Verwachte behoefte aan graven op de gemeentelijke begraafplaatsen van Ede

Transcriptie

1 Verwachte behoefte aan graven op de gemeentelijke begraafplaatsen van Ede

2

3 Concernzaken Verwachte behoefte aan graven op de gemeentelijke begraafplaatsen van Ede Ede, januari 2009 OO&S

4

5 Inhoudsopgave Managementsamenvatting Inleiding Achtergrond Probleemstelling Opzet van het onderzoek Leeswijzer Resultaten vooronderzoek Inleiding Ontwikkeling bevolking gemeente Ede bevolkingsgroei Vergrijzing Sterfte Huidige vraag naar begraven en cremeren Invloed maatschappelijke ontwikkelingen Sociaal- culturele ontwikkelingen Politieke ontwikkelingen Economische ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen Nieuwe begraafplaatsen nabij Ede Resultaten interviews Inleiding Verwachte vraag naar begraven/cremeren Motieven voor begraven / cremeren Maatschappelijke Ontwikkelingen Sociaal culturele ontwikkelingen Politieke ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen Prognose grafuitgifte Inleiding Maximum scenario Meest waarschijnlijke en minimum scenario Huidige beschikbare graven Behoefte aan extra graven Verwachte behoefte aan extra capaciteit/hectare grond Samenvatting, conclusies, aanbevelingen en reactie opdrachtgever Samenvatting Achtergrond Opzet van het onderzoek Resultaten Conclusies Aanbevelingen Bijlagen...43 Bijlage 1: Figuren...43 Bijlage 2: Begrippenlijst...49 Bijlage 3: Literatuurlijst...50 Bijlage 4: Lijst geïnterviewde personen...52 Bijlage 5: Itemlijst interviews...53

6

7 Managementsamenvatting De capaciteit van een aantal gemeentelijke begraafplaatsen in de gemeente Ede loopt ten einde. Dit betekent dat de begraafplaatscapaciteit op termijn dient te worden uitgebreid. Om te bepalen hoeveel (extra) capaciteit er nodig is, is het van belang de jaarlijks te verwachten behoefte aan uitgifte van graven voor de komende 30 jaar te achterhalen. De afdeling Onderzoek, Ontwikkeling & Statistiek heeft in opdracht van de afdeling Beheer van de sector Ruimtelijke Ontwikkeling & Beheer in de periode augustus november 2008 onderzocht hoe groot deze behoefte is. De probleemstelling van het onderzoek luidt: Hoe groot is de jaarlijkse te verwachten behoefte aan uitgifte van graven in de gemeente Ede voor de komende 30 jaar? Welke maatschappelijke ontwikkelingen spelen hierbij een rol? Bestaand cijfermateriaal is geraadpleegd om te achterhalen hoeveel inwoners er binnen de gemeente worden begraven. Op basis van de te verwachten sterftecijfers is berekend hoeveel graven er in de toekomst nodig zijn. Aan de hand van bestaande literatuur is onderzocht welke invloed maatschappelijke ontwikkelingen hebben op de behoefte naar begraven in Ede. Vervolgens zijn interviews gehouden met deskundigen op het gebied van begraven, om te achterhalen hoe zij aankijken tegen de verwachte ontwikkeling van het aantal begrafenissen. Tenslotte is berekent wat het verwachte capaciteit tekort zal zijn per gemeentelijke begraafplaats en per wanneer dat tekort zal ontstaan. Conclusie 1. De verwachte bevolkingsgroei, het hogere sterftecijfer en de vergrijzing zullen zorgen voor een toename van de absolute vraag naar graven in de gemeente Ede. 2. Ontwikkelingen die een negatieve invloed hebben op de vraag naar graven zijn: de afname van het aantal mensen dat zich tot de christelijke gemeenschap rekent, het feit dat begraven relatief steeds duurder zal zijn dan cremeren, en de ontwikkeling van een nieuwe niet-gemeentelijke begraafplaats in Wekerom. 3. Maatschappelijke ontwikkelingen die een (lichte) positieve invloed hebben op de vraag naar graven zijn: de toename van niet-westerse allochtonen en de komst van nieuwe uitvaarttechnieken. 4. De mogelijkheid om binnenkort in Veenendaal op islamitische wijze begraven te worden zal naar verwachting een geringe invloed hebben op de vraag naar graven op de gemeentelijke begraafplaatsen in Ede vanwege het geringe percentage niet-westerse allochtonen. 5. De wetswijziging waar momenteel in de tweede kamer over wordt gesproken, ten aanzien van het ruimingbeleid en de afschaffing van de knekelput, zal geen substantiële invloed hebben op de vraag naar graven op de gemeentelijke begraafplaatsen in de gemeente Ede. 6. Volgens het meest waarschijnlijke scenario zullen er in de gemeente Ede tot en met 2038 ruim begravingen plaats vinden. Daarvan zijn ruim nieuwe eigen graven, bijzettingen, volwassen algemene begravingen, bijna 600 eigen kindergraven, 40 algemene kinderbegravingen en ruim 500 urnengraven (Tabel A, kolom A). 7. Volgens het meest waarschijnlijke scenario betekent dit tot en met 2038 een tekort van eigen graven, 900 volwassen algemene begravingen, ruim 300 kindergraven en ruim 400 urnengraven (Tabel A, kolom C), minus de mogelijk te ruimen graven (Tabel A, kolom D) en de eigen graven die in de toekomst jaarlijks aan de gemeente Ede worden teruggegeven. 8. Indien de beëindigde graven worden geruimd, is er volgens het meest waarschijnlijke scenario tot en met 2038 een tekort van 5,5 hectare grond op de gemeentelijke begraafplaatsen in de gemeente Ede.(Tabel A, kolom F). 9. Volgens het meest waarschijnlijke scenario ontstaat het grootste tekort aan hectare grond op de gemeentelijke begraafplaats van Ede, namelijk een tekort van bijna 3,65 hectare grond, tenzij ook hier graven geruimd worden. blz. 7

8 Tabel A Verwachte behoefte aan extra graven voor de periode in de gemeente Ede volgens het meest waarschijnlijke scenario GEMEENTE EDE Nieuwe eigen graven Bijzetting eigen graven Verwachte grafuitgifte beschikbaar tekort ruimbaar tekort Opp. In ha** Zonder ruiming Opp. In ha Na ruiming Kolom A Kolom B Kolom C Kolom D Kolom D Kolom E Kolom F ,42-4, Algemene begravingen ,37 Overschot Eigen kindergraven ,38-0,38 Algemene kinderbegraving Overschot Overschot en Urnengraven ***-0,15 ***-0,16 Totaal * * -7,32-5,50 * Door de diversiteit aan typen graven is het niet mogelijk de getallen op te tellen. ** Op de begraafplaats van Ede wordt 11,4 m 2 per graf gehanteerd, op de overige vier begraafplaatsen 9,1 m 2 per graf. *** Op de oppervlakte van een gewoon graf kunnen 3 urnengraven worden geplaatst. Bron: Gemeente Ede, 2004, 2007, 2008a NB: Tijdens het afronden van het onderzoek is als gevolg van het ontbreken van metadata in de gravenadministratie veel feitelijk onnodige tijd besteedt aan het opnieuw uitvoeren van berekeningen. Aanbevelingen 1. Hanteer een strikter ruimingbeleid, waarbij eigen graven waarvan afstand wordt gedaan ook geruimd worden in plaats van omzetting naar een algemeen graf. 2. Het is van belang de komende jaren de ontwikkelingen van het inwonertal van de gemeente Ede, het sterftecijfer en de keuze voor begraven kritisch te blijven volgen. Op basis hiervan kan de prognose in dit onderzoek worden bijgesteld. 3. Op termijn moet er waarschijnlijk een nieuwe locatie gevonden worden om te begraven. Start tijdig met een onderzoek naar de mogelijke locaties en reserveer grond hiervoor. 4. Denk goed na over de inrichting van de nieuwe locatie, houd daarbij rekening met de mogelijkheden van een parkachtige sfeer. 5. Bereken hoeveel extra hectare grond er nodig is de komende 30 jaar indien er wordt gekozen voor een uitbreiding van de gemeentelijke begraafplaatsen met een meer parkachtige sfeer. 6. Geef mensen bij de uitgifte van graven, meer keuzevrijheid met betrekking tot graflocatie zonder daar direct extra kosten aan te verbinden. 7. Ga na wat de wensen zijn ten aanzien van asbestemmingen en breid desgewenst de mogelijkheden uit, bijvoorbeeld een urnenmuur of urnentuin met verschillende sferen zoals een bloemensfeer of vijver. 8. Zorg bij de inrichting van een nieuw gravenadministratiesysteem dat vakdeskundigen betrokken worden op het gebied van ICT, de gravenadministratie en de Edese begraafplaatsen. blz. 8

9 1. Inleiding 1.1. Achtergrond De capaciteit van een aantal gemeentelijke begraafplaatsen 1 in de gemeente Ede loopt ten einde. Zo is de verwachting dat de begraafplaats aan de Asakkerweg nog ruimte biedt voor maximaal 13 jaar, de begraafplaats in Bennekom tot 2012 en de begraafplaats in Ederveen tot en met Dit betekent dat de begraafplaatscapaciteit op termijn dient te worden uitgebreid. Om te bepalen hoeveel (extra) capaciteit er nodig is, is het van belang de jaarlijks te verwachten behoefte aan uitgifte van graven voor de komende 30 jaar te achterhalen. De afdeling Beheer van de sector Ruimtelijke Ontwikkeling & Beheer heeft aan de afdeling Onderzoek, Ontwikkeling & Statistiek gevraagd te onderzoeken, hoe groot deze behoefte is. Deze rapportage omvat de resultaten van het onderzoek Probleemstelling Doel van het onderzoek is te bepalen hoe groot de jaarlijks te verwachten behoefte aan uitgifte van graven in de gemeente Ede voor de komende 30 jaar is. De probleemstelling luidt: Hoe groot is de jaarlijkse te verwachten behoefte aan uitgifte van graven in de gemeente Ede voor de komende 30 jaar? Welke maatschappelijke ontwikkelingen spelen hierbij een rol? Onderscheid wordt gemaakt in de volgende onderzoeksvragen: Hoeveel sterfgevallen zijn er de komende 30 jaar in de gemeente Ede te verwachten? Wat is de huidige aard en omvang van de vraag naar graven in de gemeente Ede? Welke maatschappelijke ontwikkelingen zijn van invloed op de ontwikkeling van de vraag naar graven in de gemeente Ede? 1.3. Opzet van het onderzoek Vooronderzoek: deskresearch Het onderzoek is gestart met het op een rijtje zetten van beschikbare cijfers en informatie. Eerst is gekeken naar de huidige situatie. Hoeveel inwoners overlijden er jaarlijks? En hoeveel inwoners worden er binnen de gemeente zelf begraven? Ook is gekeken naar de ontwikkeling van het aantal begrafenissen in Ede van de afgelopen decennia. Om inzicht te krijgen in de toekomstige behoefte aan graven, zijn daarnaast de te verwachten sterftecijfers in beeld gebracht. Aan de hand hiervan is berekend hoeveel graven er nodig zijn, er van uitgaande dat de voorkeur voor begraven gelijk blijft. Vervolgens is aan de hand van bestaande literatuur onderzocht welke invloed maatschappelijke ontwikkelingen hebben op de behoefte naar begraven in Ede. Tenslotte is achterhaald wat er bekend is over de ontwikkeling van nieuwe begraafplaatsen in de nabijheid van de gemeente Ede. Naast maatschappelijke ontwikkelingen kan namelijk ook het aanbod begraafplaatsen van invloed zijn op de vraag naar begraven in Ede. Interviews onder deskundigen Na afronding van het vooronderzoek zijn interviews afgenomen met deskundigen op het gebied van begraven (uitvaartverzorger, begraafplaatsdeskundigen, vertegenwoordiger Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen, buurgemeenten etc.). In deze interviews is gevraagd hoe de deskundigen aankijken tegen de verwachte ontwikkeling van het aantal begrafenissen. In totaal zijn 11 personen geïnterviewd. De lijst met geïnterviewde personen en de gebruikte topiclijst is opgenomen in de bijlage 4 en 5. 1 Wanneer in dit onderzoek wordt gesproken over de gemeentelijke begraafplaatsen in de gemeente Ede, worden de volgende begraafplaatsen bedoeld; Ede (Asakkerweg), Ederveen, Bennekom, Otterlo en Lunteren. blz. 9

10 1.4. Leeswijzer In hoofdstuk 2 staan de resultaten van het vooronderzoek centraal. Aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van de bevolking en specifiek het sterftecijfer, de huidige vraag naar graven en cremeren, en de invloed van maatschappelijke ontwikkelingen. Hoofdstuk 3 geeft de resultaten van de interviews weer. Hoe kijken deskundigen aan tegen de te verwachten ontwikkeling van het aantal begrafenissen? Welke invloed hebben volgens hen maatschappelijke ontwikkelingen op de vraag naar begraven? In hoofdstuk 4 wordt op basis van de in het vooronderzoek en interviews verkregen gegevens een prognose opgesteld van het aantal benodigde graven in de komende 30 jaar. Het rapport sluit af met een samenvatting, belangrijkste conclusies en aanbevelingen (hoofdstuk 5). blz. 10

11 2. Resultaten vooronderzoek 2.1. Inleiding Om te bepalen hoe groot de jaarlijks te verwachten behoefte aan uitgifte van graven in de gemeente Ede voor de komende 30 jaar is, is inzicht nodig in de: ontwikkeling van de bevolking van de gemeente Ede; ontwikkeling van het sterftecijfer van de gemeente Ede; huidige vraag naar graven en cremeren in de gemeente Ede; invloed van maatschappelijke ontwikkelingen op de vraag naar graven In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op bovenstaande ontwikkelingen Ontwikkeling bevolking gemeente Ede De verwachte grafuitgifte voor de komende 30 jaar hangt onder andere samen met de bevolkingsontwikkeling van de gemeente Ede. Om een prognose te maken van de bevolkingsontwikkeling voor de komende 30 jaar, is het belangrijk om inzicht te hebben in de ontwikkelingen van de afgelopen 30 jaar BEVOLKINGSGROEI In de periode is het aantal inwoners van de gemeente Ede gegroeid met inwoners. Zo had de gemeente Ede op 1 januari inwoners, terwijl er in 1978 nog maar mensen in Ede woonden (Tabel 2.1). Tabel 2.1 Gemiddeld aantal inwoners per jaar tussen 1978 en 2007 in de gemeente Ede Periode ** Gemiddeld aantal inwoners* * Deze cijfers zijn gebaseerd op het gemiddelde aantal inwoners per jaar over een periode van vijf jaar **Het cijfer van 2008 is gebaseerd op het aantal van 1 januari 2008 Bron: Gemeente Ede, 2008a Tussen 1978 en 2008 is de bevolking van Ede gemiddeld elk jaar met 1,02 procent gegroeid. In totaal is de bevolking in deze periode met bijna 32 procent gegroeid. Het jaarlijkse groeipercentage is vanaf 1978 tot en met 1990 enigszins stabiel geweest, met uitzondering van een paar kleine pieken en dalen. Zoals te zien is in figuur 2.1 is het groeipercentage tussen 1991 en 1999 gedaald van 1,4 procent naar 0,19 procent. Na 1999 is het jaarlijkse groeipercentage gestegen tot 1,14 procent in Vanaf 2002 groeit de bevolking minder snel. Zo was het groeipercentage in 2008 ten opzichte van ,18 procent. De verwachting is dat het groeipercentage de komende jaren iets toeneemt ten opzichte van de afgelopen vijf jaar, waarna het vanaf 2012 daalt tot bijna één tiende procent in 2037 (Figuur 2.1). Ede groeit dus naar verwachting de komende jaren nog enigszins door, waarna de groei praktisch zal stagneren. De prognose is dat in 2038 de gemeente Ede inwoners heeft, een stijging van bijna inwoners ten opzichte van blz. 11

12 1,6% Historie Prognose 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% groeipercentage Figuur 2.1 Groeipercentage van de bevolking in de gemeente Ede in de periode en de prognose van Bron: Gemeente Ede, 2004, 2008a VERGRIJZING Momenteel vindt er landelijk een sterke vergrijzing plaats, die naar verwachting de komende jaren nog verder toeneemt. In 2007 was het percentage inwoners (landelijk) van 65 jaar of ouder 14,5 ten opzichte van 14,1 procent in de gemeente Ede. De verwachting is dat dit percentage landelijk in 2040 ongeveer 25 procent is (Tabel 2.2) (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007 & Gemeente Ede, 2008a). Hoewel in de gemeente Ede op dit moment het percentage iets lager ligt, is toch de verwachting dat Ede in de toekomst een veel groter percentage 65-plussers zal hebben. Naar verwachting is in de gemeente Ede in 2040 ruim 20 procent van de bevolking 65 jaar of ouder. De stijging zal alleen iets minder snel gaan dan in Nederland in zijn geheel. De reden hiervoor is dat Ede een groeigemeente is. De gemeente Ede heeft namelijk de ambitie om de komende 10 jaar woningen te bouwen. De groei zal dan vooral plaats vinden in de nieuwbouwwijken Ede-Oost en Kernhem. Daarnaast heeft de gemeente Ede een relatief jonge bevolking en is het gemiddelde aantal kinderen per gezin hoger dan het landelijke gemiddelde (Bron: Gemeente Ede, 2004). Deze bevolkingsontwikkeling heeft vanzelfsprekend invloed op het aantal mensen dat jaarlijks komt te overlijden in de gemeente Ede. Tabel 2.2 Prognose van het totale inwonersaantal in verhouding tot het aantal 65-plussers in Nederland en de gemeente Ede Nederland Gemeente Ede Totale bevolking 65+ absoluut 65+ % Totale bevolking 65+ absoluut 65+ % , , , , , , , , , ,7 Bron: Gemeente Ede, 2008a; Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007 blz. 12

13 STERFTE Een andere bevolkingsontwikkeling die van invloed is op de vraag naar graven, is het aantal sterfgevallen per jaar. In totaal zijn in de periode 1978 en 2007 in de gemeente Ede mensen overleden (Figuur 2.2). Terwijl in 1978 nog maar 598 mensen overleden in de gemeente Ede, zijn er in mensen overleden. Oorzaken van de stijging van het aantal sterfgevallen is de groei van Ede en de vergrijzing. Overigens is sinds 2003 het aantal sterfgevallen weer iets gedaald naar 771 mensen in Figuur 2.2 Gemiddeld aantal sterfgevallen per jaar in de periode in de gemeente Ede Bron: Gemeente Ede, 2008a Ondanks dat er vanaf 2003 een daling is in het jaarlijkse aantal sterfgevallen is de verwachting dat het aantal sterfgevallen vanaf 2008 weer jaarlijks toeneemt. De prognose is dat er in 2038 jaarlijks mensen overlijden in de gemeente Ede. In totaal overlijden tussen 2008 en 2038 naar verwachting bijna mensen (Tabel 2.3). Tabel 2.3 Prognose van het gemiddelde aantal sterfgevallen per jaar in de periode Perioden Gemiddeld aantal sterfgevallen per jaar Totaal aantal sterfgevallen Bron: Gemeente Ede, 2008a Huidige vraag naar begraven en cremeren In de vorige paragraaf is aangegeven hoeveel mensen er de komende jaren naar verwachting overlijden in de gemeente Ede. Dit aantal is echter niet gelijk aan het aantal begravingen op gemeentelijke begraafplaatsen in de gemeente Ede. Mensen kunnen zich immers ook elders laten begraven of laten cremeren. Landelijk is momenteel de verhouding tussen begraven en cremeren ongeveerd gelijk. De trend in Nederland is wel dat steeds meer mensen kiezen voor cremeren. In de Randstad kiezen meer mensen voor cremeren dan begraven. Zo is in Amsterdam de verhouding tussen 2 In dit onderzoek wordt met het aantal sterfgevallen alle mensen die in de gemeente Ede zijn overleden bedoeld, dus inclusief de mensen die bijvoorbeeld in een zorginstelling of ziekenhuis in Ede zijn overleden maar ergens anders woonachtig waren. blz. 13

14 begraven en cremeren 35 ten opzichte van 65 procent (Bron: Gemeente Veenendaal, 2007). Van alle mensen die zich in de gemeente Ede op een gemeentelijke begraafplaats hebben laten begraven in de periode 1978 tot en met halverwege 2008 komt ruim 80 procent uit de gemeente Ede. Een klein percentage komt uit Wageningen, Arnhem, Veenendaal en Nijmegen (Tabel 2.4). Tabel 2.4 Herkomst gemeenten van begravenen in de gemeente Ede tussen * Gemeente Absoluut Percentage Ede ,3 Wageningen 382 2,8 Arnhem 262 1,9 Veenendaal 245 1,8 Nijmegen 214 1,6 Overigen ,5 Totaal * Dit zijn alleen de begravenen waarvan de woonplaats bekend is. Bron: Gemeente Ede, 2007 Het percentage begravingen ten opzichte van het aantal overledenen in de gemeente Ede is in de periode 1978 en 2007 gedaald van ruim 70 procent in 1978 naar bijna 63 procent in 2007 (Figuur 2.3). De overige 40 procent van de mensen die is overleden in de gemeente Ede is gecremeerd of elders begraven. Foto 2.1 Eigen graven op de begraafplaats aan de Asakkerweg in de gemeente Ede In vergelijking met het percentage begravingen ten opzichte van het aantal sterfgevallen vinden er jaarlijks weinig asbestemmingen 3 plaats, al is dit percentage sinds 1978 wel vervijfvoudigd. In de periode was dit percentage nog geen 0,5 procent, terwijl dit tussen ruim 2,5 procent was. Het percentage asbestemmingen zegt overigens niets over het aantal crematies dat plaatsvindt in de gemeente Ede. 3 Een asbestemming is een urn, met as van de overledene die een plek heeft gekregen op de begraafplaats. blz. 14

15 75% 74% 73% 72% 71% 70% 69% 68% 67% 66% 65% 64% 63% 62% 61% 60% 59% Figuur 2.3 Percentage begravingen ten opzichte van het aantal overledenen in de gemeente Ede in de periode Bron: Gemeente Ede, 2007; 2008a Sinds medio 2005 heeft Ede een crematorium aan de Slingerboslaan tegenover de gemeentelijke begraafplaats op de Asakkerweg. In 2006 is het aantal crematies gestegen ten opzichte van 2005 naar gemiddeld 47 crematies per maand. In 2007 is het aantal crematies licht gedaald naar gemiddeld 45 crematies per maand is nog niet voorbij, maar het gemiddelde aantal crematies tot en met augustus is 50 mensen per maand. Het percentage overledene dat is gecremeerd in dit crematorium woonachtig in Ede, is sinds 2005 licht gestegen van 41 procent naar 45 procent in 2008 (Tabel 2.5). Tabel 2.5 Aantallen crematies in het crematorium in Ede in de periode en het percentage mensen afkomstig uit de gemeente Ede Jaar Aantal crematies % woonachtig in de gemeente Ede 2005* ** *Dit cijfer is gebaseerd op 7 maanden i.p.v. 12 maanden ** Dit cijfer is gebaseerd op 8 maanden i.p.v.12 maanden Bron: Yarden Ede, 2008 Het crematorium in Ede heeft duidelijk een regionale functie. Zo worden er onder andere mensen gecremeerd vanuit de gemeenten Wageningen, Veenendaal, Rhenen, Heelsum, Renkum, Woudenberg, Wijk bij Duurstede en de Betuwe. De verwachting is dat door de komst van dit crematorium het percentage inwoners uit Ede dat zich laat cremeren blijft stijgen (Bron: Yarden, 2008). Aangezien er van het crematorium alleen cijfers beschikbaar zijn van de complete jaren 2006 en 2007 kan er van die twee jaren een vergelijking worden gemaakt tussen begraven en cremeren van mensen uit de gemeente Ede. Figuur 2.4 laat zien dat in de jaren 2006 en 2007 meer inwoners van de gemeente Ede kozen voor begraven dan cremeren. In 2007 is het percentage crematies licht gestegen ten opzichte van begraven Exclusief asbestemming en uitgifte zonder bijzetting blz. 15

16 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% begraven gecremeerd Figuur 2.4 Verhouding tussen begraven en cremeren van inwoners van de gemeente Ede in 2006 en 2007 Bron: Gemeente Ede, 2007 & Yarden, 2008 Een verklaring voor het feit dat in de gemeente Ede tot op heden meer mensen voor begraven dan voor cremeren kiezen is het relatief hoge percentage inwoners met een christelijke achtergrond. De helft van de mensen die zich in de gemeente Ede hebben laten begraven in de periode heeft gekozen voor de gemeentelijke begraafplaats van Ede (Tabel 2.6). Ook kozen relatief veel mensen voor de gemeentelijke begraafplaats van Lunteren en Bennekom (respectievelijk 18 en 19 procent). In totaal zijn er in die periode in de gemeente Ede op de gemeentelijke begraafplaatsen meer dan grafuitgiftes gedaan. Tabel 2.6 Totaal aantal grafuitgiftes en asbestemmingen tussen per gemeentelijke begraafplaats in de gemeente Ede EDE Bennekom 5 Lunteren Otterlo Ederveen totaal Abs. % Abs. % Abs. % Abs. % Abs. % Abs. % Aantal graven* Asbestemmingen totaal * Inclusief grafuitgifte zonder bijzetting en zowel volwassen- als kindergraven Bron: Gemeente Ede, 2007 De verhouding tussen algemene en eigen graven (zie bijlage 2) is de afgelopen 30 jaar veranderd (Tabel 2.7). Voorheen werden er veel meer algemene graven uitgegeven dan nu het geval is. In de periode was 15 procent van alle graven een algemeen graf. Dit percentage is de afgelopen 30 jaar ruim gehalveerd. Tussen 2003 en 2007 was dit percentage namelijk nog maar zes procent. Tabel 2.7 Percentage uitgegeven algemene begravingen t.o.v. het totaal aantal graven* in de periode in de gemeente Ede Periode % 14% 12% 10% 7% 6% * Inclusief grafuitgifte zonder bijzetting en zowel volwassen- als kindergraven Bron: Gemeente Ede, De algemene begraafplaats in Bennekom heeft een apart deel waar op rooms-katholieke wijze kan worden begraven, dit deel is meegenomen in de berekening blz. 16

17 2.4. Invloed maatschappelijke ontwikkelingen Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen kunnen van invloed zijn op de vraag naar graven en dus ook op de verhouding tussen begraven en cremeren. Verwacht wordt dat vooral sociaal-culturele, politieke, economische en technologische ontwikkelingen van invloed zijn SOCIAAL- CULTURELE ONTWIKKELINGEN Mensen van verschillende culturen en religie hebben elk hun eigen traditie als het gaat om de uitvaart. Volgens het Hindoeïsme worden doden gecremeerd; traditioneel vindt dit in de openlucht plaats. Hindoes zullen slechts bij uitzondering voor een begrafenis kiezen. Mensen van Surinaamse afkomst kiezen in bijna alle gevallen voor begraven. Dit geldt ook voor joden en islamieten. Zowel binnen de joodse wet als de islam is cremeren verboden. Van oudsher is ook een christelijke uitvaart een begrafenis (Bron: Doodeenvoudig, 2008). De afgelopen 20 jaar is het percentage mensen dat zich tot de christelijke gemeenschap rekent in Nederland gedaald met ongeveer 10 procent (Figuur 2.5). Dit is ten koste gegaan van zowel de rooms-katholieken, nederlands hervormden als de gereformeerden. Naast het groeiende percentage mensen zonder kerkelijke gezindheid groeit ook de aanhang van overige kerkgenootschappen en de islam (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2008). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% niet kerkelijk gezindt rooms katholiek nederlands hervormd gereformeerd overige kerkelijk gezindten Figuur 2.5 Percentage kerkelijk gezindten in Nederland in de periode Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, 2008 met een bewerking door OO&S. Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) neemt het aantal mensen zonder kerkelijke gezindheid in de toekomst verder toe. Tevens is de verwachting dat de aanhang van de islam en de overige kerkgenootschappen verder zal groeien. De prognose is dat 72 procent van de Nederlandse bevolking in 2020 geen religie aanhangt; tien procent is rooms-katholiek, acht procent islamitisch, vier procent protestants en zeven procent hoort bij een overig kerkgenootschap (zoals de pinkstergemeente) (Bron: SCP, 2006). 6 Alleen van 18 jaar en ouder blz. 17

18 De geografische verdeling is nog redelijk traditioneel. De protestanten (nederlands hervormd en gereformeerd) wonen voornamelijk in het gebied van Zeeland via de Veluwe naar het noorden van het land, de zogenoemde Biblebelt. Figuur 2.6 laat de verdeling zien naar religies in de periode per COROP 7 gebied. In het zuiden en oosten van Nederland wonen de meeste katholieken. De niet-religieuze mensen wonen voornamelijk in de Randstad en het noorden van het land. Gemeente Ede valt in het gebied van COROP de Veluwe 8, waar het grootste percentage van de bevolking nederlands hervormd is. Figuur 2.6 Geografische verdeling naar religie in Nederland in de periode Bron: RIVM, 2008 Opvallend zijn de percentages Nederlands hervormden en gereformeerden: op de Veluwe liggen die twee keer zo hoog als de landelijk percentages. Het percentage rooms katholieken daarentegen is weer drie keer zo laag op de Veluwe als landelijk (Tabel 2.8). Tabel 2.8 Percentage kerkelijke gezindheid 9 in Nederland en de Veluwe van 18 jaar en ouder Nederland COROP de Veluwe Rooms-katholiek 31% 10,7% Nederlands hervormd 14% 32,3% Gereformeerd 7% 15,3% Islamitisch 5% 3,5% Overige 3% 6,4% Niet religieus 40% 31,8% Bron: RIVM, De COROP-indeling is een regionale indeling die ligt tussen gemeenten en provincies in. 8 Onder COROP de Veluwe vallen de gemeenten Apeldoorn, Barneveld, Ede, Elburg, Epe, Ermelo, Harderwijk, Hattem,Heerde, Nijkerk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Scherpenzeel, Voorst en Wageningen. 9 Er is een verschil tussen het behoren tot een religie en het religieus zijn. In het zuiden van het land behoren veel mensen tot het katholieke geloof maar zullen niet allemaal actief deelnemen aan het kerkelijke leven. Bij protestanten is het juist veel meer actieve deelname aan het kerkelijke leven die bepaalt of je protestant bent. blz. 18

19 Zoals al eerder aangegeven is het percentage inwoners met een christelijke achtergrond in Ede relatief hoog. Ede telt circa 35 verschillende geloofgemeenschappen. In 2008 gaf ongeveer 65 procent van de inwoners aan zich op enigerlei manier betrokken te voelen bij het christelijke geloof (Bron: Gemeente Ede, 2008c). Dit is 7 procent meer dan het percentage in het COROP gebied de Veluwe in de periode Onbekend is hoe groot het aandeel religieuzen in Ede in de toekomst zal zijn. Wel wordt verwacht dat het aandeel niet-westerse allochtonen stijgt, en daarmee het percentage islamieten. Momenteel is het percentage allochtonen in de gemeente Ede ruim 16 procent. Dit percentage is gelijk verdeeld over westerse en niet-westerse allochtonen, allebei 8 procent (Bron: Gemeente Ede, 2008d). Naar verwachting zal het percentage westerse allochtonen in de gemeente Ede in 2025 ongeveer gelijk blijven aan het huidige percentage. Het percentage nietwesterse allochtonen zal waarschijnlijk stijgen naar 10 tot 12,5 procent (Bron: Ruimtelijk Planbureau & Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006) POLITIEKE ONTWIKKELINGEN De laatste wijziging in de Wet op lijkbezorging stamt uit 1991, met een laatste aanpassing in Op basis van deze wet heeft de gemeente Ede in 1997 voor het laatst de beheersverordening begraafplaatsen aangepast. In de Wet op lijkbezorging staat onder andere beschreven hoe graven dienen te worden geruimd. Op dit moment mag elke gemeente zelf bepalen hoe en door wie de graven worden geruimd (Bron: Reformatorisch Dagblad, 2008a). Momenteel vindt er een discussie plaats in de politiek omtrent de Wet op lijkbezorging. In de Tweede Kamer hebben enkele partijen gepleit voor de afschaffing van de knekelput (zie bijlage 2) en gecertificeerde grafruimers. Tevens is er gepleit voor de beperking van het machinaal ruimen van graven. Machinaal ruimen zou de overblijfselen kunnen beschadigen. Inmiddels heeft een meerderheid van de Tweede Kamer het voorstel gesteund en krijgen gemeenten een jaar de tijd om regels op te stellen om op een respectvolle manier de graven te ruimen. Wordt dit niet gedaan dan zal de regering de voorschriften opleggen (Bron: Reformatorisch Dagblad, 2008a) ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN Vroeger was de keuze voor een algemeen graf of een eigen graf vaak economisch van aard. In veel gemeenten, waaronder ook de gemeente Ede, is een algemeen graf gratis en moet er alleen voor het begraven en de rechten voor het plaatsen van een grafsteen betaald worden. Een eigen graf daarentegen kost altijd geld. Geld is nu vaak niet meer de reden waarom mensen voor een bepaald graf kiezen. De meeste mensen kunnen tegenwoordig een eigen graf betalen. Sinds 1984 is de koopkracht bijna jaarlijks gestegen, met uitzondering van en (Figuur 6.2 in bijlage 1). Tevens kan men zich nu verzekeren voor een uitvaart. Een uitvaartverzekering zorgt ervoor dat nabestaanden niet voor (alle) kosten hoeven op te draaien. Uit onderzoek is gebleken dat bijna 74 procent van de Nederlanders een uitvaartverzekering heeft (Bron: Trosradar, 2007). Toch is voor sommige mensen de keuze tussen begraven en cremeren wel een economische kwestie. Cremeren is over het algemeen goedkoper dan begraven. Naast de begraafkosten heb je namelijk te maken met grafonderhoudskosten die blijven doorlopen zolang men de grafrechten wil behouden. Ook lopen de grafkosten per gemeente sterk uiteen. Van een paar honderd euro tot ruim 4500 euro (Bron: Dela, 2007). Voor de gemeente Ede liggen de grafkosten voor een eigen graf op 1907,- voor een periode van 20 jaar, dit is echter voor twee personen omdat er geen eigen graven worden uitgegeven voor één persoon. In vergelijking met de omringende gemeenten, neemt Ede qua grafkosten een tussenpositie in. In de gemeenten Veenendaal, Barneveld en Apeldoorn zijn de grafkosten juist hoger voor een eigen graf voor de 1 e persoon (Tabel 2.9). blz. 19