ACTIEPLAN MAATSCHAPPELIJK KWETSBARE

Transcriptie

1 ACTIEPLAN MAATSCHAPPELIJK KWETSBARE JONGVOLWASSENEN - SYNTHESE REGELGEVENDE EN ANDERE KNELPUNTEN DIE ZORG OP MAAT VOOR JONGVOLWASSENEN BEMOEILIJKEN

2 2 INHOUDSTAFEL 1. Kader 3 2. Een kluwen van regelgeving en procedures 3 3. Knelpunten die hulp op maat van jongvolwassenen bemoeilijken Vlaamse bevoegdheden Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Integrale Jeugdhulp Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) Agentschap Jongerenwelzijn Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning Algemeen Welzijnswerk Geestelijke Gezondheidszorg Vertrouwenscentra Kindermishandeling Drughulpverlening Hulp aan gedetineerde jongvolwassenen Armoedebestrijding en schuldoverlast De leefwereld van jongvolwassenen Jongvolwassenen op het scharnier van sectoren Naar een begeleide en gecoördineerde uitstroom uit de jeugdhulp Beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Wonen en Onroerend Erfgoed De toegankelijkheid van de private huurmarkt De toegankelijkheid van de sociale huisvesting De huursubsidie Beleidsdomein Werk en Sociale Economie Beleidsdomein Onderwijs en Vorming Knelpunten die hulp op maat van jongvolwassenen bemoeilijken federale bevoegdheden Meerderjarigheid Geestelijke Gezondheidszorg Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Werk (OCMW) Financiële sociale bijstand Naar een uniforme regelgeving De OCMW s als begeleidingspartners Consumentenbescherming Sociale bescherming De wachtuitkering Het vervangingsinkomen Inkomensvervangende- en integratietegemoetkoming voor personen met een handicap Kinderbijslag Justitie Ondersteuning en legalisering van niet-begeleide jongvolwassenen Rechtsgang 49 Diensten en voorzieningen die meewerkten aan de oplijsting van knelpunten 50

3 3 1 KADER In september 2008 organiseerde het Antwerpse team van Integrale Jeugdhulp een rondetafelgesprek. Aan het gesprek namen een 40-tal professionals deel. Professionals die vanuit verschillende sectoren binnen en buiten de jeugdhulp betrokken waren op jongvolwassenen. Het rondetafelgesprek legde bloot dat minderjarigen van 16 of 17 jaar door een onaangepaste regelgeving soms al geen toegang meer krijgen tot de jeugdhulp. Voor de toegang tot de volwassen hulp- of dienstverlening is het dan weer vaak wachten tot de 18 de verjaardag. De deelnemers aan het rondetafelgesprek stuurden aan op een zo volledig mogelijke screening van de regelgeving. Op die manier wenste men concrete regelgevende knelpunten die zorg op maat van jongvolwassenen bemoeilijken, op te sporen en waar mogelijk weg te werken. Daarop creëerde de afdeling beleidsontwikkeling van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin het adres jongvolwassenen@wvg.vlaanderen.be. De afdeling lanceerde een oproep om op dit adres beperkingen in de regelgeving te signaleren. Het verspreidde deze oproep via volgende kanalen: - De websites van de agentschappen en afdelingen van het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; - Een mailing aan alle steunpunten, federaties en ondersteuningsstructuren. Deze verspreidden de oproep op hun beurt via de eigen kanalen; - De Vlaamse en regionale nieuwsbrieven van Integrale Jeugdhulp. Deze nota brengt een synthese van de meer dan 50 letterlijk geciteerde signalen die we op het e- mailadres mochten ontvangen. Sommige signalen focussen zich, zoals de oproep luidde, op beperkingen in de regelgeving of de leeftijdsgrenzen waaraan diensten en voorzieningen gebonden zijn. Maar vele signalen gaan ruimer; ze halen knelpunten in het dagelijkse reilen en zeilen van sectoren of voorzieningen aan. We ontvingen ook signalen over knelpunten en moeilijkheden in sectoren die buiten de bevoegdheden van het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin vallen: wonen, onderwijs, werk, maatschappelijke dienstverlening, justitie, enzovoort. Omdat het functioneren op deze levensdomeinen ook bepalend kan zijn voor het welzijn van jongvolwassenen, zijn ook deze knelpunten opgenomen in de synthese. Voor een goede leesbaarheid van de nota zijn alle signalen onderverdeeld in functie van de bevoegdheidsverdeling. Waar dat kon, zijn de geciteerde signalen en verzuchtingen van de indieners aangevuld met verduidelijkende motieven, opmerkingen of aanvullingen. 2 EEN KLUWEN VAN REGELGEVING EN PROCEDURES Met deze synthese hebben we de bedoeling om regelgeving die hulp op maat van jongvolwassenen bemoeilijkt in kaart te brengen. Het blijkt voor hulp- en dienstverleners niet eenvoudig om hun weg te vinden door de betrokken regelgeving en gangbare procedures. Daar getuigt volgend signaal over:

4 4 De regelgeving voor deze jongeren is zo complex dat veel hulpverleners niet goed op de hoogte zijn en soms met goede bedoelingen verkeerde of weinig efficiënte stappen zetten. (psychiatrisch ziekenhuis) 3 KNELPUNTEN DIE HULP OP MAAT VAN JONGVOLWASSENEN BEMOEILIJKEN VLAAMSE BEVOEGDHEDEN 3.1 Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Integrale Jeugdhulp - Decreet rechtspositie van de minderjarige Het decreet rechtspositie van de minderjarige schrijft voor dat elke minderjarige, op voorwaarde dat hij of zij tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat is, zelfstandig een beroep kan doen op de jeugdhulp. Zelfstandig, zonder medeweten of toestemming van de ouders. Een aantal professionals geeft aan dat dit recht op jeugdhulp toch nog met de voeten getreden wordt: Verder verhoogt het feit dat er bij -18-jarigen contact wordt opgenomen met de ouders (in vele gevallen) de drempel voor jongvolwassenen om de stap te zetten naar dikwijls acuut noodzakelijke ondersteuning. (CAW) We merken in onze praktijk dat we minderjarige jongeren niet doorverwezen krijgen naar de CGGZ wanneer de ouders niet onmiddellijk betrokken kunnen worden. Nochtans stelt het decreet rechtspositie dat iedereen recht heeft op hulpverlening. Ouders kunnen soms niet onmiddellijk betrokken worden omdat er bij de minderjarige soms schaamte bestaat rond de problemen die hij of zij ervaart. ( ) Soms zijn ouders niet gemotiveerd om hun kind aan te melden bij een CGG omdat zij van mening zijn dat een psycholoog niet nodig is. Sommige CGG s uit onze regio eisen dat de ouders de aanmelding doen, waardoor sommige minderjarigen niet de hulp krijgen waar ze in principe recht op hebben. (CAW) De positie van de bezoekruimte binnen het decreet rechtspositie van de minderjarigen: toestemming van de minderjarige om de hulpverlening op te starten is nodig. In zware conflictsituaties in gescheiden gezinnen wordt dit recht soms op een oneigenlijke manier gebruikt. Ouders trachten hun jongeren soms een standpunt te laten innemen dat niet direct het hunne is, maar dat van de ouders. Dit probleem is een algemeen erkend probleem binnen de bezoekruimten en al vaak gesignaleerd. (CAW) - Crisisopvang Vanuit de praktijk meldt men dat er door het plaatstekort in andere sectoren en diensten, oneigenlijk gebruik wordt gemaakt van de crisishulp: Vanuit de crisisopvang krijgt men regelmatig de vraag rond een opname van een 17-jarige voor wie er op dat ogenblik geen plaats is in de bijzondere jeugdzorg, en die omwille van hun leeftijd losgelaten worden door bijzondere jeugdzorg. Zij komen dan in een vacuüm terecht omdat zij nog niet meerderjarig zijn maar ook niet meer terechtkunnen in de bijzondere jeugdzorg. Zij blijven dan maar wat hangen in de crisisopvang. (CAW) Betrokkenen binnen de crisishulp ervaren de bovengrens van de crisishulp tot 18 jaar als een belemmering in het aanbieden van hulp op maat van jongvolwassenen in crisis: Het crisismeldpunt minderjarigen is niet meer activeerbaar voor jongvolwassenen die net de leeftijd van 18 bereikt hebben, zelfs al ontstond de crisis voor de leeftijd van 18. (regionaal crisisnetwerk) Toegang tot het crisismeldpunt IJHV is niet meer mogelijk omdat ze nu 18 en 1 maand is, nochtans de crisis was reeds geruime tijd te voorzien. Niet tegenstaande er een bed beschikbaar zou zijn. (Regionaal crisisnetwerk)

5 5 Daarnaast zijn een aantal praktijkwerkers ook niet gelukkig met de beperking in de duur van de ingerichte crisishulp: Een aantal regels betreffende crisisbegeleiding in integrale jeugdzorg beperken sterk de duur van de hulp waarna (vooral voor de maatschappelijk kwetsbare contexten waar geen oplossing op korte termijn mogelijk is) ze nadien elders moeten aankloppen. Deze overdracht vlot niet altijd. Daar er telkens opnieuw verschillende hulpverleningsrelaties moeten opgebouwd worden, gaat een stuk van de krachten hier verloren. (CAW) - De minst ingrijpende hulp Sommige praktijkwerkers signaleren dat zij moeilijkheden ondervinden om minderjarige jongvolwassenen in afstemming op hun hulpvraag en -noden de minst ingrijpende jeugdhulp te kunnen aanbieden: Collocatie is dikwijls het enige middel om een jongere met een complexe problematiek een zeer tijdelijke, veilige opvang te bieden. Noodgedwongen wordt hier een beroep op gedaan. Niettegenstaande dit haaks staat op het principe binnen Integrale Jeugdhulpverlening van de minst ingrijpende zorg. (regionaal crisisnetwerk) Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) - Een naadloos op elkaar aansluitend aanbod voor minderjarigen en volwassenen met een handicap Het VAPH beschikt over een aanbod voor minder- en meerderjarigen. De diensten voor kinderen en jongeren staan, conform de decretale bepalingen voor hun erkenning en subsidiëring, open voor jongeren tot de leeftijd van 21 jaar. De diensten voor volwassenen zijn volgens hun regelgevende basis dan weer toegankelijk voor personen vanaf 18 jaar. Theoretisch bestaat er dus geen lacune in de ondersteuning aan minder- en meerderjarige personen met een handicap. Toch signaleren een aantal betrokkenen uit de hulp- en dienstverlening dat er in de praktijk moeilijkheden zijn om voor alle jongvolwassenen een opvangplaats te vinden. Het blijkt vooral moeilijk om gepaste hulp te vinden voor jongeren die zich op het scharnier van minder- naar meerderjarigheid bevinden: Jongeren met een verstandelijke handicap en bijkomend probleemgedrag die op hun 16 de nood hebben aan een internaat vinden er geen meer. Ook niet in de internaten verbonden aan de school waar ze soms al jaren les volgen. ( )Ondanks de vele inspanningen die zowel ik als consulenten bij de jeugdrechtbank deden om nog internaten te vinden die deze jongeren wilden opnemen, draaide het steeds op niets uit. Internaten kiezen voor jongere kinderen. De residentiële volwassenenzorg voor mensen met een handicap stelt zich in de praktijk slechts open voor jongeren vanaf +/- 21 à 23 jaar. Zij gaan ervan uit dat jongeren tot die tijd in de minderjarigenzorg terecht kunnen. Concreet betekent dit dat als een jongere op 16 jaar geen internaat (meer) heeft en toch dringend nood heeft aan residentiële zorg, er in de praktijk een periode van +/- vijf jaar is waarin men nodeloos aan vele deuren klopt. (psychiatrisch ziekenhuis) Maatregelen tot begeleiding van jongeren VAPH stoppen vaak op hun 18 jaar. Gepaste woonen begeleidingsvormen ontbreken dan. ( ) (JAC) Dikwijls stellen we vast dat de jongeren niet (meer) terecht kunnen in een minderjarigenvoorziening van het VAPH en (nog) niet terecht kunnen in een volwassenvoorziening. (Psychiatrisch ziekenhuis) Eén ervaring in verband met jongvolwassenheid is alleszins dat sommige minderjarigen vanaf ongeveer 17 jaar nergens meer terecht kunnen in de jeugdhulp, maar tegelijk ook pas in de

6 6 volwassenenhulp van het VAPH terecht kunnen vanaf ongeveer 23 jaar. Door de bril van de regelgeving bekeken, is dit probleem onbestaande. Want op niveau van erkenningen staat de volwassenenhulp VAPH open vanaf 18 jaar. Maar in de feiten is de hulp dus pas beschikbaar op een veel oudere leeftijd. (Integrale Jeugdhulp) Praktijkwerkers reiken zelf een aantal verklaringen voor dit knelpunt aan: tekort aan plaatsen en een eerder negatieve beeldvorming over de zorg aan jongvolwassenen. Jongeren die niet kunnen doorstromen binnen uw eigen voorziening raken maar moeilijk binnen in een andere voorziening. Dit is het algemeen probleem voor jongvolwassenen. Als zij nog thuis wonen is het moeilijk om in een voorziening binnen te raken omwille van het groot tekort aan plaatsen. (VAPH-voorziening met MPI, tehuis niet-werkenden, tehuis werkenden, beschermd wonen en dagcentrum) Voorzieningen meerderjarigenzorg zullen eerder de voorkeur geven aan een uitgerijpte volwassene in plaats van een zoekende, impulsieve jongvolwassene. Ook voor de andere bewoners kan zo n jongvolwassene immers heel wat onrust teweeg brengen. (orthopedagogisch centrum) Voorzieningen minderjarigenzorg VAPH kunnen bij een nieuwe opnamemogelijkheid al eens de voorkeur geven aan -16-jarigen. Enerzijds is bij een jonger kind de problematiek niet altijd even vast ingeslepen en zijn er dus meer groeikansen. Anderzijds is er de vrees dat een oudere gast nadien geen oriëntatiemogelijkheden zal hebben. (Orthopedagogisch centrum) Het VAPH is bereid de strikte leeftijdsgrenzen voor in- en uitstroom uit de minder- en meerderjarigenzorg van het VAPH te evalueren en indien nodig bij te sturen. Dezelfde oefening rond het hanteren van de leeftijdsgrenzen voor zorg aan minder- en meerderjarige personen met een handicap ligt ondertussen ook al voor in de Taskforce Minderjarigen. Deze Taskforce overweegt eveneens een versoepeling van de leeftijdsgrenzen. Een dergelijke versoepeling zou kunnen toelaten dat jongeren ouder dan 18 jaar, mits een gepaste PEC-beslissing, toch nog kunnen verblijven in een minderjarigenvoorziening. Of een versoepeling zou toelaten dat minderjarigen al vanaf bijvoorbeeld 16 of 17 jaar kunnen doorstromen naar een voorziening voor volwassenen. - Het inschrijvingstraject Een aantal praktijkwerkers rapporteert dat zij moeilijkheden ondervinden bij het inschrijven van jongeren bij het VAPH. Moeilijkheden die hulp- en dienstverleners kunnen ontmoedigen in het aanmelden en begeleiden van jongeren met een handicap: Voor zij die wel op de hoogte zijn, is het traject zo lang dat het ontmoedigend is. Je doet een aanvraag voor een ticket tehuis niet-werkenden doelgroep matig mentaal bij het VAPH (want doelgroep licht mentaal leidt in de praktijk tot niets). Dit wordt op de PEC geweigerd. Je gaat dan naar de heroverwegingscommissie, het wordt daar opnieuw geweigerd. Je gaat naar de arbeidsrechtbank in de hoop toch nog een ticket te krijgen dat de toegang tot zorg kan openen. Als je na maanden heel deze procedure doorlopen hebt en uiteindelijk het juiste ticket hebt, moet de jongere zich laten registreren op de centrale registratie zorgvragen. Je moet hopen dat je iemand vindt die contactpersoon wil zijn en die het ook nauwgezet opvolgt (wat niet zo evident meer is. Die contactpersoon moet de jongere registeren met de juiste urgentiecode en de juiste zorgvragen. Als je na verloop van tijd aan de voorwaarden voldoet, kan je knelpuntdossier VAPH worden, iets wat je kansen op een plaats vergroot. Dit traject is dermate lang, complex en arbeidsintensief dat hulpverleners ontmoedigd raken en gezien de werkdruk proberen om dergelijke begeleidingen te vermijden. (psychiatrisch ziekenhuis)

7 7 Het spreekt vanzelf dat een dergelijk traject een naadloze overgang van de minderjarigenzorg naar de meerderjarigenzorg voor jongeren met een verstandelijke handicap en bijkomend probleemgedrag extreem moeilijk maakt. (CAW) - VAPH-inschrijving bij de overgang van minder- naar meerderjarigheid Om gebruik te maken van een door het VAPH erkende dienst of voorziening voor begeleiding of opvang van minder- of meerderjarigen, moet een persoon bij het VAPH ingeschreven zijn. Jongeren met een handicap hebben een dergelijke inschrijving vaak al voor hun 18 de verjaardag in orde gebracht. Maar dit inschrijvingsnummer vervalt bij de 18 de verjaardag. Jongeren moeten de VAPH-inschrijvingsprocedure dan opnieuw doorlopen. Sommige praktijkwerkers ervaren dit als een knelpunt: Ondanks het feit dat ze een verleden hebben binnen het VAPH tijdens hun minderjarigheid, hebben ze toch geen VAPH-ticket als ze meerderjarig zijn. Vraag moet dan nog vaak gesteld worden. Duurt lang. Geen vlotte overgang. Jongere een tijdje in een zeer onzekere situatie. (CAW) ( ) ook binnen de sector VAPH wat minder- en meerderjarigen betreft om de overgang in ondersteuning van minderjarige naar meerderjarige vlotter en aangepaster te laten verlopen. (Dienst begeleid wonen VAPH) Ontbreken van automatische omzetting van het toegangsticket tot de sector van personen met een handicap van statuut minderjarige naar statuut meerderjarige, waardoor jongere een tijd in een vacuüm terecht komt. Hierdoor gaat kostbare tijd verloren en dit gaat volledig in tegen het principe van naadloze zorg. (regionaal crisisnetwerk) De aanmelding, erkenningsprocedure en effectieve erkenning VAPH wordt vaak laat ingezet of lijkt niet wenselijk vooraleer men 18 wordt en CLB s denken blijkbaar niet altijd aan de lange termijn (na 18 jaar). Hierop volgt dat nogal wat jongeren uit MPI s aanvankelijk moeten terugkeren naar huis. Daar wordt bij minder stabiele gezinnen ieders draagkracht op de proef gesteld door het wegvallen van structuur en begeleiding. Daarop volgt dan vaak een lange procedureslag en wachtlijst, waardoor betrokkenen nieuwe kwetsuren dreigen op te lopen en de jongvolwassene met dakloosheid bedreigd wordt. (CAW) Ook moet er vaak al lang genoeg op voorhand naar uitstroom in volwassenenhulp toegewerkt worden, in het bijzonder naar VAPH, gezien ook daar lange wachtlijsten zijn. Als jongeren dan niet over een zorgzaam sociaal netwerk beschikken die dit voor hen of samen met hen voorbereiden (gezinscontext, hulpverlening, ) dreigen ze in een soort van niemandsland terecht te komen, met het risico dat een aantal problemen chronisch en zwaarder worden. (Project knelpuntdossiers) Voor jongeren uit het BUSO suggereert een centrum voor algemeen welzijnswerk om dit als volgt op te lossen: BUSO-leerlingen zouden automatisch na hun schoolloopbaan een test aangeboden moeten krijgen om een Vlaams Fonds-nummer te krijgen. Zodat ze beroep kunnen doen op de hulp die voorzien is. (CAW) Het VAPH beaamt dat voor bepaalde doelgroepen (bijvoorbeeld zwaar meervoudig gehandicapte jongeren) een automatische verlenging van de VAPH-inschrijving verdedigbaar is. Voor andere doelgroepen is het minder vanzelfsprekend dat zij via een automatische verlenging (levenslang) kunnen instappen in de volwassenenzorg van het VAPH. Denk bijvoorbeeld aan jongvolwassenen met een licht tot matig mentale handicap, autisme of gedragsstoornissen. Voor jongeren uit deze doelgroepen valt goed te verdedigen dat zij eerst geëvalueerd moeten worden op de vereiste

8 8 ondersteuning, of deze best door het VAPH wordt aangeboden, en wat de eventuele intensiteit (begeleid wonen, tehuis, ) daarvan moet zijn. Verder ondervindt het VAPH zelf ook dat voorzieningen en diensten te lang wachten om een inschrijving voor volwassenenondersteuning aan te vragen. Daardoor raakt het dossier vaak niet meer klaar voor de betrokken jongere 18 jaar is. Mogelijk kan het VAPH hier een sensibiliserende rol opnemen: diensten en voorzieningen informeren en stimuleren om hun inschrijvingsaanvraag tijdig in te dienen. - Een zorgzame overdracht Een dienst geeft aan dat de subsidieregel diensten en praktijkwerkers hindert in het aanbieden van zorg op maat van jongvolwassenen: Slechts één VAPH-dienst kan tegelijkertijd een aanbod doen aan een erkend cliënt omwille van de subsidieregeling. Dit kan een zorgzame overdracht in de weg staan. Zo is ons een voorbeeld bekend waar een thuisbegeleidingsdienst niet meer mocht tussenkomen wanneer een noodsituatie werd uitgeroepen en een andere dienst bevoegd werd. Hierdoor ging belangrijke informatie en know-how verloren met betrekking tot de concrete cliëntsituatie. Door deze subsidieregel beslist de bevoegde dienst van het moment ook autonoom over wat het beste is voor de cliënt en hoeft het hiervoor geen rekening te houden met de informatie of adviezen van de voorgaande diensten binnen het VAPH. (CAW) - Inschrijfbaarheid wachtlijst begeleid wonen Een aantal diensten en voorzieningen melden moeilijkheden in het inschrijven van jongvolwassenen van 17 jaar op de wachtlijst begeleid wonen: Bij sommige minderjarigen in een precaire gezinssituatie is het duidelijk dat deze eens ze 18 zijn alleen zullen gaan wonen. Sommige van deze minderjarigen hebben recht op begeleid wonen via het VAPH, maar kunnen dit recht niet uitoefenen voor hun 18 jaar. Op die manier kunnen ze de wachtlijst voor deze hulpverlening pas op hun 18 de beginnen doorlopen; dus vanop het ogenblik dat er eigenlijk al een nood is. Deze gasten kunnen in de BZW-werking van een CAW niet worden opgenomen omwille van de beperkte leermogelijkheden en de beperktheid in tijd (max. 1 jaar). Dit met alle gevolgen van dien: uit noodzaak gaan samenwonen met een partner die ze een week geleden in een discotheek leerden kennen, toch alleen gaan wonen en schulden laten opstapelen, administratie die niet in orde wordt gebracht,. (CAW) Dit zou niet langer een regelgevend knelpunt mogen zijn; het VAPH heeft inschrijving op de wachtlijst voor begeleid wonen mogelijk gemaakt voor jongeren die 17 jaar zijn. Tot slot signaleren begeleiders een praktisch uitvoerend knelpunt, dat zich eerder situeert op het niveau van de doelgroep zelf. Zij ervaren dat jongvolwassenen die instappen in begeleid wonen niet over de nodige vaardigheden daartoe beschikken: Een toenemende groep personen met handicap die 18 jaar wordt, wenst zelfstandig (te gaan) wonen, weg van het residentiële. Deze ondersteuning kan geboden worden door diensten Begeleid Wonen, maar vaak ontbreekt het deze jongvolwassenen aan de nodige vaardigheden, maturiteit, om dit alleen wonen tot een goed einde te brengen. (Dienst begeleid wonen VAPH) - Tehuis niet-werkenden Het VAPH beschikt over een aantal tehuizen voor niet-werkenden. Deze stellen zich open voor alle meerderjarigen met een ernstige handicap die over een erkenning tehuis voor niet-werkenden

9 9 beschikken. Meestal gaat het om volwassenen met een meervoudige handicap. Werken is voor hen te zwaar en bij hun ouders of alleen kunnen ze niet wonen. Een tehuis niet-werkenden voorziet opvang voor deze personen. Een aantal praktijkwerkers hebben bij deze opvangvorm toch een aantal knelpunten te melden. In eerste instantie betreurt men de beperkte capaciteit van deze tehuizen: Door hun emotionele kwetsbaarheid hebben jongeren met een verstandelijke handicap en bijkomend probleemgedrag slechts een beperkte draagkracht. Zij hebben een hoge ondersteuningsnood. ( ) Ze hebben nood aan residentiële woonondersteuning met voldoende omkadering. Zij worden dus doorverwezen naar een tehuis-niet-werkenden binnen de VAPHsector. Als het VAPH vindt dat de handicap overweegt op het psychisch functioneren, dan kunnen deze jongeren soms wel de erkenning tehuis-niet-werkenden krijgen. Vaak geeft men deze jongeren dan de erkenning tehuis-niet-werkend doelgroep licht mentaal. Deze erkenning is grotendeels een lege doos. Er zijn slechts heel weinig plaatsen voor jongeren met deze erkenning in Vlaanderen. Gezien het om zo weinig plaatsen gaat en gezien de mensen die daar verblijven weinig doorgroeimogelijkheden hebben (meestal mensen met bijkomende problematiek) is er nauwelijks turn-over. In wezen geeft deze erkenning dus wel toegang tot de centrale registratie zorgvragen, maar in de praktijk kom je met deze erkenning op een wachtlijst zonder perspectief. (psychiatrisch ziekenhuis) Ten tweede oordeelt men dat de leeftijdsgrens voor opname in een tehuis niet-werkenden niet afgestemd is op de noden en kenmerken van jongvolwassenen met een handicap: Er is een leeftijdsgrens van 21 jaar voor jongeren om opgenomen te worden in een tehuis nietwerkenden. Dit is voor sommige jongeren te lang omwille van schoolmoeheid. Zij zijn verplicht om ondanks hun problemen op school naar school te blijven gaan. Terwijl het voor sommigen beter zou zijn moesten ze de overstap naar de volwassenwerking kunnen maken. (VAPHvoorziening met MPI, tehuis niet-werkenden, tehuis werkenden, beschermd wonen en dagcentrum) Het VAPH merkt op dat opvang binnen een tehuis niet-werkenden, analoog aan het andere aanbod voor volwassen personen met een handicap, reglementair wél mogelijk is vanaf 18 jaar. Maar in de praktijk zijn er wel een aantal tehuizen niet-werkenden die maar vanaf 21 jaar starten. Maar dat is zeker niet door de regelgeving opgelegd. - VAPH-erkenning voor jongeren met gedrags- en emotionele stoornissen Tot de leeftijd van 18 jaar kan het VAPH aan jongeren de erkenning van gedrags- en emotionele stoornis (GES) toekennen. Deze erkenning vervalt bij de 18 de verjaardag. Vele diensten en voorzieningen betreuren dat er vanaf dat moment binnen de gehandicaptensector geen oriëntatiemogelijkheden meer bestaan voor deze (jong)volwassenen met gedrags- en emotionele stoornissen. Want ook in andere sectoren is het blijkbaar moeilijk om opvang en begeleiding te verkrijgen voor deze doelgroep: Jongeren met een GES-erkenning binnen VAPH kunnen eenmaal ze volwassen zijn geen erkenning VAPH krijgen. Dus los van het capaciteitstekort is er voor hen geen oriëntatiemogelijkheid binnen het VAPH. Voor het algemeen welzijnswerk komen ze niet altijd in aanmerking omwille van de zwaarte van de problematiek en binnen de psychiatrische hulpverlening krijgen ze ook niet altijd een kans, aangezien daar verwacht wordt dat de VAPHvoorzieningen hun verantwoordelijkheid blijven opnemen. (orthopedagogisch centrum)

10 10 Voor jongeren met GES ouder dan 18 jaar is er bij het VAPH zelfs geen ondersteuning meer voorzien als ze geen bijkomende verstandelijke beperking, ASS, NAH, hebben. (Dienst begeleid wonen VAPH) Gedrags- en emotionele stoornissen worden binnen de volwassenenzorg van het VAPH niet meer erkend. Voor jongvolwassenen met een gedrags- of emotionele stoornis is dit een ernstig probleem. De hulpverlening binnen het VAP stopt voor hen op 18-jarige leeftijd. Binnen het VAPH bestaan geen verdere hulpverleningsmogelijkheden voor hen. Ze moeten opeens op zoek naar andere zorgvormen. (Rondetafelgesprek Integrale Jeugdhulp Antwerpen) Verschillende sectoren gehandicaptensector, geestelijke gezondheidszorg, algemeen welzijnswerk - hebben een rol in de begeleiding en opvang van volwassenen personen met gedrags- en emotionele stoornissen. Met deze partners is een beleidsdiscussie over deze doelgroep noodzakelijk. Een discussie die moet leiden tot concrete maatregelen ten aanzien van deze doelgroep. - Noodsituaties en knelpuntdossiers Een minder- of meerderjarige jongere met een handicap die onmiddellijke opvang of begeleiding nodig heeft, kan tijdelijk opgevangen worden via het protocol noodsituatie. Om daarvoor in aanmerking te komen, moet de persoon voldoen aan een aantal richtlijnen. De duur van de opvang in een noodsituatie bedraagt maximum zes weken. Deze periode kan verlengd worden maar kan in totaal nooit meer dan 10 weken bedragen. Indien na een periode van minstens zes weken noodopvang en/of na een proces van intensieve zorgbemiddeling zou blijken dat er geen oplossing voorhanden is, kan de jongere met een handicap samen met zijn contactpersoon een aanvraag indienen voor de status knelpuntdossier. Wordt dit toegekend, dan behoort het dossier van de persoon tot de hoogste prioriteitengroep voor zorgbemiddeling. Een aantal praktijkwerkers merken in dit systeem toch een aantal knelpunten op: Het systeem van knelpuntdossiers en protocol noodsituaties binnen de sector van personen met een handicap kan de toegang tot de nodige voorzieningen niet verzekeren voor jongeren met een combinatie van psychische en mentale beperkingen in een situatie van thuisloosheid. Voorzieningen blijven autonoom om al dan niet dergelijke situatie te behartigen. (regionaal crisisnetwerk) De opvang van noodsituaties is nog steeds een heel groot probleem. Alle plaatsen zijn dicht geslibd omwille van het grote tekort aan plaatsen. ( ) (VAPH-voorziening met MPI, tehuis nietwerkenden, tehuis werkenden, beschermd wonen en dagcentrum) Sommige partners hebben zelfs de indruk dat de status knelpuntdossier en noodsituatie de toegang tot de hulp en ondersteuning paradoxaal genoeg nog kan bemoeilijken: Wij hebben al mogen ervaren dat een jongere met erkenning noodsituatie blijkbaar nog meer een stigma over zich krijgt dat de toegang nog extra bemoeilijkt. (Regionaal crisisnetwerk) - De werking van de diensten en voorzieningen van het VAPH Een aantal praktijkwerkers geeft aan dat zij én de jongvolwassenen die ze begeleiden moeite hebben bij het zoeken en verkrijgen van ondersteuning binnen de structuren van diensten en voorzieningen van het VAPH: Voor een jongere die zijn weg zoekt binnen het netwerk van voorzieningen van het VAPH is het zeer moeilijk om deze te vinden, zelfs met steun van hulpverleners uit een andere sector. Het overzicht en de onderlinge verbanden tussen de verschillende diensten is onduidelijk. In

11 11 onze contacten missen wij één vast contactpersoon die de jongere kan begeleiden in het zoeken van de juiste weg binnen de VAPH-voorzieningen, het in communicatie opvolgen van zijn plaats op de wachtlijst en die kan overleggen met andere betrokken hulpverleners uit bijvoorbeeld de sector algemeen welzijnswerk. In een concrete situatie was er sprake van een trajectbegeleider bij een jongere die we begeleidden. Maar achteraf bleek dat deze trajectbegeleider enkel het dossier opstartte vanuit dienst A, en dat deze geen bevoegdheid meer had of wilde zodra het vervolgtraject in dienst B of C misliep. (CAW) Binnen VAPH moeten de nodige tickets worden aangevraagd om toegang te krijgen tot de gespecialiseerde settings. Indien dit niet gecoördineerd wordt opgevolgd, missen ze veel kansen binnen de gespecialiseerde hulpverlening. Diensten buiten VAPH bezitten niet de kennis en de toegang tot die kennis om dit tot een goed einde te brengen. (Regionaal crisisnetwerk) - Indicatiestelling Een voorziening stelt zich vragen bij de indicatiestellingen die door de provinciale evaluatiecommissie (PEC) worden afgeleverd: Wanneer we een aanvraag doen voor een PEC-beslissing, zijn we het al tegen gekomen dat onze jongvolwassenen te hoog gescoord worden. Het IC geeft bijvoorbeeld 53 aan. Hierdoor worden ze gescoord als licht mentaal met autisme spectrum. We zijn er echter van overtuigd dat dit niet terecht is. Het meisje in kwestie functioneert veel lager omwille van haar autisme en psychiatrische problematiek. Zij heeft nu een erkenning licht mentaal autismespectrum. Met resultaat dat haar kansen om in een voorziening opgenomen te worden serieus slinken. ( ) (VAPH-voorziening met MPI, tehuis niet-werkenden, tehuis werkenden, beschermd wonen en dagcentrum) - De wachtlijsten voor de diensten en voorzieningen van het VAPH Verschillende praktijkwerkers botsen in hun zoektocht naar hulp en ondersteuning voor personen met een handicap op wachtlijsten. Velen ervaren deze wachtlijsten als een knelpunt consequenties op meerdere niveaus. In de eerste plaats oordelen praktijkwerkers dat wachtlijsten ongunstig zijn voor het aanbieden van gepaste, tijdige en zo continu mogelijke ondersteuning aan personen met een handicap. Wachtlijsten zijn ellenlang (=jaren) waardoor er totaal geen continuïteit geboden kan worden in hulpverlening die gerealiseerd kon worden vanuit BJB naar hulpverlening binnen VAPH. (Thuisbegeleidingsdienst BJB) Jongeren met een erkenning van het VAPH zijn moeilijk door te verwijzen. Zoals algemeen bekend zijn de wachtlijsten van het VAPH enorm lang en merken we dat onze ondersteuning niet altijd intensief genoeg kan zijn en ook gewoon niet de gepaste werkvorm is. (Begeleid zelfstandig wonen CAW) De lange wachtlijsten van begeleid werken, begeleid wonen, thuisbegeleiding waardoor de jongvolwassene met niet-aangeboren hersenletsel niet onmiddellijk de ideale begeleiding kan krijgen, in combinatie met ons dagcentrum. ( ) Ook het kansen geven tot uitbouw van een zinvol en zelfstandig leven wordt hierdoor beperkt. (dagcentrum VAPH) Lange wachtlijsten op het testen van jongeren met beperkte mogelijkheden (VAPH, Stichting Kinsbergen, ). (JAC) In de tweede plaats signaleren professionals dat de wachtlijsten in de meerderjarigenzorg een nadelige impact hebben op de capaciteit in de minderjarigenzorg: Omwille van de lange wachtlijsten in de meerderjarigenzorg blijven jongeren/jongvolwassenen soms (te) lang in de minderjarigenzorg, waar ze de opnames van nieuwe vragen stremmen en mede een aandeel hebben in de lengte van de wachtlijsten voor de minderjarigen. (Orthopedagogisch centrum) met

12 12 Ook over het beheer van deze wachtlijsten worden een aantal knel- of werkpunten gemeld. Een aantal praktijkwerkers geeft aan dat de wachtlijsten en wachtlijstprocedures binnen de gehandicaptensector ondoorzichtig en/of onbekend zijn voor haar gebruikers. De onbekendheid met deze procedures is vaak in het nadeel van de ondersteuning aan de persoon met een handicap: De wachtlijsten en procedures zijn niet transparant en men heeft vaak een onafhankelijk en vrij assertieve maatschappelijk werker nodig om de drempels tot erkenning en effectieve toegang tot hulp af te dwingen. (CAW) Cliënten hebben zelden zicht op hun plaats op de wachtlijst binnen het VAPH, noch op wat de wachttijd kan zijn als ze op een bepaalde plaats staan. Dikwijls weten jongeren ook niet wat hun contactpersoon voor de wachtlijst is. (CAW) Ook de procedures met betrekking tot de wachtlijsten zijn onbekend zowel bij cliënten als andere sectoren. Zo kunnen onder bepaalde omstandigheden prioritaire codes toegekend worden. Omstandigheden noch codes zijn bekend bij de buitenwereld. Zo gaat het gerucht dat een jongere die tijdelijk opgevangen en begeleid wordt in een andere sector, bijvoorbeeld in een opvangcentrum jongvolwassenen van het algemeen welzijnswerk, niet meer prioritair op de wachtlijst zou staan omdat de hoogdringendheid komt te vervallen. Als dit waar of mogelijk is, klopt het niet want het algemeen welzijnswerk biedt in deze gevallen enkel tijdelijk een noodoplossing aan in de veronderstelling dat begeleiding snel overgedragen kan worden aan een VAPH-dienst die voor deze cliënten een meer op maat hulpverleningsaanbod kan formuleren. (CAW) Wij depanneren wel eens een jongvolwassene met een verstandelijke beperking met ons aanbod. We regelen bijvoorbeeld een opname in een residentieel begeleidingscentrum of we zetten het aanbod van het team begeleid wonen in. Maar deze acties hebben de facto tot gevolg dat de urgentiecode van die jongvolwassene op de centrale wachtlijst daalt. (CAW) Urgentiecode voor mensen op een wachtlijst binnen de sector van personen met een handicap vervalt bij tijdelijke oplossingen en opname door andere sectoren. (regionaal crisisnetwerk) Tot slot rapporteert een centrum dat er op de wachttijden regionale verschillen zitten. Aangezien de diensten van het VAPH regionale werkingen hebben, kan de keuze van de toekomstige woonplaats van een cliënt die beroep wil doen op bijvoorbeeld een dienst Begeleid Zelfstandig Wonen bepalend zijn voor datum van opstart van de begeleiding. Zo zou voor de regio Aarschot er een kleinere wachtlijst zijn dan voor regio Leuven. (CAW) Het Vlaams agentschap voor Personen met een Handicap zet in op het wegwerken van de wachtlijsten; het voorziet daarvoor de komende jaren een constante groei van de budgetten Agentschap Jongerenwelzijn - Recht op hulp en bijstand voor elke minderjarige Volgens het gelijknamige decreet heeft de bijzondere jeugdbijstand tot doel hulp en bijstand te organiseren of te verlenen ten behoeve van minderjarigen die zich in een problematische opvoedingssituatie bevinden of die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd ( ). Een minderjarige wordt in het decreet gedefinieerd als elke natuurlijke persoon die jonger is dan 18 jaar. Voor de toepassing van dit decreet wordt de persoon die de maximumleeftijden, bepaald in artikel 36, 2, niet heeft bereikt, gelijkgesteld met een minderjarige. Een reeks diensten meldt dat de bijzondere jeugdbijstand dit recht op hulp en bijstand voor elke minderjarige in een POS- of MOF-situatie niet kan garanderen.

13 13 Voor 17-jarigen die zijn opgegroeid in een problematische opvoedingssitautie en voor wie het op hun 17 de niet langer houdbaar blijkt om thuis te blijven, wordt geen dossier meer opgestart binnen de bijzondere jeugdzorg. (CAW) Een probleem dat reeds lang bestaat, is dat de doorverwijzingen naar het comité bijzondere jeugdzorg voor 16- à 17-jarigen niet goed willen lukken. Het gaat vaak om situaties die te zwaar zijn voor een CAW en relatief licht zijn voor een comité. Dit wordt vanuit verschillende werkingen ervaren (JAC, bezoekruimte, algemeen ambulant). Het betreft vaak situaties waarbij iets meer druk nodig is dan deze die een CAW kan inbrengen, omdat daar heel sterk vanuit de vrijwilligheid wordt gewerkt. Om te voorkomen dat deze situaties verglijden in een zwaardere problematiek zou het zeer wenselijk zijn dat het comité deze situaties wel kan opnemen. (CAW) Jongeren die bijna 18 jaar zijn en waar het thuis niet meer lukt. ( ) Als ze zich aanmelden bij CBJ, krijgen ze de boodschap dat er geen dossier meer geopend wordt omdat ze bijna meerderjarig zijn. (CAW) Wanneer de jongeren 16 à 17 jaar zijn en niet gekend zijn bij het comité voor bijzondere jeugdzorg, wordt er geen dossier meer opgemaakt. (JAC) Jongeren die bijna 18 jaar worden (17 jaar en aantal maanden) worden niet meer geholpen door het comité bijzondere jeugdzorg. Om in aanmerking te komen voor begeleiding door het comité moet je immers -18 zijn. Als die datum te dichtbij is, wordt geen dossier meer opgestart. Om in aanmerking te komen voor hulpverlening van andere instanties (bv. woonproject) moeten ze dan weer 18 zijn. In de tussentijd kunnen ze nergens terecht. (CAW) Wat met 17-jarige jongeren die op de wip naar meerderjarigheid zitten en het comité voor bijzondere jeugdzorg nog willen passeren? Vaak start het comité de procedure niet meer op omdat vooraleer deze goed en welk opgestart is, de jongere al 18 jaar is. In theorie moet het comité elke jongere onder de 18 jaar ontvangen en een procedure opstarten. In praktijk merken wij als JAC dat dit niet altijd even makkelijk is. (JAC) Doorverwijzingen naar bijzondere jeugdbijstand lopen niet altijd van een leien dakje en algemeen geldt: hoe ouder de minderjarige, hoe minder kans dat hij wordt opgenomen binnen het aanbod van de bijzondere jeudbijstand die toch over een aantal specifieke diensten (zoals bv. kamertraining, thuisbegeleiding, OOOC s, ) beschikken. Reden hiervoor is vaak de drukke agenda van de consulenten bijzondere jeugdzorg waardoor een eerste afspraak vaak niet voor de leeftijd van 18 jaar kan plaatsvinden. De jongvolwassene verliest op die manier zijn recht op (verlengde) hulpverlening. (CAW) jarige jongeren vallen omwille van hun nakende meerderjarigheid vaak uit de boot omdat ze niet meer in de hulpverlening van de bijzondere jeugdbijstand terecht kunnen. (Kinderrechtencommissariaat) Vele praktijkwerkers wijten de moeizame toegang van bijna meerderjarige jongvolwassenen tot het ondersteuningsaanbod van de bijzondere jeugdzorg aan de wachtlijsten in de sector. Een bekend signaal, omwille van wachtlijsten binnen de bijzondere Jeugdzorg is dat het comité niet geneigd is vragen van 17-jarigen op te pakken. Men gaat er van uit dat op het moment dat hulpverlening zou kunnen opgestart worden, de jongere meerderjarig geworden is en geen beroep meer kan doen op hun diensten. (CAW) De overbevraging en wachtlijsten in de bijzondere jeugdzorg leiden er vaak toe dat men niet meer ingaat op noden en hulpvragen betreffende 16-plussers. Tegen dat ze aan bod komen dreigen ze al 18 te zijn. (CAW) Daar de jongere bijna 18 is, gaat men vaak weigeren om hem nog op de wachtlijst van kamertraining of begeleid zelfstandig wonen te zetten. Daar hij er vaak pas aan kan beginnen na zijn 18 jaar. Bijzondere jeugdzorg is aarzelend daar men de wachtlijsten niet wil vervuilen met aanvragen die dan misschien wegvallen. (JAC) Het agentschap Jongerenwelzijn levert inspanningen om deze capaciteitsproblemen weg te werken. Sinds 2006 heeft het agentschap de capaciteit al kunnen uitbreiden met circa 20%.

14 14 Sommigen zien het niet opnemen van dossier van bijna meerderjarigen als een gemiste kans: Hier laat men niet alleen kansen op minder ingrijpende vroeghulp liggen. Men dreigt zich ook met zijn hulpvraag in de kou gezet te voelen. De adolescent en/of zijn context stellen zich bij het formuleren van een hulpvraag kwetsbaar op. De confrontatie met wachtlijsten en het gevoel dat niemand hen ernstig neemt kan kwetsuren toevoegen en de verbinding met de hulpverlening en de maatschappij nog extra bemoeilijken. (CAW) Het agentschap Jongerenwelzijn merkt op dat de verwijzende instanties sinds de introductie van het centraal wachtbeheer op provinciaal niveau instaan voor het beheer van de wachtlijsten in de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. - Voortzetting en nazorg van de hulp- en bijstandsverlening Jongeren die door het comité voor bijzondere jeugdzorg of de jeugdrechtbank werden geplaatst in een voorziening van het agentschap Jongerenwelzijn moeten deze in principe op hun 18 de verjaardag verlaten. Jongeren kunnen wel voortgezette hulpverlening aanvragen. Maar met betrekking tot deze aanvraagprocedure wordt volgend knelpunt gesignaleerd: Jongeren geplaatst door het comité bijzondere jeugdzorg moeten, indien ze dit wensen, voor ze 18 jaar worden zelf een verlenging aanvragen. Deze verlenging gebeurt niet automatisch, noch worden ze er automatisch van op de hoogte gebracht dat ze die verlenging moeten aanvragen. De begeleiding van deze niet-geïnformeerde jongeren, die bijgevolg ook gen verlenging aangevraagd hebben, stopt dan ongewenst. (CAW) Vele jongeren die op hun 18 de verjaardag de hulp- en bijstandverlening van de bijzondere jeugdzorg verlaten, gaan overigens niet in op het recht op voortzetting van de begeleiding. Voor jongeren die zich later toch nog bedenken, bestaat er wel een zogenaamde spijtprocedure. Deze laat tot dat jongeren tot uiterlijk drie of zes maanden na datum van beëindiging van de hulp en bijstand binnen de bijzondere jeugdzorg via een schriftelijk verzoek nog een voorzetting van de hulp- en bijstandsverlening kunnen aanvragen. Maar sommige begeleiders hebben de indruk dat de duur van deze spijtprocedure niet is afgestemd op de noden en kenmerken van jongvolwassenen; zij zijn vragende partij voor een verlenging van de spijtprocedure: 60% van de jongvolwassenen die zich op JAC Plus aanmelden hebben een verleden in de bijzondere jeugdzorg. Vele van hen gingen niet in op het recht op verder gezette hulpverlening, veelal wegens hulpverleningsmoe. Sommigen merken al na een korte periode dat ze het niet alleen redden. Maar na een periode van zes maanden is dit recht op hulp onherroepelijk (spijtprocedure). (JAC) Jongeren die gebruik maken van begeleid zelfstandig wonen kunnen op hun 18 de verjaardag beslissen om deze vrijwillig verder te zetten. De begeleiding kan dan lopen tot 21 jaar. Willen ze dat niet, dan stopt de begeleiding onherroepelijk. Jongvolwassenen die achteraf toch willen terugkeren naar Begeleid Zelfstandig wonen kunnen er dan geen gebruik meer van maken. (Rondetafelgesprek Integrale Jeugdhulp Antwerpen) Volgens hun reguliere opdracht moeten de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand ook instaan voor een verantwoorde afsluiting van de hulp- en dienstverlening, en dit in samenspraak met de gebruiker. Dit houdt ook in dat voorzieningen nazorg kunnen bieden aan jongeren die de voorziening verlaten hebben. Maar begeleiders vinden dat zij in het bieden van deze nazorg te veel gehinderd worden door strikt afgebakende leeftijdsgrenzen en termijnen.

15 15 Sommige jongeren willen na een lange periode begeleiding binnen BJB zelfstandig hun leven in handen nemen. Bij vragen of bij terugval komen ze terug aankloppen bij BJB (het vertrouwde/bekende voor hen). Ze kregen als zes maanden nazorg en kunnen dan (decretaal) niet meer opgevangen worden binnen BJB. Het zou een meerwaarde zijn moest de begeleider BJB dan nog een korte periode aanklampend kunnen toeleiden naar JAC of een ander aanbod op maat; dit wil zeggen mee gaan/tandemwerk totdat de jongere daar goed gestart is. (CAW) Strakke leeftijdsgrenzen en gebrek aan nazorg eenmaal het dossier afgesloten is, leiden tot gebrekkige continuïteit voor de zwaksten of moeilijksten uit de bijzondere jeugdzorg. Vertrouwensfiguren zouden over deze leeftijdsgrenzen heen aanspreekbaar en aanwezig moeten kunnen blijven. (CAW) - Combineerbaarheid van aanbod Praktijkwerkers zijn vragende partij om modules uit meerdere voorzieningen van de bijzonder jeugdzorg te combineren. Ze geven aan dat ze die mogelijkheid vandaag niet altijd hebben, om regelgevende of werkingsgerelateerde zaken: De jongvolwassenen die we begeleiden hebben soms behoefte aan een combinatie van verschillende hulpverleningsvormen. Maar de regelgeving staat dergelijke combinaties vaak niet toe. (Rondetafelgesprek Integrale Jeugdhulp Antwerpen) De combinatie van een pleegplaatsing met een residentiële plaatsing kan niet. Zo hebben wij een jongen in begeleiding die vanuit een pleeggezin bij ons terecht kwam. De pleegouders waren, en zijn nog steeds, erg betrokken op hun pleegzoon. Sinds de plaatsing is echter hun statuut weggevallen. Naast de financiële kant heeft dit emotioneel een grote betekenis voor zowel de jongere als zijn ex-pleegouders. Het is voor pleegouders omwille van die reden een enorme drempel geweest om de stap naar residentiële hulpverlening te zetten; het betekende hun pleegzoon loslaten, pleegouder-af zijn, terwijl dit de laatste boodschap was die ze aan deze jongere wilde geven. (Welzijnsorganisatie integrale gezinszorg, BJB en VAPH) Het combineren van maatregelen kan meestal niet. Bijvoorbeeld een jongere gaat vanuit een begeleidingstehuis op time-out in een gemeenschapsinstelling. Hiertoe moet deze jongere uitgeschreven worden, komt er een open plaats die kan ingevuld worden. Tegelijk verwacht de gemeenschapsinstelling (terecht) een engagement van de voorziening die de jongere op timeout stuurt. Zonder hiervoor over werkingskost te beschikken, gaat er veel tijd en werk naar een jongeren die op time-out is. Jongeren én ook de time-out-voorzieningen kunnen hiermee afhankelijk worden van de goodwill van de voorziening. (welzijnsorganisatie integrale gezinszorg, BJB en VAPH) Momenteel gaat er bij ons een jongere 4 maanden stappen met Oikoten. Deze maatregel kan niet gecombineerd worden met de plaatsing in onze voorziening. Onze voorziening engageert zich ertoe dat de jongere kan terugkomen, maar kan zijn plaats moeilijk 4 maanden open houden. Wanneer we de plaats invullen, zoals we doen, kunnen we de terugkeer van deze jongere én dat deze naadloos kan gebeuren, niet garanderen. Tijdens zijn staptocht verwacht Oikoten (ook terecht) een engagement van de voorziening. Omdat de jongere terugkeert, zijn er in het kader van die terugkeer contacten met de context. Voor een jongere die niet is ingeschreven en voor wie in de plaats wel een andere jongere wordt ingeschreven, kost dit heel wat aan middelen van de organisatie en aan inzet van de begeleiders. (Welzijnsorganisatie integrale gezinszorg, VAPH en BJB) In functie van het realiseren van een naadloze zorg aan jongeren zet het agentschap Jongerenwelzijn in op de uitbouw van multifunctionele centra. - Thuisbegeleiding Conform hun erkenningsvoorwaarden en subsidienormen mogen de thuisbegeleidingsdiensten van de bijzondere jeugdzorg enkel minderjarigen en de gezinnen waartoe ze behoren ambulant

16 16 begeleiden. Deze afbakening tot de leeftijd van 18 jaar wordt vanuit verschillende hoeken als een tekortkoming ervaren; men is vragende partij om thuisbegeleiding ook na de meerderjarigheidsgrens nog te kunnen inzetten: Een groot tekort is dat thuisbegeleiding niet meer inzetbaar is bij meerderjarigheid. Een aantal van deze multiproblemjongeren zou erg gebaat zijn bij een vorm van aanklampende, outreachende thuisbegeleiding die hen opvolgt in hun overgang naar jongvolwassenheid. Ik heb het dan uiteraard over die jongeren die zelf met meervoudige problematieken kampen, gecombineerd met een afwezige of pathogene gezinscontext. (Project knelpuntdossiers) In de praktijk vanuit ons werk als begeleidingsproject voor jongeren in problematische overlevingspatronen botsen we regelmatig op de maximale leeftijd om jongeren te kunnen begeleiden. Doordat we nog een project zijn kunnen we de jongeren verder begeleiden voor een jaar via de voortgezette hulpverlening van het comité bijzondere jeugdzorg. Vanaf 1 januari zal het project erkend worden als thuisbegeleidingsdienst categorie 5 en is er geen mogelijkheid meer om jongeren via de vrijwillige voortgezette hulpverlening te begeleiden. ( ) Hierdoor verliezen wij en de jongeren veel van onze mogelijkheden. Vaak worden jongeren kort bij de leeftijd van 18 jaar aangemeld. Nu konden de jongeren er zelf voor kiezen om verder begeleid te worden. ( ) Hoe kunnen we jongeren die vragen om verder begeleid te worden na hun 18 jaar als thuisbegeleiding nog verder begeleiden? (Project inclusieve begeleiding BJB) - Begeleid zelfstandig wonen Minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie kunnen vanaf 17 jaar op verwijzing van het comité voor bijzondere jeugdzorg of de jeugdrechtbank beroep doen op begeleid zelfstandig wonen (BZW). Deze hulp kan op vraag van de jongere verlengd worden tot en met 21 jaar. Regelgevend kunnen jongeren vanaf 17 jaar dus zelfstandig, met begeleiding van voorzieningen van de bijzondere jeugdzorg, wonen. Maar in de regel zijn de minderjarige jongeren dan nog juridisch handelingsonbekwaam. Verschillende diensten en instellingen ervaren deze juridische handelingsonbekwaamheid als een knelpunt: De regelgever voorziet wel de mogelijkheid dat minderjarigen zelfstandig kunnen wonen, maar minderjarigen zijn in regel handelingsonbekwaam. In de praktijk levert dit problemen op bij het tekenen van een huurovereenkomst, een bankrekening openen, afsluiten van contracten met leveranciers van nutsvoorzieningen, de nodige verzekeringscontracten afsluiten en bij het inschrijven in het bevolkingsregister. We pleiten ervoor dat onze minderjarige zelfstandig wonende jongeren rechtshandelingen kunnen stellen die samenhangen met dit zelfstandig wonen. (Federatie Diensten BZW) Gasten van bijna 18 jaar hebben geen rechtsgeldige handtekening. Een woning vinden zonder dat de ouders moeten ondertekenen, is quasi onmogelijk. Vaak is de relatie met de ouders zo geschaad dat de ouder de verantwoordelijkheid van de handtekening niet meer op zich wil nemen. (CAW) De voorzieningen zoeken hier creatief naar oplossingen: o Soms kunnen ouders of voogden vanuit het ouderlijk gezag of de voogdij in de plaats van jongeren deze handelingen stellen. Vaak is dat niet evident, want de jongeren bevinden zich per definitie in een problematische opvoedingssituatie en de relatie is vaak dermate vertroebeld dat dit geen goede oplossing is. ( ) o Soms slagen de hulpverleners er samen met de jongeren in om zo te onderhandelen dat de jongere toch zelf een contract kan tekenen en de nodige handelingen kan stellen. Ook dit is steeds minder evident. Door de verder gaande automatisering blokkeren computersystemen wel eens als de gegevens van een minderjarige worden ingevoerd. ( ) Bij de monopoliehouders of de zeer grote marktleiders konden we vroeger wel uitzonderingen bedingen. Nu moet je telkens opnieuw gaan onderhandelen. Blijkt ook dat de groep BZW-jongeren niet positief onthaald wordt wegens commercieel niet interessant. (Federatie Diensten BZW)

17 17 Het is merkwaardig om vast te stellen dat de onbekwaamheid van minderjarigen, die ingesteld is om de jongeren te beschermen, voor BZW-jongeren net een omgekeerd effect heeft: het maakt het onmogelijk voor deze jongeren om rechten op te nemen, en maakt hen op die manier minder beschermd. ( ) (Federatie Diensten BZW) Los van de moeilijkheid om dit knelpunt de juridische minderjarigheid juridisch te regelen, is het agentschap Jongerenwelzijn geen voorstander van het toekennen van handelingsbekwaamheid aan minderjarigen. De doelgroep zijn immers jongeren die op diverse terreinen kwetsbaar zijn, met een laag onderwijs- of opleidingsniveau en gedrags- en emotionele problemen. In veel gevallen hebben deze jongeren geen binding met de gezinscontext. De jongeren kampen vaak met vaardigheids- en kennistekorten op het vlak van zelfredzaamheid en met problemen op het vlak van psychosociaal functioneren. Het toekennen van handelingsbekwaamheid, met de mogelijkheid tot het aangaan van (financiële) engagementen, zou voor deze doelgroep een onbedoeld neveneffect van minder bescherming kunnen betekenen. Met een nog grotere maatschappelijke kwetsbaarheid tot gevolg. Binnen het systeem van begeleid zelfstandig wonen heeft de Federatie van Diensten Begeleid Zelfstandig Wonen ook opmerkingen bij het systeem van de verblijfssubsidie. Een minderjarige die binnen de bijzondere jeugdzorg BZW-hulp krijgt, kan nog geen aanspraak maken op een leefloon van het OCMW. Daarom ontvangen minderjarige jongeren via de begeleidende BZW-dienst een verblijfssubsidie van het Fonds voor Jongerenwelzijn. Dit is een dagelijkse uitkering van 24,34 euro (bedrag van 1 september 2010), wat ongeveer overeenstemt met het bedrag van het leefloon voor alleenstaanden. Maar de federatie betreurt dat deze verblijfssubsidie geen bijkomende sociale voordelen en rechten oplevert: Minderjarigen hebben geen recht op leefloon. De overheid subsidieert via de diensten BZW de kosten voor hun verblijf. Aan het leefloon zijn echter heel wat rechten verbonden die onze jongeren niet krijgen (onder meer sociale tarieven of sociale maximumprijzen). Deze rechten krijgen onze jongeren niet, hoewel ze met een gelijk inkomen in een even precaire financiële situatie zitten. We bepleiten dat onze jongeren voor al deze sociale tarieven gelijk gesteld worden met mensen die wel leefloon ontvangen. (Federatie Diensten BZW) De federatie merkt ook op dat jongeren binnen BZW geen aanspraak kunnen maken op Vlaamse en federale vormen van woonondersteuning: Onze doelgroep heeft het financieel niet breed. Voor een installatiepremie via het OCMW komen de meeste minderjarige starters niet in aanmerking. Op het vlak van wonen komen onze minderjarige jongeren niet in aanmerking voor een Vlaamse huursubsidie. Deze geldt slechts vanaf de leeftijd van 18 jaar. Als kwetsbare groep op de woonmarkt starten onze jongeren hierdoor met een extra handicap. (Federatie Diensten BZW) Tot slot melden een aantal praktijkwerkers moeilijkheden voor die BZW-jongeren die bijzondere kosten hebben: Jongeren die op BZW gaan, kunnen vanaf hun effectieve opstart BZW geen beroep meer doen op bijzondere kosten. In de praktijk betekent dit dat jongeren die vanuit een begeleidingstehuis therapie konden volgen, dit vaak niet kunnen verder zetten wanneer ze terugvallen op de verblijfssubsidie voor een BZW er, waarvan zij al hun kosten moeten betalen. Dit geldt uiteraard ook voor andere, dure medische kosten. (welzijnsorganisatie integrale gezinszorg, BJB en VAPH)

18 18 Onze doelgroep heeft het financieel niet breed. ( ) Wanneer er extra kosten dienen gemaakt te worden (medisch, therapeutisch, tolkkosten, ) kan er bij het OCMW hiervoor geen tegemoetkoming gevraagd worden. (Federatie Diensten BZW) Jongeren die bijzondere behoeften hebben komen niet rond met hun verblijfssubsidie. We denken hierbij aan jongeren met gezondheidsproblemen, jongeren die nood hebben aan therapie, jongeren bij ons in begeleiding die voor contacten met de buitenwereld nood hebben aan tolken ( ). Omdat minderjarige jongeren geen beroep kunnen doen op het OCMW en dus ook niet op de bijkomende hulp die het OCMW kan geven (verwarming, kledingstoelage, medische kosten, ) stelt dit probleem zich voor hen het scherpst. Ook voor meerderjarigen kunnen zich echter problemen stellen. Zo zijn er OCMW s die wel in therapiekosten voorzien, maar enkel via door hen betaalde of erkende therapeuten. We maakten al mee dat jongeren een therapie bij een vertrouwde therapeut stopzetten omdat zij de therapiekosten niet konden betalen en het OCMW niet bereid was die verder te zetten. Therapiekosten, medische kosten, tolkkosten zijn basisrechten die aan jongeren moeten kunnen gegarandeerd worden. Dit kan onmogelijk met het inkomen ten bedrage van het leefloon zonder bijkomende ondersteuning. (Federatie Diensten BZW) Om dergelijke problemen te vermijden, is de Federatie van Diensten BZW vragende partij om de diensten voor BZW een bijkomend forfait te verschaffen. Een forfait waarmee zij jongvolwassenen kunnen ondersteunen in het betalen van bijkomende, maar essentiële kosten. - Opvang van verschillende gezinsleden in een dagcentrum Het comité voor bijzondere jeugdzorg of de jeugdrechtbank kan beslissen om een jongere te plaatsen in een dagcentrum. Over het beleid van die dagcentra wordt volgend knelpunt gesignaleerd: Bij de dagcentra in de bijzondere jeugdzorg krijgen wij dan vaak te horen dat slechts één kind per gezin tegelijk terecht kan in een dagcentrum (ik weet niet of dit regelgeving is of eigen opnamebeleid van de dagcentra). Vaak is de draagkracht van de gezinnen zo klein dat een opname in een dagcentrum voor verschillende kinderen terzelfdertijd wel zinvol zou zijn. (CIG) - Sparen van de kinderbijslag Als minderjarigen in een voorziening van het agentschap Jongerenwelzijn worden geplaatst, gaan er automatisch twee derden van de kinderbijslag waarop de ouder(s) recht hebben naar de Vlaamse Overheid. Dat geld wordt gebruikt om een deel van de kosten van de plaatsing te betalen. Het resterende derde kan door het comité voor bijzondere jeugdzorg aan de ouder(s) worden gegeven. Of de consulent kan samen met de ouder(s) beslissen om het resterende derde deel op een spaarrekening op naam van de minderjarige te plaatsen. Bij plaatsing in een pleeggezin opent de Vlaamse overheid voor de jongere een spaarboekje waar het maandelijks een forfaitair bedrag van 62,39 euro (index september 2008) op stort. Bij deze uitbetalingssystemen formuleert het kinderrechtencommissariaat volgende kritiek: De betaling van de kinderbijslag voor jongeren die in een voorziening of in een pleeggezin opgroeien, zorgt voor ongelijkheid tussen jongeren. Het feit dat er zoveel verschillende regelingen bestaan (al naargelang het type plaatsing, de beslissing van het comité of de jeugdrechter, het feit of er gewone dan wel gewaarborgde kinderbijslag wordt betaald), leidt ertoe dat de ene jongere wel en de andere helemaal geen recht heeft op een deel van zijn kinderbijslag. Bij een plaatsing via de bijzondere jeugdbijstand gaat er soms een deel van de kinderbijslag naar de ouder, soms naar de jongere zelf. Jongeren die zelf geen deel van de kinderbijslag ontvangen, bouwen geen spaargeld op en moeten vaak zonder een spaarcent in hun zelfstandige woonsituatie starten. (Kinderrechtencommissariaat)

19 19 - Uitbetaling van het gespaarde (kinder)geld Als de minderjarige 18 jaar wordt, kan hij of zij het opgespaarde kindergeld zelf beheren. Een aantal praktijkwerkers uiten hun ontevredenheid daarover: ( ) Jongeren krijgen op hun 18 jaar ook hun gespaarde kinderbijslag ter beschikking. Gedurende enkele weken en maanden kunnen ze alles kopen wat ze willen. Wanneer dit geld op is, komen ze terug in de harde realiteit van een beperkt inkomen terecht. Vaak maken ze in deze periode meer schulden of gaan ze leningen aan die ze niet kunnen afbetalen. Als ze dan naar het OCMW gaan voor een financiële ondersteuning, dan wordt er vaak alsnog rekening gehouden met het spaargeld van de jongere (ook al is dit er niet meer) en krijgen ze geen leefloon. (JAC) 18-jarigen zij ook vaak niet rijp om adequaat om te gaan met het lokkende opgespaarde kindergeld tijdens de bijzondere jeugdzorg-periode. Het leidt vaak tot vroegtijdig afhaken en nieuwe kwetsuren eenmaal het geld door hun handen geglipt is. (CAW) Een dienst formuleert een suggestie om het gespaarde kindergeld op een andere wijze uit te betalen: Een alternatief waarbij een equivalent hiervan geleidelijk vrijkomt ter ondersteuning van (eigen) huisvesting of inkopen van integratiehulp en ondersteuning in vrijetijdskansen of passende arbeidskansen na de bijzondere jeugdzorg zijn welkom. ( ) (CAW) Het Agentschap Jongerenwelzijn merkt echter op dat dergelijke alternatieve uitbetalingssystemen juridisch onmogelijk zijn; bij meerderjarigheid wordt de jongere volgens federale materie volle eigenaar van zijn of haar spaarboekje. - Zakgeld Fonds Jongerenwelzijn De Vlaamse brugfunctie meldt een ongelijkheid in het ontvangen van zakgeld: Jongeren met een collocatiestatuut krijgen geen zakgeld uit het fonds Jongerenwelzijn. Andere jongeren die onder toezicht staan van de jeugdrechter wel. (Vlaamse brugfunctie) - Financiële ondersteuning van pleegkinderen Twee diensten melden moeilijkheden in het verwerven van financiële ondersteuning voor pleegouders en pleegkinderen ouder dan 18 of 20 jaar: Een voorbeeld waar ik onmiddellijk aan denk is dat van de jongere in pleegzorg, die verder studeert en na de voortgezette hulpverlening CBJ op 20-jarige leeftijd moet zoeken naar andere ondersteuning bij het betalen van kot en studies. Pleegouders ontvangen niets meer, OCMW s weigeren soms steun. Het plaatst ook pleegouders in een moeilijke positie, aangezien zij wel een emotionele binding hebben maar geen onderhoudsplicht. (Dienst voor pleegzorg) Pleegouders laten (op 18 jaar) hun jongere ambtshalve schrappen. Hierdoor geraakt de jongere in problemen in verband met verscheidene zaken (inschrijving bevolkingsregister, ziekenfonds, bank, post, OCMW-aanvraag, ). (Kamertraining en BZW BJB) Het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin werkt momenteel aan een nieuw intersectoraal decreet pleegzorg. Binnen dit traject kan bekeken worden of en hoe het decretaal een antwoord kan bieden op deze praktische moeilijkheden. - Financiële ondersteuning van mensen die tijdelijke opvang voorzien De mensen die tijdelijk opvang voorzien, kunnen moeilijk een aanvraag tot pleegplaatsvergoeding doen want ook dit is gekoppeld aan een gans maatschappelijk onderzoek binnen het comité bijzondere jeugdzorg. Deze moet haar goedkeuring geven dat een

20 20 pleegplaatsdienst een onderzoek en begeleiding opstart. Gevolg: geen vergoeding voor het gezin dat opvang voorziet. (JAC) Mogelijk kan ook dit knelpunt bekeken worden in het verdere traject van de uitwerking van een intersectoraal decreet pleegzorg. - Continuïteit van de hulp- en bijstandsverlening door de consulenten Minderjarigen, ouders, familie of vrienden die vrijwillig hulp zoeken bij het comité voor bijzondere jeugdzorg worden begeleid door één consulent. Deze volgt het dossier van de minderjarige op. In de praktijk stelt men vast dat de continuïteit van deze begeleiding niet altijd gegarandeerd kan worden: Wanneer een consulent in verlof of ziek is, stellen wij vast dat diens dossier niet opgevolgd wordt, tenzij in hoge nood. Doordat een jongere dan geen beroep kan doen op zijn consulent, krijgt de jongere niet altijd de gepaste hulpverlening en kan een situatie snel mislopen, waardoor er plots welk sprake kan zijn van hoge nood. (CAW) Het agentschap Jongerenwelzijn erkent dit knelpunt, dat echter ruimer gaat dan jongvolwassenen. De discontinuïteit in de begeleiding kan zich voordoen bij alle kinderen en jongeren die de comités voor bijzondere jeugdzorg begeleiden. Een aantal diensten is ook ontevreden over de manier waarop de jeugdrechtbank de begeleiding van een consulent plots kan opschorten: De consulent is onbevoegd tijdens de collocatie van een jongere. Elke andere maatregel wordt dan opgeschort. (Vlaamse brugfunctie) De overgang van jeugdrechtbank naar comité is abrupt: vanaf 18 jaar krijgen jongeren, die soms al jaren dezelfde consulent hebben, van de ene op de andere dag een nieuwe consulent. Dit bemoeilijkt soms de continuïteit van de hulpverlening. (Welzijnsorganisatie integrale gezinszorg, BJB en VAPH) - Uitstroom uit de gemeenschapsinstellingen Een crisisnetwerk merkt op dat jongeren niet altijd even vlot kunnen terugkeren van een gemeenschapsinstelling naar een andere voorziening van de bijzondere jeugdzorg: Indien een jongere, tijdens de minderjarigheid, vanuit justitie wordt doorverwezen naar een gemeenschapsinstelling, is de terugkeer (na einde straf) naar een andere voorziening uiterst moeilijk. Zeker indien er op een bepaald moment sprake was van agressie. (Regionaal crisisnetwerk) Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning Een centrum ervaart een beperking in het aantal dagen waarop een centrum voor kinderzorg- en gezinsondersteuning begeleiding mag aanbieden: Om de draaglast bij deze jonge gezinnen te verminderen, doen we regelmatig beroep op de diensten van een CKG. Daar stoten wij geregeld op de grens van maximum 180 dagen begeleiding per kind. Deze 180 dagen gelden voor alle hulpverlening (residentieel, ambulant en semi-residentieel samen). (CIG)