Het gezicht van extramuralisering

Transcriptie

1 Het gezicht van extramuralisering Antoinette Reerink in opdracht van het Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen Zorg februari/maart 2013 De overheid zet flink de vaart achter een al eerder ingezette trend, het zogeheten extramuraliseren: ouderen langer zelfstandig laten wonen en niet zo snel als vroeger naar een verzorgings of verpleeghuis laten verhuizen. Sinds dit jaar komen mensen met een lichte zorgvraag niet meer in aanmerking voor een verblijf in een zorginstelling. De komende jaren zullen ook mensen met een zwaardere zorgvraag thuis moeten blijven wonen. Het Aedes Actiz Kenniscentrum Wonen Zorg is op zoek gegaan naar de uitwerking van dit beleid in de praktijk. Hoe kijken zorgaanbieders, woningcorporaties, wetenschappers en gemeenten aan tegen deze maatregelen en wie zijn eigenlijk de hulpbehoevende mensen die dit raakt? Journaliste Antoinette Reerink reisde het land door en sprak zowel met ouderen als met bestuurders en medewerkers in de sectoren wonen en zorg. In acht afleveringen beschrijft zij Het gezicht van extramuralisering Inhoudsopgave Aflevering 1: 'Ik zou me buiten het verzorgingshuis geen raad meer weten' Het verhaal van de bewoners van verzorgingshuis De Koperhorst in Amersfoort Aflevering 2: 'Dronter woonservicegebied voorbeeld voor Nederland' Interview met initiatiefnemers en onderzoekers woonservicegebied Dronten Aflevering 3: 'De overheid doet alsof mensen met een lichte zorgvraag niet meer bestaan' Interview met Harry Rietveld directeur bestuurder van woningcorporatie SOR Aflevering 4: 'Verzorgingshuis weg, hele dorp gedupeerd' Interview met Gerard Schoep, directeur bestuurder van Zorgcentra Zuidwest Drenthe Aflevering 5: 'Woningverhuur hoeft voor zorgverlener niet lastig te zijn' Interview met Hans Arnoldy, bestuursvoorzitter van zorgorganisatie Livio Aflevering 6: VNG wil af van Ciz en compensatiebeginsel Wmo Interview met Erik Dannenberg, voorzitter commissie Gezondheid en Welzijn VNG Aflevering 7: Buurtzorg vol vertrouwen over hervorming AWBZ Interview met Jos de Blok van Buurtzorg Aflevering 8: Verzorgingshuis Hoppesteyn is nu 'VPT huis' Interview met Ronald Hugers, locatiemanager verzorgingshuis Hoppesteyn

2 Ik zou me buiten het verzorgingshuis geen raad meer weten Door Antoinette Reerink Het kabinet wil ouderen met relatief lichte beperkingen buiten verzorgings- en verpleeghuizen houden. Daarbij wordt gekeken naar de hoeveelheid zorg waarop men recht heeft, wat tot uiting komt in hun zogeheten zorgzwaartepakketten (zzp). Ouderen met de zorgzwaartepakketten 1, 2, 3 en 4 zullen zich in de toekomst moeten redden in een zelfstandige woning, buiten de zorginstelling. Alleen mensen met een hoger zorgzwaartepakket kunnen straks nog naar een verzorgings- of verpleeghuis. Wat betekenen de zorgzwaartepakketten in de praktijk en welke mensen gaan daar achter schuil? Hieronder vertellen ouderen hun verhalen over de zorg die zij nodig hebben, wat zij zelf nog kunnen en wat niet meer. Hun verzorgers en verpleegkundigen zeggen wat zij denken dat deze ouderen nodig hebben als zij zelfstandig zouden moeten wonen. Alle beschreven ouderen wonen nu in het verzorgingshuis De Koperhorst in Amersfoort en zij kunnen daar ook blijven wonen, maar mensen met vergelijkbare beperkingen die voor het eerst een indicatie zzp 1, 2, 3 of 4 krijgen, komen straks niet meer voor een zorginstelling in aanmerking. Het personeel van de Koperhorst denkt dat een groot aantal ouderen het thuis misschien nog wel zou redden, mits zij in een veilige omgeving wonen, gepaste hulp krijgen en toegang hebben tot de nodige voorzieningen. Maar mensen met zzp 4 alleen laten wonen, dat vinden medewerkers van de Koperhorst echt een hachelijke zaak. Meneer De Winter (89) noemt zich een ras eigen keientrekker als hem gevraagd wordt of hij uit Amersfoort komt. Hij deed in zijn jonge jaren een opleiding om etaleur te worden, maar na de oorlog was daar geen werk in te vinden. Daarom ging hij aan de slag als autospuiter en kelner. Dat deed hij tot zijn zevenenvijftigste met plezier. Op die leeftijd kreeg hij een hartinfarct. Het werken ging niet meer. Sindsdien moest hij zeventien operaties ondergaan: van een open hart operatie en een verwijdering van zijn blinde darm tot een oogoperatie

3 vanwege staar. Geestelijk is hij daardoor iets achteruit gegaan, zegt hij zelf en zijn gehoor is ook niet meer helemaal wat het was. Hij heeft nu zorgzwaartepakket 1. In 1996 kwam de heer De Winter naar de Koperhorst. Dat was eigenlijk vanwege zijn vrouw. Zij leed aan longfibrose, ze had chronisch zuurstofgebrek waarvoor ze permanent aan de zuurstoffles zat. Koken mocht ze niet meer en hij kon dat ook niet omdat hij net was geopereerd. Daarom zijn we naar de Koperhorst gegaan, vertelt meneer De Winter. In 1998 overleed zijn vrouw. Ook zijn zoon verloor hij, aan kanker. Zijn oudste zoon leeft nog wel. Hij komt regelmatig langs, net als zijn zeven kleinkinderen. Ik ben langzaam achteruit gegaan, zegt De Winter, maar ik ben een doorzetter. Ik heb een elektrische rolstoel maar die gebruik ik zo weinig mogelijk. Je moet aan de gang blijven, anders is het gauw gebeurd. Ik probeer zoveel mogelijk zelf te doen. Douchen kan ik bijvoorbeeld gewoon nog in mijn eentje. Hij krijgt alleen hulp bij het verschonen van zijn bed en het opmaken. Ook wordt zijn appartement door een hulp schoongehouden. Dat kan ik allemaal niet. Het lopen gaat moeilijk en ook bukken is een foute boel. Dan krijg ik het in mijn rug. De Winter zegt meerdere keren dat hij het geweldig heeft in de Koperhorst. Ze komen hier elke dag langs om te vragen wat ze voor me kunnen doen. Dan brengen ze bijvoorbeeld mijn flessen weg. Je krijgt goed te eten en drinken, geen diepvriesgedoe. Ik hoef maar te piepen en ze komen. Het is hier grandioos. Zelf koken en boodschappen doen? De Winter denkt dat hij het echt niet meer zou kunnen. Een bevriend echtpaar doet nu boodschappen voor hem als hij iets nodig heeft. Wel heeft hij nog een auto, daar kan hij eindjes mee rijden. Met de rollator loop ik ook nog kleine stukjes, binnenshuis. Naar het toilet bijvoorbeeld, maar als de afstand te groot wordt, durf ik niet meer. Een paar weken geleden lag ik hier plots in de gang, gewoon in elkaar gezakt. Nee, ik had niet graag thuis gewoond. Hier voel ik me veel veiliger. Meneer De Winter is een van de betere bewoners van de Koperhorst. Hij zou volgens het personeel nog wel in staat zijn zelfstandig te wonen. Maar thuis zou hij wel sociale contacten missen en zich minder veilig voelen. Als in zijn buurt een winkeltje zou zijn, zou hij zich waarschijnlijk nog goed kunnen redden thuis. De Winter wil er liever niet aan denken en is blij dat hij tijdig naar het verzorgingshuis is gegaan. Ik leef hier als een God in Frankrijk. Mevrouw Noll-Van Stokkom (82) komt over als een opgewekte vrouw die zich niet gauw laat kisten. Dat lijkt ze te hebben geleerd door de vele tegenslagen in haar leven. Ze ontvangt haar bezoek in haar rolstoel en valt meteen met de deur in huis. Ik kan nog heel veel doen. Daar ben ik erg dankbaar voor. God zegene mij dat mijn geheugen nog goed is. Mevrouw Noll heeft

4 zorgzwaartepakket (zzp) 1, maar er is voor haar zzp 2 aangevraagd. Haar probleem zit in haar beide voeten. Als kleuter onderging ze in haar geboorteland Indonesië een operatie aan haar voeten, om de gevolgen van polio te verhelpen, maar die ingreep mislukte. Haar hele verdere leven bleef zij slecht ter been, maar fietsen kon ze wel. In 1950 kwam mevrouw Noll met haar familie en man naar Nederland. Haar echtgenoot stierf een paar jaar daarna en liet haar alleen achter met vier zoons en een dochter. Inmiddels heeft zij vele klein- en achterkleinkinderen, maar heel vaak ziet zij die niet. Ondanks haar handicap heeft mevrouw Noll nog best lang zelfstandig kunnen wonen. Voor haar verhuizing naar het verzorgingshuis, in 2003, woonde ze vlak bij de Koperhorst, in een woning op de begane grond. Ze had alleen iemand die haar af en toe in het huishouden hielp. Haar eten kookte ze zelf. Totdat mijn knieën het begaven en ik niet meer kon lopen, vertelt zij. Ik had altijd gezegd: als ik in een rolstoel verder moet, ga ik naar de Koperhorst. Nu krijgt ze een keer per week hulp bij het schoonmaken van haar kamers in het verzorgingshuis. Ze heeft geen hulp nodig bij het uit bed komen en erin gaan, maar eens in de week komt er wel iemand om haar te douchen. Wassen kan ik zelf, zegt ze er snel bij. Even kan ik op mijn benen staan, maar niet lang. Naar de wc gaan, kan ik ook zelf. Veel geeft mevrouw Noll niet om de activiteiten die de Koperhorst organiseert. De dagelijkse warme maaltijd van het huis eet ze boven op haar kamer. Wel heeft ze veel contact met haar buurvrouw die bij haar op de gang woont. Door haar is ze niet eenzaam. Drie keer per dag krijgen de bewoners thee of koffie aan huis, en soms drinkt mevrouw Noll die met haar buurvrouw op. Dan lachen we veel. Sinds vorig jaar stapt ze niet meer zo makkelijk in een auto, maar als het mooi weer is, gaat ze nog wel eens naar de winkels in haar wagentje. Dan maakt ze met haar buurvrouw ook nog wel een wandelingetje in de rolstoel. Gelukkig kan mijn buurvrouw wel nog lopen. Ja, het is best wel zuur dat ik niet méér kan doen. Ik was altijd heel ondernemend. Maar stuntjes durf ik niet langer uit te halen. Ook al kan ik af en toe nog best ondeugend zijn. Hoofdzuster Ada van de Veen zegt dat mevrouw Noll vergeten is te vertellen dat ze ook nog artrose heeft en in het verleden een herseninfarct heeft gehad. Daar heeft ze geheugenproblemen aan overgehouden. Soms kan ze erg onzeker zijn. Mevrouw Noll zou volgens het personeel angstig worden als zij alleen zou wonen. Haar medicijnen bijvoorbeeld moet iemand voor haar beheren. Als dingen anders lopen dan zij gewend is, raakt mevrouw Noll

5 van slag en kan zelfs boos worden. Dan helpt een praatje op de gang of bij de receptie. Ze heeft structuur en bevestiging nodig en dat kan de Koperhost haar bieden. Thuis zou ze begeleiding nodig hebben, bijvoorbeeld bij het koken. Een magnetron zou ze niet meer zelf kunnen bedienen. Mevrouw Epskamp (80) heeft alle soorten dokters wel gehad, zegt ze. Drie jaar geleden verhuisde ze van een bejaardenwoning naar de Koperhorst omdat het lopen heel slecht ging, zegt ze zelf. Ze heeft zorgzwaartepakket 2. Ze lijdt aan diabetes mellitus 2, heeft in het verleden meerdere tia s en bypasses gehad en is geregeld gedotterd. Oh, ik heb zoveel gehad. En vrijdag was ik weer in het ziekenhuis voor mijn nieren. Ja, van mijn lichaam klopt niets meer. Als je eenmaal in het ziekenhuis bent, komen ze van alles tegen. Ondanks alle gezondheidsproblemen is haar verlangen naar sigaretten niet verminderd. De eerste man van mevrouw Epskamp stierf toen ze 34 was, haar tweede man overleed zeven jaar geleden. Toen moest ze alles zelf doen, van boodschappen tot het vuilnis wegbrengen. Dat lukte haast niet meer, vanwege haar benen. Ze vond het destijds heel erg dat ze haar huisje uit moest, maar nu is ze blij in het verzorgingshuis. Ik zou me in mijn vorige huis geen raad meer weten, zegt ze eerst resoluut, maar dan begint ze toch te twijfelen. Als ze daar alles voor me hadden willen doen, had ik daar natuurlijk best graag willen blijven. Maar dan had men het hele huishouden en alle boodschappen voor mij moeten doen. Mevrouw Epskamp vertelt dat ze altijd erg op zichzelf is geweest. Ze eet alleen op haar kamer. Van de zes kinderen die ze heeft, komen slechts de twee jongsten regelmatig. Dat vindt ze jammer. Mijn kinderen denken: ze heeft het wel best in het verzorgingshuis. Ze hoeft maar op een knopje te drukken en er komt iemand helpen. Gelukkig ben ik niet afhankelijk van ze. Ik ben blij dat ik hier woon en mijn kinderen zullen ook wel tevreden zijn. Nu zijn ze overal van af. Mevrouw Epskamp heeft geen rolstoel, alleen een onmisbare rollator. Ze heeft geen lichamelijke verzorging nodig, wel begeleiding voor haar diabetes. De laatste tijd ben ik wel wat angstig omdat ik niet lang geleden een beroerte heb gehad. Toen was ik helemaal weg. Ik ben een tijd bang geweest dat die beroerte terug zou komen en dorstte niet alleen te douchen, maar het personeel heeft me toen twee keer geholpen en nu doe ik het weer alleen. Ik probeer zoveel mogelijk zelf te doen. Ach, ik kan me redelijk redden.

6 Medewerkers van de Koperhorst vertellen dat mevrouw Epskamp snel zenuwachtig kan zijn en een inprentingsstoornis heeft. Wat haar wordt verteld, blijft niet altijd hangen. Ze leed vroeger zelfs aan straatvrees en was thuis zo angstig dat ze naar het verzorgingshuis moest. In de Koperhorst is zij opgeknapt omdat ze de straat niet meer op hoeft. Als ze zelfstandig zou wonen, is de kans groot dat haar fobie weer terugkomt. Van Mevrouw Van Essen (97) zou je niet zeggen dat ze al bijna honderd is. In een legging en op sokken hupt ze door haar appartement. Ze is ook rap van tong. Wel is ze bijna blind. Door haar oogaandoening (macula) moest ze zes jaar geleden van een seniorenflat verhuizen naar het verzorgingshuis. De slijtage van haar ogen begon een jaar of tien geleden en werd geleidelijk erger. Nu kan mevrouw Van Essen niet meer lezen, geen tv meer kijken en ook geen gezichten meer onderscheiden. Verder is ze redelijk goed. Ze heeft zorgzwaartepakket 3. Het besluit om naar het verzorgingshuis te gaan vond ze niet moeilijk. Ik zie het allemaal niet zo zwaar in. Ik kon me zelf nog wel redden, maar ik verhuisde uit voorzorg. Mijn kinderen waarschuwden dat als ik zou wachten tot ik helemaal blind was, ik naar het blindeninstituut moest. Dat wilde ik echt niet. Haar man, van wie ze een zoon en een dochter kreeg, is 27 jaar geleden overleden. Mevrouw Van Essen heeft geluk met haar zoon. Die woont in Nijkerk en is gepensioneerd. Elke ochtend komt hij langs om zijn moeder te wassen. Ik vond dat eerst wel gênant, maar toen zei hij: je hebt mij toch ook onder de douche gezet tot mijn veertiende? Nu vind ik het wel fijn. Zonder hem zou ik maar twee keer in de week een douchebeurt krijgen. De Koperhorst is blij met de hulp van buiten. Dat is overigens niet altijd zo. Als familieleden willen helpen omdat ze ontevreden zijn over het personeel, wordt de hulp niet op prijs gesteld. Maar in dit geval wil de zoon van mevrouw Van Essen helpen omdat hij haar thuis ook altijd hielp. Een voortzetting van oude gebruiken wordt in De Koperhorst graag gefaciliteerd. Deze week is de zoon van mevrouw Van Essen op vakantie. Ze merkt dat ze nu soms geen zin heeft haar bed uit te komen, maar dan vermand ze zich. Ik kan nog heel veel zelf. Vandaag heb ik me helemaal alleen gewassen en aangekleed. Ook boodschapjes doe ik af en toe nog zelf. Wel krijg ik hulp in het huishouden. Ze vertelt dat ze onlangs is overgegaan van zzp2 naar zzp 3, maar dat ze nog geen extra hulp heeft gekregen.

7 Als het aan mevrouw Van Essen ligt, wordt zij zeker honderd. Ik beleef nog plezier aan van alles, zegt ze. Ik was drie jaar geleden nog de koningin van het dansen. Al die oude mannen vonden mij wel leuk. Ik heb een vlot praatje, ben ad rem en hou van moppen. Nu durf ik helaas niet meer te dansen, maar ik moet je zeggen dat mijn benen nog jeuken. Hoofdzuster Ada van de Veen vertelt dat mevrouw Van Essen zeker niet meer thuis zou kunnen koken, boodschappen doen gaat door haar blindheid ook haast niet meer Als ze zelfstandig zou wonen, zou ze daar begeleiding bij nodig hebben. Misschien dat haar zoon die taak ook nog op zich zou kunnen nemen, maar dat dan blijft er voor hem weinig ruimte voor andere activiteiten. En of het plezierig is voor mevrouw Van Essen is de vraag. Ze is heel sociaal en gaat nu geregeld beneden met andere mensen koffie drinken. Die contacten zou ze dan waarschijnlijk moeten missen. Mevrouw Berghorst (96) zit met plastic schort in een grote bruine leren fauteuil aan de middaglunch. Voor haar stoel heeft het zorgpersoneel een plateau gezet waar haar warme maaltijd op staat. Behoedzaam brengt mevrouw Berghorst een lepel naar haar mond en als die leeg is, begint ze geanimeerd over haar komst naar het verzorgingshuis te vertellen. Ze weet nog precies wanneer ze naar de Koperhorst ging; het was 23 augustus Niet lang daarvoor was ze gevallen, ze had een gebroken pols en alles deed zeer. Ze kon een poos niet goed meer lopen. Haar man, die zijn hele leven als verpleger had gewerkt, was niet in staat om voor haar zorgen. Hij wilde ook niet met haar naar het verzorgingshuis. Zo scheidde het leven van het echtpaar zich. Na haar val tien jaar geleden, herstelde mevrouw Berghorst wel enigszins. Door oefeningen kon ze weer lopen met een rollator. Dat kan ze nu nog steeds, zij het erg moeizaam. Onlangs liep ze een zware longontsteking op en lag ze dagen verzwakt in bed. Inmiddels heeft ze zorgzwaartepakket 4 en draagt ze onder haar kleding een alarmsysteempje. Ik heb een hele tijd alles nog zelf gedaan, maar nu krijg ik hulp om uit bed te komen en er in te gaan. Ook moet ik naar de wc worden gebracht. Als ik zou willen, zou ik nog wel zelf uit bed kunnen komen, maar er is altijd hulp voor me. Ze benadrukt een paar keer hoe tevreden ze is. Ik zou me schamen als ik ontevreden was. Mevrouw Berghorst heeft één kind, een dochter die vaak langs komt, soms met haar man en de kleinkinderen. Ze helpen me veel. Het gaat allemaal pico bello, zegt ze monter. Ze is blij dat haar hersenen altijd goed zijn gebleven.

8 In haar kamer hangen een paar zelf gemaakte schilderijtjes. Tekenen doet mevrouw Berghorst naar eigen zeggen nog graag. Maar buiten komt ze niet meer zo vaak. Ik zou wat meer naar buiten moeten gaan, maar soms heb je er geen zin in. Als het mooi weer is, gaat er wel weer iemand met me mee. Haar lusteloosheid weet ze maar gedeeltelijk te verbergen. Ze zegt dat ze elke dag nog plezier beleeft, maar laat zich ook ontvallen dat ze het liefste in bed ligt. Ik slaap heel veel nu, te veel. Het personeel zegt dat ze sinds haar longontsteking moeilijk te motiveren is. Mevrouw Berghorst lijdt al langere tijd aan depressiviteit en heeft geregeld geheugenproblemen. Ze zou niet zelfstandig kunnen wonen, meent hoofdzuster Ada van de Veen. Ze heeft bij praktisch alles hulp nodig, behalve met eten. Maar als dat niet vlak voor haar neer wordt gezet, pakt ze het niet. Thuis zou ze in bed blijven liggen en mogelijk niet meer eten en drinken. Antoinette Reerink, 29 januari 2013 Het gezicht van extramuralisering De overheid zet flink de vaart achter een al eerder ingezette trend, het zogeheten extramuraliseren: ouderen langer zelfstandig laten wonen en niet zo snel als vroeger naar een verzorgings- of verpleeghuis laten verhuizen. Sinds dit jaar komen mensen met een lichte zorgvraag niet meer in aanmerking voor een verblijf in een zorginstelling. De komende jaren zullen ook mensen met een zwaardere zorgvraag thuis moeten blijven wonen. Het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg is op zoek gegaan naar de uitwerking van dit beleid in de praktijk. Hoe kijken zorgaanbieders, woningcorporaties, wetenschappers en gemeenten aan tegen deze maatregelen en wie zijn eigenlijk de hulpbehoevende mensen die dit raakt? Journaliste Antoinette Reerink reisde het land door en sprak zowel met ouderen als met bestuurders en medewerkers in de sectoren wonen en zorg. Volg haar in de artikelenserie Het gezicht van extramuralisering

9 Dronter woonservicegebied voorbeeld voor Nederland Door Antoinette Reerink In Dronten worden ouderen goed bediend. Ze zijn tevreden over de zorg die ze krijgen, maar ze zijn vooral blij dat ze in deze noordelijke hoek van Flevoland relatief lang zelfstandig kunnen blijven wonen. Ze gaan langzamer achteruit dan veel senioren elders, omdat er om hen heen een goed geolied netwerk is gespannen. Dat is de verdienste van het zogeheten woonservicegebied in Dronten, zegt George de Kam, emeritus hoogleraar maatschappelijk ondernemen. Hij rondde een half jaar geleden een onderzoek af van de Radboud Universiteit Nijmegen naar tien woonservicegebieden in Nederland. In de jaren negentig zijn de eerste woonservicegebieden ontstaan. Inmiddels zijn er meer dan tweehonderd van deze speciale zones in Nederland. Gemeenten, woningcorporaties, welzijnsorganisaties en zorgorganisaties werken intensief samen aan een veilig woon- en leefklimaat voor kwetsbare mensen, zoals ouderen. Veel van de 200 initiatieven stellen nog niet zo veel voor, ze bestaan vooral op papier. Maar niet in Dronten. Daar heeft het woonservicegebied concreet vorm gekregen. Twaalf jaar geleden nam de gemeente, samen met zorgaanbieder Coloriet en woningcorporatie OFW, het initiatief voor een woonservicegebied, genaamd Rond de Regenboog. Het gebied met een straal van zo n 700 meter is, zoals de naam aangeeft, geconcentreerd rond het woonzorgcentrum De Regenboog van Coloriet. Deze zorgorganisatie is de voortrekker van het initiatief. Hier in Dronten ontlook al vroeg het streven om hulpbehoevende mensen zo veel mogelijk in hun eigen woning te verzorgen. Precies hetgeen het kabinet nu in hoog tempo in heel Nederland wil doorvoeren: het zogeheten extramuraliseren, waarbij mensen alleen nog aanspraak maken op zorg buiten de muren van een instelling, zoals thuiszorg. Alle huisvestingskosten moeten zij zelf betalen. Roel Faas is de trotse maar ook bescheiden locatiedirecteur van De Regenboog. Op de vraag of hij begin deze eeuw de actuele ontwikkelingen al zag aankomen, antwoordt hij: Je kan ons een vooruitziende blik toedichten, maar voor ons was het pure noodzaak. Er was hier nauwelijks seniorenhuisvesting. Wij nemen mensen zónder complexe zorgbehoefte al helemaal niet op en laten zien dat dat heel goed kan. Dat is een succesverhaal voor heel Nederland geworden. Ik zie het nieuwe kabinetsbeleid dan ook met vertrouwen tegemoet.

10 De infrastructuur van nieuw land loopt altijd achter bij de behoefte. De eerste bewoners van Flevoland arriveerden in 1962, toen er nog niets in de polder was. De nieuwkomers van toen - overwegend agrariërs - gaan nu een beroep doen op seniorenhuisvesting, maar daar is Flevoland niet rijk mee bedeeld. Het eerst volgende verzorgingshuis staat in Elburg of Lelystad, vertelt Faas in zijn werkkamer. De gemeente, Coloriet en OFW besloten in 2000 de kansen te benutten van de situatie destijds. Voor de huisvesting van senioren moest een inhaalslag gemaakt worden en de Regenboog stond aan de vooravond van een renovatie. Dat heeft geresulteerd in een woonzorgcentrum met 132 intramurale plaatsen. Hieronder vallen groepswoningen voor ouderen met dementie en een multifunctioneel dienstencentrum voor de wijk, inclusief een overdekt wijkplein met restaurant. In de 120 aanleunwoningen naast De Regenboog kunnen zowel mensen mét als zonder indicatie voor intramuraal verblijf terecht. Op directe loopafstand van De Regenboog is het witlichtblauwe wooncomplex De Woonark in de vorm van een schip verrezen. Hierin zijn 82 zelfstandige appartementen gebouwd voor ouderen en gehandicapten, met een denksportcentrum op de begane grond. Een derde van de bewoners van de Woonark krijgt zware zorg, een derde lichte en een derde is niet zorgbehoevend. De Woonark is via een overdekte luchtbrug verbonden met De Regenboog. Omdat er ook veel fitte mensen wonen, die het een geruststellende gedachte vinden dat ze later op deze plek zorg kunnen krijgen, helpen bewoners elkaar veel. Dat draagt bij aan de gemeenschapszin en een goede sfeer. Professor De Kam vindt Dronten een goed voorbeeld hoe een woonservicegebied ingericht kan worden. Er zijn bijna mensen gehuisvest, waarvan zelfstandig wonende 70- plussers. Slechts één op de 150 ouderen zit er in een verzorgings- of verpleeghuis, terwijl die verhouding in het woonservicegebied De Bilt-West bijvoorbeeld, dat ook goed staat aangeschreven, 1 op de 12 is. Coloriet heeft zich heel erg ingespannen zorg aan huis te brengen, zegt De Kam. Dronten heeft bijna geen intramurale plaatsen en doet het voortreffelijk. De extramuralisering is er heel ver doorgevoerd. Dat is misschien wel de toekomst voor Nederland. Een enquête onder senioren en andere betrokkenen diende als basis voor het ontwerp van het woonservicegebied. Daaruit bleek dat ouderen twee dingen heel belangrijk vinden. Zij willen andere mensen ontmoeten en zoeken veiligheid, vertelt Faas.

11 Met die twee aspecten, ontmoeting en veiligheid, wordt voortdurend rekening gehouden. Wij waren aanvankelijk van plan een boodschappenservice op te zetten, maar die bleek helemaal niet gewenst, legt locatiedirecteur Faas uit. Ouderen vinden het fijn hun boodschappen zelf te doen, dan komen ze andere mensen tegen. Wel vinden ze het prettig als de tassen bij hun woning worden afgeleverd. Ook evenementen brengen ontmoetingen tot stand. Daarom werkt De Regenboog samen met het algemeen sociaal culturele centrum de Meerpaal, nu partner van de initiatiefnemers van het woonservicegebied. De Meerpaal staat in het (winkel)centrum van Dronten, een halve kilometer verderop. De Regenboog en De Meerpaal proberen hun activiteiten op elkaar af te stemmen, maar Faas voelt ook een zekere concurrentie van de Meerpaal. De Regenboog wil dat evenementen zorgen voor een bruisend wijkplein in het woonzorgcomplex. De meeste ouderen aarzelen echter om er naar toe te gaan omdat het toch doet denken aan het klassieke bingoën in het bejaardenhuis. Daar ga je pas heen als je oud bent, zeggen veel senioren. Naast een levendige omgeving is veiligheid cruciaal. Faas: Als je ouderen de zekerheid kan bieden dat er altijd zorg op afroep beschikbaar is, dus ook s nachts, dan geeft hen dat het vertrouwen om thuis te blijven wonen. Bij ons is de responstijd maximaal een kwartier. We bieden bovendien een samenhangend pakket van zorg en diensten. Daar zijn we best trots op. Uit het onderzoek onder leiding van professor De Kam naar de effecten van woonservicegebieden in Nederland bleek dat ouderen er minder snel achteruit gaan en langer zelfstandig blijven wonen dan ouderen in een gewone wijk. Ze functioneren er beter omdat ze er aandacht krijgen van elkaar en gekend worden door professionals en hun sociale omgeving. Woonservicegebieden doen dus waar ze voor zijn bedoeld: ouderen zo lang mogelijk zelfstandig laten wonen. Inzoomend op Dronten, constateren de onderzoekers dat de zorg voor ouderen er beter is geregeld dan in vergelijkbare gemeenten. Ouderen wonen in Dronten langer thuis. Volgens Faas komt dat omdat in Dronten heel bewust eerst naar versterking van de eigen regie en het netwerk van ouderen wordt gekeken en pas daarna professionele hulp wordt overwogen. De initiatiefnemers van het woonservicegebied kijken scherp naar de vraag achter de vraag en

12 niet zozeer naar bestaande rechten en voorzieningen. Het woonservicegebied is daar een goed vehikel voor omdat het zo geconstrueerd is dat het maatwerk kan bieden. Als iemand zijn welbevinden op peil kan houden, stelt hij de vraag naar zorg uit, ervaart Faas. Het is door de onderzoekers van de Radboud Universiteit niet precies uitgezocht, maar zij vermoeden het ook. Faas vertelt over een echtpaar met wie het prima ging vanwege de ondersteuning van hun dochter. Die dochter ging twee weken op vakantie waardoor het snel minder goed ging met haar ouders. Na contact met de gemeente, kreeg het echtpaar uiteindelijk een scootmobiel, maar uiteindelijk bleek dat ze daar helemaal niet op zaten te wachten. Ze hadden in de vakantie alleen twee keer een ritje naar het centrum gewild. Ter illustratie geeft de directeur van De Regenboog ook het voorbeeld van iemand die goed woonde maar zijn tuin niet kon onderhouden en daardoor zijn huis dreigde te verlaten. Wij hebben verhuizing ontraden en bieden nu hulp bij het tuinonderhoud aan. Ik geloof echt dat een investeringen in welzijn de zorgvraag vermindert. Daar kleeft wel een lastig probleem aan, vertellen zowel Faas als De Kam. De investeerder in welzijn en aangepaste woningen, meestal de gemeente, profiteert niet van zijn inspanningen. Het is de zorgverzekeraar die incasseert. Die hoeft immers minder zorg te vergoeden. Volgens Faas is dat probleem alleen te ondervangen als behalve de huishoudelijke hulp, ook de begeleiding en persoonlijke verzorging van ouderen bij gemeenten worden ondergebracht. Oftewel, als nog meer AWBZ-zorg naar de Wmo gaat. Dan voelen gemeenten de opbrengst van investeringen in welzijn van ouderen ook in hun eigen portemonnee. De Kam zou het wel een goed idee vinden als zorgverzekeraars aan investeerders, zoals de gemeente Dronten, een zekere vergoeding zouden geven. Want zoals het nu gaat, zien wethouders de extramuralisering met gemengde gevoelens tegemoet, constateert De Kam. Dronten laat zien dat het woonservicegebied een grote aantrekkingskracht op ouderen heeft. Bij de laatste telling stonden er maar liefst 600 mensen op de wachtlijst. De Kam ziet hierin het bewijs van een succesformule, maar tegelijkertijd ook een risico. Sommige ouderen voelen zich genoodzaakt naar het woonservicegebied te verhuizen omdat de hulp daar zo goed is en elders wordt verwaarloosd.

13 Die exclusiviteit wijst De Kam af, want die zou mensen noodzaken hun eigen omgeving en sociaal netwerk te verlaten, precies tegengesteld aan wat beleidsmakers beogen. Het viel de onderzoekers bovendien op dat nieuwkomers in het woonservicegebied Dronten niet zo makkelijk aansluiting bij de buurt vinden. De Kam zou het liefst zien dat er een landelijk dekkend netwerk van woonservicegebieden zou zijn. Ook is er wel wat kritiek op de samenwerking met andere zorgverleners. Zorgaanbieder Icare is geen partner van het woonservicegebied en maakt dus ook geen deel uit van het zogeheten integrale wijkzorgteam, omdat organisatiebelangen dat belemmeren elke organisatie wil zelf zo veel mogelijk klanten. De relatie met huisartsen is bovendien zwak. Er is volgens De Kam nog geen woonservicegebied dat alles 100 procent in orde heeft, en daar moeten ook geen blauwdrukken voor worden ontwikkeld, want elke regio heeft zijn eigen problemen en kansen. Wel is duidelijk welke bouwstenen nodig zijn voor een goed functionerend woonservicegebied: aangepaste woningen, een goede afstemming tussen zorg en welzijn en tenslotte een stevig netwerk om ouderen heen. Faas zegt dan ook dat hij de afgelopen jaren veel heeft geleerd. Hoe tevreden hij ook is, sommige dingen zou hij toch anders doen. Het stempel van de zorgaanbieder is hier te duidelijk zichtbaar. Je wilt geen aparte zorgentiteit zijn, maar zo wordt het wel gevoeld. Ja, De Regenboog is en blijft een zorginstelling. De hoofdingang van De Regenboog is daar een toonbeeld van. Die ademt te veel een zorgsfeer, vindt Faas. Voordat je bij het restaurant komt, moet je langs een servicebalie met een medeweker die vraagt wat je komt doen. Dat werpt een drempel op voor de toegang naar het restaurant. Dat zou ik nu zeker anders doen. Hij heeft ook een dubbel gevoel over de regierol die zijn eigen organisatie zo nadrukkelijk op zich heeft genomen. Eigenlijk hoort die regie bij de gemeente te liggen. Wij zijn altijd heel erg enthousiast geweest over het concept en bereid er veel energie in te steken. Daardoor lijkt het dat de gemeente en de woningcorporatie wat achterover leunden. Liever had ik meer met hen gedeeld. Volgens De Kam is het woonservicegebied beslist geen achterhaald concept. Het kan heel veel betekenen nu het kabinet vaart zet achter het scheiden van wonen en zorg en extramuralisering, zegt hij. In Nederland zou het aantal woonservicegebieden uitgebreid moeten worden, dat helpt als mensen straks geen indicatie meer krijgen voor een

14 verzorgings- of verpleeghuis. In principe is dit een deel van de oplossing. Een kritische kanttekening wil Faas hierbij nog wel plaatsen. Op een gegeven moment bereik je een grens en moet je je afvragen hoeveel het kost om zorg bij mensen thuis te brengen. Misschien blijkt het dan toch goedkoper om mensen binnen een instelling te helpen. Die moeilijke discussie zullen we op een gegeven moment zeker nog krijgen. Antoinette Reerink, 7 februari 2013 Het gezicht van extramuralisering De overheid zet flink de vaart achter een al eerder ingezette trend, het zogeheten extramuraliseren: ouderen langer zelfstandig laten wonen en niet zo snel als vroeger naar een verzorgings- of verpleeghuis laten verhuizen. Sinds dit jaar komen mensen met een lichte zorgvraag niet meer in aanmerking voor een verblijf in een zorginstelling. De komende jaren zullen ook mensen met een zwaardere zorgvraag thuis moeten blijven wonen. Het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg is op zoek gegaan naar de uitwerking van dit beleid in de praktijk. Hoe kijken zorgaanbieders, woningcorporaties, wetenschappers en gemeenten aan tegen deze maatregelen en wie zijn eigenlijk de hulpbehoevende mensen die dit raakt? Journaliste Antoinette Reerink reisde het land door en sprak zowel met ouderen als met bestuurders en medewerkers in de sectoren wonen en zorg. Volg haar in de artikelenserie Het gezicht van extramuralisering

15 De overheid doet alsof mensen met een lichte zorgvraag niet meer bestaan Door Antoinette Reerink Nederland heeft een groot tekort aan aangepaste woningen voor ouderen. Dat stelt Harry Rietveld, directeur-bestuurder van woningcorporatie SOR. Wie een dag met hem meeloopt, krijgt in korte tijd een levendig beeld van de ontwikkeling van de seniorenhuisvesting, inclusief de ingrijpende veranderingen die aanstaande zijn. Als de kabinetsmaatregelen ter sprake komen die de toegang tot verzorgings- en verpleeghuizen beperken, is zijn boodschap helder: Natuurlijk is extramuraliseren een goede trend maar doe het langzamer, zodat we voldoende geschikte seniorenwoningen kunnen bouwen. Anders gebeuren er ongelukken. In Rietveld (59) trad 27 jaar geleden aan als hoogste man van SOR en bracht er het aantal woningen, bedrijfsruimten en verzorgingsplaatsen van naar SOR is met 65 gebouwen en een jaarlijkse huuropbrengst van 65 miljoen euro een van de drie grootste corporaties in ons land die zich louter richten op 55-plussers. Anders dan Woonzorg Nederland en Habion, werkt SOR niet landelijk maar alleen in de regio Rotterdam en de Hoeksche Waard. Ferme uitspraken schuwt Rietveld niet. Zoals: Vóór 2020 moeten we in Nederland de helft van alle verzorgingshuizen sluiten. En: Ik hoop dat er binnenkort ophef ontstaat over de sluiting van een verzorgingshuis, want mensen hebben geen idee wat er allemaal staat te gebeuren. Om zijn verhaal kracht bij te zetten, rakelt Rietveld uit het hoofd indrukwekkende cijfers van het ministerie van VWS op. Bijvoorbeeld dat sinds 1980 het aantal 80-plussers meer dan verdubbeld is (tot ) terwijl de het aantal plaatsen in verzorgings- en verpleeghuizen met een vijfde afnam (tot ). Met andere woorden: Nederland mag dan nog steeds doorgaan voor kampioen intramuraliseren, inmiddels worden bejaardenhuizen al jaren langzaamaan afgebouwd. De komende tijd zet het kabinet echter flink de vaart achter dit zogeheten extramuraliseren. Over drie jaar mogen mensen die intensieve begeleiding en uitgebreide verzorging nodig hebben, in jargon mensen met een zorgzwaartepakket (zzp 4), niet meer naar een verzorgings- of verpleeghuis. Dit jaar al moeten ouderen met wat minder ernstige

16 klachten ( zpp 1 en 2) zichzelf thuis redden. Rietveld voorspelt dat over zeven jaar zeker de helft van het huidige aantal verzorgingshuisplaatsen, in totaal, opgedoekt is. Eenvoudig zal dat voor ouderen niet zijn, meent Rietveld, omdat er een groot tekort is aan aangepaste woningen. In Oud- Beijerland zet SOR daarom nu 203 appartementen neer volledig op de doelgroep afgestemd (zzp 1-4). In 2010 werd met de bouw aan het Koninginneplein begonnen, waar voorheen een klassiek verpleeghuis stond. Onderdeel van het project De Gravin is de bouw van winkels, een supermarkt en een kleinschalige woonvorm voor 42 ouderen met dementie (mensen met zzp 4 of hoger). Ook dagverzorging voor mensen met een verstandelijke beperking en een kinderdagverblijf zitten er bij. Een geïntegreerd geheel van wonen, zorg, winkels en dienstverlening neerzetten, is de kern van onze filosofie, licht Rietveld toe. De ruime lichte appartementen (minimaal 85 m2 en drie kamers) voor zelfstandig wonende senioren, zijn allemaal bereikbaar met een lift en hebben een luxe uitstraling; hout aan de gangwanden, geen ziekenhuisachtige linoleumvloeren. Tussen woon-, slaap- en logeerkamers zitten schuifdeuren zodat bedlegerige bewoners met hun huiskamer in verbinding kunnen blijven. De badkamers zijn groot, drempels ontbreken drempels, de brede deuren gaan met één druk op de knop vanzelf open, ook in de fietskelder. Alle appartementen hebben domotica waarmee onder andere een Skype-verbinding via de intercom te realiseren is. Daarmee kunnen bewoners niet alleen zien wie er voor de deur staat, maar kunnen zij ook non-stop live met familie of zorgverleners praten. Er komt een restaurant voor bewoners en andere bezoekers, geëxploiteerd door de zorgorganisatie. In de zeven gesloten woongroepen voor dementerenden aan de andere kant van het Koninginneplein zit nog meer technologie. Bewoners leven in een huiselijke omgeving, maar hebben door de volgsystemen weinig privacy. Veiligheid staat voorop. De bewegingsvrijheid

17 van de patiënten is er beperkt maar in een afgesloten tuin kunnen zij wel de benen strekken. De Gravin is gebouwd volgens het programma van eisen van SOR en de huurder, Stichting Zorgwaard. De huurprijs van de zelfstandige woningen is 630 euro (exclusief servicekosten), net onder de huursubsidiegrens. SOR zegt dat deze woningen door alle aanpassingen tot duurder zijn om te bouwen dan gewone appartementen. Mensen die bij SOR een woning in de vrije sector huren, compenseren die kosten met relatief hogere huren. Wat hier verrijst, lijkt in niets op de bejaardenoorden uit de jaren 50 en 60. Die werden gebouwd om de woningnood van jongeren te leningen. Ouderen, soms amper 60-jaar, trokken er na de oorlog en masse in, om hun woningen vrij te maken voor de jongere generatie en leefden soms met meerderen op één kamer. Dat komt steeds minder vaak voor. Ziet u ook de voordelen van scheiden van wonen en zorg? Jazeker, ik denk dat de burger er aan toe is. De regie uit handen moeten geven, is een schrikbeeld van babyboomers. We weten dat over tien jaar de vraag naar specifieke woningen erg hoog zal zijn omdat de babyboomers dan 75-plus worden. We zullen veel meer moeten bouwen voor mensen met specifieke leefstijlen. We weten ook dat het aantal mensen met dementie in 2050 tot meer dan een half miljoen zal oplopen en dat zelfstandig wonen voor hen heel lastig is. We zullen dus hoe dan ook een klein segment verpleeghuizen nodig hebben. Had u de kabinetsmaatregelen niet al lang kunnen zien aankomen? Natuurlijk wel. Daarom hebben we al veertien jaar geen klassieke verzorgingshuizen meer gebouwd. Maar nu gaat de overheid het extramuraliseren ineens versneld doorvoeren. De bouw van aangepaste seniorenwoningen kan je niet per decreet opleggen. Het versneld afschrijven van bestaande verzorgingshuizen is in werkelijkheid niet zo eenvoudig. Als een gebouw nog niet is afgeschreven, moet iemand de onbetaalde rekening betalen. De zorgsector wordt nu ineens in drie jaar geconfronteerd met een grote krimp, terwijl er minstens aangepaste woningen te weinig zijn. De overheid en lokale politiek hebben het te lang af laten weten. Zij doen nu net alsof mensen met zzp 1 en 2 niet meer bestaan.

18 Is een tekort aan woningen niet in uw belang? Dat is waar. Corporaties zorgen er zelf altijd voor dat er een tekort is. Anders bouwen we niet. In Rotterdam zijn veel te veel verzorgingshuizen (4.000 bedden waarvan SOR er zeker heeft). Daar moeten we er gewoon een paar van sluiten. In Ommoord stonden maar liefst 10 verzorgingshuizen in één wijk. Dat is te veel. En misschien moet het enige verzorgingshuis in het dorp wel dicht als het niet meer voldoet aan de eisen van deze tijd. Dat is een hard besluit, dat we niet moeten nemen voordat er vervangende seniorenwoningen staan. U sloot onlangs een alliantie met Lelie Zorgroep. Om problemen te ondervangen? Het kabinetsbeleid versterkt de behoefte aan allianties, ja. Woningcorporaties en zorgorganisaties zullen beter van elkaar op de hoogte moeten zijn. De zorg loopt meer risico en daar ben ik ook bij betrokken. Zorgorganisaties met een lange termijnvisie zullen het redden, kleine instellingen die alleen vanuit hun aanbod denken, verliezen de wedstrijd. Een nieuwe tijd is aangebroken. Zorgkantoren kopen in 2013 twaalf procent minder zorg in, omdat mensen met de lichtere beperkingen niet meer in het verzorgingshuis komen. Zorgorganisaties moeten buiten de AWBZ huurders zoeken voor hun lege kamers. Dat wordt een ernstig probleem. Wie gaat daar wonen? Volgens het woningwaarderingsstelsel kan een zorginstelling 350 euro vragen voor een appartement, waar het zelf 800 euro voor moet betalen. Moet de zorgaanbieder zelf opdraaien voor die 450 euro extra kosten voor algemene ruimten en veiligheidsvoorzieningen? Instellingen dreigen kapot te gaan. Met onze alliantie zorgen wij dat Lelie Zorggroep niet door het ijs zakt. Wat moet er concreet gebeuren om narigheid te voorkomen? Een transitiefase van zeven tot acht jaar zou de pijn verzachten. De overheid denkt er te zijn als oude verzorgingshuizen worden omgezet in zelfstandige woningen: een huisnummer erop en klaar is Kees. Maar het bestaande vastgoed is niet geschikt om bewoners met een lichte zorgvraag huisvesting zelf te laten betalen. Zelfstandig wonen is heel wat anders dan een kamertje verhuren. Wie betaalt dan de recreatiezaal en de receptionist? Alleen omkatten is een doodlopende weg. Bestaande contracten tussen de corporaties en zorgorganisaties zijn vroeg of laat onhoudbaar, meent Rietveld. Zorgaanbieders worden verhuurders bij scheiden van wonen en zorg. Maar zij hebben een huurovereenkomst met mij. Moet de zorgorganisatie straks een Alzheimerpatiënt uit huis zetten, omdat hij de huur niet betaalt? Alleen op papier omzetten van de huidige voorraad gebouwen is niet de oplossing. We moeten via investeringen de ombouw versneld stimuleren.

19 U bepleit dus een overgangsfase en stimulering van investeringen? Ik heb al vijf jaar geleden gezegd dat de overheid investeringen moet stimuleren. Nu ligt de bouw stil. Vastgoedorganisaties floreren bij hoge inflatie en de keuze om weinig te investeren. Als je niets doet, heb je geen zorgen. Wij hebben het onszelf moeilijk gemaakt door extreem veel te bouwen in crisistijd. Dat levert me soms hoofdpijn op. De overheid zou investerende corporaties, die iets toevoegen, juist moeten belonen met een investeringsaftrek. Nu scheert de overheid ons kaal met heffingen, dat is onverstandig. Liggen veel projecten van u stil? Ja, we hadden nog 600 woningen in voorbereiding. In Oostvoorne en ergens anders in Oud-Beijerland ben ik voorlopig met bouwen gestopt. In het midden van het dorp Oud- Beijerland is nu een gapend gat, omdat ik daar een project heb stilgelegd. SOR is een normaal bedrijf. Ik kon elk jaar 50 miljoen euro investeren, maar we gaan per jaar 5 miljoen aan heffingen betalen. We hadden een bedrijfsresultaat tussen de 3 en 5 miljoen euro. Dat is nu negatief. Over 2012 hebben wij een gigantisch verlies geleden van 3,5 miljoen euro. Voor het eerst in 27 jaar. Rietveld vertelt dat corporaties in een verkeerde periode heel veel woningen hebben opgeleverd, ze konden de crisis niet voorzien. Mensen werden voorzichtig met verhuizen, ze konden hun koophuizen moeilijk kwijt. Daardoor hebben we in de vrije sector met veel meer leegstand te maken gekregen, zegt de directeur. Daar zijn de vennootschapsbelasting en heffingen van de overheid bovenop gekomen. Gelukkig kunnen we tegen een stootje, maar ik kan niet elk jaar 3 miljoen verlies maken. Daarom leggen we de nieuwbouw stop. Ik moet mensen ontslaan. De afdeling vastgoedontwikkeling van tien man is bijna gehalveerd in een jaar tijd. Profiteert u niet ook van de crisis? Ik klaag niet. SOR heeft voordelen omdat we alleen voor ouderen bouwen, dat betekende tot voor kort bijna geen leegstand en weinig vandalisme, maar de risico s nemen toe door veranderende regels. Ik heb inderdaad ook voordelen van de crisis. Ons grootste risico is het renterisico. De rente is veel verder gedaald dan gedacht. De projecten die worden opgeleverd hebben veel lagere bouwkosten dan begroot, omdat de concurrentie in de aannemersmarkt extreem is toegenomen. Van onze jaarlijkse 65 miljoen euro huur opbrengt, gaat 35 miljoen onmiddellijk de deur uit aan rentebetalingen. Corporaties hebben het geluk dat de rente al tien jaar dalende is en dat zij oud bezit konden verkopen voor fantastische prijzen. Wij teren op de lage rentes

20 waarmee ik bedrijfsruimten en middeldure woningen heb kunnen bouwen voor verhuur. Dat is 20 procent van ons bezit. In die zin is SOR heel atypisch. Kunt u uw bedrijfspanden dan niet verkopen? Misschien moeten we die verkopen ja, maar het is juist één van mijn kurken. Die wil ik niet kwijt, daarom stop ik liever met investeren. Bovendien is verkopen lastig in een markt die niet koopbereid is. Ik hoop dat het nieuwe kabinet een realistische kijk op de sector krijgt. Iedereen is gebaat bij een gezond investeringsklimaat, maar natuurlijk vooral onze huurders. Antoinette Reerink, 12 februari 2013 Het gezicht van extramuralisering De overheid zet flink de vaart achter een al eerder ingezette trend, het zogeheten extramuraliseren: ouderen langer zelfstandig laten wonen en niet zo snel als vroeger naar een verzorgings- of verpleeghuis laten verhuizen. Sinds dit jaar komen mensen met een lichte zorgvraag niet meer in aanmerking voor een verblijf in een zorginstelling. De komende jaren zullen ook mensen met een zwaardere zorgvraag thuis moeten blijven wonen. Het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg is op zoek gegaan naar de uitwerking van dit beleid in de praktijk. Hoe kijken zorgaanbieders, woningcorporaties, wetenschappers en gemeenten aan tegen deze maatregelen en wie zijn eigenlijk de hulpbehoevende mensen die dit raakt? Journaliste Antoinette Reerink reisde het land door en sprak zowel met ouderen als met bestuurders en medewerkers in de sectoren wonen en zorg. Volg haar in de artikelenserie Het gezicht van extramuralisering

21 Verzorgingshuis weg, hele dorp gedupeerd De imposante entree van woonzorgcentrum De Weyert ademt bepaald niet de sfeer van een klassiek bejaardentehuis. Met zijn ruime constructie van glanzend hout en glimmend glas is dit complex een van de grootste gebouwen in het Drentse dorpje Dwingeloo. Een moderne blikvanger, die niettemin goed in de landelijke omgeving past. Na een verbouwing van circa 5,5 miljoen euro, die in november 2012 werd afgerond, denkt De Weyert voorbereid te zijn op de toekomst. Als de jongste maatregelen van het kabinet tenminste geen roet in het eten gooien. De opvallende gevel, nadrukkelijk gericht op de oude Brink van Dwingeloo, mocht beslist geen zorguitstraling krijgen. Dat wilden woningcorporatie Actium (de eigenaar) en zorgverlener ZZWD (de huurder) niet. De ingang van het complex, bestaande uit 28 aanleunwoningen en een verzorgingshuis voor maximaal 60 ouderen waarvan 12 plaatsen voor ouderen met dementie in twee groepswoningen, moet gastvrijheid uitstralen: niet alleen voor bewoners en personeel van het woonzorgcentrum, maar voor het hele dorp. Gerard Schoep, directeur-bestuurder van Zorgcentra Zuidwest Drenthe (ZZWD), vertelt tijdens een rondleiding langs de geclusterde woningen dat de aangekondigde bezuinigingen op de ouderenzorg weleens heel verkeerd kunnen uitpakken in krimpgebieden zoals rond Dwingeloo. Ze leiden volgens hem tot uitkleding of zelfs sluiting van verzorgingshuizen op het platteland, waardoor ontmoetingsplekken en algemene voorzieningen verdwijnen voor hele dorpen. En die sluiting zou weer een averechts effect hebben op wat de overheid beoogt; namelijk dat ouderen langer in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen, ondersteund door hun persoonlijke netwerk.

22 De Weyert biedt volgens Schoep allerlei algemene voorzieningen die een functie hebben voor de hele dorpsgemeenschap. Zo zijn in het restaurant van het woonzorgcomplex ook buitenstaanders welkom. In de volwaardige horeca-keuken bereiden koks dagelijks 150 warme maaltijden voor senioren uit de regio die niet meer zelf kunnen koken. In de Weyert vinden ook dagactiviteiten plaats, zoals geheugentrainingen, en er is een kapsalon die volgens Schoep een wijkfunctie heeft. Natuurlijk is er nog een klein winkeltje waar iedereen terecht kan. Dat winkeltje kan dan wel niet opboksen tegen de prijzen van de nabije C1000 maar de mensen die moeilijk naar de gewone winkels kunnen, zijn er blij mee. In het regeerakkoord is afgesproken dat ouderen die naar een instelling verhuizen, zelf gaan betalen voor hun huisvesting, gas, licht, water en voorzieningen. Alleen de zorg zal nog worden vergoed. Mensen met een relatief beperkte zorgbehoefte kunnen niet langer in het verzorgings- of verpleeghuis terecht. Op de vrijgekomen plaatsen kunnen gewone huurders komen, maar als zij niet meebetalen aan de algemene voorzieningen in het woonzorgcomplex, komen die onder druk te staan. Ik denk dat zorgaanbieders in krimpgebieden op termijn gedwongen worden huizen te sluiten, zegt Schoep. Verzorgingshuizen zullen met leegstand te maken krijgen, terwijl er tegelijkertijd een tekort dreigt aan geschikte huisvesting voor zelfstandig wonende ouderen. Het aantal ouderen in de regio groeit de komende tijd nog wel, maar het inwonertal loopt in dit gebied terug. Deze krimp van het aantal inwoners leidt tot een relatief hogere vergrijzing en dat zet de voorzieningen onder druk. Schoep maakt zich zorgen dat er onvoldoende jongeren zijn om de ouderen thuis te ondersteunen en ook onvoldoende passende seniorenwoningen met goede faciliteiten. Zijn organisatie heeft drie relatief kleine locaties. Naast Dwingeloo zijn er in Ruinen en Havelte woonzorgcomplexen waar aanleunwoningen gebouwd zijn rond een verzorgingshuis (met lichte zorg maar ook verpleeghuiszorg). De tafeltje-dekjeservice die wij niet alleen vanuit onze locatie in Dwingeloo organiseren maar ook in Ruinen en Havelte, komt onder druk te staan, specificeert Schoep zijn betoog. Misschien is het straks niet meer mogelijk mensen warme maaltijden thuis te brengen. Wellicht verdwijnt