De beoordeling van de rijgeschiktheid van ouderen
|
|
- Tine de Ridder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De beoordeling van de rijgeschiktheid van ouderen Samenvatting Om rijgeschikt te zijn moet iemand geen ziekten en functiebeperkingen hebben die zo ernstig zijn dat ze het verkrijgen of toepassen van de rijvaardigheid verhinderen. Rijgeschiktheid wordt getoetst aan de hand van een ministeriële regeling bij aanvragen voor een rijexamen, bij vernieuwen van een rijbewijs boven de 70 jaar, en bij tussentijdse wijzigingen in de medische situatie. Ik stel voor om toenemend een wetenschappelijk gebaseerde revalidatieinvalshoek te bezigen en alleen ongeschiktheid vast te stellen als de verkeersveiligheid aantoonbaar in het geding is, en er geen hulpmiddelen en trainingen beschikbaar zijn om de functiebeperking of combinatie van functiebeperkingen te compenseren. Wiebo H. Brouwer, Universitair Medisch Centrum Groningen, vakgroep Neurologie Rijgeschiktheid Het bezit van een rijbewijs is vooral voor ouderen belangrijk om mobiel te kunnen blijven. Toch kan het in deze fase van het leven voorkomen dat de verstandelijke en fysieke vermogens zo verminderd zijn, dat de twijfel bestaat of autorijden nog wel veilig is. Hoe wordt de rijgeschiktheid dan vastgesteld? Rijgeschiktheid is niet het zelfde als rijvaardigheid. Iemand kan erg rijvaardig zijn maar niet rijgeschikt. Een onmiddellijk aansprekend voorbeeld is een beroepschauffeur met slaapapneu. Mensen met deze aandoening slapen s nachts onvoldoende diep en dreigen overdag steeds in slaap te vallen. Het probleem is niet zijn rijvaardigheid maar het risico dat hij achter het stuur in slaap valt. Andersom kan natuurlijk ook. Een 18 jarige gezonde studente die nog geen rijlessen heeft gehad, is volstrekt rijgeschikt maar niet rijvaardig. Om rijgeschikt te zijn moet iemand in voldoende mate over lichamelijke en geestelijke functies beschikken en niet lijden aan bepaalde ziekten en aandoeningen. Het gaat dan om functiebeperkingen en ziekten die het verkrijgen of toepassen van rijvaardigheid in de weg kunnen staan. De eerste categorie van problemen betreft de volgehouden aandacht. Er zijn nogal wat ziekten en aandoeningen die tot een tijdelijk bewustzijnsverlies kunnen leiden.
2 Voorbeelden hiervan zijn de epilepsie en bovengenoemde slaapapneu. Als ondanks optimale behandeling bewustzijnsverlies of een andersoortig verlies van controle over het handelen relatief vaak en op onvoorspelbare momenten optreedt, is er sprake van ongeschiktheid. Ongeschiktheid kan ook optreden door een continu aanwezige chronische functiebeperking. Dit betreft ernstige problemen op het gebied van de gerichte en verdeelde aandacht. De gerichte aandacht kan ernstig gestoord zijn na een beroerte. Bij grote infarcten van de rechter hersenhelft komt nogal eens halfzijdige verwaarlozing ( neglect ) voor. Mensen met deze aandoening geven te weinig aandacht aan objecten in het gedeelte van de ruimte aan hun linker kant, met andere woorden hun selectieve aandacht is te veel op de rechter kant van de ruimte gericht. Bovendien kunnen ze vaak hun eigen positie in de ruimte niet goed bepalen. Bij deze cognitieve stoornis is men niet rijgeschikt. In de praktijk ligt de keuze tussen wel of niet rijgeschikt echter niet altijd zo eenvoudig. Veel vaker komt het voor dat er problemen met het verdelen van aandacht zijn. In een gemakkelijke verkeerssituatie of een situatie zonder tijdsdruk gaat het goed, maar in een moeilijke verkeerssituatie onder tijdsdruk worden te veel fouten gemaakt. Gemakkelijk en moeilijk zijn echter subjectieve begrippen die niet één op één corresponderen met de objectieve complexiteit omdat chauffeurs nog al van elkaar verschillen wat betreft rijervaring en aanleg voor autorijden. De regels Toetsing van de rijgeschiktheid is de taak van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) Het CBR gebruikt hierbij de eisen die zijn neergelegd in een ministeriële regeling: de Regeling eisen geschiktheid 2000 (de Regeling) die voor het CBR een bindend karakter heeft (CBR, De Regeling is te vinden via De hoofdstukken van deze regeling betreffen respectievelijk het gezichtsorgaan, gehoor en evenwicht, inwendige ziekten, hart- en vaatziekten, neurologische aandoeningen, psychiatrische stoornissen, lichamelijke handicaps en geneesmiddelen. In de Regeling worden rijbewijzen op grond van een Europese richtlijn in in twee groepen ingedeeld, groep 1 (auto, motorfiets en auto met aanhanger) en groep 2 (vrachtauto, autobus en aanhanger achter beide). In het algemeen zijn de eisen voor groep 2 strenger dan die voor groep 1. Het CBR beoordeelt de rijgeschiktheid op momenten die wettelijk verplicht zijn, zoals bij de aanvraag van een rijexamen en het vernieuwen van een rijbewijs boven de leeftijd van 70 jaar. Daarnaast is het voor een rijbewijsbezitter mogelijk op elk moment zijn of haar rijgeschiktheid te laten beoordelen als er zich wijzigingen in de medische situatie voordoen.
3 Naast de beoordeling van de rijgeschiktheid op eigen verzoek (genaamd de Eigen verklaring procedure, omdat betrokkene voor zijn aanvraag een formulier Eigen verklaring moet invullen) kent het CBR ook de Vorderingsprocedure. In de Vorderingsprocedure vordert het CBR dat een rijbewijsbezitter zich aan een verplichte rijbewijskeuring onderwerpt. Het CBR start een Vorderingsprocedure op basis van een mededeling van de politie dat er twijfels zijn aan de rijgeschiktheid of op basis van door het CBR ontvangen medische informatie die een vermoeden van ongeschiktheid rechtvaardigt. Dat kan bijvoorbeeld informatie zijn van een behandelend arts die in gewetensnood zijn zwijgplicht doorbreekt. In de Eigen verklaring procedure maakt het CBR gebruik van informatie van de keurend arts die door de aanvrager zelf is uitgezocht maar heeft het recht om daarnaast onderzoek te vragen door een door hen aangewezen specialist. In de Vorderingsprocedure stuurt het CBR de gevorderde altijd naar een specialist. In beide procedures is het onderzoek naar de rijgeschiktheid uit te breiden met een rijtest op de weg: de rijtest praktische rijgeschiktheid. Wanneer melden? Een voorbeeld van een vorderingsprocedure betreft een 77 jarige dame met de ziekte van Parkinson die een frontale botsing veroorzaakte doordat ze na een scherpe bocht naar rechts op de linker weghelft terecht kwam en daar te lang bleef rijden. De politieagent die verslag opmaakte van het ongeval vorderde haar rijbewijs omdat hij dit verkeersgedrag niet anders kon begrijpen dan vanuit een geschiktheidsprobleem. Nader onderzoek met een testrit praktische rijgeschiktheid bevestigde dit vermoeden. Mensen die via een vordering tegen de lamp lopen wat betreft hun rijgeschiktheid, zijn in feite in gebreke gebleven in een eerder stadium te melden dat er een verandering in hun medische situatie is opgetreden. In sommige gevallen zijn ze zich door de aard van hun aandoening wellicht niet bewust geweest van de verandering of het belang ervan. Bovendien is momenteel niet niet voldoende bekend is bij het publiek en de behandelende artsen hoe ernstig de wijziging in de medische situatie moet zijn om een melding bij het CBR te doen. Een belangrijke opgave voor de toekomst is om de medische kenmerken (diagnose en ernstgraad) die het nodig maken een melding te doen, duidelijk te omschrijven en te communiceren in de richting van artsen en het publiek. Om bij het bovengenoemde voorbeeld van de ziekte van Parkinson te blijven: Het zou dan kunnen gaan om een (ondanks optimale medicatie) matige ernstgraad, gedefinieerd in termen van een veelgebruikte methode zoals de UPDRS (Unified Parkinson Disease Rating Scale; Fahn & Elton, 1987). Een wetenschappelijke vraag betreft vooralsnog de empirische onderbouwing van de diagnosen en preciese ernstgraden die een melding nodig maken. Er zou
4 aangetoond moeten zijn dat verkeersdeelname van bestuurders met genoemde diagnose en ernstgraad een significant risico oplevert in vergelijking met gezonde leeftijdsgenoten. Onderzoek van de rijgeschiktheid De Regeling bestaat uit 10 hoofdstukken waarin veel verschillende typen aandoeningen en medicijnen met consequenties voor de rijgeschiktheid worden beschreven. Het zal duidelijk zijn dat bij adviezen aan het CBR over de rijgeschiktheid verschillende specialismen zijn betrokken. Bij voorbeeld bij interne aandoeningen zoals diabetes ligt de nadruk nog steeds op diagnose-gericht medisch onderzoek in de behandelkamer van de internist, maar bij aandoeningen waarbij op de een of andere manier een chronische beperking van de aandacht en informatieverwerking is ontstaan, is een verschuiving opgetreden in de richting van meten van het functioneren in het verkeer of met tests die verkeersrelevante functies en activiteiten meten. Mensen verschillen nogal in rijervaring, verkeersinzicht en algemene psychologische functies, zodat de zelfde aandoening met dezelfde klinische ernstgraad bij de één tot ongeschiktheid leidt maar bij de ander nog voldoende gecompenseerd kan worden. Vanwege de compensatiemogelijkheden is bij (verouderings)aandoeningen gaandeweg een verschuiving opgetreden naar metingen van functioneren, in de vorm van een rijtest praktische rijgeschiktheid en een neuropsychologisch onderzoek. Dit is bij voorbeeld duidelijk te lezen in hoofdstukken 7 (Neurologische aandoeningen) en 8 (Psychiatrische stoornissen) van de Regeling die progressieve hersenaandoeningen betreffen, zoals bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson of vermoeden van dementie. Het 12Drive protocol is door de afdeling Neuropsychologie van het UMCG speciaal ontwikkeld voor de diagnostiek van de rijgeschiktheid bij hersenaandoeningen. Het bijzondere is dat naast ten aanzien van de rijgeschiktheid gevalideerde neuropsychologische tests, een medische screening en rijsimulatoronderzoek om de praktische rijgeschiktheid te exploreren zijn opgenomen. Door recente ontwikkelingen op het terrein van rijsimulatoren zijn deze goed inzetbaar geworden in de verkeersgeneeskunde (Handbook of Driving Simulation for Engineering, Medicine and Psychology, in press). Het 12Drive protocol Dit protocol bestaat uit drie delen waarvan de totale afname maximaal 3 1/2 uur kost. Het eerste deel, one, is een standaardbatterij van korte neuropsychologische tests die in eerder onderzoek predictief zijn gebleken bij het voorspellen van rijtestprestaties en ongevallen bij ouderen die verdacht worden van cognitieve stoornissen (Withaar, 2000; Brouwer, 2006). De batterij en de gebruikte cut-off scores zijn vastgesteld op basis van literatuuronderzoek en empirisch onderzoek in een steekproef van automobilsten boven de 70 jaar die bij de
5 rijbewijskeuring verdacht werden van cognitieve stoornissen. Uit onderzoek naar de voorspellende capaciteit van de testbatterij, bleek dat de prestatie op de tests de uitslag van de testrit praktische rijgeschiktheid van het CBR goed voorspelde. Er is gekozen voor een hoog en een laag afkappunt. Bij scores boven het hoge afkappunt, is de kans op slagen voor de testrit erg hoog en bij scores onder het lage afkappunt is de kans op falen erg hoog. Wanneer patiënten boven het hoge afkappunt scoren en er geen aanwijzingen zijn voor persoonlijkheidsverval, bewustzijnsstoornissen, ernstige oogaandoeningen en ernstige neurologische syndromen dan is het onderzoek afgelopen en wordt geschikt geadviseerd. Wanneer de prestatie erg slecht is, lager dan het lage afkappunt, kan het advies ongeschikt al worden vastgesteld tenzij er sterke aanwijzingen zijn in de heteroanamnese dat de patiënt nog goed kan rijden en er mogelijk andere verklaringen zijn voor de slechte testprestatie, b.v. een ernstige taalstoornis of analfabetisme. Als op basis van testbatterij one nog geen advies kan worden gegegeven betreffende de rijgeschiktheid dan volgt testbatterij two. Dit is een testonderdeel dat meer toegespitst wordt op de specifieke aandoening en/of klachten. Bij de ziekte van Parkinson zal in het bijzonder gelet worden op akinesie, trage informatieverwerking, verdeelde en volgehouden aandachts en visuele waarneming (Amick et al, 2007; DeVos et al., 2007). Op deze manier kan nagegaan worden hoe ernstig de ziektespecifieke beperkingen zijn en welke aanknopingspunten er zijn voor revalidatie. Na de testbatterij two volgt dan een testrit in een geavanceerde rijsimulator. Conclusies/aanbevelingen Rijgeschiktheid is geen alles of niets kwestie. Bij veel chronische functiebeperkingen en aandoeningen is het met behulp van technische hulpmiddelen en aangepast rijgedrag zeker mogelijk om rijvaardig te worden of blijven. De eerstvolgende decennia zal er een sterke toename zijn van de oudere bevolking met de grootste groei bij categorie oudere ouderen, mensen boven de 75 jaar. De meeste ouderen van de toekomst hebben een rijbewijs en de beschikking over een auto. In de 75+ populatie komen erg veel aandoeningen en functiebeperkingen voor, ook van in combinaties (comorbiditeit). Deze mensen willen graag zo lang mogelijk zelfstandig blijven functioneren. Het onderzoek van de rijgeschiktheid moet hierbij geen belemmerende factor zijn maar juist een faciliterende. Mijn pleidooi is om bij de rijgeschiktheidsbeoordeling zoveel mogelijk een revalidatieinvalshoek te bezigen en de term ongeschiktheid alleen te gebruiken als bij een bepaalde aandoening en ernstgraad de verkeersveiligheid aantoonbaar in het geding is, en er redelijkerwijze geen hulpmiddel en/of training beschikbaar is om de functiebeperking of combinatie van functiebeperkingen te compenseren. Het wetenschappelijk onderzoek zal zich dan moeten richten op het ontwikkelen van revalidatiemogelijkheden ten aanzien van de praktische rijgeschiktheid. In
6 aanvulling op onderzoek en training op de weg zal hierbij de rijsimulator een belangrijke rol spelen (zie Davidse, 2007). Literatuur Amick, M. M., Grace, J., & Ott, B. R. (2007). Visual and cognitive predictors of driving safety in Parkinson's disease patients. Archives of Clinical Neuropsychology, 22, Brouwer, W.H., Rijgeschiktheid van ouderen met neuropsychologische functiebperkingen. Tijdschrift voor Neuropsychologie, 2, p Davidse, R.J. (2007) Assisting the Older Driver: Intersection Design and In-car Devices to Improve the Safety of the Older Driver. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen, Academisch proefschrift, 13 december 2007 (ook Leidschendam: SWOV, dissertatiereeks). DeVos, H., Vandenberghe, W., Nieuwboer, A., Tant, M., Baten, G., & De Weerdt, W. (2007). Predictors of fitness to drive in people with Parkinson disease. Neurology, 69, Fahn, S., Elton, R.L. & UPDRS Development Committee (1987). Unified Parkinson s Disease Rating Scale. In: S. Fahn, C.D. Marsden, D.B. Calne & M. Goldstein (eds.) Recent Developments in Parkinson s Disease, p Florham Park, NJ: Macmillan. Handbook of Driving Simulation for Engineering, Medicine and Psychology (in press) D. Fisher, M. Rizzo, J. Lee & J. Caird (eds.)... Regeling eisen geschiktheid 2000 (2004). Rijswijk: Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen. Withaar, F.K. (2000). Divided Attention and Driving: The Effects of Aging and Brain Injury. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen, Academisch proefschrift, 30 maart 2000.
Workshop Rijgeschiktheid en dementie. Hoe bepaalt men of iemand met dementie nog mag autorijden?
Workshop Rijgeschiktheid en dementie Hoe bepaalt men of iemand met dementie nog mag autorijden? Indeling workshop Ragnhild Davidse (SWOV): Onderzoek naar rijgeschiktheid en dementie Wiebo Brouwer (RUG/UMCG):
Nadere informatieCBR en rijgeschiktheid
CBR en rijgeschiktheid Helmut van der Smitte Deskundige Praktische Rijgeschiktheid Breda, 5 februari 2015 Onderwerpen 1. Het CBR kerntaken 2. Rijgeschiktheid mobiliteit: wet- en regelgeving en praktische
Nadere informatieRevalidatie Autorijden
Revalidatie Autorijden Inleiding Deze informatie is bestemd voor revalidanten (en familie) die meer willen weten over het zelf weer gaan autorijden na ziekte of handicap. Meer informatie kunt u lezen in
Nadere informatieAutorijden na ziekte of met een handicap
Autorijden na ziekte of met een handicap 1 Inhoud Inleiding 3 Is mijn rijbewijs nog geldig? 4 Rijvaardigheid 4 Eigen verklaring 4 Verandering gezondheid 4 Wie beslist of ik weer mag autorijden? 5 Wat is
Nadere informatieRijvaardigheid met of na een hersentumor
Rijvaardigheid met of na een hersentumor Inleiding Een aandoening aan de hersenen kan gevolgen hebben voor uw rijvaardigheid. Deze folder is bestemd voor patiënten die een hersentumor hebben (gehad) en
Nadere informatieAutorijden. na een ziekte of met een handicap
Autorijden na een ziekte of met een handicap Deze folder is bestemd voor revalidanten (en hun familie) die meer willen weten over het zelf weer gaan autorijden na een ziekte of met een handicap. Is mijn
Nadere informatieRijgeschiktheid. Domus Medica 27 mei 2013 Ruud Bredewoud
Rijgeschiktheid Domus Medica 27 mei 2013 Ruud Bredewoud Wettelijk kader WVW94 Reglement rijbewijzen REG2000 Driehoek verkeersveiligheid Rijgeschiktheid Rijvaardigheid Verkeersveiligheid Rijgedrag Rijgeschiktheid
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Autorijden na TIA of CVA. rkz.nl
Patiënteninformatie Autorijden na TIA of CVA rkz.nl Het rijbewijs is voor de meeste mensen een groot goed. Het betekent namelijk mobiliteit en vooral zelfstandigheid. Onlangs heeft u een (lichte) beroerte
Nadere informatieHet besturen van een voertuig na een TIA of beroerte
Het besturen van een voertuig na een TIA of beroerte Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Neurologie februari 2012 pavo 0594 Inleiding U heeft een TIA of een beroerte gehad. Waarschijnlijk wilt u weer
Nadere informatieAutorijden na een CVA of een TIA
Autorijden na een CVA of een TIA AUTORIJDEN NA EEN CVA OF TIA Het rijbewijs is voor de meeste mensen een groot goed, want het staat voor mobiliteit en vooral voor zelfstandigheid. Bij het behalen van
Nadere informatieAutorijden na een TIA
Autorijden na een TIA Inleiding U heeft pasgeleden een TIA gehad. Een TIA is een kortdurende beroerte waarbij uitvalsverschijnselen, zoals een verlamming of een spraak- en/of taalstoornis, binnen 24 uur
Nadere informatieAutO-Mobiliteit: Veilig en verantwoord autorijden met maculadegeneratie
AutO-Mobiliteit: Veilig en verantwoord autorijden met maculadegeneratie Macula Dag, 6 april 2019, Nieuwegein Bart Melis-Dankers, klinisch fysicus Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en
Nadere informatieMEDICIJNEN IN HET VERKEER
MEDICIJNEN IN HET VERKEER MINDER GOED RIJDEN MET MEDICIJNEN MAG IK RIJDEN MET MIJN MEDICIJN WAT KAN DE APOTHEKER VOOR MIJ DOEN BEOORDELING RIJGESCHIKTHEID BIJ MEDICIJNGEBRUIK ADVIEZEN OM VEILIG TE RIJDEN
Nadere informatieCOGNITIEVE STOORNISSEN EN HET RIJBEWIJS
COGNITIEVE STOORNISSEN EN HET RIJBEWIJS R.A. Bredewoud*) 2008 Inleiding Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) is vooral bekend als rijexameninstituut. Minder bekend is dat het CBR sinds 1951
Nadere informatieAutorijden na een beroerte
Autorijden na een beroerte Albert Schweitzer ziekenhuis Januari 2014 Pavo 1027 Inleiding U heeft pasgeleden een beroerte gehad. Als iemand een beroerte heeft gehad, gelden er wettelijke regels voor het
Nadere informatieHersentumoren en rijbewijs. Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum
Hersentumoren en rijbewijs Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum Gezondheidsproblemen kunnen de rijvaardigheid beïnvloeden. Hiervoor zijn twee redenen: 1. Het vermogen om
Nadere informatieAutorijden na een TIA of beroerte
Autorijden na een TIA of beroerte U heeft recentelijk een TIA of een beroerte gehad. Dit heeft gevolgen voor uw bevoegdheid om een auto, motor, vrachtwagen of bus te besturen. U mag tijdelijk geen auto
Nadere informatieMogelijkheden en beperkingen van ouderen en de rol van geavanceerde ondersteuningssystemen
Mogelijkheden en beperkingen van ouderen en de rol van geavanceerde ondersteuningssystemen Elektronica in de auto voor een veiligere mobiliteit van oudere automobilisten Samenvatting Oudere automobilisten
Nadere informatieToelichting op de OPS observatiemethode
Toelichting op de OPS observatiemethode De OPS is geen lijst met vragen die u aan de keurling stelt, maar een hulpmiddel om de keurling te observeren en te scoren op de drie gedragsdomeinen die vaak als
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek. Informatie voor de patiënt en verwijzer
Het neuropsychologisch onderzoek Informatie voor de patiënt en verwijzer Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog? De neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen het
Nadere informatieRijgeschiktheid van personen met chronische nierschade en nierfunctievervangende behandeling
Rijgeschiktheid van personen met chronische nierschade en nierfunctievervangende behandeling Herziening van de regelgeving Dit advies is opgesteld door onderstaande leden van de Kwaliteitscommissie van
Nadere informatieAutorijden na een neurologische aandoening
Neurologie en Neurochirurgie Autorijden na een neurologische aandoening www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl NEU014 / Autorijden na een neurologische
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatiePatiënteninformatie. Medische Psychologie. Informatie over neuropsychologisch onderzoek
Patiënteninformatie Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek Medische Psychologie Informatie over neuropsychologisch onderzoek U bent door een specialist van het ziekenhuis verwezen
Nadere informatieMet een handicap veilig achter het stuur
Met een handicap veilig achter het stuur Een rijbewijs betekent mobiliteit en vooral zelfstandigheid. Maar wat als u afhankelijk bent van een rolstoel? Of een arm of been niet goed kunt gebruiken? Kunt
Nadere informatieRijvaardigheid na een hersenbloeding
Rijvaardigheid na een hersenbloeding Inleiding Een aandoening aan de hersenen kan gevolgen hebben voor uw rijvaardig heid. Deze folder is bestemd voor pa tiënten die een hersenbloeding hebben gehad en
Nadere informatieRijgeschiktheid. St Anna Ziekenhuis Geldrop. Ruud Bredewoud, arts hoofd medische zaken CBR. 10 februari 2014
Rijgeschiktheid St Anna Ziekenhuis Geldrop 10 februari 2014 Ruud Bredewoud, arts hoofd medische zaken CBR Disclosure belangen sprekers (Potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieFocusthema: met de auto Rijvaardigheid
Focusthema: met de auto Rijvaardigheid Dra. Ariane Cuenen Instituut voor Mobiliteit (IMOB) Universiteit Hasselt Maandag 4 mei 2015 Mobiliteitsacademie Themadag: Mobiliteit, seniorproof? VSV, Mechelen Rijvaardigheid
Nadere informatieNeuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologie en neuropsychologisch onderzoek Inleiding Neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen gedrag en de werking van de hersenen. De neuropsycholoog stelt met een psychologisch
Nadere informatieVia nieuwe normmens naar inclusiviteit Van nul verkeersslachtoffers een punt maken voor alle verkeersdeelnemers
Via nieuwe normmens naar inclusiviteit Van nul verkeersslachtoffers een punt maken voor alle verkeersdeelnemers Ragnhild Davidse Den Haag donderdag 1 maart 2018 De Nieuwe Normmens Er is te lang ontworpen
Nadere informatieAutorijden en dementie
Dementie Bij u of bij uw naaste is een vorm van dementie vastgesteld. In deze folder vindt u informatie over dementie en de gevolgen ervan. Er bestaan zeer veel verschillende vormen van dementie, die elk
Nadere informatieAutorijden na een CVA of een TIA
Autorijden na een CVA of een TIA AUTORIJDEN NA EEN CVA OF TIA Het rijbewijs is voor de meeste mensen een groot goed, want het staat voor mobiliteit en vooral voor zelfstandigheid. Bij het behalen van uw
Nadere informatieVeilig mobiel bij hersenaandoeningen
Veilig mobiel bij hersenaandoeningen Prof. dr. Wiebo H. Brouwer Unit Neuropsychologie Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Rijksuniversiteit Groningen Nationaal Epilepsie
Nadere informatieGeachte leden van de Vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu,
Geachte leden van de Vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu, Als arts die werkzaam is bij 26 thuiszorginstellingen met een totaal ledenbestand van circa 950.000, maak ik mij ernstig zorgen over
Nadere informatieH.264339.0715. Autorijden na een beroerte (CVA) of een TIA
H.264339.0715 Autorijden na een beroerte (CVA) of een TIA Inleiding Het rijbewijs is voor de meeste mensen een groot goed, want het staat voor mobiliteit en vooral voor zelfstandigheid. Bij het behalen
Nadere informatieWat is dementie? Radboud universitair medisch centrum
Wat is dementie? Bij de diagnostiek en behandeling van mensen met dementie werkt het Jeroen Bosch Ziekenhuis nauw samen met het Radboud Alzheimer Centrum in het Radboudumc te Nijmegen. We wisselen voortdurend
Nadere informatieMultidisciplinaire benadering van veilige mobiliteit bij ouderen. Themadag Bijzondere Weggebruiker Dr. Mark Lutin 19 december 2016
Multidisciplinaire benadering van veilige mobiliteit bij ouderen Themadag Bijzondere Weggebruiker Dr. Mark Lutin 19 december 2016 Autorijden : een universeel toegankelijke vaardigheid Autorijden : een
Nadere informatieDe rol van de behandelende arts bij de Eigen Verklaring procedure in het geval van hersenaandoeningen
Expertisecentrum Oudere Verkeersdeelnemers De rol van de behandelende arts bij de Eigen Verklaring procedure in het geval van hersenaandoeningen Deelrapport fase 1A van het onderzoek Ontwikkeling en validatie
Nadere informatieParkinson en autorijden
Parkinson en autorijden John van der Weijden Parkinsoncafé Sittard Westelijke Mijnstreek dinsdag 20 februari 2018 Programma Voorstellen Normale gang van zaken bij verlenging rijbewijs Wat te doen bij ziekte
Nadere informatieUniversity of Groningen. Fitness to drive of older drivers with cognitive impairments Piersma, Dafne
University of Groningen Fitness to drive of older drivers with cognitive impairments Piersma, Dafne IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieAutorijden. Neurologie. alle aandacht. Bij de ziekte van Parkinson of. atypische parkinsonisme
Autorijden Bij de ziekte van Parkinson of atypische parkinsonisme Neurologie alle aandacht Autorijden Bij de ziekte van Parkinson of atypische parkinsonisme (1) Als u de ziekte van Parkinson of een vorm
Nadere informatieInhoud presentatie. Procedure CBR. Kerntaken CBR. Diabetes mellitus en het rijbewijs. Eigen Verklaring
Inhoud presentatie Diabetes mellitus en het rijbewijs Kerntaken CBR Procedure aanvraag rijbewijs Vorderingsprocedure Regeling eisen geschiktheid 2000 in het bijzonder art 5.2 DM Rol diabetesverpleegkundige
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 29 398 Maatregelen verkeersveiligheid Nr. 337 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 23 augustus 2012 De vaste commissie voor Infrastructuur
Nadere informatiekeurend neurologen CBR update voor: Wijziging Regeling eisen geschiktheid 2000 uitgave juli
keurend neurologen uitgave juli 2018 2017 1 U ontvangt deze e-mail omdat u bij het CBR bent aangemeld als keurend internist. Via deze nieuwsbrief ontvangt u informatie die specifiek van belang is bij het
Nadere informatieAutorijden. Bij de ziekte van Parkinson of atypische parkinsonisme. Neurologie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Autorijden Bij de ziekte van Parkinson of atypische parkinsonisme Neurologie Locatie Hoorn/Enkhuizen Autorijden Bij de ziekte van Parkinson of atypische parkinsonisme (1) Als u de ziekte van Parkinson
Nadere informatieInhoud. Van Autorijden tot Zware Hypo s. Advies Gezondheidsraad Samenvatting advies GR. Richtlijn 2009/113/EG. Samenvatting advies GR
Inhoud Van Autorijden tot Zware Hypo s Overzicht regelgeving Overzicht criteria Overige aspecten 24 juni 2010 EADV Kennisdag Nascholing Diabetes Dr. David J. Bruinvels Criteria bij keuringen van diabetespatiënten
Nadere informatieUGP-folder. Rijgeschikt: u ook?
UGP-folder Rijgeschikt: u ook? Als u met de auto rijdt, is het belangrijk dat u in het bezit bent van het wettelijk verplicht rijbewijs maar ook dat u rijgeschikt bent. Als u een ziekte of een andere beperking
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek bij ouderen
Neuropsychologisch onderzoek bij ouderen Inhoudsopgave Inleiding... 1 Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog... 1 Mogelijke gevolgen van een hersenbeschadiging... 1 Wat is een neuropsychologisch
Nadere informatieAppendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)
Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis
Neuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis Inleiding In deze folder kunt u lezen over neuropsychologie in het Gemini Ziekenhuis. Aan de orde komen onder meer: met
Nadere informatieECLI:NL:RBSGR:2008:BD9798
ECLI:NL:RBSGR:2008:BD9798 Instantie Datum uitspraak 15-07-2008 Datum publicatie 11-08-2008 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Rechtbank 's-gravenhage AWB 07/7490 BESLU Bestuursrecht
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieMet Parkinson op (de) weg: criteria en evaluatie van rijgeschiktheid in België
Neurologie Met Parkinson op (de) weg: criteria en evaluatie van rijgeschiktheid in België On the road with Parkinson: criteria and evaluation of fitness to drive in Belgium Prof. dr. H. Devos 1, prof.
Nadere informatiePsychologie van het ouder worden en verlengen van de zelfstandige maatschappelijke participatie van ouderen
Psychologie van het ouder worden en verlengen van de zelfstandige maatschappelijke participatie van ouderen Prof dr W.H. Brouwer, bijzonder hoogleraar verkeersgeneeskunde en neuropsychologie - UMCG afdeling
Nadere informatieMet een handicap veilig achter het stuur
Met een handicap veilig achter het stuur Een rijbewijs betekent mobiliteit en vooral zelfstandigheid. Maar wat als je afhankelijk bent van een rolstoel? Of een arm of been niet goed kunt gebruiken? Kun
Nadere informatieF. Kovács Januari 2011
Regeling CBR-rijgeschiktheidseisen F. Kovács Januari 2011 Centraal neurologische aandoeningen Het officiële document Regeling Eisen Geschiktheid 2000 over het autorijden blijft een complex en op punten
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek V1_2011 Naam cliënt: Afdeling: U hebt een afspraak op Met: U wordt opgehaald van de afdeling voor bovenstaande afspraak. Waarom een neuropsychologisch onderzoek? Een neuropsychologisch
Nadere informatieSTAATSCOURANT. Nr. 25761
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 25761 14 december 2012 Regeling van de Minister van Infrastructuur en Milieu, van 11 december 2012, nr. IENM/BSK-2012/245200,
Nadere informatieThuis verder na een CVA of TIA
Thuis verder na een CVA of TIA U bent in het St. Anna Ziekenhuis te Geldrop opgenomen vanwege een beroerte, ook wel een Cerebro Vasculair Accident (CVA) genoemd. Een beroerte is een ongeluk in de bloedvaten
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek Inhoudsopgave Inleiding... 1 Wat is neuropsychologie?... 1 Mogelijke gevolgen van hersenproblematiek... 1 Wat is een neuropsychologisch onderzoek?... 2 Voorbeelden van neuropsychologisch
Nadere informatieProgramma Minisymposium Transportgeneeskunde. Dinsdag 16 april 2019
Programma Minisymposium Transportgeneeskunde Dinsdag 16 april 2019 9:30 Opening door de dagvoorzitter van het minisymposium Transportgeneeskunde over Breinstoring: hersenaandoeningen en hun impact op functioneren
Nadere informatieRijbewijs verlengen. Herkeuring voor mensen met ADHD? Rapport over een onderzoek naar de informatieverstrekking door het CBR.
Rapport Rijbewijs verlengen. Herkeuring voor mensen met ADHD? Rapport over een onderzoek naar de informatieverstrekking door het CBR. Oordeel Op basis van het onderzoek vindt de gedraging van het Centraal
Nadere informatieOp de vragen van het lid Slob over de procedures en kosten bij verlenging van rijbewijzen, kan ik u als volgt antwoorden.
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatieGEZICHTSVERMOGEN EN VEIDZEERSVEILIGHEID
GEZICHTSVERMOGEN EN VEIDZEERSVEILIGHEID R-88-9 Dr.ir. D.A. Schreuder Leidschendam, 1988 Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV - 2 - I I I I I I I - 3 - VOORWOORD Op verzoek van het
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieweken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van
Richtlijn Cognitieve revalidatie Niveau A (1) Het is aangetoond dat.. Aandacht Het is aangetoond dat aandachtstraining gedurende de eerste 6 weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen
Nadere informatieBijlage behorende bij de Regeling eisen geschiktheid 2000 (paragraaf 3.3, paragraaf 5.2, hoofdstuk 6, paragraaf 7.
Appendix A Bijlage behorende bij de Regeling eisen geschiktheid 2000 (paragraaf 3.3, paragraaf 5.2, hoofdstuk 6, paragraaf 7.6 en hoofdstuk 9) Hoofdstuk 3. Stoornissen van het gezichtsorgaan 3.3 Beperkte
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieHierbij doe ik u toekomen de antwoorden op de vragen van het kamerlid De Rouwe (CDA) over herkeuring voor een nieuw rijbewijs voor 70-plussers.
abcdefgh de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Contactpersoon Datum 16 mei 2008 Ons kenmerk VENW/DGP2008/4495 Onderwerp kamervragen herkeuring rijbewijs 70plussers
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatiePatiënten Informatie Dossier. Cerebro Vasculair Accident (CVA) Onderdeel AUTORIJDEN NA EEN BEROERTE. CVA Autorijden na CVA
Patiënten Informatie Dossier Cerebro Vasculair Accident (CVA) Onderdeel AUTORIJDEN NA EEN BEROERTE CVA na CVA 2 INHOUDSOPGAVE na een beroerte...5 Procedure via het CBR...5 Waar haal ik een Eigen verklaring?...6
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek
Het neuropsychologisch onderzoek Afdeling medische psychologie U bent doorverwezen door de behandelend arts of psycholoog voor een neuropsychologisch onderzoek. In deze folder informeren we u over dit
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,
Nadere informatieOntheffing autogordel
Ontheffing autogordel U wilt voor het dragen van een autogordel. Het CBR beoordeelt deze aanvragen altijd kritisch. Dit doen we omdat het veiliger is om een autogordel te dragen. Daarom raden we altijd
Nadere informatieBESLUIT OM EEN EDUCATIEVE MAATREGEL ALCOHOL EN VERKEER (EMA) OP TE LEGGEN
Datum 1 mei 2014 Nummer 0000000000 Onderwerp Vorderingsprocedure volgens de artikelen 130-134a Wegenverkeerswet 1994 BESLUIT OM EEN EDUCATIEVE MAATREGEL ALCOHOL EN VERKEER (EMA) OP TE LEGGEN De heer ,
Nadere informatieRijgeschiktheid en wegrakingen
Rijgeschiktheid en wegrakingen Ronald Vermunicht medisch adviseur CBR divisie Rijgeschiktheid 20 maart 2018 Inhoud presentatie Wettelijke regelgeving Hoe te handelen? Procedure CBR Vragen en opmerkingen
Nadere informatieECLI:NL:RVS:2003:AI1005
ECLI:NL:RVS:2003:AI1005 Instantie Raad van State Datum uitspraak 13-08-2003 Datum publicatie 13-08-2003 Zaaknummer 200300274/1 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Bestuursrecht Hoger beroep
Nadere informatieRapport. Datum: 10 januari 2003 Rapportnummer: 2003/003
Rapport Datum: 10 januari 2003 Rapportnummer: 2003/003 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat een met naam genoemde deskundige praktische rijgeschiktheid van de Stichting Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 2588 22 februari 2010 Wijziging van de Regeling eisen geschikheid 2000 in verband met implementatie van de richtlijnen
Nadere informatieDe verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns
De verschillen tussen Eerstelijns én Tweedelijns & In de Bres biedt 'Eerstelijns Kortdurende Hulp' en 'Tweedelijns Specialistische Zorg', maar wat is het verschil? In Nederland ziet de zorgstructuur er
Nadere informatieZiekte van Parkinson
Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening van de hersenen die progressief is. In deze folder leest u meer over deze ziekte en over de polikliniek Neurologie van het Havenziekenhuis.
Nadere informatieVoorstel voor een richtlijn (COM(2003)0621 C5-0610/2003 2003/0252(COD)) Amendement 87 Artikel 4, lid 1, categorie B. Motivering
16.2.2005 A6-0016/87 AMENDEMENT 87 Amendement 87 Artikel 4, lid 1, categorie B - motorvoertuigen met een maximaal toegestane massa van ten hoogste 3 500 kg en waarin ten hoogste acht personen worden vervoerd,
Nadere informatieSamenvatting. Een complex beeld
Samenvatting Een complex beeld Vroeg herkende lymeziekte na een tekenbeet is goed te behandelen met antibiotica. Het beeld wordt echter complexer als de symptomen minder duidelijk zijn of als de patiënt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieFacts & Figures Dementie
Facts & Figures Dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieSamenvatting Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose
Klinische uitkomstmaten in progressieve multiple sclerose SV Achtergrond Multiple Sclerose (MS) is een chronische neurologische ziekte, waarbij er sprake is van demyelinisatie (verlies van het myeline
Nadere informatieOnderweg naar een veilige mobiliteit voor senioren Link Peer-reviewed author version
Onderweg naar een veilige mobiliteit voor senioren Link Peer-reviewed author version Made available by Hasselt University Library in Document Server@UHasselt Reference (Published version): Urlings, Judith;
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY
NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY Introductie De ziekte van Parkinson werd als eerste beschreven door James Parkinson in 1817. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson, maar
Nadere informatieSlaapapneu. Longgeneeskunde
Slaapapneu Longgeneeskunde Waarom deze folder? Bij u werd de diagnose slaapapneu syndroom gesteld. Deze folder geeft een overzicht van de klachten, het onderzoek en de behandeling van het slaapapneu syndroom.
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieOudere migranten en cognitieve stoornissen en dementie
Oudere migranten en cognitieve stoornissen en dementie Dag van de inhoud dr. J. Witlox, specialismegroep neurocognitieve stoornissen drs. Nour Alkaduhimi, specialismegroep ouderen Mijn moeder is dement
Nadere informatieCijfers over dementie
Cijfers over dementie Inleiding Door de demografische ontwikkelingen neemt het aantal mensen met dementie de komende decennia sterk toe. Mensen worden steeds ouder en er komen meer ouderen. Omdat dementie
Nadere informatieAutorijden na uw zeventigste?
Autorijden na uw zeventigste? Uitleg over de verplichte keuring Ga wijs op weg, blijf veilig mobiel! Ga wijs op weg, blijf veilig mobiel! Ook nu u wat ouder wordt, wilt u actief blijven. U doet blijven
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek
Neuropsychologisch onderzoek Wat is het neuropsychologisch onderzoek? Het neuropsychologisch onderzoek brengt het cognitief functioneren in kaart door middel van tests, oefeningen en observatie. Functies
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten
Nadere informatieECLI:NL:RBBRE:2005:AZ0708
ECLI:NL:RBBRE:2005:AZ0708 Instantie Rechtbank Breda Datum uitspraak 22-02-2005 Datum publicatie 24-10-2006 Zaaknummer 03/2607 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Bestuursrecht Eerste aanleg
Nadere informatieAlgemene samenvatting
1 We kijken met onze ogen, maar zien met onze hersenen. Beschadigingen van het brein kunnen dus leiden tot visuele problemen. De visuele problematiek kan van een hogere orde zijn, bijvoorbeeld het niet
Nadere informatieECLI:NL:RBDOR:2002:AF2276
ECLI:NL:RBDOR:2002:AF2276 Instantie Rechtbank Dordrecht Datum uitspraak 02-08-2002 Datum publicatie 23-12-2002 Zaaknummer AWB 01/768 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Bestuursrecht Eerste
Nadere informatiePUBLIC RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 7 april 2009 (OR. en) 8558/09 LIMITE TRA S 145
Conseil UE RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 7 april 2009 (OR. en) PUBLIC 8558/09 LIMITE TRA S 145 I GEKOME DOCUME T van: de Europese Commissie ingekomen: 6 april 2009 aan: het secretariaat-generaal van
Nadere informatie