Braille. Brief in geheimschrift Rian Visser & Jan Lieffering Louis Braille

Transcriptie

1 Deze les hoort bij het boe Brief in geheimschrift, geschreven door Rian Visser in opdracht van de NLBB (Nederlandse Luister- en BrailleBibliothee) en gepubliceerd bij Uitgeverij Delubas. Bij het boe hoort oo een lesbrief. Doel: leerlingen beend maen met braille en blindzijn Leeftijd: bovenbouw basisonderwijs, onderbouw middelbaar onderwijs er A Brief in geheimschrift Rian Visser & Jan Lieffering Brief in geheimschrift Rian Visser & Jan Lieffering Louis Braille Inhoud Wie was Louis Braille? 2 De ontwieling van braille 3 Braille-alfabet voor het Nederlandse taalgebied 5 Oefening Braille lezen 6 Braille lezen op de computer 8 Fragment uit Brief in Geheimschrift 9 Braille-puzzel 14 Braille-hulpmiddelen 16 Braille-sommen 17 Handige sites 19 Meer weten 19 ISBN , inclusief 2 luistercd s Meer info op De uitgebreide lesbrief is te downloaden op en op Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 1

2 Wie was Louis Braille? Louis Braille werd geboren op 4 januari 1809 in het Franse plaatsje Coupvra, in de buurt van Parijs. Toen hij drie jaar was prite hij in de zadelmaerij van zijn vader per ongelu met iets scherps in zijn oog. Het oog raate ontstoen en sta zijn andere oog aan. Louis werd door dit ongelu aan beide ogen blind. Na een gewone lagere school ging Louis naar een speciale school voor blinden in Parijs. Daar ontwielde hij een voelbaar schrift, waarmee hij later beroemd zou worden. Louis werd leraar op dezelfde school en leerde zijn schrift aan zijn leerlingen. Hij stierf aan tuberculose toen hij pas 43 jaar was. Hij werd begraven op het leine erhof van zijn geboortestad. Honderd jaar later, toen het brailleschrift over de hele wereld gebruit werd, werd Louis lichaam verplaatst naar het Panthéon in Parijs, waar alle grote Franse helden begraven liggen. Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 2

3 De ontwieling van braille In de tijd van Louis Braille werden er voor blinden boeen gedrut met grote letters, die verhoogd op het papier lagen. Het lezen van deze boeen ging heel langzaam en ze waren erg groot en duur. Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 3

4 Louis Braille probeerde een ander, sneller schrift te bedenen. Toen Louis zestien jaar was, had hij een manier gevonden om 63 verschillende letters te maen met maar zes punten. Ele letter paste onder een vingertop en on gevoeld worden zonder dat je eroverheen hoefde te wrijven. In 1834 mocht Louis zijn blindenschrift demonstreren op een tentoonstelling in Parijs waarbij oo de Franse oning aanwezig was. In 1854, twee jaar na zijn dood, werd het brailleschrift officieel erend als volwaardige lees- en schrijftaal voor blinden. In 1873 werd het eerste boe in braille gedrut. Tegenwoordig is er een uitgebreide braillebibliothee en zijn er speciale printers om test vanaf de computer in braille uit te printen. Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 4

5 -alfabet voor het Nederlandse taalgebied Braille Blinden unnen lezen doordat ze de letters met hun vingertoppen unnen voelen. Geen gewone letters, maar brailleletters. Brailleletters zijn bobbeltjes die in het papier zijn gedrut. Deze bobbeltjes vormen de letters. Een blinde gaat met zijn vingers over deze bobbeltjes en leest zo wat er staat. hoofdletterteen cijferteen d a f e.,!? Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 5

6 Louis Braille was een Oefening Braille lezen Hieronder staan een aantal woorden in braille. Kun jij deze 3woorden Hieronder ontcijferen? staan een aantal woorden in braille. Kun jij deze woorden ontcijferen? 4 sto hond lezen braille Kun jij deze braillesommen maen? g + h = bg + ce = Braille-alfabet hoofdletterteen cijferteen i f = ec ag = BRIEF IN GEHEIMSCHRIFT 96.,!? Louis Braille Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 6 d a f e Oplossing op volgende pagina

7 Louis Braille was een Oefening Braille lezen Oplossing 3 Hieronder staan een aantal woorden in braille. Kun jij deze woorden ontcijferen? 4 sto hond lezen braille sto hond lezen braille Kun jij deze braillesommen maen? g + h = bg + ce = Braille-alfabet hoofdletterteen cijferteen i f = ec ag = BRIEF IN GEHEIMSCHRIFT Louis Braille Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 7 96 d a f e.,!?

8 Braille lezen op de computer Blinden en slechtzienden unnen prima met de computer weren. Ze unnen schrijven door blind te tpen. Lezen doen ze met behulp van een brailleregel. Daarin omen de letters in voelbare puntjes omhoog. Lezen met de brailleregel Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 8

9 t nog dier A Fragment uit Brief in Geheimschrift Brief in geheimschrift Rian Visser & Jan Lieffering Louis Braille Blind lezen hem t dat ist hulp r ent en je esof n aannl s.nl Brief in geheimschrift Rian Visser & Jan Lieffering Lodewij ontmoet op de ermis de blinde Sterre. Ze neemt hem mee op avontuur in haar vaders spoohuis. Lodewij vertelt dat hij dslectisch is en een heel heeft aan boeen. Sterre is juist dol op lezen. Ze laat Lodewij zien hoe ze dat doet met behulp van braille. Dan duien er agenten op. Ze zijn op zoe naar Lodewij. Lees een stuje uit Brief in geheimschrift I heb de route tussen de ermis en onze woonwagen eerst een eer met mijn moeder gelopen. Er is een zebrapad met een speciaal signaal voor blinden. Als je unt oversteen lint er een piepje. De tegels voor het stoplicht hebben ribbels, zodat i weet waar i moet wachten. Lodewijs voetstappen linen ver voor me. Het lijt wel alsof hij op de vlucht is. Zou hij soms iets met die brand te maen hebben? Moest hij echt niet naar school? Was het geluid dat i hoorde toen i langs hem liep bij de botsautootjes toch een aansteer? De voetstappen stoppen. I loop door tot i vla bij hem moet zijn. Wele ant moeten we op? vraagt hij. I beweeg mijn sto over de stoep. Hier moet ergens een zebrapad zijn. Dat lopt. Dat is iets verderop. Daar unnen we oversteen, zeg i. I loop verder tot i de geribbelde tegels onder mijn voeten voel en zoe naar de drunop op de paal van het stoplicht. Ineens voel i Lodewijs hand op mijn rug. Kom maar. Er omt niets aan. Hij duwt me de straat op. Blijbaar zijn we schuin overgestoen, want aan de overant voel i geen geribbelde tegels, maar stuit i 44 Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 9

10 meteen op de stoeprand. Geluig raat mijn sto hem eerst en an i op tijd mijn voet optillen. En nu? vraagt hij. Een lein stuje naar rechts en dan de eerste straat lins. Is het op dat pareerterrein met die grote wagens? Ja, daar is het. I ga hem voor op het trappetje en voel in mijn sleutelbos naar de juiste sleutel. We omen binnen in onze leine euen. Lodewij blijft vla achter me staan. I ben nog nooit in een woonwagen geweest, zegt hij. Het is hier best gaaf! Vind je? Ja, het is binnen veel ruimer dan het er vanbuiten uitziet. Dat weet i niet, antwoord i. I weet niet hoe onze woonwagen eruitziet. Eigenlij vind i het wel prettig dat de amers niet zo groot zijn. I weet precies waar alles staat en bots nooit ergens tegenaan. I open de oelast en pa een grote plastic fles uit de deur. Lust je cola? Ja, leer. Uit het astje boven het aanrecht pa i twee glazen. Terwijl i schen houd i een wijsvinger in het glas, zodat i voel wanneer het drinen ertegenaan omt en het glas bijna vol is. Ga je mee naar mijn amer? I loop voor hem uit door een gangetje. Na vier passen sta i voor de deur van mijn slaapamer. Die is lein, maar mijn vader heeft er een hoogslaper in getimmerd, zodat daaronder plaats is voor een tafel waaraan i huiswer an maen. Er staan twee stoelen. Verder heb i een lerenast die verdeeld is in leine vaen, zodat i precies weet waar alles ligt. En er is een ast voor mijn boeen en andere spullen. I zet de glazen op tafel. Lodewij verschuift een stoel en gaat zitten. De tafel wiebelt. Wat is dat voor apparaat? I go dat hij de braillemachine bedoelt, die op tafel staat. Daar an i braille op schrijven. Zoals die etietjes? vraagt Lodewij. Ja, maar i an er oo brieven op schrijven. Of aanteeningen voor school. Maar dat doe i meestal op de computer, want dan an mijn juf het maelijer lezen. I wijs naar de computer, die op een apart tafeltje staat. Kun je op een gewoon toetsenbord tpen? vraagt Lodewij. I ni. Op school leren we met tien vingers tpen. Op de letters f en j zit altijd een puntje, zodat je unt voelen waar je je vingers moet zetten. De andere letters leer je dan uit je hoofd. Eigenlij tp i net zoals andere mensen blind tpen. Mijn moeder tpt oo zonder dat ze op het toetsenbord hoeft te ijen, zegt Lodewij. Maar hoe un je zelf lezen wat je geschreven hebt? I heb een brailleregel bij mijn computer. I laat hem een lein toetsenbord zien dat naast mijn gewone toetsenbord ligt. Er zitten noppen op met pijltjes, maar oo een regel met gaatjes. Als i met de pijltjes naar een stuje test op mijn computer ga, dan omen er in die gaatjes puntjes omhoog. Op die manier verschijnen de letters op mijn scherm in braille op dit bord. Gaaf! zegt Lodewij. Kun je oo op internet? Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 10

11 47 48 Ja, i an en en dingen opzoeen. Maar geen spelletjes spelen, zeer? Nee. We gaan weer aan tafel zitten. I hoor dat Lodewij de braillemachine naar zich toe schuift. Waarom heeft deze maar zeven toetsen? Heeft braille maar zeven letters? Dat is een maie! Dan an i dat misschien wél goed leren lezen! I zwijg verward, want i begrijp hem niet. Het is logisch dat hij niet weet hoe de braillemachine wert. Maar wat bedoelt hij met wél goed leren lezen? Jij unt toch gewoon zwartdru lezen? vraag i. Zwartdru? Zwarte letters op papier. Zijn adem gaat sneller. I an die stomme letters wel zien, maar in mijn hoofd gaat iets mis. I hussel de letters door elaar en zie geen woorden. Soms schrijf i letters in spiegelbeeld. Ze zeggen dat i dslectisch ben. Ze noemen dat oo wel woordblind. Hij zucht. Het lijt alsof hij opgelucht is dat hij het gezegd heeft. Als je braille met de hand wilt schrijven, dan moet je de letters juist in spiegelbeeld maen, zeg i. Je schrijft van rechts naar lins. Als je het papier daarna omdraait, un je het lezen. Misschien ben je met braille niet dinges, eh woordblind. Zal i het je leren? Het is niet moeilij, hoor. I zoe in de la van een ast een vel papier waarop het alfabet staat. Het is al lang geleden dat i voor het eerst die puntjes moest leren voelen. De letter a is het maelijst. Dat is gewoon één puntje. De letter b is twee puntjes onder elaar. De letter c twee puntjes naast elaar. I leg het papier voor hem neer. Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 11

12 Doe je ogen maar dicht en geef me je hand. I pa zijn vinger en leg hem op het papier. Kun je voelen hoeveel puntjes dit zijn? Drie, zegt hij. Dat zijn drie puntjes onder elaar. Goed zo, zeg i. Dat is de L van Lodewij. I schuif mijn stoel dichterbij en leer hem nog een paar letters. Zijn haar ruit leer, den i. I probeer hem alle letters van zijn naam te leren. De eerste paar gaan heel goed, maar na een tijdje voelt hij niets meer. I an het niet. Je vingers moeten eraan wennen, zeg i. Kij, bij mij gaat het zo snel. I laat mijn rechtervinger over de regel gaan. Mijn linervinger gaat erachteraan, maar halverwege de regel gaat hij vast naar beneden om meteen door te unnen lezen. Volgens mijn juf lees i met mijn vingers net zo snel als zienden unnen lezen met hun ogen. Hardop lees i: De pijn in Harr s litteen was zo hevig dat hij onwilleeurig zijn ogen dichtneep, maar zijn toversto scheen plotseling een eigen leven te leiden. I pauzeer. Dit is een stuje uit Harr Potter en de relieen van de dood. I an precies hetzelfde lezen als andere inderen, maar mijn boeen zijn wel veel dier. Die hele stapel banden daar is één boe van Harr Potter. Wat een berg papier! Er lint bewondering in Lodewijs stem. Jouw boeen zien er alleen niet zo mooi uit. De voorant is helemaal wit, zonder plaatjes. Dat an wel loppen, den i. Brailleboeen zijn allemaal even groot en van hetzelfde papier. I sta op en leg het boe precies op dezelfde ple terug in de ast. Dan an i het stras weer terugvinden. Mijn moeder hoeft eigen- lij nooit te zeggen dat i mijn amer moet opruimen. Ben je wel eens boos omdat je niet unt ijen? vraagt Lodewij. Nee. I mis het niet, want i ben eraan gewend. Jij bent toch oo niet boos omdat je niet unt vliegen? Lodewij lacht. Het zou wel leu zijn! I droom wel eens dat i het an. I droom wel eens dat i weer an ijen, been i. Dan zie i allerlei leuren die in elaar overlopen. Maar je ziet geen dingen, mensen, ruimtes en zo? Nee, alleen leuren. Maar hoe weet je dan waar je bent? vraagt Lodewij. Net als in het echt, antwoord i. Als i droom dat i in een lift sta, dan voel i aan de dru op mijn voeten of we omhoog of omlaag gaan. Aan de wind en de temperatuur voel i of i buiten ben of binnen. Als i ergens binnen ben hoor i aan het geluid van stemmen hoe groot de ruimte is. Mijn stem lint anders in een leine lift dan bijvoorbeeld in een zwembad. In het echt gebrui i oo de echo. Als i zwem, uch i vaa even zodat i weet of i al bijna bij de ant ben. Maar is jouw wereld dan niet aal en doner? Voor mij is het niet doner. Jullie ennen doner, omdat je licht ziet. I zie gewoon niets. Het is niet saai, hoor. I hoor, proef, rui en voel van alles. Lodewij haalt ort zijn neus op. I giechel. Waarom lach je? vraagt hij. Je lon net als een varen. Wat deed i dan? Hij schuifelt met zijn voeten. Je haalde je neus op Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 12

13 Niet! Wel waar. Je moet maar eens een tijdje je ogen dichtdoen. Het is niet normaal hoeveel vieze geluiden mensen maen. Kuchen, hoesten, niezen, neus ophalen, sniffen, hijgen, scheten laten, boeren, smaen. Gatver! Ja, i den wel eens dat blinde mensen meer opmeren dan zienden. Of in el geval andere dingen. Ben jij blind geboren? vraagt Lodewij. Nee, i was zes jaar toen i blind werd door een ziete. En Louis Braille? Toen hij drie jaar was reeg hij een ongelu. Hij speelde in de zadelmaerij van zijn vader. Toen zijn vader niet oplette, probeerde Louis met een scherpe priem een gaatje te prien in een stuje leer en prite per ongelu in zijn oog. Lodewij maat een sissend geluid. Dat lijt me pijnlij! Maar hij prite toch zeer niet in allebei zijn ogen? Nee, eerst was hij alleen aan één oog blind, antwoord i. Dat oog ging ontsteen en sta zijn andere oog aan. Als het nu gebeurd zou zijn, hadden ze hem medicijnen unnen geven, maar die hadden ze toen nog niet. En toen? Eerst ging hij gewoon met de andere inderen naar school. Ze hadden geen speciale boeen voor hem, maar Louis was een slim ind. Hij probeerde zo goed mogelij te onthouden wat hij leerde. Toen hij laar was met de lagere school, zorgde de pastoor ervoor dat Louis in Parijs verder on leren aan een speciale school voor blinde inderen. En daar heeft hij braille geleerd? vraagt Lodewij. I lach. Nee, dat moest hij zelf nog uitvinden. O, ja! Lodewij schiet oo in de lach. Op die Parijse school las hij grote boeen met normale letters die op het papier gedrut waren, zodat de vorm voelbaar was. Die boeen waren heel zwaar en duur. Daarom waren er maar een paar en die had Louis al snel uit. Hij wilde graag dat blinden net zoveel en net zo snel onden lezen als zienden. Lodewij snuift. I zou het prima vinden als er weinig boeen waren. Weet je zijn stem lint plotseling heel fel, voor mijn part brandt de bibliothee helemaal af. Net goed! Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 13

14 2 Braille Braillepuzzel Vul de woorden in en lees de grijze olom van boven naar beneden. Braille-puzzel Vul de woorden in en lees de grijze olom van boven naar beneden. Louis Braille was een... Braille-alfabet Louis Braille was een hoofdletterteen cijferteen Oplossing op volgende pagina 3 Hieronder staan een aantal woorden in braille. Kun jij deze woorden ontcijferen? sto hond lezen braille 96 Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 14 4 Kun jij deze braillesommen maen? d a f e.,!?

15 2 Braille Braillepuzzel Vul de woorden in en lees de grijze olom van boven naar beneden. Braille-puzzel Oplossing Louis Braille was een uitvinder v s u p e u i t r n e n Braille-alfabet Louis Braille was een uitvinder 3 Hieronder staan een aantal woorden in braille. Maar de letters staan door elaar. j l m n Kun o jij deze p woorden q ontcijferen? r.,!? sto hond lezen braille b l i n d b r e e n d j e b e r m i s 96 Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 15 4 Kun jij deze braillesommen maen? a o v n e hoofdletterteen i d s cijferteen d a f e

16 Braille hulpmiddelen Voor blinden en slechtzienden zijn intussen heel veel hulpmiddelen ontwield. Bijvoorbeeld een horloge met braille. Daarnaast staan er brailleletters op een medicijndoosje en op het bedieningspaneel van een lift. Weet jij oo nog toepassingen? Braille schrabble Kompas met braille Horloge met braille Alfabetaart Speelaarten met braille Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 16

17 hoofdletterteen cijferteen Hieronder staan een aantal woorden in braille. Kun jij deze woorden ontcijferen? Braille sto hond lezen braille sto hond lezen braille Braille-sommen De letters a tot en met i worden oo gebruit voor de cijfers één tot en met negen. Voor de nul wordt het teen van de letter j gebruit. Cijfers worden voorafgegaan door het cijferteen. 4 Kun jij deze braillesommen maen? maen? Braille-alfabet a b c d e f BRIEF g h IN GEHEIMSCHRIFT i 3 4 Kun jij deze braillesommen maen? g + h = bg + ce = g + h = a b c d bg e f + g ce h i = i f = j l m ec n o p ag q r = i f = j l m ec n o p ag q r = BRIEF IN GEHEIMSCHRIFT 96 hoofdletterteen a = 1 b = 2 c = Louis Braille Louis Braille cijferteen d a f e.,!? d = 4 e = 5 f = 6 g = 7 h = 8 i = 9 j = 0 Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 17 Oplossing op volgende pagina

18 sto sto Kun sto Kun jij jij deze deze hond hond woorden lezen ontcijferen? lezen lezen braille braille braille sto Braille sto sto hond hond lezen lezen lezen braille braille Braille-sommen 4 Kun jij deze 4 4Kun braillesommen Kun jij deze jij deze braillesommen maen? maen? Oplossing 4 Braille-alfabet Kun jij deze 4 4Kun braillesommen Kun jij jij deze deze braillesommen maen? maen? g + 7 h = 815 = 15 ae bg ce = 62 = 62 = fb g = 7 h = 8 15 = 15 ae bg = ce a b c d e f g 35 = 62 = h 62 = i fb i 9 f 96 = 6 3 = 3 c c ec ag = 36 = 36 cf i f = 6 3 = 3 c j ec l m n o ag 17 p 17 = 36 = q 36 = r cf 9 6 = = 36 BRIEF IN GEHEIMSCHRIFT BRIEF BRIEF IN IN GEHEIMSCHRIFT Louis - 12 Braille Louis Louis Braille Braille BRIEF IN GEHEIMSCHRIFT BRIEF BRIEF IN IN GEHEIMSCHRIFT Louis - Braille Louis Louis Braille hoofdletterteen cijferteen hoofdletterteen a = 1 b = 2 c = 3 96 d a f e.,!? d = 4 e = 5 f = 6 g = 7 h = 8 i = 9 j = 0 Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 18 cijferteen

19 Handige sites NLBB, vereniging van leesgehandicapten Meer weten over Louis Braille weetje-braille.urls.net Weetjes, spelletjes en informatie over braille Via deze site un je een brief sturen naar een blinde, die daarvoor in braille wordt omgezet Op deze site lees je meer over Brief in geheimschrift, een boe met een spannend verhaal braille en blindzijn voor 8 jaar en ouder. Educatieve uitgeverij van serie Terugblien Meer weten Bezoe dan eens: Centrum Waan in Velsen-Noord In een erje zijn hele gewone situaties levensecht nagebouwd in het volslagen doner. Met behulp van een taststo zoe je je weg. Wat ligt er op de martraam? Waar zit de deurbel? Durf je over te steen als je de rateltier hoort? Het Muzieum in Nijmegen Ga mee op een spannende reis in totale duisternis. Tijdens de Ontdeingstocht in het doner gebrui je al je zintuigen, behalve je ogen. Museum Corpus in Oegstgeest In dit museum maa je een indruweende tocht door het menselij lichaam. Digibordles Brief in geheimschrift Uitgeverij Test: Rian Illustraties: Jan Lieffering Pag 19