot een beroep doen op een pool van ervaren mensen die inmiddels met de VUT zijn, maar die nog wel opleidingen willen verzorgen. We zijn inmiddels begonnen met het maken van PowerPointpresentaties aan de hand van de docentenversie van de RWC-opleiding. Naar verwachting starten we in september met de eerste cursisten

12 OPLEIDINGEN Op 26 en 27 november 2013 organiseert het Belgisch Instituut voor Lastechniek samen met het Nederlands Instituut voor Lastechniek de negende editie van het Nederlandstalig Lassymposium. Dit jaar gaan we voor een ander concept én een andere locatie. In de multifunctionele ruimte van Stuurboord Antwerpen zullen wij werken rond themasessies, met de mogelijkheid om dieper in te gaan op bepaalde voorgestelde onderwerpen. Wij nodigen belangstellenden uit een bijdrage te leveren aan dit Symposium. Indien u een presentatie wenst te geven, verzoeken wij u vóór 31 mei a.s. een titel en een samenvatting van max. 200 woorden te sturen naar één van beide organiserende instituten. Vermeld hierbij ook de naam en juiste titulatuur van degene die de presentatie zal houden. De geselecteerde thematische sessies zijn: De selectie van de te presenteren papers wordt verricht door een commissie samengesteld uit Nederland en België, onder voorzitterschap van de directeuren van beide instituten. Nadere details over de duur van de effectieve presentatie en andere vereisten ontvangt u onmiddellijk na de acceptatie van de ingediende voorstellen. In principe kunt u rekenen op een spreektijd van ca. 30 minuten, inclusief discussie. Als spreker bent u gedurende het lassymposium onze gast en betaalt u geen deelnamekosten. Call for Papers BILNIL Lassymposium 2013 Schadegevallen corrosie vermoeiing reparaties van oorzaak tot preventie Normen toepassingsgerichte voorbeelden EN 1090 EN ISO Ongelijksoortige, moeilijk lasbare materiaalcombinaties mogelijkheden van verschillende processen kwalificaties toepassingen Geavanceerde NDO-technieken toepassingen van vernieuwende technieken 3D mogelijkheden Stuurboord / Hangar 26 Rijnkaai Antwerpen Contacteer ons zeker indien u een interessant technisch onderwerp wilt aanbrengen dat niet in de gekozen thema s past. We proberen het waar mogelijk in te passen. Presentaties bij voorkeur in het Nederlands, of eventueel in het Engels. Belgisch Instituut voor Lastechniek Technologiepark Zwijnaarde/België - info@bil-ibs.be Nederlands Instituut voor Lastechniek Boerhaavelaan HX Zoetermeer/Nederland - info@nil.nl Overzicht erkende opleidingsinstellingen per Internationaal erkende opleidingen International Welding Engineer (IWE) LasPraktijkIngenieur (LPI) Hogeschool Utrecht - Centrum voor Natuur & Techniek WTT Lasopleidingen, Rotterdam International Welding Technologist (IWT) Middelbaar LasTechnicus (MLT) DKD Lasopleidingen, Joure Dielemans Technische Opleidingen, Breda Lastechniek Oost, Hengelo ROC Friese Poort, Drachten WTT Lasopleidingen, Rotterdam - Velsen-Noord - Weert International Welding Specialist (IWS) LasSpecialist (LS) International Welding Practitioner (IWP) Meesterlasser De Groot Lasopleidingen, Breda DKD Lasopleidingen, Joure Haprotech Het Lashuis, Velsen-Noord Lastechniek Oost, Hengelo ROC Rivor, Tiel Summa College, Eindhoven TCE/SKOT, Ede TSH vakopleidingen, Emmen WTT Lasopleidingen, Rotterdam Alleen IWP: WTT Lasopleidingen, Velsen-Noord International Welding Inspector Comprehensive (IWI-C) Lasinspecteur Dielemans Technische Opleidingen, Breda Lastechniek Oost, Hengelo WTT Lasopleidingen, Rotterdam - Velsen-Noord - Weert International Welder (IW) Hoek-, plaat- en pijplasser ROC Friese Poort, Drachten ROC De Leijgraaf, Veghel TCE/SKOT, Ede Tetrix Bedrijfsopleidingen, Den Helder, Heerhugowaard

13 OPLEIDINGEN mei 2012 mei 2012 OPLEIDINGEN Stroomschema LAS- en LASKADEROPLEIDINGEN 2013 NIL - Nederlands Instituut voor Lastechniek - OPUS communicatie-ontwerp 22 23

14 OPLEIDINGEN ONLINE LEREN vervolg opleidingsinstellingen per NIL-opleidingen die niet internationaal geharmoniseerd zijn. Beoordelaar van Lasserskwalificaties TCE/SKOT, Ede Erkende instituten NIL-Handvaardigheid niveau 3 en 4 Albeda College, Rotterdam Bedrijfstakschool Anton Tijdink, Terborg Bronckhorst Lasopleidingen, Harderwijk De Groot Lasopleidingen, Breda Haprotech Het Lashuis, Velsen-Noord Koning Willem I College, Den Bosch Lastechniek Europa, Nieuwegein Lastechniek Oost, Hengelo Perk Lasschool, Zaandam ROC De Friese Poort, Drachten ROC De Leijgraaf, Veghel ROC Midden Nederland, Nieuwegein ROC Rivor, Tiel SBC Sasbout Vosmeer, Delft STODT, Hengelo TCE/SKOT, Ede Tetrix Bedrijfsopleidingen, Den Helder, Heerhugowaard Goedgekeurde IIW-EWF opleidingen in België Overige opleidingen Erkende instituten voor lijmopleidingen European Adhesive Bonder (EAB) European Adhesive Specialist (EAS) Hogeschool Rotterdam, Rotterdam Hechtingsinstituut (TU), Delft Erkende instituten voor lascoördinatie Resposible Welding Coordinator, to comply with EN (RWC) PomWeld, Heerhugowaard SNS, Nieuwegein Erkende instituten voor raillasopleidingen European Arc Welder for Rail Joining (EAWRJ) European Arc Welder for Rail Restoration (EAWRR) European Aluminothermic Welder (EAW) Raillasschool Nederland, Vianen (EAWRJ, EAWRR en EAW) SLV, Hannover (EAW) Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL), Brussel: IWE, IWT, IWS, RWC CPE-HN, Charleroi: IWT, IWS, IW (International Welder) Iris Tech+, Brussel: IW Lascentrum Arrondissement Mechelen, Sint-Katelijne-Waver: IW Lessius Hogeschool - De Nayer, Sint-Katelijne-Waver: IWE Technifutur, Seraing: IWE, IWT, IW, EAS VCL (VervolmakingsCentrum voor Lassers), Brussel: IW VDAB (Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding), Antwerpen, Brugge, Haasrode, Hasselt, Herentals, Ieper, Peer, Sint-Katelijne-Waver, Sint-Niklaas, Vilvoorde, Wondelgem: IW De contactgegevens van alle opleidingsinstellingen zijn op te vragen bij de Belgische Vereniging voor Lastechniek, Brussel, T 0032 (0) Daar kunt u ook terecht voor nadere informatie over alle erkende lasopleidingen. 24 Renderend onderwijs OP MAAT BLENDED LEARNING IS STERK IN OPMARS IN ONDERWIJSLAND. EEN ZOEKOPDRACHT OP GOOGLE LEVERT RUIM TIEN MILJOEN HITS OP. MAAR WAT IS BLENDED LEARNING PRECIES? MICHEL GRIJPINK, TEAMMANAGER BIJ CENTRUM VOOR NATUUR & TECHNIEK - HOGESCHOOL UTRECHT, LEGT UIT WAAR DEZE ONDERWIJSVISIE VOOR STAAT. door Jaap van Sandijk lended learning is een visie en zeker géén nieuwe onderwijsmethode, onderstreept Michel Grijpink meteen aan het begin van het gesprek, dat plaatsvindt op de zevende etage van een van de vestigingen van Hogeschool Utrecht. Eigenlijk stop je alle onderwijsmethoden in een blender - van klassikaal onderwijs tot en met e-learning - en stel je op basis van een aantal criteria het meest renderende onderwijs samen. Het meest renderende onderwijs? Dat moet hij even uitleggen. Bedrijven kijken voor hun na- en bijscholing vaak alleen naar de kosten van de opleiding. Vreemd, want op allerlei andere terreinen spelen bedrijfseconomische aspecten zoals rendement wel een belangrijke rol. En dat moet je op het gebied van onderwijs ook doen. Kijk dus naar je werknemers en welke opleiding ze nodig hebben, betrek ook je KPI s de kritieke prestatie-indicatoren van je bedrijf bij je keuze en probeer daarbij zo kostenefficiënt mogelijk te werken. Dat betekent dat je ook let op verletkosten de kosten die je maakt omdat je werknemers op cursus zijn en niet op het werk kunnen verschijnen. Omdat elk onderdeel van blended learning op maat is gemaakt voor de doelgroep, levert het een hoog rendement op en draagt het onderwijs bij aan de winst van het bedrijf. Docent wordt kenniscoach Door de enorme toename van kennis verandert de rol van de docent. Binnen blended learning heeft deze een regisserende en coachende rol. Grijpink: Vroeger was kennis schaars, maar nu worden we erdoor overspoeld. Er zijn doe-het-zelfcursussen op internet en een gerenommeerde universiteit als Harvard biedt gratis lesmodules aan. Die overdaad heeft de rol van de docent veranderd. De docent wordt een kenniscoach te midden van de enorme veelheid aan kennis. Voeg daarbij dat werknemers gewend zijn aan een flexibele samenleving en een 24-uurs economie, en je vindt voor een belangrijk deel de verklaring waarom blended learning zo in de belangstelling staat. Michel Grijpink Michel Grijpink studeerde Informatica aan de Hogeschool van Utrecht. Na zijn studie werkte hij als systeembeheerder bij Ingenieurs Bureau Amsterdam en had hij een eigen IT-bedrijf. Daarna werkte hij als hoofd automatisering op de ICT-afdeling van de Hogeschool van Utrecht. Op deze hogeschool is hij nu acht jaar werkzaam als teammanager bij Centrum voor Natuur & Techniek, het na- en bijscholingsinstituut voor professionals van de Faculteit Natuur & Techniek. Met blended learning maakt het onderwijs, in navolging van andere sectoren, nu ook een innovatieslag. Zet een oud-piloot uit de jaren zestig in een modern vliegtuig en hij kan dit door de IT-innovaties niet meer besturen, vertelt Grijpink. Hetzelfde geldt voor een oud-chirurg in de operatiezaal. In het onderwijs daarentegen is qua proces nooit veel veranderd vernieuwingen vonden alleen plaats in de ondersteunende gedeelten. Het krijtbord werd een whiteboard, daarna volgde het smartboard. Met blended learning veranderen de onderwijsprocessen wél. 25

15 ONLINE LEREN Huiswerk in de klas Centrum voor Natuur & Techniek - Hogeschool Utrecht biedt metaalbedrijven en aanverwante bedrijven verschillende studies aan die worden gegeven vanuit de visie van blended learning. Wij bieden opleidingen op kaderniveau, onder meer Metaalkunde, IWE/LPI en IWT/MLT, vertelt de teammanager. Wij kijken bij een bedrijf eerst goed waarom het voor medewerkers of een groep medewerkers een opleiding zoekt. We lichten het bedrijf door en brengen de populatie in beeld. Afhankelijk van de populatie bieden we dan een pakket aan blended learning. Maar hoe gaat dat in de praktijk? Bij één van onze klanten bijvoorbeeld zijn de cursisten - in dit geval monteurs - veel onderweg. Een deel van hun lespakket staat op cd, zodat ze dit onderweg kunnen beluisteren. Cursisten die vanwege hun functie veel per vliegtuig moeten reizen, krijgen kennisclips die ze vanuit hun laptop kunnen bestuderen. Maar er zijn ook weblectures - online colleges - en onderdelen waarvan het goed is dat deze op de traditionele, klassikale manier worden gegeven. De post-hbo-opleiding International Welding Engineer (Laspraktijkingenieur) is de hoogste theorieopleiding op het gebied van de lastechniek. Deze opleiding is bestemd voor technici op hbo- en academisch niveau. Het IWE-diploma biedt de mogelijkheid om (inter)nationaal op het hoogste lastechnische niveau te kunnen functioneren. In de internationale guideline, de regelgeving waaraan de IWE-opleiding moet voldoen, wordt beschreven hoeveel lesuren de opleiding minimaal moet omvatten voor de klassikale lessen, de verplichte demonstraties en de praktische training. WTT Lasopleidingen verzorgt een 1-jarige IWE-opleiding op zijn locatie in Rotterdam Botlek. Hierbij wordt er gebruikt gemaakt van e-learningmodules, een vertaling van de e-learningmodules van het Duitse SLV, één van de grootste lastechnische instituten in Europa. De interactieve digitale lesstof is voorzien van allerlei animaties, filmpjes en foto s ter verduidelijking van de diverse onderwerpen. Een makkelijke manier van studeren waarbij de cursist de stof op afstand tot zich kan nemen op een eigen gekozen tempo en locatie. Dankzij deze digitale leermethode kan het aantal klassikale lessen teruggebracht worden met 25%. Dit is niet alleen een groot voordeel voor cursisten maar ook voor de werkgever, die zijn werknemer minder zal moeten missen. Wat je noemt een win-win-situatie. Veelgenoemd onderdeel van blended learning is flip the classroom. Hoe vaak komt het niet voor dat je als cursist tijdens de uitleg van de docent denkt dat je het snapt? Maar als je vervolgens aan je huiswerk begint, begrijp je het niet en verlang je naar een extra uitleg. Bij flip the classroom draaien we die volgorde om. De informatie bestudeer je thuis, maar het huiswerk maak je in de klas. Zo is de docent aanwezig op het moment dat je hem nodig hebt. Diverse bedrijven uit de metaalbouw maken al gebruik van blended learning, zegt Grijpink. De verletkosten zijn laag en de slagingspercentages liggen hoog. Hoe verklaart hij dat? Blended learning is een combinatie van methodes en technieken waarbij gezocht wordt naar een optimum. Met blended learning kijk je opnieuw naar de onderwijsprocessen, waarbij je je bestaande middelen zo goed mogelijk inzet. En ja, dat zou kunnen klinken als oude wijn in nieuwe zakken, weet hij. Maar oude wijnen worden ook vaak beter naarmate je ze langer bewaart. ANDERE VOORBEELDEN International Welding Engineer met e-learning modules Sneller en beter leren lassen via online leren Bij STODT Toekomsttechniek worden veel praktijkgerichte cursussen aangeboden, zoals verspaning, plaatbewerking en lassen. Toch speelt ook hierbij online leren een steeds grotere rol. Projectleider Jeroen Wevers: Blended learning betekent in dit geval een combinatie van online leren en klassikale praktijklessen. Via internet nemen de cursisten thuis, in hun eigen tijd de theorielessen door. Deze bevatten veel beeldmateriaal en instructiefilmpjes. De nodige begeleiding vindt plaats door een docent op afstand. De theoretische basis is bij cursisten dus al bekend voordat ze naar de praktijkbijeenkomst komen, iedereen heeft een gelijk instapniveau. Dit verhoogt de efficiëntie en flexibiliteit van de cursus. Ook toetsen en opdrachten, en de voortgang van elke cursist wordt automatisch bijgehouden. De opleider kan aan de hand van de verzamelde gegevens zien welk onderwerp de meeste problemen oplevert, en waar de docent dus in de klassikale lessen extra aandacht aan moet besteden. De rol van de docent verandert, van iemand die voor de klas kennis overdraagt, naar een kenniscoach. Dat vraagt ook van de docenten een behoorlijke omschakeling. Op dit moment worden de cursussen Elektrotechniek en Vorm- en plaatstoleranties al aangeboden via blended learning. Er zijn plannen om ook andere cursussen via het concept van blended learning te gaan aanbieden. LASTECHNIEK VERBINDT ONS. Lastechniek/Engineering Materialen Onderhoud & Inspectie Bedrijfskunde ER VALT NOG GENOEG TE LEREN 26

16 LIJMOPLEIDINGEN LIJMOPLEIDINGEN Construeren met lijmverbindingen krijgt plaats in het technisch onderwijs OP DE VRAAG: WELKE VERBINDINGSTECHNIEKEN ZIJN VOOR U BELANGRIJK?, DENKT SLECHTS 17% VAN DE CONSTRUCTEURS EN DESIGNERS AAN LIJMVERBINDINGEN, TERWIJL 40% LASSEN ALS MEEST VOOR DE HAND LIGGENDE TECHNIEK NOEMT. HIER LIGT EEN FLINKE UITDAGING, VOL- GENS BEN WEENINK, VERBONDEN NAMENS HET NIL AAN HET PLATFORM LIJMTECHNIEK. door Erik Steenkist anuit het oogpunt van duurzaamheid kennen lijmtoepassingen veel voordelen ten opzichte van conventionele verbindingstechnieken. Toch wordt in de praktijk slechts 10% van alle verbindingen gelijmd. Willen we dat percentage verhogen dan is meer kennis op lijmgebied in de maakindustrie noodzakelijk. Kennis delen en zowel in het reguliere onderwijs als via bedrijfscursussen aanbieden is een begin, aldus Ben Weenink, namens het NIL voortrekker van het Platform Lijmtechniek en verbonden aan het Albeda College en de Hogeschool Rotterdam. Lijmtoepassingen Toepassingen zien we overal om ons heen, zoals in de transportsector: auto s, trailers, vliegtuigen, maar ook in de jacht- en caravanbouw wordt gelijmd. We hebben het dan over het verlijmen van vlakke en gebogen constructies, zoals glas, kunststoffen en dunneplaatmateriaal. Ook in de bouw wordt veel gelijmd, denk maar aan vloer- en wandtegels, houtconstructies en gevelplaten. Verdere toepassingen vinden we in de medische wereld: tandprotheses, kunstheupen en -knieën, maar ook hulpmiddelen zoals naalden, stands en pleisters. Nog een alledaagse toepassing komt uit de verpakkingsindustrie, kartonnen dozen, plastic zakjes enzovoort. Met innovatieve lijmsoorten en tapes worden verschillende materialen met elkaar verbonden. Door in de ontwerpfase goed te specificeren wat de wensen zijn op het gebied van bijvoorbeeld geluids- en trillingsabsorptie, krachten die door de verbinding moeten worden opgevangen en recyclebaarheid, kan de constructeur kiezen voor bepaalde lijmen of tapes in combinatie met de constructievormen en materialen. In de transportsector levert het verlagen van gewicht door toepassing van kunststoffen en lijmtechnieken een forse brandstofbesparing op. 28 Ben Weenink, platform lijmtechniek Zowel vanuit economisch oogpunt als vanuit de invalshoek van duurzaamheid, moet de lijmverbinding hoog op de agenda staan, vindt Weenink. Lijmopleidingen in Rotterdams lijmlab De EWF (European Federation for Welding, Joining and Cutting) heeft richtlijnen ontwikkeld voor lijmopleidingen. Het Hechtingsinstituut, het Albeda College, Hogeschool Rotterdam en andere opleiders verzorgen in Rotterdam en Delft de EWF-Lijmopleidingen. Vanuit de opleidingsfilosofie van de RDM Campus (Research, Design & Manufactoring) hebben bedrijven en kennisinstellingen een uniek lijmlaboratorium gerealiseerd. In dit lab kunnen bedrijven prototypes komen maken of de ruimte huren voor kleine producties en proeven. Ook de praktijkcomponent van de lijmopleidingen wordt hier uitgevoerd. Weenink: Samen met deskundigen uit het bedrijfsleven wordt een scala van workshops en cursussen verzorgd. Workshops om kennis te maken met lijmen als verbindingstechniek, in-company opleidingen, de EABopleiding voor de lijmvakman, de EAS-opleiding voor de productieleiders, constructeurs en lijmadviseurs en de EAE-opleiding. Binnen de module verbindingstechnieken van de technische opleidingen in het mbo en hbo wordt aandacht besteed aan lijmverbindingen en constructies. In het lijmlab laten we de theoretische en praktische kanten van industrieel lijmen zien. Om te zorgen dat ook andere mbo- en hbo-scholen dit initiatief overnemen, zijn we gestart met tweedaagse workshops voor docenten. Doel is de onbekendheid met deze techniek eerst op docentniveau weg te nemen. De laatste workshops in maart werden door docenten uit het hele land druk bezocht. Uiteindelijk zal industrieel lijmen als nieuwe technologie in heel Nederland in het onderwijs moeten worden aangeboden. Platform Lijmtechniek Veel ontwikkelingen in de maakindustrie zijn gebaseerd op duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen en dragen bij aan het imago en de winst van de organisatie. Een van de vele mogelijkheden om daarop in te spelen is het gebruik van alternatieven, zoals flexibele vormgeving, een combinatie van verschillende materialen en de daarbij behorende verbindingstechnieken. Het platform Lijmtechniek wil aandacht besteden aan de onderwerpen bedrijfseconomie, productietechniek en ontwerp & design. Participanten van het platform zijn lijmleveranciers, lijmadviseurs, bedrijven die lijmen en onderwijsinstellingen. Dit initiatief wordt door het NIL en brancheorganisaties ondersteund. TECHNOLOGY FOR THE WELDER S WORLD De nieuwe E3 wolfraamelektroden: dé keuze voor de toekomst. Een uitgekiende blend van oxides garandeert uitmuntende prestaties. De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen Hoge belastbaarheid Geringe slijtage van de elektrodepunt advertentie Bezoek de Dit wil je echt niet missen! 21 MEI 2013 VAN 12:00 TOT 19:00 UUR Ontdek en ervaar zelf de ins en outs van het bewerken van roestvast staal. Kijk voor meer informatie op: vvs-techniek.nl/rvsinfo Paul Gabriëlstraat 4a 5753 DG Deurne T +31(0) E verkoop@vvs-techniek.nl 29

17 ROBOTOPLEIDING Robotleveranciers spelen belangrijke rol in opleiding robotlassers ER BESTAAT IN NEDERLAND NOG GEEN ERKENDE (MERK)ONAFHANKELIJKE OPLEIDING VOOR ROBOT- LASSERS. MAAR DE BEHOEFTE AAN DESKUNDIG PERSONEEL DAT IN STAAT IS LASROBOTS TE PROGRAMMEREN EN TE BEDIENEN GROEIT. door Erik Steenkist en Ilona van den Berk e samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs heeft geleid tot verschillende initiagrammeren van de robot in zijn werk gaat aan de hand Tijdens de lessen kunnen leerlingen ervaren hoe het protieven om scholieren en werknemers vertrouwd te maken van eenvoudige opdrachten. Kemkes: Het hangt af van met de mogelijkheden van de lasrobot. Daarnaast hebben het soort bedrijf of de leerling dit aangeboden krijgt. Wij diverse partijen zich verzameld in een Technische Commissie Robotlassen. Een van de doelstellingen is het op- bedrijf geen enkele rol speelt, zal de leerling hier verder werken vraag-gerelateerd, dus als robotisering binnen een zetten van een erkende opleiding voor robotlassers. niets mee doen. De lasrobots worden ook gebruikt voor demonstraties tijdens open dagen bij bedrijven. Kemkes Kennismaken met de lasrobot bij Tetrix ziet nu vooral een groei in de toepassingen van handlingrobots binnen de mechatronica. Machinebouwers, on- Tetrix Bedrijfsopleidingen is in 2002 ontstaan uit verschillende bedrijfstakscholen in Noord-Holland, en is nog derhouds- en servicemonteurs zullen steeds meer te maken steeds volledig in handen van het bedrijfsleven. Naast het krijgen met robotisering. bij- en omscholen van werknemers richt Tetrix zich op het enthousiasmeren van jongeren voor een technische opleiding in een BBL-traject. Henk Kemkes, directeur van Tetrix, ziet de laatste jaren dat de behoefte aan lassers met een hoger theoretisch kennisniveau toeneemt. Daaraan gekoppeld constateert hij een groeiende behoefte aan mensen die kunnen werken met de nieuwste technologie, zoals lasrobots. In 2011 heeft Tetrix dankzij een subsidie van het Technocentrum Noord-Holland Noord twee OTC-lasrobots kunnen aanschaffen. Een robot staat op de locatie in Den Helder, de ander in Zaandam. We vinden het belangrijk om onze leerlingen te laten zien welke mogelijkheden de robot kan bieden op het gebied van lassen en handling en ze vertrouwd te maken met deze technologie. De leverancier van de robots, Rolan Robotics uit Zwaag, heeft een aantal trainingen verzorgd voor onze leermeesters en ook een aantal lespakketten samengesteld. 30 GRATIS beschermruiten Veelzijdig en Comfortabel Vernieuwde 3M Speedglas 100 Laskappen De gebruiksvriendelijke Speedglas 100 Laskappen bieden nu nog meer comfort en gebruiksmogelijkheden. De laskappen hebben een automatisch donkerkleurend Speedglas lasfi lter van ongekende optische kwaltiteit. Het lasfi lter 100V is variabel instelbaar met donkerkleuren DIN 8 tot 12. Nieuw In de lichte kleur DIN 3 vast te zetten, ideaal voor slijpwerkzaamheden Instelbare schakeltijd van donker-naar-licht Meerdere gevoeligheidsinstellingen voor een optimale boogdetectie Nieuw ontwerp hoofdband Ingebouwde leesglashouder Nu extra aantrekkelijk 3M Nederland B.V., Afdeling Veiligheidsproducten, Postbus 193, 2300 AD Leiden, 3Msafety.nl@mmm.com 3M Belgium N.V., Afdeling Veiligheidsproducten, Hermeslaan 7, 1831 Diegem, 3Msafety.be@mmm.com Bij aankoop van een Speedglas 100 Laskappen met een 100V Lasfilter krijgt u TIJDELIJK 10 BESCHERMRUITEN GRATIS! Maak uw keuze uit een van de twaalf graphic uitvoeringen, of de standaard zwarte laskap. Vraag uw leverancier naar de voorwaarden. The Power to Protect Your World SM

18 ROBOTOPLEIDING ROBOTOPLEIDING Albeda tilt lasopleidingen naar hoger plan Ook bij het Rotterdamse Albeda College maakt sinds kort een lasrobot deel uit van het opleidingsprogramma voor lastechniek. Volgens Michel van t Hof, accountmanager bij Albeda, kan de lasrobot niet meer ontbreken in het technisch onderwijs. De vraag uit de markt schuift deels op naar niveau 3 en 4 en meer specifiek naar onder andere het robotlassen. Als mbo-opleiding moet je daar op inspelen. Samen met de Hogeschool Rotterdam en met medewerking van provincie Zuid-Holland, KMR (Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam) en lasrobotintegrator Valk Welding, kon vorig jaar de installatie van een las-/snijrobot worden gerealiseerd. Inmiddels heeft al een aantal mbo- en hbo-studenten een module robotlassen gehaald, biedt Albeda ook omscholingscursussen aan en staat de opzet van een kennismakingsworkshop voor het bedrijfsleven in de steigers. Een breed spectrum aan diensten Een andere doelgroep is die van zij-instromers. Omdat het Albeda College dicht bij het bedrijfsleven staat, signaleert zij naar welke kennis en vaardigheden vraag is. Dat speelt onder andere op het niveau van robotlassen. Begin vorig jaar leverde Valk Welding een Panasonic lasrobot met een extra plasma-snijunit, manipulator en een aantal academic licenties van het offline programmeersysteem DTPS. Twee docenten zijn door Valk Welding opgeleid en verzorgen inmiddels zelf de opleidingen voor de mbo-studenten van het Albeda College, voor hbo-studenten en voor de TU Delft. Studenten maken eerst kennis met wat je met een robot allemaal kan. Vervolgens leren we ze een werkstuk te programmeren en met de robot te lassen. Studenten kunnen zich ook verder verdiepen in offline programmeren met DTPS. Van t Hof wil ook workshops lassen en snijden met de robot gaan organiseren voor bedrijven die daar kennis mee willen maken. De behoefte is er en wij zijn er klaar voor. Foto links: Michel van t Hof van het Albeda College Technische Commissie Robotlassen Vorig jaar heeft het NIL een nieuwe Technische Commissie Robotlassen opgericht, bestaande uit diverse robotleveranciers, systeemintegrators en adviseurs. Deze partijen werken samen om een (merk)onafhankelijke robotlasopleiding op te zetten, die voldoet aan de richtlijnen die op dit gebied zijn opgesteld door de EWF. De diverse deskundigen uit de commissie zullen een inhoudelijke bijdrage leveren aan de opleiding, die uiteindelijk moet leiden tot een erkend NIL-diploma Robotlassen. Leden Technische Commissie Robotlassen Ron Dinnissen (Robot Rent) Tonny Clement (Clement Connecting) Paul Barendse (Rolan Robotics) Eddie Mennen (Yaskawa Benelux) Wim Rombeek (Andon Automation) Emiel Thijssen (Lastraga/Cryogas) Remco Valk (Valk Welding) Piet van der Horst (Binzel) Ard Hofmeijer (STODT Toekomsttechniek) Henk Zandvliet (NIL) Lean Robotics Foto boven: leerlingen en docent van het Albeda College bij hun robot. Ard Hofmeijer van Stodt Toekomsttechniek is één van de leden van de commissie. Hij heeft al meer dan 12 jaar ervaring in het begeleiden van bedrijven die willen overgaan tot robotisering binnen het productieproces. Het invoeren van een lasrobotsysteem vraagt om een omschakeling binnen alle gelederen van een bedrijf. Het leren programmeren en bedienen van een lasrobot vormt daar slechts een onderdeel van. Inkoop, verkoop, engineering, lassers, lascoördinator, programmeur: alleen als iedereen die betrokken is bij het productieproces op een goede manier samenwerkt, haal je optimaal rendement uit de lasrobot. Hofmeijer stelt dat de capaciteit van de robot voor 100% benut moet worden. In de praktijk blijkt dat verborgen verspillingen, zoals het ontbreken van kennis, onnodige bewegingen, inefficiënte (las)snelheden, ongeschikte materialen vanuit voorgaande processtappen en lasmalproblemen de oorzaak zijn waarom dit rendement niet gehaald wordt. Alleen als alle deelprocessen optimaal op elkaar zijn afgestemd, wordt de productiecapaciteit van een fabriek volledig benut, en dat is wat je uiteindelijk wilt bereiken. Dat is het principe van lean robotics. Onze Kenmerken: en: NIL gemachtigde organisatie LMK/LK kwalificaties PWHT Mechanisch onderzoek Corrosie onderzoek Breuk mechanica Schade onderzoek On-site testing Immersion Ultrasone T: W: E: nederland@exova.com Testing Advising Assuring 32 33

19 LASKENNIS LASKENNIS Laskennis opgefrist 3 De autogene vlam Bij het autogeen lassen wordt de benodigde warmte voor het smelten van het metaal verkregen uit de verbranding van een brandbaar gas met zuurstof. De autogene vlam ontstaat na het ontsteken van het gasmengsel dat uit het brandermondstuk stroomt. Acetyleen is het brandgas dat wordt toegepast voor het lassen van ongelegeerd en laaggelegeerd staal. Het smeltpunt van staal ligt boven de 1500 C. Alleen de combinatie van zuurstof en acetyleen geeft een vlamtemperatuur die hoog genoeg is om het staal tot smelten te brengen. Andere brandbare gassen, zoals propaan, waterstof en aardgas kunnen worden toegepast voor het verbinden van laag-smeltende non-ferrometalen en voor het hard- en zachtsolderen. Bij het autogeen lassen worden acetyleen en zuurstof in een bepaalde verhouding gemengd in de brander. In de juiste verhouding levert dit een relatief hoge vlamtemperatuur op van ca C. De chemische werking van de zuurstof-acetyleenvlam kan worden ingesteld door de verhoudingen van zuurstof en acetyleen ten opzichte van elkaar te laten variëren. Er zijn drie specifieke vlaminstellingen te onderscheiden: A. carburerende vlaminstelling: overmaat aan acetyleen B. neutrale of reducerende vlaminstelling: gelijke volumes zuurstof en acetyleen C. oxiderende vlaminstelling: overmaat aan zuurstof of tekort aan acetyleen Bij het lassen van staal wordt in het algemeen de neutrale vlaminstelling toegepast, met ongeveer gelijke volumes zuurstof en acetyleen. De oxiderende vlam wordt verkregen door de hoeveelheid toegevoerde zuurstof te verhogen; de carburerende vlam ontstaat door de hoeveelheid acetyleen ten opzichte van zuurstof te vergroten. 34 AUTOGEEN LASSEN TIJDENS EN NA DE EERSTE WERELDOORLOG WAS AUTOGEEN LASSEN HET BASISPROCES VOOR HET MAKEN VAN GELASTE CONSTRUCTIES. MET DE OPKOMST EN VERBETERING VAN DE ELEKTRISCHE LASPROCESSEN VERLOOR HET AUTOGEEN LASSEN AAN TERREIN. TOCH WORDT HET PROCES NOG OP RUIME SCHAAL TOEGEPAST, DANKZIJ EEN AANTAL SPECIFIEKE VOORDELEN. Apparatuur en veiligheid De apparatuur voor het autogeen lassen is gemakkelijk verplaatsbaar en relatief eenvoudig te gebruiken. Zuurstof en acetyleen zitten in stalen cilinders. Elke gascilinder moet voorzien zijn van een voor dit gas geschikte drukregelaar. Via flexibele slangen stromen de gassen gescheiden van elkaar naar de brander. Er bestaan verschillende typen branders. Voor het lassen wordt meestal een injectorbrander gebruikt. Hierbij wordt het acetyleengas onder lage druk aangevoerd en door de zuigwerking van snelstromende zuurstof aangezogen. In de mengkamer worden acetyleen en zuurstof gemengd en ontstaat een uiterst brandbaar gasmengsel. Bij onregelmatigheden en ondeskundig gebruik kunnen gevaarlijke situaties ontstaan, zoals vlaminslag en vlamterugslag. Bij vlaminslag slaat de vlam de brander in: de vlam slaat dan terug tot juist voor de injector. A B C Vlaminstellingen, Linde Gas Benelux B.V. Vlamterugslag is een doorgaande vlaminslag en is daardoor een stuk gevaarlijker. Het brandende acetyleen/zuurstofmengsel dringt als een explosie het acetyleenkanaal in en kan zich door de slang tot in de cilinder voortplanten. Vlaminslag en vlamterugslag kunnen een gevolg zijn van een verkeerde instelling van de druk. Vlamterugslag kan optreden als de acetyleenslang onvoldoende wordt ontlucht of als acetyleen in de zuurstofslang komt. Om het risico te beperken moet altijd een vlamdover zijn gemonteerd op elk acetyleenafnamepunt. Dus ook tussen de acetyleendrukregelaar en de slang naar de brander. Autogene lasinstallatie, Ben Rutkens Brander De werking van de autogene vlam op het oppervlak van het te lassen materiaal kan op verschillende manieren worden ingesteld door de gasuitstroomsnelheid te variëren. Er zijn natuurlijk praktische grenzen aan het type vlam dat voor het lassen kan worden toegepast. Een te harde vlam zal het smeltbad wegblazen, terwijl een te zachte vlam onvoldoende capaciteit heeft en op de plaats waar deze moet inwerken onvoldoende stabiliteit vertoont. Het brandervoorstuk (mondstuk) moet passen bij de te lassen materiaaldikte. De aanbevolen uitstroomsnelheid bedraagt voor branders van normale grootte m/s, en voor kleine lasbranders m/s. Het verbruik van acetyleen is ongeveer 100 liter per uur per mm plaatdikte. Materiaaldikte (mm) Naadvorm Vooropening (mm) I I I V V Brandermondstuk grootte Zuurstofoverdruk (bar) 2,5 Lasbrander zonder voorstuk, Maropa B.V. Lastoevoegmateriaal De lasstaven die gebruikt worden bij het autogeen lassen moeten de juiste samenstelling en dikte hebben. Ze zijn verkrijgbaar in diktes van 1,5 tot 6 mm. In de norm NEN-EN 12536:2000 worden staven voor het autogeen lassen van ongelegeerde en kruipvaste staalsoorten ingedeeld in de typen O I tot en met O VI. Voor elke type staan in de norm gegevens over samenstelling, vloeibaarheid, spatgedrag en de gevoeligheid voor porositeit. Staven die qua samenstelling afwijken van de genoemde typen krijgen de aanduiding O Z. Voor kwaliteitswerk kunnen deze staven worden toegelaten als men dat onderling overeen komt. Naar links en naar rechts lassen We onderscheiden bij dit lasproces twee technieken: 1. naar links lassen: Bij het naar links lassen is de lasrichting van rechts naar links, terwijl de vlam van de lasrups af is gericht. Bij het naar rechts lassen is de lasrichting van links naar rechts en is de vlam op de lasrups gericht. Voor dikkere materialen heeft het naar rechts lassen de voorkeur, omdat hiermee een goede en gelijkmatige doorlassing wordt verkregen en het smeltbad beter beheersbaar is. Het naar rechts lassen vereist specifieke vaardigheid, die door een gerichte opleiding op hoger niveau verkregen kan worden. Niet veel lassers beheersen deze techniek. Acetyleen overdruk (bar) 0,03-0,8 meestal toegepast op materiaaldikten tot 3 mm; 2. naar rechts lassen: meestal toegepast vanaf 3 mm materiaaldikte. Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 2' uit TWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK) door M. Mol. Diameter lasstaaf 1, Zuurstof verbruik (l/uur) Acetyleen verbruik (l/uur) Techniek naar links naar links naar rechts naar rechts naar rechts

20 LASWEDSTRIJD LASWEDSTRIJD De beste jonge lasser van Nederland 2013 Zware strijd tussen gemotiveerde vmbo-leerlingen VIERENTWINTIG ENTHOUSIASTE JONGE LASSERS VERZAMELDEN ZICH OP 28 MAART BIJ ROC MIDDEN NEDERLAND VOOR DE FINALE VAN DE NATIONALE LASWEDSTRIJDEN VOOR VMBO ERS. WIE MOGEN ZICH DE BESTE JONGE LASSERS VAN NEDERLAND NOEMEN? door Emmy Veenis, fotografie Frits Falkenhagen et is donderdag 28 maart, nog geen half acht in de ochtend. Op ROC Midden Nederland zitten al enkele gespannen leerlingen, met hun docent, te wachten op de officiële opening van de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden Het officiële startsein voor de finale klinkt pas om negen uur, maar te laat komen voor zo n belangrijk evenement is absoluut uitgesloten. Via zes regionale voorrondes hebben in totaal 24 deelnemers zich geplaatst voor de finale van de Nationale Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen 2013, waarmee zij het praktijkexamen NIL-niveau 1 al hebben verdiend. Deze laswedstrijden voor vmbo-leerlingen worden elk jaar georganiseerd door het Nederlands Instituut voor Lastechniek, om jongeren te enthousiasmeren voor een vak binnen de lastechniek. Pittig werkstuk Onder toezicht van de lasdocenten van ROC Midden Nederland, onder leiding van Ed Groenendijk, lassen de deelnemers een lastig werkstuk, speciaal ontworpen voor de finale. De ontwerper van het werkstuk, Roger van den Brekel, heeft het de deelnemers zeker niet makkelijk gemaakt. Dat werkstuk was wel pittig, vooral het rondom aflassen vond ik lastig, zegt een van de deelnemers tegen zijn docent. De deelnemers praten na de wedstrijd met docenten en ouders na over het gemaakte werkstuk en hun kansen op de titel, terwijl de jury alle werkstukken zorgvuldig beoordeelt. Max van Kaathoven van het Elde College, die een week voor de finale nog eerste werd tijdens de regionale laswedstrijd in regio Zuid, is niet zeker van zijn zaak. Het ging wel, ik heb geen idee of het goed genoeg is voor een podiumplaats, maar de examinatoren vonden dat mijn werkstuk zeker een goede kans maakt om in de top drie te eindigen. Ze vonden het er zo op het eerste gezicht goed uitzien, maar dat zegt nog niks; het niveau is ook een stuk hoger dan bij de voorronde. Zeker weet hij wel dat hij graag doorgaat in de lastechniek. Ik loop nu stage bij Pipingcare B.V. en wil me daar verder ontwikkelen. Niveau 2 halen staat in ieder geval al in de planning. Zijn stagebegeleider is ook meegekomen om Max aan te moedigen tijdens de finale. Docenten mogen bij het wedstrijdgedeelte hun leerlingen niet meer helpen. Na weken intensief samen voorbereiden moet de leerling het nu helemaal zelf doen. Voor de docenten vormen de excursies naar Terberg Machines B.V. in IJsselstein en Verstegen Grijpers B.V. in Nieuwegein dan ook een welkome afleiding tegen de zenuwen. De rust zelve Om vier uur zijn alle werkstukken zorgvuldig beoordeeld door de twee NIL-examinatoren Wim Knoop en Theo van Eck. Een moeilijke klus, aangezien de niveaus erg dicht bij elkaar liggen dit jaar. In de categorie MAG gaat Jorick Vos van Praktijkschool de Hoeksteen uit Hardenberg er met de titel vandoor. Het was een nek-aan-nekrace, aangezien de nummers 1 tot en met 3 elk maar een tiende punt uit elkaar lagen. Daarna volgt de prijsuitreiking in de categorie BMBE. De pas 14-jarige Bas ter Steege, van SG Reggesteyn uit Rijssen, heeft met een indrukwekkende score de concurrentie achter zich gelaten en wordt de jongste Nederlandse beste lasser BMBE. Zijn docent Wim van de Merwe kan niet trotser zijn op zijn jonge leerling. Hij is de rust zelve, dat maakt hem een geweldige lasser, verklaart Wim. Volgend jaar gaat Bas weer een gooi doen naar de titel, maar dan in de categorie MAG. Prijswinnaars BMBE 1 e Bas ter Steege SG Reggesteyn, Rijssen 2 e Saba van Gelder IJsselcollege PRO Wiekslag, Capelle aan den IJssel 3 e Tariq Panzid Auris College, Rotterdam Prijswinnaars MAG-lassen 1 e Jorick Vos Praktijkschool de Hoeksteen, Hardenberg 2 e Welsey Maalman Technisch College Velsen, IJmuiden 3 e Jorrit Paques Bornego College, Heerenveen 36 37