Het verhaal van Kortemark in W.O. 1

Transcriptie

1 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 1

2 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 Inleiding Bijna honderd jaar geleden stond de wereld aan de vooravond van een nooit eerder geziene ramp. Een wereldbrand waarbij tientallen nationaliteiten elkaar zouden bestrijden met de meest gruwelijke wapens. Een oorlog waarbij in vier jaar tijd miljoenen mensen zouden omkomen. De Eerste Wereldoorlog werd niet voor niets De Groote Oorlog genoemd. Het westelijk front strekte zich uit van de Vlaamse kust (Nieuwpoort) tot aan de Zwitserse grens. Een honderden kilometers lang front waar diverse partijen elkaar vier jaar lang onophoudelijk bestookten. Ook in West-Vlaanderen en meer specifiek in de Westhoek had de Eerste Wereldoorlog gigantische gevolgen. De bevolking sloeg massaal op de vlucht, de hele streek werd verlaten terwijl duizenden en duizenden soldaten er vochten tot de laatste snik. Uiteindelijk, op het einde in 1918, was de streek onherkenbaar verminkt. Het mooie landschap en de eeuwenoude pittoreske dorpen waren verwoest. Handzame, Kortemark, Werken en Zarren kwamen achter de frontlijn in het Duits bezette gebied te liggen. Vier jaar lang moesten de burgers, die in de begindagen van de oorlog het hazenpad niet hadden gekozen, samenleven met de vijand. Een lange periode, van angst, nieuwe wetten en opeisingen was aangebroken. Heel wat militaire infrastructuur verscheen en de Duitsers gebruikten de omgeving van Kortemark als opslagplaats, kantonnement, vliegveld, oefenterrein, De laatste uitvalsbasis voor het front. Vanaf de tweede helft van de oorlog werd de regio alsmaar vaker onder vuur genomen door de geallieerden, wat vanaf de zomer van 1917 tot een volledige evacuatie van de streek leidde. Toen vanaf eind september 1918 het eindoffensief door de dorpen raasde bleven Kortemark en zijn dorpen grotendeels vernield achter. Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 2

3 Het begin Wanneer in juni 1914 de kroonprins van Oostenrijk in Sarajevo werd gedood tijdens een aanslag zette dit een onstopbare reeks oorlogsverklaringen in gang. Al vlug stonden de blokken Rusland-Servië en Oostenrijk-Hongarije- Duitsland lijnrecht tegenover elkaar. Rusland mobiliseerde zijn troepen, waarop Duitsland hetzelfde deed en Rusland op 3 augustus 1914 de oorlog verklaarde. Omdat Duitsland verwachtte dat Frankrijk zich als Russisch bondgenoot zich in de strijd zou werpen beslisten ze om eerst Parijs te doen vallen, daar Rusland veel meer tijd zou nodig hebben om te mobiliseren. Duitsland hoopte Frankrijk reeds op de knieën te hebben alvorens Rusland volledig zou gemobiliseerd zijn en zich aldus met volle sterkte zich te kunnen concentreren op één front: het oostfront bij Rusland. Later is dit, mede door heel wat tactische blunders, volledig anders gelopen waardoor Duitsland op twee fronten tegelijkertijd moest inzetten. Om Frankrijk aan te vallen wilden de Duitsers vrijgeleide door het neutrale België. België wilde echter zijn neutraliteit behouden en weigerde. Eind juli 1914 gonsde het bij de inwoners van België en dus ook in Kortemark al van de geruchten als zou een oorlog op til zijn. Op 28 juli leek die vrees voor het eerst gegrond toen deels gemobiliseerd werd en er reeds enkele dagen later een volledige mobilisatie volgde. Op 4 augustus 1914 uiteindelijk viel Duitsland ons land binnen. Het kleine Belgische leger was helemaal niet opgewassen tegen de Duitse overmacht en al vlug vielen de forten van Luik en werden steden als Leuven, Brussel en Mechelen onder de voet gelopen. Uiteindelijk viel begin oktober 1914 ook de laatste Belgische vesting: Antwerpen. Wat overbleef van het Belgische leger trok zich terug richting Franse grens en kon uiteindelijk met de steun van o.a. de Fransen en Britten stand houden in de Westhoek. Na de 1 e slag van Ieper en de slag aan de IJzer, eind oktober 1914, stagneerde het front voor vier lange jaren. In Kortemark duurde het dus nog bijna drie maanden alvorens het oorlogsgeweld effectief voelbaar zou worden in de regio. Dat betekent echter niet dat er niets aan de hand was. Naast de eerder vernoemde mobilisaties die heel wat jonge mannen naar het front stuurden, waren er ook nieuwe reglementen, het activeren van de burgerwacht, de vluchtelingen uit het binnenland, de vele doortochten van Duitse verkenners (algemeen Ulanen genoemd) en de eerste schermutselingen die ze hadden met Belgische en Franse soldaten. Daarnaast werden heel wat goederen opgeëist voor het Belgische leger en sneuvelden de eerste inwoners van Kortemark aan het front. In Kortemark werd aan het begin van de oorlog een burgerwacht ingesteld, bestaande uit brandweermannen en vrijwilligers. Ze kregen oude geweren tot hun beschikking en moesten vooral strategische punten als bruggen en Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 3

4 spoorwegen bewaken. Ze mochten ook ten strijde trekken tegen rondtrekkende Duitse verkenners. 1 29/07/1914 De regering bracht het leger op versterkte vredesvoet. De verloven van de klassen van 1910, 1911 en 1912 werden ingetrokken. 2 31/07/1914 Algemene mobilisatie in alle dorpen van Kortemark. Alle opgeroepenen moesten hun regimenten vervoegen. 3 04/08/1914 In Handzame 4 en Kortemark 5 luidden de klokken. De oorlog was uitgebroken. 11/08/1914 De arrondissementscommissaris van Veurne-Diksmuide vroeg alle gemeentebesturen een oplijsting te maken van de zaken die tot de bevoorrading van het Belgische leger konden dienen. 6 18/08/1914 Bij de gevechten rond Sinte-Margriete-Houtem sneuvelden de eerste soldaten uit Kortemark. Camiel Devriendt uit Handzame en Emiel Hindriks uit Kortemark waren de eerste slachtoffers. 7 Ook Sylvain Goderis uit Zarren sneuvelde diezelfde dag. 22/08/1914 Alle paarden werden opgeëist door het Belgische leger. Er was ondertussen ook een gigantische vluchtelingenstroom op gang gekomen. Dagelijks passeerden in Zarren 30 tot 40 treinen richting Frankrijk. 8 23/08/1914 Alle voertuigen moesten naar de kuststreek worden overgebracht, het werd eveneens verboden om per fiets rond te rijden. 9 24/08/1914 De burgemeester en veldwachter van Zarren gingen rond in het dorp en verplichtten alle inwoners om deuren en vensters te sluiten. Niemand mocht nog op straat, ook de kinderen werden vanuit school naar huis gestuurd /08/1914 Er reden 2 treinen met Belgische, Franse en Engelse troepen richting binnenland. Het front kwam dichterbij want men hoorde vanuit Zarren al het kanongebulder in de richting van Kortrijk. De Belgische vlag op de kerktoren werd ingetrokken uit vrees voor de Duitse verkenners in de buurt en enkele Zarrenaars maakten zich klaar voor de vlucht STEVENS M. CORTEMARCK p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p. 9 3 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p VERHAEGHE M. UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK 1953 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p. 21 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 4

5 Vluchtelingen Ongeveer een maand na het uitbreken van de oorlog kwamen de eerste vluchtelingen langs in de gemeente Kortemark. De meesten kwamen uit de driehoek Leuven-Brussel-Antwerpen, maar werden gemakkelijkheidshalve door de plaatselijke bevolking Mechelaars genoemd, omdat de meesten toch afkomstig waren uit de regio Mechelen. Reeds de eerste dagen na het uitbreken van de oorlog werden in alle gemeenten hulpcomités opgericht. Hierdoor waren de gemeenten dan ook grotendeels voorbereid op de komst van de vluchtelingen. De mensen werden zo goed als mogelijk opgevangen, meestal in openbare gebouwen of kloosters. Deze vluchtelingen brachten dan ook meestal de gruwelijke verhalen mee van Duitse moordpartijen en andere wandaden. Heel wat van deze vluchtelingen trokken bij het naderen van de Duitse troepenmacht, half oktober, verder richting Frankrijk. Ook opvallend was het steeds groeiend aantal treinen met militairen die frontwaarts trokken. In de verte hoorde men reeds het eerste gerommel van de kanonnen. 31/08/1914 Er waren een 50-tal vluchtelingen aangekomen te Zarren en men deed een omhaling voor beddegoed en voedsel /09/1914 Er kwamen per trein 87 vluchtelingen aan te Zarren. Ze werden ondergebracht in het Gesticht St. Jozef /09/1914 Er passeerde een trein met 2000 vluchtelingen. Deze reisden verder in de richting van Veurne. Er passeerden ook enkele treinen met Franse burgers die vanuit Amiens, via Zarren naar Duinkerke reisden /09/1914 Omdat men nog niet meteen de Duitsers verwachtte werd de Belgische vlag terug aan de kerktoren van Zarren opgehangen. Er passeerden ook enkele treinen vanuit Duinkerke met paarden, kanonnen en soldaten. 15 Ondertussen waren in Kortemark al zo n 160 vluchtelingen geregistreerd /09/1914 In Zarren passeerden opnieuw drie treinen met soldaten en materiaal /09/1914 Opnieuw passeerde een trein vol soldaten richting het front. 18 De in Kortemark aanwezige vluchtelingen kregen de kans om kosteloos uit te wijken naar Engeland. Een grote groep gaf hier gevolg aan DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 24 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 5

6 11/09/1914 Er reed een auto geladen met een (Engels?) vliegtuig door Zarren richting Esen. Diezelfde dag hoorde men weer kanongebulder in de richting van Kortrijk VERHAEGHE M. UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK 1953 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p. 22 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 6

7 De eerste vijanden Anderhalve maand na de inval van de Duitsers in België werden de eerste Duitse verkenners al opgemerkt in de regio. Ze zagen er met hun lange jassen, hoge hoeden, lange lansen en gezeten op een paard zeer angstaanjagend uit. Deze cavaleristen of dragonders werden algemeen Ulanen genoemd. Later werden ze ook vergezeld door verkenners per fiets (cyclisten). Samen met hun angstaanjagend voorkomen droegen ze ook hun wreedaardige reputatie mee (al dan niet terecht ). In de eerste dagen van de oorlog werd verteld dat ze in dorpen in het binnenland hadden gemoord en verkracht, dat het losgelaten criminelen waren. Deze reputatie kwam hen goed uit, want hierdoor liet de bevolking hen ongemoeid uit angst en konden ze zonder ongemakken hun verkenningstaken uitvoeren. Naast het verkennen werden ze ook ingezet voor sabotagedaden als het vernielen van telefoondraden- en toestellen of het stukmaken van spoorwegen. Dit alles in functie van de grote troepenmacht die volgde. Alhoewel de bevolking hen ongemoeid liet moesten ze al vlug opbotsen tegen kleine groepjes Belgische, Franse en Britse soldaten die net als hen door de regio reisden. Regelmatig kwam het tot een vuurgevecht. De Duitse verkenners deden er echter alles aan om deze gevechten uit de weg te gaan en als ze dan al eens beschoten werden gingen ze er zo vlug mogelijk vandoor. Hun taak was: verkennen en saboteren. September was dan ook een zeer verwarrende en angstaanjagende periode voor de inwoners van de dorpen van Kortemark. Om de andere dag zagen ze andere soldaten de revue passeren. Op 12 september passeren ulanen (cavalerie, 200 à 300) die uit Staden kwamen, voorafgegaan door 3 verkenners. In de Esenstraat in Zarren worden die 3 beschoten door rijkswachters (er waren geen Belgische troepen in Zarren, ze waren dieper in het binnenland waar ze vochten tegen de echte Duitse troepen de zelfs nog niet in Oost-Vlaanderen waren). De 3 verkenners keren terug naar de grote groep om hen te verwittigen. Als die troepen iets later in het centrum van Zarren passeren, stoppen ze in de Esenstraat en kopen ze zelfs eten bij Felicien Vanhove; ze worden als vriendelijk omschreven. Dan vertrekken ze richting Esen en aan het Roggeveld net voorbij Zarren slaan ze de Steenstraat links in om overnachting te zoeken (op de hofsteden). De volgende ochtend staan ze vertrekkensklaar maar worden ze echter verrast door rijkswachters (die op de hoogte waren van de aanwezigheid van de ulanen). De meeste Ulanen kunnen ontkomen en vluchten naar het westen en bereiken na een paar dagen de Duitse legers in Frankrijk. Er sneuvelden enkele Belgische rijkswachters en Duitse ulanen die in Esen en Zarren begraven worden. Enkele dagen later wordt er nog een Duitse ulaan gevat in Werken. Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 7

8 Na die 13 de september duurt het nog tot 15 oktober (5 dagen na de val van Antwerpen), dus meer dan een maand later, eer er Duitse nu échte troepen de streek innamen. Tussenin was er veel trafiek van Belgische, Franse en Engelse soldaten. Pas op 15 oktober wordt Zarren bezet na een kleine slag tussen Zarren, Esen en Klerken. De Duitsers werden op 18 oktober weer verdreven uit Zarren. Echter op dinsdag 20 oktober werden Zarren en Werken definitief ingenomen door nieuwe Duitsers regimenten, die de dag voordien (maandag 19 oktober) ook al Kortemark en Handzame ingenomen hadden. Op 12 en 13 september kwamen Duitsers langs, op een andere dag kwamen Belgische soldaten, andere dagen sloegen Fransen en Britten hun tenten op. Van een zichtbaar front was toen in de regio totaal nog geen sprake. Wel vonden, half september, in de buurt van Zarren en Handzame al enkele gevechten plaats tussen Belgen en Duitsers. Toch wees alles er op dat het front heel vlug dichterbij zou komen. De Duitsers rukten vliegensvlug op, de forten aan de Maas vielen al gauw in Duitse handen en ook de fortengordel van Antwerpen stond op instorten. De Duitse troepen rukten vanuit Zuid-België al vlug Frankrijk binnen waar ze echter op grote tegenstand botsten aan de Marne. In een poging om deze onverwachte tegenstand te overvleugelen zou het Duitse leger na de val van Antwerpen alsnog door West-Vlaanderen oprukken en zo via Noord-Frankrijk naar Parijs trekken. 12/09/1914 De eerste Ulanen kwamen aan in Zarren. Bij Zarren-Smisse was er na de middag een treffen tussen twee Ulanen en Belgische soldaten. Eén Duitser werd neergeschoten, de andere vluchtte. Ook in Handzame werd een Duitse verkenner gedood. Wat later passeerden twee Ulanen door Zarren-dorp. Tussen Esen en Zarren kwam het opnieuw tot een vuurgevecht met Belgen. Eén Ulaan kon ontkomen, de andere werd gewond gevangen genomen. Rond 15u passeerden opnieuw drie Ulanen, kort daarna gevolgd door een groep van zo n 250 à 300 man. In de Esenstraat hielden ze halt en kochten er voedsel en sigaretten. Na een half uur trokken ze naar t Roggeveld. In die buurt en die van de Schapershoek logeerden ze op verschillende boerderijen /09/1914 Terwijl de Duitse verkenners zich rond t Roggeveld en de Schapershoek zich klaarmaakten voor vertrek kwamen per trein en tram twee compagnieën Belgische troepen aan in Beerst en Handzame. Een voorwacht van acht Belgische soldaten probeerde de Duitsers aan te vallen, wat mislukte, maar de anderen slaagden er in de Duitsers te doen vluchten. Ze trokken weg richting Klerken en Jonkershove, waar bij een nieuw treffen opnieuw acht Ulanen 21 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 8

9 stierven. Bij de gevechten kwamen twee Duitsers om het leven. De Belgen hadden zes doden. In Handzame veranderden het klooster en de meisjesscholen in kazernes voor de Belgische soldaten. Gewonden werden in het St. Janshuis, het hospitaal, verzorgd en Duitse krijgsgevangen werden er vastgezet /09/1914 Vier Belgische soldaten die gesneuveld waren bij de gevechten van de dag voordien werden begraven in Zarren. De kerk zat stampvol. Enkele dagen later werden ze ontgraven en in een gemeenschappelijk graf in Esen herbegraven /09/1914 Drie achtergebleven Ulanen van de gevechten bij Zarren werden gevangen genomen in de buurt van het bos van Houthulst en even gevangen gezet in de oude gendarmerie van Klerken en later met de trein weggevoerd via Zarren /09/1914 De prijzen van vlees, bloem en graan werden vastgelegd en er werd een politie-uur ingevoerd. Eind september moest ook alle verlichting gedoofd worden vanaf 20u om geen mikpunt te zijn voor vijandige vliegtuigen /09/1914 Nog 3 achtergebleven Ulanen van de gevechten op 13 september gaven zich over te Werken /09/1914 Een Engels vliegtuig passeerde uit de richting van Duinkerke naar Antwerpen. De klas van 1914 werd opgeroepen /09/1914 De vluchtelingen uit Mechelen die eerder in Zarren aangekomen waren vertrokken terug richting Mechelen. 17 bleven ter plaatse /09/1914 In Kortemark moest de openbare gasverlichting gedoofd worden vanaf 22u30. Enkele dagen later werd dat 21u00. Op die manier hoopte men overvliegende Duitse Zeppelins te misleiden /10/1914 Er passeerde een trein met 555 Duitse krijgsgevangenen /10/1914 Er passeerden twee treinen met vluchtelingen uit het Antwerpse DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p GOOSSENS P., MEIRESONNE L. - VLAANDEREN NIEMANDSLAND p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DECLERCK P. T IS OORLOG PASTOOR 2001 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p STEVENS M. CORTEMARCK p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 33 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 9

10 De oorlog komt er aan Toen bleek dat de vesting Antwerpen zou begeven en uiteraard na de val van Antwerpen werd het een pak rumoeriger in de streek. De Belgische soldaten trokken zich massaal terug achter de IJzer en stuurden van daaruit heel wat voorposten in de richting van de aanstormende Duitsers. In en rond het Bos van Houthulst, ten zuiden van Kortemark, kwam het begin oktober dan ook geregeld tot een conflict. In de eerste dagen van oktober passeerden nog heel wat Franse, Britse en Belgische troepen via het spoor richting Antwerpen. Toen het kanongebulder alsmaar dichter kwam, veranderde de richting van de stroom soldaten. Langzaamaan werd de streek overspoeld door soldaten. Massaal trokken de geallieerde troepen zich vanaf 10 oktober terug en begonnen ze zich in te graven achter de IJzer. De dorpen van Kortemark zagen zwart van de soldaten die hier en daar werden ingekwartierd. Op een aantal plaatsen gingen de soldaten loopgrachten en versterkingen aanleggen. Het Duitse leger kwam dreigend dichterbij. De eerste burgers voelden ondertussen de bui al hangen en trokken op de vlucht. 03/10/1914 Net zoals de dag voordien passeerden verschillende treinen met vluchtelingen en reeds terugtrekkende Belgische soldaten. In het terugkeren zaten de treinen vol Engelse soldaten. 35 Engelse troepen bleven overnachten op een hoeve in de buurt van Kortemark. Uiteindelijk trokken ze richting Ieper. 36 Op dezelfde plaats waren ook enkele Fransen gelegerd. Net voor hun vertrek speelde hun muziekkapel enkele marsen /10/1914 Opnieuw veel verkeer op de spoorweg. Soldaten en oorlogsmateriaal werden massaal vervoerd. 38 De cafés van Kortemark moesten vanaf 21u de deuren sluiten en er mochten geen sterke dranken meer geschonken worden /10/1914 De zoveelste drukke dag op de spoorweg. In Zarren moest de burgerwacht met 50 man optrekken langs de spoorweg. Ondertussen trokken Belgische soldaten door het dorp /10/1914 Engelse en Franse troepen bleven per spoor richting Antwerpen oprukken DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p VERHAEGHE M. UIT HET VERLEDEN VAN KORTEMARK 1953 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 34 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 10

11 07/10/1914 Drukke dag op het spoor met aanvoer van troepen, maar ook enkele vliegtuigen passeerden te Zarren. Belgische soldaten patrouilleerden in de buurt. In de richting van Ieper-Menen hoorde men kanongebulder /10/1914 De drukste dag sinds het begin van de oorlog in Zarren. Treinen vol soldaten, auto s, vliegtuigen, trokken door het dorp. Het kanongebulder leek alsmaar luider te klinken. s Namiddags werd het dorp even opgeschrikt door een hevige knal die de grond deed daveren /10/1914 Een opvallend rustige dag in Zarren, in vergelijking met de vorige dagen. Er kwamen vooral veel lege treinen voorbij die vanuit Duinkerke richting Gent reden. Fietsen was ondertussen verboden en heel wat mensen bereidden zich voor op de vlucht /10/1914 Weer een drukke dag op de sporen. Deze maal kwamen de treinen massaal vanuit Antwerpen, volgepropt met Belgische soldaten die zich terugtrokken na de val van Antwerpen /10/1914 Kortemark werd overspoeld door terugtrekkende Belgische soldaten. 46 In de Hoogledestraat stond een veldkeuken opgesteld die heel wat aandacht trok van de plaatselijke bevolking. 47 In Zarren was het een heksenketel. Constant reden treinen af en aan, heel veel auto s trokken door het dorp. Engelse soldaten hielden de wacht op de brug tussen Zarren en Werken en in Werken was een groep Engelse cavaleristen aangekomen. Naar de avond toe kwam een groep Belgische kanonniers toe in Zarren. Later op de avond, door de drukte, gebeurde een ongeluk aan het station van Zarren, gelukkig zonder gewonden /10/1914 Net zoals de dag voordien bleven terugtrekkende troepen massaal door Zarren passeren. De burgers deelden voedsel uit aan de uitgehongerde soldaten. 49 In het klooster werden ondertussen heel wat Franse en Belgische soldaten te slapen gelegd. 50 In Kortemark vluchtte burgemeester René Decock. August Vanthuyne werd vervangend burgemeester tot 21 november Hij werd na de bevrijding trouwens terug burgemeester van 23 december 1918 tot de terugkeer van Decock op 22 februari DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL 2005 p. 106 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 11

12 13/10/1914 De straten van Kortemark waren volgepropt met doortrekkende Engelsen die te voet van Gent kwamen. 52 Ook in Zarren hetzelfde tafereel. s Morgens kwam daar ook een trein vol gewonde soldaten aan. Deze bleef er enkele uren staan en reed toen verder. 53 De soldaten die de dag voordien in het klooster waren aangekomen vertrokken weer /10/1914 De Duitsers stonden reeds te Ruddervoorde en een deel van de bevolking van de dorpen in Kortemark sloegen op de vlucht richting Frankrijk. Ook in Kortemark zelf bleven de vluchtelingen uit het binnenland toestromen. 55 Tussen Zarren en Veurne stond ondertussen bijna een file van treinen. Ook inwoners van Zarren begonnen te vluchten. Hier en daar werden in het dorp soldaten ingekwartierd. 56 Franse Fusilliers Marins trokken door Zarren 57 en kwamen wat later in Kortemark aan. Ze legden loopgrachten aan en verdedigden de lijn van Kortemark station tot Wijnendalebos. 52 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p. 52 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 12

13 De slag aan de IJzer Half oktober was de chaos compleet in Kortemark. De bevolking sloeg massaal op de vlucht. De geallieerde troepen verlieten al vlug hun stellingen in Kortemark en trokken zich helemaal terug tot achter de IJzer en het Kanaal Ieper-IJzer. Hierdoor werd Kortemark al vlug volledig ingenomen door de Duitsers. Dit gebeurde zonder zware gevechten, al vielen zowel bij de bevolking als bij de soldaten slachtoffers. De Duitse soldaten sloegen massaal aan het plunderen. De bezetting bleek van korte duur, want oprukkende geallieerden deden de Duitsers terugtrekken richting Torhout en Lichtervelde. Vanaf 18 oktober was Kortemark dan ook terug volledig in handen van Belgen en Fransen. De bevrijding bleek echter al vlug van korte duur te zijn 15/10/1914 Kortemark stond in rep en roer. Iedereen probeerde het dorp te ontvluchten richting Frankrijk. Ook in Zarren was het een drukte van jewelste. 61 Veel Zarrenaars trokken uiteindelijk ook op de vlucht. Uiteindelijk vluchtte 3/4 van de Zarrense bevolking. Pas na 4 jaar konden ze terugkeren naar hun dorp. 62 Naar de avond toe kwam een kleine groep Duitse soldaten in het dorp. Ze joegen de aanwezige Belgische soldaten op de vlucht. 63 De Fransen die een dag eerder loopgrachten hadden aangelegd plaatsten nu ook twee kanonnen. De burgers die in de buurt woonden gingen bij het zien van de kanonnen op de vlucht. 64 De Belgische artillerie kwam de Fransen steunen vanuit Veurne. Maar het Duitse overwicht leek te groot waardoor men besliste om zich terug te trekken achter de IJzer. 65 Naar de avond toe werden zowel Kortemark als Handzame bezet door Duitsers. Ze konden quasi zonder slag of stoot de dorpen innemen. Aan de grens met De Geite viel het eerste burgerslachtoffer. Een 20-jarige die op de vlucht sloeg werd er neergekogeld door de Duitsers. Ook Werken werd die avond ingenomen door de Duitsers die er hun paarden stalden in de kerk. 66 In Handzame werd één Duitse verkenner neergeschoten door Belgische gendarmen toen hij in een boerderij iets zat te eten. 16/10/1914 Duitse troepen marcheerden door Handzame en Zarren richting de IJzer. 69 Het waren er zoveel dat in Handzame de wegen 2u versperd waren. 70 Ook in Zarren liep het vol van de Duitsers. Ze plunderen leegstaande huizen, maar 61 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. EEN KWARTEEUW ZARREN p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p. 96 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 13

14 gingen ook stelen bij deze die niet gevlucht waren. 71 Deze keer werd het klooster bezet door Duitse soldaten en hun paarden /10/1914 De Duitsers trokken zich terug vanuit Esen naar Zarren. Daar werden enkele achtergoedegevechten uitgevochten met geallieerden die oprukten vanuit Houthulst en Stadenberg. De nacht van 17 op 18 oktober trokken de Duitsers zich terug richting Torhout en Lichtervelde /10/1914 In Klerken waren de voorbije nacht duizenden Fransen langsgekomen uit de richting van Zarren, Houthulst en Staden. Overdag beschoten ze vanuit Klerken het bos van Houthulst. Ook de volgende nacht bleven ze ingekwartierd in het dorp. 74 Te Handzame trokken de Duitsers weg, hun plaatsen werd meteen ingenomen door de Fransen. Ook Kortemark en Zarren werden door de Fransen en Belgen heroverd Tussen Kortemark en Lichtervelde werd hard gevochten. 71 DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DECLERCK P. T IS OORLOG PASTOOR 2001 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STEVENS M. CORTEMARCK p. 54 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 14

15 Schuwe Maandag & Zwarte Dinsdag Op 18 oktober 1914 hadden de Duitsers nog bijna nergens vaste voet aan grond. Alhoewel ze hier en daar al in grote of minder grote mate de gemeenten hadden betreden, hadden ze zich meestal toch nog moeten terugtrekken wegens teveel weerstand van de geallieerden. Op 19 oktober zou het tij echter keren. Er was vers bloed op komst, nieuwe Duitse troepen kwamen aan in de regio. De Duitse troepen die tijdens deze dagen de streek overspoelden waren niet dezelfde soldaten die begin augustus België binnenvielen, maar verse troepen: jonge oorlogsvrijwilligers, vaak studenten. Deze pas gevormde regimenten werden ook wel Kinderregimenter genoemd. Ze kregen een ultrakorte opleiding van 8 weken en vertrokken vanaf 10 oktober vol enthousiasme naar het front. De oorlog leek hen één groot avontuur. Eens in Vlaanderen aangekomen volgden enkele lange dagmarsen waarbij ze quasi geen tegenstand ondervonden. Ze hadden het nochtans erger verwacht. Tijdens hun opleiding hoorden ze immers verhalen van Belgische burgers die op de soldaten vuurden en ze waren dan ook sterk op hun hoede. Half oktober kwamen ze aan in West-Vlaanderen. Op 19 oktober werden de jonge krijgers in Midden-West-Vlaanderen echter onverwacht onder vuur genomen door Franse sluipschutters. Voor het eerst werden ze geconfronteerd met de dood en de gruwel van een oorlog. Volledig in paniek en uitzinnig van woede trokken ze een spoor van moord en vernieling. Onmiddellijk dachten ze terug aan de verhalen van schietende burgers en waren er van overtuigd dat ze door de inwoners van de dorpen onder vuur werden genomen. 79 Ook in Kortemark gingen ze, vooral op 19 en 20 oktober, wreed te werk. 19/10/1914 SCHUWE MAANDAG - Deze dag was een dag vol chaos in Kortemark. s Morgen trokken Franse troepen (o.a. Spahis Arabische ruiters) via Werken naar Edewalle en Wijnendalebos. De 89 e Territoriale Franse afdeling trok richting Zarren. Franse en Belgische ruiters vielen aan via Werken over Kortemark. Alles leek goed te gaan tot plots, naar de avond toe, over het volledige front de Duitsers zwaar in de aanval gingen. Er werd hevig gevochten over heel Kortemark. Hoeves werden in brand gestoken en er vielen heel wat slachtoffers zowel bij geallieerden als Duitsers. Ook enkele burgers kwamen hierbij om het leven. De Duitsers dachten vaak beschoten te worden door burgers en doorzochten dan ook gewelddadig huizen in Kortemark. De Duitse troepen rukten op en konden Kortemark innemen en doorstoten richting Handzame, Werken en Zarren. s Nachts maakten de diverse regimenten kampen op in de buurt van Kortemark. De volgende dag zouden ze verder oprukken. 79 DEBAEKE S. - VLUCHTEN VOOR DE GROTE OORLOG, 1,5 MILJOEN BELGEN OP DE VLUCHT p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 15

16 In Handzame vielen de Duitse troepen met veel geweld binnen. Eerst waren er wat gevechten met verscholen Franse sluipschutters, maar al gauw werd het dorp overrompeld. 82 De burgers werden in hun huizen gejaagd, huizen werden geplunderd en in brand gestoken en enkele vrouwen werden aangerand. Enkele soldaten overnachtten in het klooster. In Zarren werden Franse kanonnen opgesteld. Die vuurden heel de avond en nacht zodat de grond daverde. 85 In Werken werd een man die door zijn raam keek doodgeschoten. 86 Toen de Duitsers bij Edewalle enkele van hun makkers verminkt terug vonden, namen ze wraak op de bevolking. De pastoor werd hard aangepakt en stierf later aan zijn verwondingen. In Markhove bleef men gespaard van terreur /10/1914 ZWARTE DINSDAG - Net als de dag voordien zette de onrust in het Krekedal zich verder. De Duitsers gingen op gewelddadige wijze op zoek naar francstireurs. Heel wat onschuldige burgers werden hierdoor geëxecuteerd. In alle dorpen vonden zware gevechten plaats. In Handzame werden de oprukkende Duitse troepen op verschillende plaatsen onder vuur genomen door sluipschutters. In de chaos die daardoor ontstond werden de burgemeester en de pastoor (?) doodgeschoten en in de buurt van het station van Handzame werden nog eens 4 burgers gedood. Deze dag werd Handzame deels ingenomen. In deze en de voorbije dag zouden in totaal zo n 15 à 20 burgers vermoord zijn in Handzame Ambroos Ampe werd de nieuwe oorlogsburgemeester. 92 Ook in Zarren waren sluipschutters actief. Ze konden de Duitse opmars echter niet tegenhouden. Ook de Franse artillerie die er op los vuurde kon de Duitsers niet tegenhouden, de gevechten zorgden wel voor heel wat schade in het dorp. De Duitsers slaagden er in om Zarren grotendeels te bezetten. Ze doorzochten alle huizen op zoek naar Fransen. 93 Een groot deel van de nog achtergebleven bevolking vluchtte richting Handzame uit vrees voor de Duitse gruwelijkheden. Vele huizen werden s nachts in brand gestoken en geplunderd. Enkele dagen later kwamen de gevluchten terug Twee jonge 81 STEVENS M. CORTEMARCK p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p WERBROUCK M. MARKHOVE VAN HEERLIJKHEID TOT DUITS SS-GEVANGENENWERKKAMP 2009 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL 2005 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. EEN KWARTEEUW ZARREN p. 26 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 16

17 Zarrenaars, Jerome Couchez en Romain Claeys, werden zonder duidelijke reden neergekogeld door de Duitsers. In Werken bleven groepjes Fransen en Belgen voor tegenstand zorgen waardoor de Duitsers uit wraak huizen in brand staken en diverse burgers doodden. De Duitsers slaagden er uiteindelijk na zware straatgevechten in om Werken al plunderend in te nemen. Wat overbleef was een brandend spookdorp. 27 gebouwen brandden uit en op één hoeve werden vijf burgers vermoord. Zo n 60 burgers werden gevangen gezet, een aantal van hen werden later voor de Duitse troepen voortgedreven tot in Esen. Enkelen werden daarbij gewond en gedood. Tenslotte werd nog één vrouw doodgeschoten op straat en werd het dorp geplunderd. Ondertussen trokken de vechtende Duitse troepen verder in de richting van de IJzer. Ze leverden er hard slag in de buurt van Woumen, Klerken, Esen, Houthulst en Diksmuide VLUCHTEN VOOR DE OORLOG, BELGISCHE VLUCHTELINGEN Davidsfonds 2004 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p KNIPSELMAP KORTEMARK KENNISCENTRUM IFFM 98 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 17

18 Slag om Diksmuide Na de gruwel van Schuwe Maandag en Zwarte Dinsdag, was de schade in de verschillende dorpen groot. De Duitsers waren er ondertussen in geslaagd om het volledige grondgebied van Kortemark in te nemen. Hierdoor werd het een pak rustiger. Wat verderop aan de IJzer en rond Diksmuide gingen de gevechten echter onverminderd verder. De Slag aan de IJzer woedde in alle hevigheid. Dorpen als Zarren en Werken daverden op hun grondvesten door de hevige artillerieduels die werden uitgevochten en de stroom aan gewonde soldaten van het front was gigantisch. Naast medische posten, installeerden de Duitsers al heel vlug andere militaire infrastructuur: er werd een vliegveld aangelegd, telefoonlijnen werden getrokken en er kwam een militaire bakkerij. 21/10/1914 Een transport vol gewonden trok over Zarren, Werken en Kortemark naar Torhout. 99 In Handzame was er s morgens nog even opschudding toen een schot viel, drie mannen werden opgepakt en meegenomen richting Esen, maar uiteindelijk terug losgelaten. Dezelfde dag werden in Handzame belastingen in natura geëist door de bezetter aan het gemeentebestuur. 22/10/1914 In Handzame kwam de burgemeester overeen met de Duitse militaire overheid dat de inwoners terug naar hun huizen mochten en dat hen geen kwaad zou gedaan worden. Hetzelfde gebeurde in Zarren /10/1914 In Handzame werd in de school een bakkerij geopend door de Duitsers. 103 Wat later werden ook elders bakkerijen geïnstalleerd, in Kortemark bijvoorbeeld. 104 In Zarren bleven constant troepen passeren, vliegtuigen vlogen over het dorp en in de verte hoorde men de strijd verder gaan. De Duitsers legden een telefoonlijn door het dorp /10/1914 Zarren beefde op zijn grondvesten door de aanhoudende artillerie. Rond Diksmuide werd hard gevochten. Constant passeerden soldaten in de richting van de IJzer. Tegelijkertijd werden gewonden afgevoerd. De burgers begraafden ondertussen dode mensen en dieren die her en der in het dorp lagen na de gevechten van de voorbije dagen /10/1914 Het lazaret in het weeshuis van Klerken werd al weer opgedoekt en overgebracht naar Kortemark. 107 In Zarren bleef het een komen en gaan van 99 DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DECLERCK P. T IS OORLOG PASTOOR 2001 p. 128 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 18

19 soldaten. Gewonden van het front werden verzorgd in enkele gebouwen in het dorp en aan t Roggeveld lagen al 11 Duitse soldaten begraven. De molen van Louis Picqueu werd in brand gestoken, men dacht dat de molenaar met de wieken berichten wou zenden naar de Belgen. 108 In Kortemark ondertussen werden Duitse soldaten ingekwartierd bij inwoners /10/1914 Terwijl Zarren daverde door de artillerie die richting Diksmuide vuurde werden de leegstaande huizen verder geplunderd /10/1914 Opnieuw een dag vol plunderingen in Zarren. Tegen de avond liep het dorp vol dronken soldaten /10/1914 Voor het eerst sinds lang een vrij rustige dag in Zarren. Het dorp werd wel even opgeschrikt door enkele vliegtuigen die boven het dorp vlogen en beschoten werden door de artillerie /10/1914 In de huizen van Zarren werden Duitse soldaten ingekwartierd. Ze behandelden de bevolking met respect /10/1914 Enkele vliegtuigen vlogen over Zarren. Verder een rustige dag /11/1914 Zwermen soldaten trokken vanuit Werken door Zarren. Het dorp zag zwart van de soldaten. 115 Handzame werd overrompeld door Duitse soldaten die er ingekwartierd werden. Ook de volgende dag bleven de troepen toestromen /11/1914 Een drukke dag in Zarren. Er werd constant gevuurd richting het front en diverse vliegtuigen en ballonnen vlogen over het dorp /11/1914 De Duitse soldaten eisten dagelijks dieren op van de inwoners. Voor het eerst reed een Duitse trein door Zarren richting Esen /11/1914 De kerk van Zarren werd ingericht als hospitaal. De volgende dagen kwam die vol te liggen met honderden gewonden. Het geluid van de gevechten leek dichterbij te komen DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 57 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 19

20 Een Belgisch verkenningsvliegtuig merkte een waarnemingsballon en vliegtuigloodsen op net ten noorden van de Handzamevaart. Deze zouden er reeds in oktober 1914 aangelegd zijn. Wegens de drassige ondergrond werden de Duitsers uiteindelijk rond 28 oktober gedwongen het vliegveld te verhuizen naar een nieuwe locatie ten noordwesten van Handzame. Daar groeide het vliegveld uit tot een constante. Het werd tot het einde van de oorlog gebruikt Het vliegveld was ongeveer 10ha groot en had 3 startbanen. Er werd een bunker gebouwd, een aantal barakken en verschillende hangars om de vliegtuigen te bergen. Het vliegveld bleef er tot oktober /11/1914 In Zarren beefde men weer door het hevige geschut. Het dorp werd overspoeld door doden en gewonden /11/1914 De artillerie rond Zarren vuurde er opnieuw op los richting Diksmuide. Een 80- tal Franse krijgsgevangen (kolonialen) trokken voorbij richting Kortemark DENECKERE B. LUCHTOORLOG BOVEN BELGIË p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p LOWIE M. HANDZAME DIT WAS ONZE GEMEENTE 1994 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 61 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 20

21 De eerste oorlogswinter De slag aan de IJzer eindigde op 31 oktober Door de onderwaterzetting van de IJzervlakte konden de Duitsers niet verder doorstoten en beide legers graafden zich in voor een vier jaar durende stellingenoorlog. De wacht aan de IJzer kon beginnen. Rond Diksmuide werd nog enkele dagen langer hevig strijd geleverd, tot de stad uiteindelijk op 10 november 1914 in Duitse handen viel. Daarna werd het relatief rustig in deze regio. De soldaten die in Kortemark werden ingekwartierd werden echter niet enkel naar het Diksmuidse IJzerfront gestuurd, maar ook naar de regio Merkem, Boezinge en Ieper. Daar werd de volgende jaren in bepaalde periodes intens gestreden. Ondertussen werden alle dorpen van Kortemark overspoeld met Duitse troepen. De bezetter bracht heel wat ongemakken en nieuwe reglementeringen met zich mee. Op bepaalde momenten krioelde het werkelijk van de soldaten in de dorpen. Handzame bijvoorbeeld, werd een soldatendorp. In elk huis werden tientallen soldaten ingekwartierd. Regelmatig werd de bevolking door hen bestolen. Half november 1914 werd alle mannen vanaf 15 jaar gevraagd naar het noorden van het dorp te verhuizen. Hierdoor waren de vrouwen en meisjes in het zuiden overgelaten aan de willekeur van de soldaten. Meisjes en vrouwen gingen al vlug zelf hun diensten aanbieden aan de Duitse soldaten en officieren, het aantal (ongewenste) zwangerschappen liep dan ook al vlug op. Af en toe ontstonden ook mooie liefdesrelaties, die ook na de oorlog bleven bestaan. Het verhaal van de Duitser Richard Stöber en Maria Sonneville uit Zarren is daar een mooi voorbeeld van. 127 Later in de eerste oorlogswinter werden de mannen opgeëist om in Jonkershove en Woumen te gaan werken voor de Duitsers. Op de markt speelde de muziekkapel tweemaal per dag. Op diezelfde markt werd ook een gevangenis ingericht, in de melkerij kwam er een badplaats en ontluizingsinstallatie. Bij het Sint-Janshospitaal verscheen ondertussen een Duitse militaire begraafplaats. Het werken voor de bezetter en o.a. de landbouw en kantnijverheid zorgde er voor dat de bevolking gespaard bleef van grote armoede. De eucharistievieringen bleven gewoon doorgaan tot 31 juli Wel moesten de uren aangepast worden omdat de Duitsers, zowel protestanten als katholieken, ook gebruik maakten van de kerk voor hun diensten. De klokken mochten niet luiden, enkel op de verjaardag van de Keizer. De scholen bleven de eerste maanden van de oorlog gesloten. Vanaf half werd het onderwijs terug opgestart. 127 GYSEL A DOOR DUITSE OGEN 2010 p. 221 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 21

22 Vanaf januari 1915 werd vooral Zarren alsmaar vaker het doelwit van artilleriebeschietingen en luchtbombardementen. Vooral de stationsbuurt werd geviseerd. 11/11/1914 Er werd nog veel gevuurd vanuit Zarren, al werd het wat rustiger. Opnieuw stapte een groep krijgsgevangen door het dorp /11/1914 Een Duitse hoge offcier, Majoor van Massou, en zijn manschappen trokken in in het klooster van Handzame. Hij was zeer goed voor de kloosterzusters en de inwoners van Handzame. Hij bleef er tot 7 december Ook de volgende jaren bleven offcieren ingekwartierd in het klooster. 131 In Zarren werden alle weerbare mannen op het dorpsplein geroepen. Een 40- tal mochten in het dorp blijven om de Duitsers te helpen als bakker, ziekenverzorger of maalder. Alle andere mannen moesten wegtrekken naar Kortemark en Handzame en hun vrouwen en kinderen achterlaten. Dagelijks werd het dorp overspoeld door gewonden. Alle grote gebouwen in het dorp dienden als verbandpost /11/1914 Een grote groep vluchtelingen uit Esen en Woumen trok door Zarren. Ze werden even in de kerk geplaatst en later met de trein richting Torhout gevoerd /11/1914 Zo n 250-tal burgers uit Handzame moesten naar Zarren gaan om er te werken voor de Duitsers /11/1914 Opgeëiste burgers moesten Zarren opkuisen. Ondertussen kwamen er nieuwe Duitse troepen bij. 135 Veel van deze troepen kwamen hier na de gevechten in het frontgebied voor het eerst op rust. Ze konden er zichzelf en hun kleren wassen, kregen post en geschenken van thuis en begonnen voorzichtig het vertrouwen van de bevolking te winnen /11/1914 Enkele leden van het gemeentebestuur van Kortemark waren eerder gevlucht. Hierdoor stelde de Ortskommandant een nieuw gemeentebestuur aan. 137 Arthur Ketele werd de nieuwe burgemeester tot in de herfst van /11/1914 Enkele burgers uit Woumen en Klerken kwamen aan in Zarren DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p STRUBBE P. HANDZAME IN DEN GROOTEN OORLOG p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 56, DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. EEN KWARTEEUW ZARREN p STEVENS M. CORTEMARCK p BENTEIN P., LOWIE M., VANSTEENKISTE E., WERBROUCK M. BURGEMEESTERS EN GEMEENTERADEN IN HET KREKEDAL 2005 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p. 65 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 22

23 23/11/1914 Klerken werd volledig ontruimd en de burgers (450 in totaal) die nog niet eerder op de vlucht waren geslagen werden verplicht naar Zarren te trekken waar ze s avonds aankwamen. De volgende dagen gingen ze via Lichtervelde, waar ze er werden opgevangen in het klooster van de zusters Paulinen, naar Brugge. 140 Enkele Klerkense landbouwers die richting Zarren woonden mochten wel in hun huizen blijven. Deze bewoners kregen het verbod om contact te zoeken met de bevolking van Zarren, dit om spionage tegen te gaan. Voor hen werd op de Ruiterhoek in de schuur van een hoeve een kapel ingericht waar ze kerkdiensten konden bijwonen /11/1914 Te Handzame zou een Duitse generaal zelfmoord hebben gepleegd /11/1914 Zarren werd opgeschrikt door hevig geschut, heviger dan ooit tevoren. 143 De soldaten die in Werken ingekwartierd waren werden ingeënt tegen Tyfus /12/1914 Terwijl men in Zarren constant het geschut bleef horen, vlogen heel wat vliegtuigen boven het dorp. Franse vliegtuigen dropten enkele bommen aan de grens van de gemeente. Twee mannen werden zwaargewond, 2 paarden stierven /12/1914 Een groep Duitse soldaten marcheerde, met de muziekkapel op kop, door Kortemark. Ze kwamen van het front bij Bikschote. 146 Diezelfde dag riep de pastoor in de kerk een nieuwe verordening af: alle wapens moesten ingeleverd worden bij de Ortskommandantur in de Handzamestraat /12/1914 Voor wie dicht bij de frontstreek woonde werd een noodkapel aan de Ruiterhoek opgericht op de grens tussen Klerken en Zarren /12/1914 De kerk van Werken werd als hospitaal gebruikt en lag vol gewonden DECLERCK P. T IS OORLOG PASTOOR 2001 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEPUYDT J. HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p VANNESTE D. HET VERBAZENDE VERHAAL VAN HET KLOOSTER VAN KLERKEN 2004 p DEPUYDT J. HET OORLOGSDAGBOEK VAN JULES DEPUYDT, AARTRIJKE p. 21 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 23

24 Het bestuur Onder de Duitse bezetting werd België onderverdeeld in 3 gebieden: Okkupationsgebiet (grootste deel van het land), Etappengebiet (grootste deel West- en Oost-Vlaanderen + deel Henegouwen en Luxemburg) en Operationsgebiet (frontzone van 25 km breed). Kortemark bevond zich in het Operationsgebiet. De Etappen-Kommandantur bestuurde de gebieden en had aan het hoofd een Etappenkommandant. Er was ook sprake van een frontgebied, daar werden geen burgers meer toegelaten. 150 Vanaf oktober 1914 werd een Ortskommandantur ingericht in elke gemeente. In de loop van de oorlog volgden verschillende plaatscommandanten elkaar op. Zo telde bijvoorbeeld Zarren 5 Ortskommandanten tot juli De plaatscommandant moest in de eerste plaats zorgen voor rust, orde en veiligheid, maar stond ook in voor de infrastructuur, onderkomen, bevoorrading en ontspanning van de in te kwartieren troepen. De plaatscommandant stelde ook tal van verordeningen in die de burgers moesten naleven. Deze konden al eens wijzigen afhankelijk van de plaatscommandant. In elke gemeente bleef de gemeenteraad met burgemeester en schepenen wel aangesteld, al hadden die niet altijd nog veel in de pap te brokken. In theorie stonden zij in voor alle burgerlijke zaken en de Ortskommandantur voor het militaire. Hetzelfde principe was geldig voor het gerecht. Burgerlijke bevoegdheden vielen onder het Belgische gerecht, militaire onder het Duitse. In West-Vlaanderen was ook een militair gouverneur aangesteld en een provinciale Zivilverwaltung met een (Duitse) provinciegouverneur aan de macht. 150 DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p DEMARÉE J. OORLOG IN DE BELGIQUE 2000 p VERBEKE G. BEVEREN-ROESELARE IN DE GROTE OORLOG 2006 p DE GROTE OORLOG IN HET KREKEDAL DEEL p. 197 Het verhaal van Kortemark in W.O. 1 24