Kleurhistorische verkenning Hofstraat 5 Dordrecht De Statenschool

Transcriptie

1 Kleurhistorische verkenning Hofstraat 5 Dordrecht De Statenschool 1

2 Colofon Titel Kleurhistorisch onderzoek Hofstraat 5 (Statenschool) Dordrecht Rapportnummer 7 Datum Auteur C. Weijs, bouwhistoricus gemeente Dordrecht Afbeeldingen Erfgoedcentrum DiEP en C. Weijs Autorisatie C. van Nes Uitgave Gemeente Dordrecht, 2012 Opdrachtgever Ingenieursbureau Drechtsteden Gemeente Dordrecht Sector Stadsontwikkeling Afdeling Ruimtelijke Realisatie Monumentenzorg & Archeologie Postadres Postbus AA DORDRECHT Telefoon monarch@dordrecht.nl Website Gemeente Dordrecht, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch databestand of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave dient men zich tot de uitgever te wenden. Afbeelding omslag: Gemeenteschool nr. 2, met gevel in Hollandse Neorenaissance stijl. Erfgoedcentrum DiEP afb. 551_

3 Inhoud 1. Algemene gegevens 4 2. Inleiding 5 3. Beknopte beschrijving 6 4. Kleurhistorisch onderzoek exterieur 8 5. Kleurhistorisch onderzoek interieur Conclusies en advies Bronnen en literatuur 18 3

4 1. Algemene gegevens Adres : Hofstraat 5, 3311 XH Dordrecht Postcode, Plaats : 3311 Dordrecht Monumentnummer : Rijksmonument sinds Bouwjaar / verbouwingen : 1913 Architect : onbekend Opdrachtgever : a. Gemeentewerken Dordrecht, b. Dienst Openbare Werken Dordrecht Oorspronkelijke functie : openbare gemeenteschool no 10 (lager onderwijs) Huidige functie : Statenschool Bouwstijl : Neo-Renaissance Rapport opgesteld door : C. Weijs, Gem. Dordrecht, Monumentenzorg & Archeologie Datum : januari 2012 Opdrachtgever : Ingenieursbureau Drechtsteden, G. Brenninkmeijer Redengevende omschrijving Inleiding SCHOOLGEBOUW ("Gemeenteschool no.2"), in 1913 gebouwd naar ontwerp van Gemeentewerken in de stijl van de Neo-Hollandse Renaissance, waarbij door de toepassing van het Dordtse geveltype specifiek wordt teruggegrepen op historische stijlmotieven verbonden met de stad Dordrecht. De school was oorspronkelijk bestemd voor het openbaar lager onderwijs en was Hofschool genaamd. Achter het gebouw ligt een schoolplein. 4

5 2. Inleiding In opdracht van het Ingenieursbureau Drechtsteden heeft Monumentenzorg & Archeologie van de gemeente Dordrecht een verkennend kleurhistorisch onderzoek uitgevoerd. De opdracht was om inzicht te geven in de oorspronkelijke kleurstellingen van de school zoals deze in 1912 is opgeleverd. Het kleurhistorisch onderzoek beperkt zich daarom hoofdzakelijk tot de oorspronkelijke kleurstellingen, maar zal de overige kleuren per schilder- of bouwfase waar mogelijk aangeven. De kleuren zijn gecodeerd volgens het gangbare kleursysteem ACC (Acoat Colour Codification System). Ook wordt vanwege de beperkte opzet van dit onderzoek geen topografische analyse gemaakt van alle kleurfasen, maar slechts van de (waarschijnlijke) oorspronkelijke kleurstellingen. 1 Het rapport sluit af met een advies over de te kiezen kleurstellingen: de bouwfase (1913) of een latere fase. De kleurlagen zijn eerst onderzocht aan de hand van bestaande beschadigingen, die enigszins zijn vergroot. Omdat het erg lastig en rommelig is om kleurnummers in de vlekken van de beschadigingen te zetten, is ervoor gekozen om de blootgelegde kleuren niet te nummeren op het hout- en verfwerk zelf maar digitaal in dit rapport. Een ander nadeel van deze kleurvlekken is dat de kleuropvolging niet exact is afgelezen. Bij dergelijk onderzoek is de kans groter dat je een kleur mist dan wanneer er een gedetailleerde kleurtrap gemaakt wordt. Daarom zijn op enkele plekken toch nog kleurtrapjes gemaakt. Deze zijn wel op het werk zelf genummerd. Daarnaast kan een kort archief- en literatuuronderzoek naar oude afbeeldingen belangrijke aanvullende informatie verschaffen omtrent de mogelijk oorspronkelijke kleuren. In het archief zijn geen bouwtekeningen of bestekken gevonden, wel van vele latere verfbeurten. Het onderzoek is beperkt van omvang en opzet. De volgende onderdelen zijn onderzocht: Exterieur Begane grond Twee vensters aan de achterzijde en een bovenlicht Eerste verdieping Twee vensters aan de achterzijde Interieur Begane grond Deur en kozijn van het hoofdportaal Lambrisering hoofdportaal/tochtportaal Deur van het tochtportaal aan de gangzijde Lambrisering van de gang Een venster aan de linker achterzijde van de gang Kozijn en deur van de linker zijdeur Verdieping Lambrisering van de gang Kozijn en deur van de lerarenkamer 1 Een topografische analyse wil zeggen dat de kleuren van de individuele vertrekken in samenhang worden geplaatst tot de andere vertrekken, een verdieping of het gehele pand. 5

6 3. beknopte beschrijving Afb. 2 Gemeenteschool Nr. 10 Statenschool. (het nummer van de school is enkele malen gewijzigd) DiEP nr. 551_10300 Het schoolgebouw heeft een T-vormige plattegrond en is op een uitgemetselde onderbouw opgetrokken in rode baksteen over twee bouwlagen met kaplaag met zadeldaken en meerdere dakkapellen. Het gebouw heeft een langgerekt volume langs de Hofstraat en een haaks daarop staand deel. De symmetrische voorgevel telt veertien vensterassen, op beide hoeken en in het midden een risalering en drie trapgevels met steekkap. De hoofdentree is centraal geplaatst en leidt via een dubbele bordestrap met natuurstenen zuiltjes naar de verhoogde hoofdentree. De vensters bestaan uit kruiskozijnen met roedeverdeling waarboven boogtrommels met decoratief metselwerk. Voor de onderramen zitten beschilderde luiken. Boven de entree is een natuurstenen omlijsting met fronton met in het fries de tekst 'Gemeenteschool no. 1-2'. In de centrale trapgevel is een gevelsteen met inscriptie met bouwjaar anno en In de achtergevel van het hoofdgebouw rechts een smalle risaliet, waarin zich de toiletten bevinden, met op elke bouwlaag twee schuifraampjes. De dwarsgeplaatste bouwmassa heeft aan de kopse gevel een dubbele trapgevel met in de geveltoppen een tweeruits venster. Links een achteruitgang met dubbele deuren met triplet bovenlichten. Op de verdieping boven deze deuren een kruiskozijn. In beide zijgevels van dit bouwvolume zes vensterassen met rechtgesloten kruiskozijnen met roedenverdeling geplaatst onder teruggemetselde boogtrommels, waarin decoratief metselwerk met hardstenen knoppen. In beide kappen drie dakkapellen. Het interieur bevat oorspronkelijke onderdelen zoals het betegelde portaal, granito gangvloeren en plinten van groen geglazuurde tegels. De trappen in het centrale trappenhuis zijn van gepolijste natuursteen en hebben smeedijzeren balusters en spijlen en een brede houten leuning. Boven het trapbordes is een negenruits raampartij met gestileerd glas-in-lood. In de gangen zijn gemetselde 6

7 korfbogen en rondbogen. De lokalen hebben aan de gangzijde zesruits vensters met vierruits bovenlichten. De plafondbalken rusten op eenvoudige sleutelstukken. De archieven van de school vermelden 22 kleine of grotere aanpassingen en wijzigingen aan de school zie de lijst in bijlage I. Maar in de Collectie van bestekken van de gemeente Dordrecht zijn wel tientallen bestekken voor de aanbesteding van verfwerken, stukadoorswerken etc. voor vele overheidsgebouwen, waaronder de Gemeentescholen. Hierin zat niet het bestek van de bouw van Gemeenteschool 2 en ook wordt er in geen enkel bestek een kleur genoemd, maar moet alles geschilderd worden in nader op te geven kleuren. Afb. 3 Hof met links de Statenschool in de Hofstraat en op de achtergrond de Augustijnenkerk (1952). DiEP nr. 552_ Afb. 4 Achterkant Hofstraat met de Statenschool. H. Boshoven DiEP nr. 554_ Erfgoedcentrum DiEP archief 710 Collectie van bestekken van de gemeente Dordrecht

8 4. Kleurhistorisch onderzoek exterieur Voor het kleuronderzoek aan de buitenzijde van de school kon in dit korte tijdsbestek alleen op de makkelijk bereikbare plekken kleuronderzoek gedaan worden: aan kozijnen aan de achterzijde van het gebouw op de begane grond en de eerste verdieping. Omdat er dezelfde kleuren werden gevonden als in het interieur en de kleuren overeenkomen met oude foto s en afbeeldingen, kunnen we er toch een redelijk consistent en betrouwbaar beeld uit destilleren. Bij het kleuronderzoek op de kozijnen en ramen aan de buitenzijde bleek al snel dat grote delen van het houtwerk bij voorgaande schilderbeurten waren kaal geschuurd. Gelukkig bleken er nog stukken te zijn waar dit minder rigoureus was gebeurd. Bij de verwijdering van de luiken voor de onderramen zijn de bevestigingen van de scharnieren dichtgezet met een harsachtig vulmiddel. De contouren van de scharnieren zijn nog zichtbaar in het hout. Er tekenen zich een donker en een okerkleurig vulmiddel af. Rondom deze reparaties zijn nog oorspronkelijke kleurstellingen gevonden. De kozijnen hadden een lichte kleur die overeenkomt met een lichte gele Bentheimer tint, lijkend op kleurstalen G of G of F Afb. 5 Lokalisering kleuronderzoeken Afb. 6 Onderzochte kozijnen Afb. 7 Kozijnstijl (oranje pijl) met reparatie aan de onderkant. Afb. 8 Kozijnstijl (groene pijl) met contouren van de scharnierbevestiging op het hout. De inkeping van het scharnier is dichtgezet met een zwart vulmiddel, eromheen zijn reparaties met een okerkleurig vulmiddel. Hieromheen zijn sporen van Bentheimerkleurige verf. 8

9 Halverwege de brandtrap zijn enkele kleine kozijntjes waarop de kleurlagen zich goed laten aflezen aan de hand van een uitgewerkte beschadiging. Ook hier is de basiskleur de lichtgele Bentheimer. Opeenvolgend: - Hout - Krijtachtachtige grondering - Gele Bentheimer - Licht grijswit - Donkergrijs - Middengrijs Afb. 9 en 10 Kozijn halverwege de brandtrap met een uitgewerkte beschadiging. Eerste verdieping Bovenaan de brandtrap konden de ramen van de eerste verdieping onderzocht worden. De kozijnen hadden dezelfde kleurstellingen als op de begane grond. De roeden van de ramen echter bleken opgezet te zijn met een diepdonkere kleur groen en een witachtige grondering. Na deze donkergroen zijn ca 3 lagen wittinten plus grondverf opgezet. Opeenvolgend: - Hout - Witte grondering? - Diepdonker groen - 3 lagen wittinten met gronderingen Afb. 11 en 12 Kozijnen eerste verdieping achtervleugel. De tekening uit circa 1910 (afb. 1 voorpagina) geeft een beeld van witte of lichte Bentheimer kleurige kozijnen en luiken met mintgroen, rood en wit. De foto van vlak na de oplevering (afb. 2) laat een beeld zien van witte kozijnen met beige of bruinachtige raamkozijnen en roeden. Een foto uit 1952 geeft duidelijkheid over de kleurstelling van de wederopbouwperiode: de kozijnen zijn wit en de ramen en roeden donkergroen. Dat wijst erop dat de kleur die nú op het hout zichtbaar is, vermoedelijk niet de oorspronkelijke kleur is, maar dat deze in de vroege jaren 50 is opgezet. 9

10 Detail van afb waarop de buitenste kozijnen een tint lichter zijn dan de raamkozijnen en roeden. De luiken in rood en wit met mintgroene omlijsting. Detail van Afb. 5 uit 1912, dus direct na de oplevering. De uiteindelijk gekozen kleurstelling wijkt iets af van de tekening: de ramen lijken middenbruin, kozijnen beigewit en vooral de luiken hebben een donkerder omlijsting dan de tekening. Gebruikelijk was wit, rood en groen. Detail van afb. 3 uit Lichte buitenste kozijnen en zeer donkere raamkozijnen en roeden. De luiken lijken geschilderd met tweekleurige ruitjes met donkere omlijsting. Afb. 4 Ingang Statenschool, DiEP nr. 555_14812 Afb. 5 De Statenschool ca 50 jaar later. Het Vrije Volk DiEP nr. 552_ Voor het exterieur van de Statenschool zijn de exacte kleuren van het houtwerk niet met zekerheid vast te stellen, omdat het oorspronkelijke schilderwerk vakkundig is verwijderd bij latere schilderbeurten. Aan de hand van foto s en een tekening kunnen we de kleuren als volgt definiëren: Hoofdportaal Kozijnen Raamkozijnen en roeden Luiken Hout met halftransparante lak Lichte wittint / beige, G of G of F Middenbruine of beige tint Spiegel met witte en zandlopermotieven en een tint donkerder omlijsting, waarschijnlijk wit, rood en groen 10

11 5. Kleurhistorisch onderzoek interieur Begane grond Entreeportaal Men betreedt de school door een royale rondboogvormige dubbele paneeldeur. De deurlichten zijn voorzien van decoratief smeedwerk. De deur is van eiken, het kozijn van grenen. Aan de binnenzijde is de deur twee maal gelakt met een halftransparante lak. Afb. 6 Plattegrond van de begane grond van de school. Het deurkozijn heeft 7 verflagen waarvan 4 of 5 de dekkende kleur vormen. De oorspronkelijke kleur is een zachte tint mintgroen, die benaderd wordt door kleurstalen nr. G of G of H Deze oorspronkelijke mintkleur van het kozijn is het meest passend bij de groen geglazuurde tegels van de lambrisering. Afb. 7 Afb. 8 Afb. 9 1 = eiken deurstijl Kleurtrap op deurkozijn bij de oranje 2 en 3 = halftransparante lak. pijl Afb. 10 Detail de mintgroene kleur. 0 = grenen kozijn 1 = grondering krijtwit 2 = lichtgroen/mint oorspronkelijke kleur 3 = grondering? grijsblauw 4 = middengroengrijs 5 = grondering wit 6 = lichtblauw 7 = middengrijs Deur Kozijn gelakt met halftransparante lak een zachte tint mintgroen, kleurstalen nr. G of G of H

12 Lambrisering links naast hoofdingang aan de Hofstraat Het portaal heeft een betegelde lambrisering met houten stootrand en een plint van groene tegels. De tegels van de lambrisering zijn geglazuurd met een groen spikkelpatroontje en een goudkleurige randversiering. Het kleuronderzoek vond plaats op een beschadiging aan de rechter kant van de voordeur (zie de groene pijl op afb.). De eerst kleuren die op de grenenhouten stootrand zijn gevonden, zijn mosgroen en donkergroen. De mosgroene kleur is waarschijnlijk de grondering die vaak in min of meer dezelfde kleur werd opgezet als de uiteindelijke verfkleur. De uiteindelijke dekkende kleur groen past harmonieus bij de groen geglazuurde tegels en de groene plinttegels. De kleur komt overeen met kleurstaal J of J Bij alle latere schilderbeurten koos men voor lichtere tinten variërend van middengrijs via zachtblauw tot lichtgrijs. 0 = hout 1 = mosgroene grondering 2 = donkergroen 3 = middengrijs 4 = grondering 5 = geelbeige 6 = zachtblauw 7 = lichtgrijs Afb. 11 Afb.12 Afb

13 Gang deur van portaal naar gang De tochtdeuren bevatten nog de oorspronkelijke mintgroene kleurstellingen waaruit we afleiden dat ze nog origineel zijn. Onder de huidige zware donkergroene verflaag zit een verrassende middengroen, twee verwachte lichte grijze tinten en als onderste laag alweer de mintgroen. 7 6/5 4 0 = hout ½ = grondering / mintgroen 3 = blauwgrijs 4 = lichtgrijs 5/6 = grondering / middengroen 7 = donkergroen 3 2/1 0 Afb. 14 Afb. 15 Gang - stootrand lambrisering gang Op de stootrand naast de deur is een aanwezige beschadiging iets verder uitvergroot. Hieruit bleek al snel dat de onderste laag dezelfde mintgroene kleur is die we ook in het entreeportaal tegenkwamen. Hier is geen volledige kleurtrap gemaakt = hout 1 = mintgroen 2 = grondering 3 = geelbeige 4 = donkergrijs 5 = oranje 6 = donkergroen 7 = zachtblauw? 8 = grondering 9 = grijs Afb. 16 Afb

14 Gang venster achterzijde, onderdorpel en raamstijl Afb. 18 In de gang, in de linkervleugel is het kleine venster aan de achterzijde onderzocht. Dit kozijn had in oorsprong een donkere omlijsting en een licht raam. De onderdorpel heeft als eerste kleurlaag dezelfde donkergroen als op de lambrisering in het portaal en dezelfde mintgroene kleurstelling op het (schuivende) raam. Omdat hiervan geen exacte kleurtrappen zijn gemaakt, is niet met zekerheid vast te stellen of en waar er gronderingen zijn gebruikt. Dit maakt het lastig om met zekerheid vast te stellen welke kleuren op het kozijn horen bij de kleuren op het (bewegende) raam = hout 1 = donkergroen 2 = donkergrijs 3 = blauwgrijs 4 = middengrijs 5 = lichtgrijs Afb. 19 Onderdorpel kozijn gang /1 0 0 = hout 1/2 = mintgroen 3 = geelbeige 4 = blauwgrijs 5 = donkergrijs 6/7 = grondlaag en lichtgrijs Afb. 20 Raamstijl venster gang 14

15 Ingang zuidzijde deurkozijn en deurpaneel Aan de zuidkant is een entreeportaal waar de onderste laag niet geschilderd is in de kleuren mintgroen of lak, zoals we tot nu toe hebben gezien, maar een middentint oker. Deze (nagenoeg?) zelfde kleur is ook teruggehaald op een andere school die in 1912 is gebouwd, Gemeenteschool no. 3, aan het Oranje Vrijstaatplein 3. Ook bij die school is op het meeste houtwerk lak, wit en groen gevonden, en op één kozijntje deze middentint oker 4. Beide scholen zijn regelmatig overgeschilderd (het is niet bekend wát er dan precies geschilderd werd) en in de aanbestedingseisen voor het verfwerk stond steevast dat oude lagen goed verwijderd moesten worden. Afb. 21 Kleurtrap deurkozijn links. Op kozijn en deur zijn kleurtrapjes gemaakt waaruit de kleurstelling bevestigd werd dat het deurkozijn oorspronkelijk in de middentint oker geschilder is en de deur in donker groen. Dit is des te merkwaardiger omdat de deur tussen de gang en het tochtportaal een mintgroene eerste laag heeft. 0 = hout 1 = grondering 2 = oker 3/4 = donkergroen ( met grondering?) 5 = mintgroen 6 = grondering 7 = grijs. Kleurstaal E of E Afb. 23 de linker zijdeur Afb. 24 kleurtrap op het kozijn. 0 = hout 1 = grijze grondering 2 = donkergroen 3/4 = oker met grondering 5 = middengroen 6/7 = lila met heldergroen 8 = blauwgrijs Afb. 25 Detail met de okerkleur. Afb. 26 kleurtrap op het deurpaneel. 3 Tegelijk met het onderhavige rapport is een onderzoek uitgevoerd naar de kleurstellingen van de Noordhoveschool. Zie C. Weijs, Kleurhistorische verkenning van de Noordhoveschool, Oranje Vrijstaatplein 2-2A te Dordrecht () 4 Voor het kleurhistorisch onderzoek aan de Noordhoveschool zijn slechts enkele kozijnen, ramen en deuren onderzocht. Het is goed mogelijk dat er meer houtwerk geschilderd was in de middentint oker. 15

16 Eerste verdieping Gang - stootrand van de lambrisering in de noordoostelijke hoek Afb. 25 Plattegrond van de eerste verdieping van de Statenschool Op de verdieping zijn twee kleuronderzoeken gedaan: op de lambrisering in de gang (oranje pijl) en het deurkozijn van het kamertje van de schoolarts (groene pijl). Hier waren veel beschadigingen, maar evenveel reparaties, zelfs met pleister dichtgezet. In de hoek waar het onderzoek is gedaan is rond 1990 een ruimte afgescheiden voor een pantry. Het stuk lambrisering dat is onderzocht behoort nog wel tot het oorspronkelijke houtwerk, maar vertoont veel beschadigingen en reparaties. Er zijn sporen van beigewit, oranje, groen en diverse tinten grijs. 0 = hout 1 = grondering stuc 2 = beige 3 = oranje 4/5 = donkergroen (met donkergrijze grondering?) 8 = zachtblauw 9/10 = grijs met grondering Afb. 26 lambrisering Afb. 27 beschadiging met diverse verflagen en pleisterreparatie. Vertrekje schoolarts deurkozijn 0 = hout 1 = middenbeige 2 = donkergroen 3 = lichtgroen 4 = lichtblauw 5 = middengrijs Afb. 28 Kamer schoolarts Een beschadiging op het deurkozijn is onderzocht. Afb. 29 Deurkozijn 16

17 6. Conclusies en advies Scholen zijn meer dan menig ander gebouw onderhevig aan slijtage. Er wordt intensief gebruik van gemaakt. Daarom ligt het in de lijn der verwachting dat het houtwerk regelmatig van een nieuwe verflaag voorzien wordt en dat dit zo degelijk mogelijk gedaan wordt. Bij de Statenschool lijkt dit reuze mee te vallen, de kleurtrapjes en vlekken tonen aan dat de school in 100 jaar tijd ongeveer 8 x onder handen genomen is, althans het schilderwerk. Op vrijwel alle houten onderdelen die onderzocht zijn (in- en exterieur), zijn meerdere kleurlagen gevonden. Sommige gaan mogelijk terug tot de bouwfase uit Sommige houten onderdelen hebben 4 à 5 verflagen, andere slechts 2 à 3. Het houtwerk is op een aantal plaatsen kaal gemaakt alvorens nieuwe lagen werden aangebracht. Deze kleurstellingen vertonen zoveel verschillen dat het zeer lastig is om een verantwoord advies te geven dat gebaseerd is op de oorspronkelijke kleuren. Het lijkt er sterk op dat een aantal van de gevonden kleuren niet bij de eerste bouwfase hoort, maar van een latere fase is. Daarom kunnen we slechts volstaan met een interpretatie van de gevonden kleuren in combinatie met de oudste afbeeldingen van de school. De kleuren zijn gebaseerd op de Dordtse kleurenwaaier en op de kleurstellingen van Gemeenteschool no. 3 aan het Oranje Vrijstaatplein. Hieruit volgt een voorzichtig advies voor de kleurstellingen: Exterieur Deur hoofdportaal Gelakt in halftransparante lak Kleurstaal ACC Kozijn Lichte wittint G of G of F Raamkozijnen en roeden Middenbruine of beige tint Luiken Lijst in vermoedelijk donkergroen, spiegel met witte en vermoedelijk rode zandlopermotieven Interieur Begane grond Deur Gelakt met halftransparante lak Kozijn Mintgroen G of G of H Lambrisering Donkergroen J of J Deur gang Mintgroen G of G of H Lambrisering gang Mintgroen G of G of H Kozijn gang Donkergroen J of J Raamkozijn binnenin Mintgroen G of G of H Zijdeur kozijn Oker E of E Zijdeur paneel Donkergroen J of J Interieur Eerste verdieping Lambrisering gang Wittint / Beige G of G of F Deurkozijn dokterskamer Middenbeige 17

18 7. Bronnen en literatuur Uit archiefmap A Aanwijzing huisvesting 1937 Aanbesteding elektr. Installatie 1940 Schenking van een piano uit de nalatenschap van wijlen mej. R. de Haan Inrichting van een gymnastiekzaal 1948 Verbetering c.v.-installatie Raad Nr. 13 bijlage Aanbrengen 2 e telefoontoestel 1950 Aanbrengen verduisteringsgordijnen 1951 Vervanging ketel cv installatie 1957 Uitbreiding aantal rijwielstandaards en aanbrengen claxon 1959 Buitenschilderwerk 1959 Aanbrengen T.L. verlichting 1959 Uitbreiding met één urinoir 1962 Aanbrengen fonteinbakje en een vuurkleibak 1963 Aanschaf van een electr. Straalkachel en aanbrengen stopcontact 1963 Aanbrengen electr. Belinstallatie 1963 Verplaatsing van de ingang naar de Hofstraat 1964 Vervanging lagedrukstookverwarmingsinstallatie door één gestookt met olie 1964 Aanbrengen handwasbak 1965 Vernieuwing gordijnen en modernisering hoofdenkamer 1966 Vervanging terreinafscheiding 1966 Het maken van een gymnastieklokaal 1967 Aanbrengen van een stalen trap aan de buitenzijde Uit archiefmap 710 Collectie van gemeentelijke bestekken 805j Bestek en voorwaarden betreffende het bouwen van een openbare school voor lager onderwijs aan de Hofstraat (gemeenteschool no. 10) (1912) Literatuur R. Crevecoeur, Onderzoek van ondergronden. Restauratie schildertechnieken (Amsterdam 2011) E.J. Haslinghuis/H. Janse, Bouwkundige termen (Primavera 2005) B. Jonker, Kleurhistorisch onderzoek (Amsterdam 2011) K. Rouw en H. Groeneweg, Dordtse kleuren. Architectuur ontmoet kleur in de oudste stad van Holland ( Bussum 2011) M.E. Stades-Vischer, Bouwhistorische opname en waardestelling, Statenschool Hofstraat 5, Dordrecht, Utrecht 2006 W. van Wijk, Dordtse kleuren (Breda z.j.) Alle foto s zijn gemaakt door Monumentenzorg & Archeologie van de afdeling Ruimtelijke Realisatie, Gemeente Dordrecht. 18

19 Afb. 30 Groepsportret van het onderwijzend personeel van de Statenschool Hofstraat. H.B. Dirksen, DiEP nr. 552_