Duurzaamheid. Cradle to Cradle uitgelegd voor kinderen. lesprogramma
|
|
- Stijn Bogaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 lesprogramma Datum: Versie: 2.0 Definitief Voor een duurzamere samenleving Alex Vreeke Christian Smit Koos Ursem Simone van der Kuil Willem Hartog
2 lesprogramma INHOUD Inleiding... 3 Les 1, Maken... 3 Les 2, Gebruiken... 4 Les 3, Hergebruiken... 4 Les 4, Eindopdracht: ik was, ik ben, ik word... 4 Achtergrondinformatie Cradle to Cradle... 4 Les 1 Maken... 6 Lesverloop... 6 Les 2 Gebruiken... 8 Lesverloop... 8 Les 3 Hergebruiken Lesverloop...10 Les 4- Eindopdracht: Ik was, ik ben, ik word Lesverloop...12 Bijlagen Les 1 - Werkblad...14 Les 1 - Voorbeeld alternatief werkblad...14 Les 1 Thuisopdracht...14 Les 2 Thuisopdracht...14 Les 3 Thuisopdracht...14 Les 4 Diploma...14 Les 4 - Werkblad Ik was, ik ben, ik word /14
3 lesprogramma Inleiding In dit lesprogramma staat duurzaamheid centraal. Het lesprogramma is ingericht naar sterk vereenvoudigde levenscyclusfasen van een en wat daar bij komt kijken. De levenscyclusfasen van een waar aandacht aan wordt besteed zijn: Maken Gebruiken Hergebruiken Het lesprogramma heeft tot doel om van de bewustwording van de Cradle to Cradle ontwerpregels (duurzaam van wieg tot wieg) bij de jeugd te vergroten, zodat kinderen meer inzicht krijgen in het eigen handelen op het gebied van duurzaamheid en een stimulans wordt gegeven om op positieve wijze bij te dragen aan een meer duurzame samenleving (zie voor meer achtergrondinformatie hieronder). Dit lesprogramma is speciaal ontwikkeld voor leerlingen van groep 6 en 7 van het basisonderwijs. Het programma bestaat uit vier lessen van elk circa een uur. In les 1 staat het maken van en centraal, in les 2 is dit het gebruik van en en in les 3 is dit het hergebruiken van en. In les 4 zullen de leerlingen terugblikken op de behandelde stof en zal een diploma worden uitgereikt. Elke les begint met een terugblik op de voorgaande les/ uitwerking thuisopdracht, gevolgd door een stukje theorie en een doeactiviteit, en eindigt met een terugblik op de les en een toelichting op een nieuwe thuisopdracht. Verder op in dit document staan per les de leerdoelen beschreven alsook de benodigde materialen en het programma zelf. Elke les vraagt de docent circa een half uur aan voorbereiding. Het lesprogramma is bij een tweetal basisscholen getest. Na elke les hebben evaluaties plaatsgevonden, die in dit document zijn verwerkt. Het lesprogramma is een initiatief van een vijftal MBA studenten aan de TSM Business School, te weten Alex Vreeke, Christian Smit, Koos Ursem, Simone van der Kuil en Willem Hartog. Samenwerking is gezocht met de TSM Business School, twee basisscholen, milieu- en onderwijsinstituten en (technische) adviesbureaus. Het programma zal, zonder enig commercieel belang, worden aangeboden bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en diverse kennis- en onderwijsinstituten. Tevens zal een website voor dit programma worden gemaakt ( Het programma zal voor een ieder gratis te downloaden zijn. Les 1, Maken In les 1 staat het thema maken centraal. In deze les wordt op speelse wijze een introductie gehouden om de lesgroep in te laten zien dat elk uit meerdere onderdelen bestaat en een ieproces heeft. Dit gebeurt op basis van twee voorbeelden die klassikaal worden behandeld, te weten een flesje water en een sportschoen. Het flesje water en de sportschoen komen overigens in iedere les weer terug. Vervolgens gaan de leerlingen in groepjes van twee of drie een bekijken (deze zijn weergegeven in werkblad 1). Het is de bedoeling dat de leerlingen enerzijds nadenken over de verschillende onderdelen van een en anderzijds het ieproces tot in de winkel (op hoofdlijnen) leren in te zien. De opdracht wordt klassikaal teruggekoppeld. 3/14
4 lesprogramma In de thuisopdracht zullen de leerlingen een proberen te verzinnen die volgens hun zo min mogelijk schade toebrengt aan de omgeving. Les 2, Gebruiken In deze les staat het gebruiken van een centraal en in hoeverre je zelf invloed kan uitoefenen op een meer duurzame wereld. Allereerst zal worden teruggeblikt op les 1. Daarna komt een deel theorie en wordt er vervolgens een quiz met de klas gespeeld waarin zij vragen krijgen over het gebruik van artikelen. Na de quiz volgt nog een klassikaal gesprek over wat ze nu hebben geleerd. In deze quiz komt ook het flesje water en de sportschoen aan bod. In de thuisopdracht gaan de leerlingen een week lang oefenen met het wegdoen van en. Door bakken neer te zetten voor bewaren, weggooien en hergebruiken, zullen de leerlingen zelf aan de slag moeten. Les 3, Hergebruiken Bij de introductie zal worden stilgestaan bij de thuisopdracht en kort worden teruggeblikt op les 1 en les 2. Bij deze les komt het hergebruiken aan bod. Het ideaal is dat alle en afbreekbaar zijn of dat men ervoor zorgt dat de technische kringloop van en helemaal gesloten is. Een en ander zal worden ondersteund met een filmpje en een PowerPoint- presentatie. De terugkerende voorbeelden zijn weer een flesje water en een sportschoen. In de thuisopdracht zullen de leerlingen een week lang het aantal vuilniszakken thuis tellen/ danwel het aantal kilo afval in kaart brengen dat thuis in een week wordt geproduceerd. Dit ter bewustwording van dat afval ergens naar toe gaat en de hoeveelheid hiervan. Wellicht signaleren ze afval dat eventueel hergebruikt kan worden. Les 4, Eindopdracht: ik was, ik ben, ik word In deze les staan de voorgaande lessen rondom maken, gebruiken en hergebruiken centraal. Op interactieve wijze zullen de leerlingen aan de slag gaan met de inhoud. Tevens zal worden teruggeblikt op de thuisopdrachten. De les heeft als thema ik was, ik ben, ik word. Achtergrondinformatie Cradle to Cradle Over het duurzaamheid is veel geschreven. In de huidige maatschappij is niemand gericht op minder, maar op meer. Ter illustratie; de jaarlijkse afval ie in Nederland is vanaf 1985 gegroeid van een circa 47 miljard kg naar circa 60 miljard kg in 2006 ( De mens kan zich niet meer permitteren onzorgvuldig met de aarde om te gaan. Dit vereist een andere benadering, denkwijze en manier van handelen. Juist op deze benodigde gedragsverandering en vooral de daaraan voorafgaande bewustwording richt zich dit lesprogramma. Aangezien deze bewustwording op jonge leeftijd al dient plaats te vinden, richt het programma zich op kinderen van het basisonderwijs. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen met de leeftijd van 9-12 jaar het meest geschikt zijn om de doelstelling van het lesprogramma te behalen. Duurzame ontwikkeling door de commissie Brundtland (1987) is als volgt gedefinieerd; duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien. Gekozen is voor de Cradle to Cradle ontwerpregels van McDonough en Braungart (2002) om de abstracte definitie van duurzaamheid handen en voeten te geven in het lesprogramma. Cradle to Cradle (wieg tot wieg) biedt een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen. Het streven van de Cradle to Cradle visie gaat verder dan de 4/14
5 lesprogramma definitie van duurzaamheid; namelijk het voorzien in eigen benodigdheden en de toekomstige generaties van meer mogelijkheden. Hierbij dient men te proberen om in plaats van minder slecht, goed te zijn. Bij Cradle to Cradle worden alle en zo gemaakt dat ze het milieu niet belasten en volledig herbruikbaar zijn. Om zo min mogelijk schade aan de aarde toe te richten zullen deze ontwerpregels maximaal gerespecteerd moeten worden. Om het Cradle to Cradle principe toe te kunnen passen, moeten en aan deze voorwaarden voldoen. Het gaat bij Cradle to Cradle dus niet om minimaliseren, maar om juist de goede dingen te optimaliseren. Dus niet om zo weinig mogelijk schadelijke materialen gebruiken (dit is eco-efficientie), maar juist zoveel mogelijk volledig onschadelijke materialen gebruiken, of zelfs materialen die een positieve bijdrage hebben (hout bijv. dat neemt C02 op tijdens de teelt). De negen ontwerpregels van Cradle to Cradle zijn als volgt in het lesprogramma verwerkt: Les Les 1. Maken Les 2. Gebruiken Les 3. Hergebruiken Les 4. Terugblik Te verwerken Cradle to Cradle ontwerpregels Gebruik voor het maken spullen uit de buurt. Tijdens het maken mag je geen energie en spullen verspillen. Zorg bij het maken ervoor dat je na gebruik alles weer heel uit elkaar kan halen. Gebruik spullen met respect voor de plaats op aarde en je omgeving. Bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk, woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in land waar niets is, zijn hele andere behoeften). Alles hangt met elkaar samen: je kunt steeds vaker kiezen voor een groener alternatief. Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens. Spullen kunnen nog een keer worden gebruikt (afval = voedsel). Natuurlijke materialen zijn volledig afbreekbaar (bijvoorbeeld een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur. Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje water. Herhaling Tabel 1. De Cradle to Cradle ontwerpregels per les verwerkt Het verdient de aanbeveling om de negen ontwerpregels gedurende het lesprogramma ergens in het klaslokaal op een groot vel op te hangen. Dit vergroot het leereffect. 5/14
6 lesprogramma Les 1 Maken Lesdoelen en begrippen - Inzicht verkrijgen in ieproces: begrip voor welke materialen er nodig zijn om een te maken - Drie Cradle to Cradle regels: Gebruik lokale materialen; Tijdens het maken van een mag geen schade worden aangebracht aan de omgeving. Hierbij hoort ook geen verspilling van energie en materialen; Alle onderdelen van een kunnen na gebruik helemaal uit elkaar gehaald worden. Materialen - Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 1 - Introductiefilmpje - Groepsactiviteit leerlingen werkblad 1 (tevens een alternatief) ZIE BIJLAGE - Toelichting op werkblad 1 voor de docent - Thuisopdracht 1 ZIE BIJLAGE - Flesje water - Sportschoen Lesschema (indicatief) - Introductie 10 min. - Instructie 15 min. - Groepsactiviteit 15 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 10 min. Totaal 55 min. Lesverloop Introductie Er wordt kort uitgelegd dat het lesprogramma bestaat uit 4 lessen. In les 1 staat het maken van en centraal, in les 2 is dit het gebruik van en en in les 3 is dit het hergebruiken van en. In les 4 moeten de leerlingen zelf een opdracht maken, in groepsverband. Houd een kort gesprek over afval. Vul een vuilniszak (suggesties: plastic, eten, papier, etc. maar in ieder geval een sportschoen en flesje water) en laat deze aan de leerlingen zien. Vraag wat er allemaal in kan zitten. Daarna kunt u de inhoud laten zien en laat u het flesje water en de schoen rondgaan in de kring. Weten ze wat er allemaal in het zit? Instructie De laatste vraag gaat de docent met de klas uitproberen. De docent gaat interactief met de klas de twee en langs om te bepalen welke onderdelen erin zitten en welke processen ermee gemoeid zijn om deze en in de winkel te krijgen. De docent schrijft op het bord wat er allemaal geroepen wordt in de klas. Centraal staan de vragen: o Hoe word ik een flesje water? o Hoe word ik een schoen? Als de klas heeft geraden kan de docent met ondersteuning van de powerpoint presentatie (1) laten zien worden hoe het flesje water en de schoen worden gemaakt. Proces fles water: Water: Ontstaan water; condens, regenwolk, berg, rivier of duingebied. Bijv. in de Alpen. Opvangen water Eventueel zuiveren van water Flesje: Vorm geven aan plastic flesje Plastic wordt van aardolie gemaakt (tegenwoordig soms ook van mais- of aardappelzetmeel) Aardolie wordt gewonnen uit de grond (Bijv. Midden Oosten) Verder: Etiket (van papier of plastic) Dop Transport (vliegtuig, boot, auto, trein) Reclame Energie (voor machines) Inkt Schoen: Rubber (boom) Leer (krokodil, slang) Textiel Machines Transport (vliegtuig/ containerboot/ auto) Reclame Energie Inkt Metaal 6/14
7 lesprogramma Groepsactiviteit In werkblad 1 zijn voorbeelden weergegeven. Elk groepje krijgt twee en (een natuurlijk en een industrieel ). In groepen van 2 á 3 gaan de leerlingen met elkaar in discussie. De docent loopt rond in de klas en helpt de kinderen, waar nodig, op weg. Thuisopdracht Vraag de leerlingen een te bedenken dat je kunt kopen dat zo min mogelijk de natuur vestoord. U kunt deze leerdoelen voorafgaand aan les 1 tekenen of benoemen op het bord (of een flip-over), zodat deze direct na de les of de volgende dag zichtbaar kan worden opgehangen in de klas. In les 2 wordt hier op teruggekomen. Hieronder staat een voorbeeld. U kunt met de kinderen bespreken om één te benoemen waarvan zij denken dat het de natuur zo min mogelijk verstoort en om vervolgens over de blauw gearceerde vragen na te denken. Zodra ze denken een goed te hebben, mogen ze het in de periode voorafgaande aan les 2 invullen op de flipover. In les 2 zullen enkele en worden besproken en mogen 4 leerlingen uitleggen waarom zij hun hebben gekozen. Producten bedacht door leerlingen Lokale materialen? Schadelijke afvalstoffen bij fabricage? Is het te scheiden? Afronding Een terugkoppeling van de klas; Hebben de leerlingen hier wel eens op deze manier over nagedacht? Vonden zij het moeilijk of gemakkelijk? Vonden ze de opdrachten leuk? 7/14
8 lesprogramma Les 2 Gebruiken Lesdoelen en begrippen - Inzicht krijgen in de gevolgen van het gebruiken van een - Drie Cradle to Cradle regels: Respect voor plaats op de aarde en omgeving: bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk, woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in land waar niets is, zijn hele andere behoeften); Alles hangt met elkaar samen, let daar op. Bovendien kan je steeds vaker kiezen voor een groener alternatief; Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens. Materialen - Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 2: Quizgroepsactiviteit leerlingen - Thuisopdracht 2 ZIE BIJLAGE Lesschema (indicatief) - Terugblik 10 min. - Introductie 5 min. - Instructie 5 min. - Groepsactiviteit 20 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 5 min. - Totaal 50 min. Lesverloop Terugblik op thuisopdracht Na les 1 heeft u afgelopen week samen met de leerlingen op een plaats in de klas en opgeschreven die zo min mogelijk de natuur verstoren (wieg tot wieg). Iedere leerling heeft hierover nagedacht. Vraag enkele leerlingen om toe te lichten waarom ze voor een bepaald hebben gekozen. Wat vinden de leerlingen de beste en? Vonden ze het moeilijk of gemakkelijk om hier over na te denken? Wat hebben ze geleerd? Maak weer een koppeling met de leerdoelen van les 1: van dichtbij, niet verspillen en kunnen scheiden. Introductie Vandaag gaat de les over het gebruik van en. Vraag de kinderen of zij (thuis) weleens bewust kiezen voor een groene keuze bij en die gekocht worden. Als niemand een voorbeeld kan bedenken, vertelt u er zelf iets over. Neem twee dezelfde soorten verpakking (bijv. plastic en kartonnen eierdoos) en laat de kinderen raden wat het verschil is. Kom uiteindelijk uit op de logo s op de verpakking: aan het logo kan je zien of je een duurzame keus maakt! Gaan de kinderen wel eens mee dingen kopen met hun ouders? Hoe kiezen die? Kijken die naar logo s? Instructie Maak ze bewust dat de ene keuze de andere niet is. Gebruik als voorbeeld water: Merkwater lijkt vaak lekkerder, maar is vergelijkbaar met water uit de kraan. Sterker nog, vaak zijn alleen bubbels aan toegevoegd. Een bekend bronwater merk is in Utrecht bijvoorbeeld exact gelijk aan kraanwater. In Brabant drinken de mensen een ander bekend bronwatermerk uit de kraan, zonder dat men dit doorheeft. Je kunt in Nederland dus net zo makkelijk kiezen voor een glaasje kraanwater. Gebruik sportschoen: Sommige merken maken schoenen die gemaakt zijn van gerecycled materiaal of ze maken juist van oude sportschoenen speelvelden voor kinderen. Voetbalveldjes, basketbal, renbaan, etc. Een dergelijke sportschoen kopen lijkt dus een verstandige keuze. Tegenwoordig hebben veel en een duurzaamheidsymbool. Kijk maar eens als je in de supermarkt staat of in de speelgoedwinkel. Het gaat zowel om het zelf als de verpakking 8/14
9 lesprogramma waarin het zit. Hoe minder verpakkingsmaterialen hoe beter. In de presentatie zijn voorbeelden verwerkt van symbolen op en. U zou enkele levensmiddelen mee kunnen nemen om de symbolen te laten zien in de groep. U kunt ze bijvoorbeeld rond laten circuleren. Groepsactiviteit Zie format voor de gruwel groene GEBRUIKERS quiz in de powerpoint-presentatie. Het zijn vragen die de leerlingen moeten beantwoorden. Werk bijvoorbeeld met A en B bordjes per leerling of deel de klas in een A en B vak. De leerlingen moeten gaan staan in het vak waarvan zij denken dat het juiste antwoord is. Advies is om de presentatie van te voren door te kijken. In de presentatie staat bij de toelichting achtergrond informatie over de quizvragen. Opmerking: bij de laatste vraag zijn beide antwoorden juist. Individuele thuisopdracht: Symbolen zoeken De leerlingen gaan thuis en in de winkel naar symbolen zoeken op en. Wellicht vinden zij nog nieuwe soorten. In les 3 zullen de gevonden symbolen worden besproken en mogen enkele leerlingen uitleggen wat ze zijn tegengekomen tijdens hun zoektocht. De leerlingen kunnen voorbeeldverpakkingen meenemen naar school om het te laten zien en toe te lichten. Klassikale thuisopdracht: Bewaren/ weggooien/ hergebruiken De thuisopdracht bestaat uit het scheiden van het afval vanuit de klas. Zet drie bakken neer waarbij staat aangegeven welke bak is voor het bewaren, weggooien en hergebruiken. De leerlingen zullen gedurende een week gaan oefenen met het wegdoen van en. Denk bijvoorbeeld aan de voordelen van afval zo klein mogelijk maken. Dit levert minder vuilniszakken op, hierdoor is er minder vervoer nodig voor afvalverwerking. De bedoeling is om een veranderd patroon teweeg te brengen m.b.t. ontdoen van spullen, die we niet meer willen gebruiken. In les 3 zal worden teruggekomen op welke wijze de goederen m.b.t. bewaren, weggooien of hergebruiken in de betreffende dozen zijn gedeponeerd en waarom er is gekozen voor de betreffende doos. Maak bijvoorbeeld een koppeling met een knutseluur. Hiervoor kunnen de spullen uit de bak hergebruiken worden ingezet. Afronding Een terugkoppeling van de klas; Wat hebben ze geleerd? Blik hierbij terug op de leerdoelen. Gaan ze zelf ook iets veranderen? Of thuis voorstellen? 9/14
10 lesprogramma Les 3 Hergebruiken Lesdoelen en begrippen - Inzicht krijgen in de bewerking en hergebruik (recyclebaar zijn door te scheiden) van een - Drie Cradle to Cradle regels: Spullen kunnen nog een keer worden gebruikt (bijv. afval = voedsel). Natuurlijke materialen zijn volledig afbreekbaar (zoals bijvoorbeeld een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur. Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje water. Materialen - Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 3: hergebruik plastic flesje - Thuisopdracht 3 ZIE BIJLAGE - Film recycleproces schoen Lesschema (indicatief) - Terugblik (2x) 10 min. - Introductie 15 min. - Instructie 10 min. - Groepsactiviteit 15 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 5 min. - Totaal 60 min. Lesverloop Terugblik op individuele thuisopdracht: Symbolen zoeken Na les 2 hebben de kinderen als individuele thuisopdracht de opdracht meegekregen om onder andere thuis en bij het winkelen in de supermarkt naar symbolen te zoeken op en. Wat voor invloed heeft het wel of niet aantreffen van een symbool of keurmerk gehad op het kopen van het? Wat zegt het symbool over het betreffende? Enkele kinderen worden in de gelegenheid gesteld om over hun bevindingen iets te vertellen. Terugblik op klassikale thuisopdracht: Bewaren/weggooien/hergebruiken De docent staat kort stil bij de thuisopdracht m.b.t. scheiden van het afval door de klas. Heeft voortschrijdend inzicht een veranderd patroon teweeg gebracht m.b.t. ontdoen van spullen, die we niet meer willen gebruiken? Op welke wijze zijn de goederen m.b.t. afval, hergebruik en recycling in de betreffende dozen gedeponeerd en waarom is er gekozen voor de betreffende doos? Introductie Er wordt overgegaan tot de eigenlijke les en de docent vertelt de kinderen wat onder hergebruik van goederen wordt verstaan (recyclen). Neem een voorbeeld mee van een 2 e hands of typisch hergebruikt : Denk hierbij bijv. aan aansprekende voorbeelden zoals wc-papier, een krant bedrukt op gerecycled papier, tweede hands boeken via bol.com, het bio afval (u zou een gvt-bak mee kunnen nemen en deze omkeren!), de zak van Max (kledinginzameling voor kinderen en volwassenen in arme landen) of het ophalen van oud papier t.b.v. het sponsoren van de clubkas van een vereniging. Het papier wordt uiteraard voor hergebruik gerecycled, waarvoor de vereniging geld krijgt. Een belangrijk verschil bij hergebruiken is of het met of zonder bewerking opnieuw kan worden ingezet. Instructie De docent memoreert het lege plastic flesje, waarin het water heeft gezeten. Wat moet er allemaal gedaan worden om dat plastic flesje weer voor hergebruik geschikt te maken? In deze interactieve les mogen kinderen aangeven welke stappen hiervoor moeten worden genomen. De docent noteert op het schoolbord de stappen die worden aangegeven. Vervolgens wordt a.d.h.v. de powerpoint presentatie 3 het proces inzichtelijk gemaakt en wordt door de docent hierbij in kort stilgestaan en indien nodig nadere uitleg gegeven. Met behulp van powerpoint presentatie 3 wordt inzichtelijk gemaakt hoe het plastic recycling proces eruit ziet: - afval - ophaaldienst/plasticbak - balenpers - sorteerstation - voorbereiding 10/14
11 lesprogramma - barcodelezing/videoherkenning - scheiding naar soort/diverse soorten/windshifter/verwijdering van metaal - balenpers - verwerkingsfabriek - vermaling - bad - sortering op kleur - verwerking tot korrels - kunststofverwerkende industrie - recycling c.q. verbrandingsoven Hierna wordt het hergebruik van de sportschoen behandeld. De kinderen wordt wederom gevraagd naar ideeën over het proces m.b.t. hergebruik van een sportschoen. De docent schrijft wat de kinderen van het proces van hergebruik van de sportschoen vinden in steekwoorden op het bord. Met behulp van het filmpje over hergebruik sportschoen wordt inzichtelijk gemaakt hoe het recyclingproces van een schoen eruit ziet: alle stappen m.b.t. hergebruik zijn in het filmpje verwerkt. Bekijk het filmpje van te voren. Om de drie regels van hergebruiken te onthouden kunt u een interactieve werkvorm toepassen. Verdeel de klas in drie groepen en geef iedere groep een themablok van hergebruiken. Laat iedere groep voor één hergebruikblok voorbeelden bedenken. Geef hier ongeveer 10 minuten de tijd voor, daarna volgt een klassikale terugkoppeling. Maak bij de terugkoppeling steeds een koppeling naar de leerlingen zelf. Kunnen zij er invloed op uitoefenen? Zo niet, kijk of het voorbeeld wat genoemd wordt naar de eigen invloedssfeer gehaald kan worden. Bijvoorbeeld: kleren die niet meer gebruikt worden zelf brengen naar een ontwikkelingsland versus kleren inzamelen bij familie en brengen naar tweedehandswinkel of naar iemand die al transport naar elders regelt. Laat de leerlingen ervaringen delen. Thuisopdracht N.a.v. deze les wordt uitleg gegeven aan de thuisopdracht. I.v.m. het terugdringen van gebruik van plastics en sorteren van goederen voor hergebruik, hoeveel kilo aan vuilnis wordt er bij jou thuis geproduceerd in een periode van een week en met hoeveel personen produceren jullie dit? Afronding en toevoeging Terugkoppeling in gezamenlijkheid met de klas. Wat was het grootste leereffect? Wanneer denk je dat je succesvol bent met het hergebruik van goederen? 11/14
12 lesprogramma Les 4- Eindopdracht: Ik was, ik ben, ik word Lesdoelen en begrippen - Zelf een zo duurzame levenscyclus van een in kaart kunnen brengen; - De negen Cradle to Cradle regels: Gebruik lokale materialen; Tijdens het maken van een mag geen schade worden aangebracht aan de omgeving. Hierbij hoort ook geen verspilling van energie en materialen; Alle onderdelen van een kunnen na gebruik helemaal uit elkaar gehaald worden. Respect voor plaats op de aarde en omgeving: bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk, woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in land waar niets is, zijn hele andere behoeften); Alles hangt met elkaar samen, let daar op. Bovendien kan je steeds vaker kiezen voor een groener alternatief; Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens; Spullen kunnen nog een keer worden gebruikt (bijv. afval = voedsel); Natuurlijke materialen zijn volledig afbreekbaar (bijvoorbeeld een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur; Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje water. Materialen - Digitaal schoolbord/ beamer, laptop - Powerpoint presentatie 4 - A3 eindopdracht bladen ZIE BIJLAGE - Diploma s ZIE BIJLAGE Lesschema (indicatief) - Terugblik 10 min. - Instructie 15 min. - Groepsactiviteit 25 min. - Presentaties 15 min. - Afronding/ uitreiking diploma s 10 min. - Totaal 75 min. Ik word (afval) respect Ik was (voedsel) groene keuze Ik ben () natuurlijke bronnen Lesverloop Terugblik op thuisopdracht Voor de thuisopdracht moesten de leerlingen nagaan hoeveel kilo aan vuilnis er wekelijks bij hun thuis wordt geproduceerd. Als aanvullende vragen hierop: welk gedeelte van de totale vuilnis is daarvan te scheiden en hoe is dat gebeurd? Introductie In deze les staan de voorgaande lessen rondom maken, gebruiken en hergebruiken centraal. Na een korte herhaling van de voorgaande lessen gaan de leerlingen in groepsverband aan de slag met de eindopdracht. Aan het einde van de les krijgen alle leerlingen na presentaties te hebben gegeven een ik ben groen duurzaamheidsdiploma. Instructie Er wordt begonnen met de herhaling van de drie herkenbare woorden van de cradle to cradle ontwerpregels voor hergebruiken (te weten: spullen nog een keer gebruiken, natuurlijke materialen voor de natuur en andere materialen voor de fabrieken). Deze staan in de powerpoint presentatie les 4. Ook de overige zes ontwerpregels dienen te worden herhaald. Vervolgens wordt de levenscyclus van het flesje water en de sportschoen herhaald. Hierbij wordt uitgegaan van een zo duurzaam mogelijke levensloop. Het maken, gebruiken en hergebruiken komen hierin terug. Het is belangrijk dat de kinderen het getekende schema goed begrijpen aangezien zij hiermee voor de eindopdracht in groepjes aan de slag moeten. 12/14
13 lesprogramma Groepsactiviteit Nadat de levenscycli van het flesje water en de sportschoen herhaald zijn, mogen de leerlingen aan de slag. Per groepje van circa 4 á 5 leerlingen wordt door de docent een A3 werkblad uitgedeeld met daarop het levenscyclus schema weergegeven (ik was, ik ben, ik word). De leerlingen mogen vervolgens zelf een verzinnen, of de docent laat de leerlingen kiezen uit een aantal en. Voorbeeld en: - Gitaar; - Televisie; - Fiets; - Flesje sportdrank; - Voetbal; - Spelcomputer. De kinderen vullen het A3 werkblad in door de verschillende stappen in de levenscyclus te tekenen, op te schrijven of te knutselen. De kinderen krijgen hiervoor circa een half uur. Belangrijk is dat de kinderen nadenken over een zo duurzaam mogelijke levensloop van een met de 9 ontwerpregels in achtnemende (deze staan weergegeven op het A3 vel). Bij ik was dient aan de bron/voedsel van een te worden gedacht; ik ben het fysieke zelf; ik word de toekomst/ afval van een. Maak voldoende duidelijk dat het gaat om de eindopdracht en dat zij extra hun best moeten doen om zo een diploma te halen. Presentaties De kinderen mogen hun eindopdracht kort (2 á 3 minuten) presenteren aan de overige groepen. Hierbij mogen ze verschillende werkvormen gebruiken; presentatie, toneelstukjes, quiz, etc. Het belangrijkste is dat kinderen laten zien dat zij de levenscyclus van een goed begrijpen en tevens hebben nagedacht hoe deze zo duurzaam mogelijk kan zijn. Afronding Na de presentaties krijgen alle deelnemers het Ik ben groen duurzaamheidsdiploma. Tevens wordt een evaluatie gehouden. Stel de leerlingen vragen zoals: - Als iemand je nu vraagt wat duurzaamheid is, wat is dan jouw antwoord? - Wat ga jij vandaag doen om zo duurzaam mogelijk te leven? - Vind jij jezelf groen? - Hoe neem je anderen (vrienden, familie, sportclub) hierin mee? - Hoe duurzaam is jouw school en hoe kan deze meer duurzaam worden? 13/14
14 lesprogramma Bijlagen Les 1 - Werkblad Les 1 - Voorbeeld alternatief werkblad Les 1 Thuisopdracht Les 2 Thuisopdracht Les 3 Thuisopdracht Les 4 Diploma Les 4 - Werkblad Ik was, ik ben, ik word. 14/14
15 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
16 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
17 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
18 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten erin dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
19 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
20 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
21 Les 1 - Werkblad 1 - Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt Komt het van Ver Welke materialen zitten er in dit Wat moet er gebeuren voordat dit in de winkel komt
22
23 Thuisopdracht les 1: Maken Hergebruiken Hergebruiken Hergebruiken Gebruiken Gebruiken Gebruiken Maken Van dichtbij Maken Niet verspillen Maken Kunnen scheiden Is deze fabriek goed of fout aan het maken? De weekopdracht van deze week is: Bedenk een dat je kunt kopen en dat zo min mogelijk de natuur verstoort. Schrijf drie dingen op over het : 1. Is het gemaakt met lokale (uit de buurt) materialen? 2. Verspil je tijdens maken energie of spullen? 3. Zij de onderdelen van het uit elkaar te halen? lesprogramma
24 Thuisopdracht les 2: Gebruiken De klassikale weekopdracht van deze week is: In de klas staan drie bakken met daarop geschreven bewaren, weggooien en hergebruiken. Deze week mag jij bepalen in welke bak jouw afval terechtkomt, of te wel hoe jij jouw afval scheidt. Denk goed na voordat je iets weggooit! De individuele weekopdracht van deze week is: Zoek thuis en in de winkel naar symbolen op en. Wellicht vindt je een nieuws soort symbool. Breng het mee naar de volgende les. lesprogramma
25 Thuisopdracht les 3: Hergebruiken De weekopdracht van deze week is: Hoeveel kilo vuilnis wordt er bij jou thuis geproduceerd in een periode van een week en met hoeveel personen produceren jullie dit? lesprogramma
26 Niet verspillen Kunnen scheiden Ik word (afval) Respect Ik was (voedsel) Groene keuze Ik ben () Natuurlijke bronnen Terug naar fabriek Spullen nog een keer gebruiken Terug in natuur
27 Spullen nog een keer gebruiken Terug naar fabriek nieuw Ik was (voedsel) REGEN in de duinen ZUIVEREN AARDOLIE VOOR PLASTIC Uit de Noordzee Niet verspillen Kunnen scheiden Terug in natuur op transport en scheiden FLESFABRIEK DOP INKT plastic verzamelen Ik word (afval) voorbeeld: flesje water Ik ben () water bijvullen koop bewust Respect Groene keuze Natuurlijke bronnen
28 Terug in natuur Spullen nog een keer gebruiken Terug naar fabriek scheid de schoen in de fabriek en maak er iets nieuws van Ik was (voedsel) RUBBER DRAAD lokaal gemaakt LEER van Nederlandse bejaarde koeien Niet verspillen Kunnen scheiden Ik word (afval) voorbeeld: schoen Ik ben () gooi ze in de kledingbak of geef ze aan je kleine broertje breng ze naar de schoenmaker Respect verzorg je schoenen goed Groene keuze koop je schoen dichtbij Natuurlijke bronnen
29 Het - IK BEN GROEN Diploma wordt hierbij uitgereikt aan Uitgereikt op: wegens het goed afronden van de lessen Cradle to Cradle over; Maken, gebruiken & hergebruiken lesprogramma
lesprogramma Duurzaamheid les 1: maken Cradle to Cradle uitgelegd voor kinderen
lesprogramma les 1: maken lesprogramma 4 lessen over duurzaamheid: Les 1: Maken Les 2: Gebruiken Les 3: Hergebruiken Les 4: Eindopdracht lesprogramma lesprogramma Les 1: Maken Hoe word ik een flesje water?
Nadere informatieLESBRIEF LES 1 DE VOEDSELKETENLES SAMENVATTING LES 1 VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD. Wat is voedselverspilling?
SAMENVATTING In deze les wordt het begrip voedselverspilling geïntroduceerd. De leerlingen maken kennis met een voedselketen en ontdekken welke partijen daarbij betrokken zijn (de schakels in de voedselketen:
Nadere informatieSheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?
Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat
Nadere informatieKRINGLOOPSPEL Afval=Grondstof
KRINGLOOPSPEL Afval=Grondstof Colofon: Het Kringloopspel is ontwikkeld in opdracht van MARN, ARN, Dar, Gemeente Ede en ACV jan 2014 Het Kringloopspel is ontwikkeld door MEC Nijmegen en Het Dijkmagazijn
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES
AAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES INLEIDING Aandacht voor zwerfafval en recycling in één les Rondslingerend afval is een bron van ergernis voor volwassenen én kinderen. Met dit lesmateriaal
Nadere informatieLESBRIEF LES 2 DE THT-LES SAMENVATTING LES 2 BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN WERKVORMEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD VOORBEREIDING
SAMENVATTING In deze les wordt het onderwerp uitgediept en komen de leerlingen meer te weten over de verschillende redenen van verspilling. Eén reden van wordt uitgediept, namelijk de manier waarop de
Nadere informatieWorkshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?
Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt
Nadere informatieKRINGLOOPSPEL Afval=Grondstof
KRINGLOOPSPEL Afval=Grondstof Colofon: Het Kringloopspel is ontwikkeld in opdracht van MARN, ARN, DAR, Gemeente Ede en ACV. Mei 2013-05-20 Het Kringloopspel is ontwikkeld door Het Dijkmagazijn Beuningen
Nadere informatiehandleiding 1. Inleiding 2. Achtergrondinformatie
handleiding 1. Inleiding www.twentezonderafval.nl is een website voor groep 1 tot en met 8 over het gescheiden inzamelen van afval in Twente. Op deze website ontdekken de leerlingen hoe ze hun afval zoveel
Nadere informatiePapier maken in de klas
Energieneutraal 2040 Aalsmeer - Amstelveen - Diemen - Ouder-Amstel - Uithoorn Groep 5 t/m 8 Informatieblad + Docentenhandleiding De regio zit vol energie! www.natuurmilieuweb.nl Overzicht Colofon COLOFON
Nadere informatieLespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Inleidend katern Groep 7 & 8
Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Inleidend katern Groep 7 & 8 Voorwoord We willen het wel van de daken schreeuwen: alles wat we weten over verantwoorde en biologische voeding.
Nadere informatieLESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES
LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen
Nadere informatieHand-out digiboard presentatie
Hand-out digiboard presentatie Bij werkboekje Groepen 6, 7 en 8 basisonderwijs Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 In Rivierenland zamelt AVRI afval in. Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 Opdracht 2 Woordweb
Nadere informatieLESBRIEF LES 2 DE THT-LES SAMENVATTING VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LEGENDA. Het waarom van voedselverspilling
Het waarom van voedselverspilling SAMENVATTING In deze les wordt het onderwerp voedselverspilling uitgediept en komen de leerlingen meer te weten over de verschillende redenen van verspilling. Eén reden
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN Groep 1-2-3
AAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN Groep 1-2-3 INLEIDING Onderdeel van de lesmodule Aan de slag met afval zijn verschillende doe-opdrachten die erop zijn gericht om het thema afval in de klas extra tot
Nadere informatieBodyclap. Make the Music with your body
Bodyclap Make the Music with your body 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Bodyclap Inleiding In deze leuke en stoere workshop
Nadere informatieWie weet wat Avri doet?
Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES
AAN DE SLAG MET AFVAL HANDLEIDING EEN UUR AFVALLES INLEIDING Aandacht voor zwerfafval en recycling in één les Rondslingerend afval is een bron van ergernis voor volwassenen én kinderen. Met dit lesmateriaal
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende
Nadere informatieInhoudsopgave. Inhoud van de leskist
Inhoudsopgave Inhoud van de leskist... Inleiding... Leerdoelen... Opbouw van de les 1. Voorbereiding voor de leerkracht... 2. Introductie Brief van de jutter... 3. Veldwerk in de schoolomgeving Afval jutten...
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatieDoe-opdrachten Aan de slag met afval. Groep 1-2-3
Doe-opdrachten Aan de slag met afval Groep 1-2-3 > Inleiding Onderdeel van de lesmodule Aan de slag met afval zijn drie doe-opdrachten die erop zijn gericht om de thema s zwerfafval en afval scheiden,
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN Groep 7-8
AAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN Groep 7-8 INLEIDING Onderdeel van de website Aan de slag met afval zijn verschillende doe-opdrachten die erop zijn gericht om het thema afval extra tot leven te brengen.
Nadere informatieDag van Respect & PABO. DOE MEE met de Dag van Respect 8 November 2012
Dag van Respect & PABO DOE MEE met de Dag van Respect 8 November 2012 Beste Pabo-studenten, Elk jaar ontwikkelt Stichting Dag van Respect nieuw lesmateriaal over respect. Respect voor jezelf, Respect voor
Nadere informatielesprogramma PO activerende lessen over respect voor het primair onderwijs
lesprogramma PO activerende lessen over respect voor het primair onderwijs Wordle van respect Duur Materialen een computer met internetverbinding Introductie Op 8 november is het de Dag van Respect. Deze
Nadere informatieWorkshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?
Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt
Nadere informatiePROCES DEELPROBLEMEN BEPALEN
PROCES DEELPROBLEMEN BEPALEN 1. Hoe gaan jullie de deelproblemen die nog moeten worden opgelost bepalen? 2. Kunnen jullie toetsen aan eisen en wensen? 3. Kunnen jullie het vragen aan anderen? Aan gebruikers,
Nadere informatieOriëntatie: Samen Scholen Beeldende Kunsteducatie. Helma Molenaars en Grada Buren.
Oriëntatie: Het doel van deze lessenserie is: bestaande foto s zoeken met een eigen verhaal erbij. Dan gaan jullie mensen deze fotoserie voorleggen en vragen welk verhaal zij erin zien. Tot slot gaan jullie
Nadere informatieTekenen met Licht. It s your time to shine!
Tekenen met Licht It s your time to shine! 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Tekenen met licht Inleiding Tekenen met
Nadere informatieAfval scheiden. Yvonn van de Grootevheen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/75826
Auteur Yvonn van de Grootevheen Laatst gewijzigd 25 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/75826 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieI LOVE AFVAL SCHEIDEN! JIJ OOK?
I LOVE AFVAL SCHEIDEN! JIJ OOK? Hoi, ik ben Maarten Milieu. Ik werk voor Cyclus en haal bij jou thuis het afval op. De ene dag leeg ik groene minicontainers met een zijlader. De andere dag zie je me zakken
Nadere informatieBenodigdheden: A. Inleiding: kringgesprek 15 minuten.
Handleiding Groep Les Thema Wat zie je en wat vind je ervan? Weet wat je ziet Welkom bij de eerste les van het Nationaal Media paspoort voor uw groep! De kinderen (en u als leerkracht) worden zich in deze
Nadere informatieLespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8
Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8 kunnen de definitie van voeding benoemen. weten wat de vier hoofdbestanddelen van voeding zijn en wat de functie
Nadere informatieZonnevangers met een functie
U UNPLUGGED Zonnevangers met een functie Lestijd: 20 minuten Deze basisles omvat alleen oefeningen. Er kunnen inleidende en afrondende suggesties worden gebruikt om dieper op het onderwerp in te gaan als
Nadere informatieWERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo
WERKVORMEN MAGAZIJN Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo Voorwoord Voor u heeft u Thema boekje 1 Wat is netwerken? Dit themaboekje is een onderdeel van de lessenserie Netwerken.
Nadere informatieLesbrief Assenstelsels. Versie 1
Versie 1 Datum: 11 juni 2011 Cursus: Docent: Taal in alle vakken Radha Gangaram Panday Door: Mario Hummeling, 1597628 Shafi Ilahibaks, 1540943 Cyril Bouwman, 1581806 Herman Hofmeijer, 1058201 Nico van
Nadere informatiehoge stroming Fase Ontdek en onderzoek
Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje
Nadere informatiePROCES DEELOPLOSSINGEN EN VERBETERINGEN VERZINNEN
DEELPROBLEMEN BEPALEN DEELOPLOSSINGEN EN VERBETERINGEN VERZINNEN SOORT 1. Hoe gaan jullie de deelproblemen die nog moeten worden opgelost bepalen? 2. Kunnen jullie toetsen aan eisen en wensen? 3. Kunnen
Nadere informatieChique woorden Weet jij wat deze woorden betekenen? Vraag om de beurt de betekenis van een chique woord aan elkaar.
LES 8: Spijsvertering (2) Chique woorden Weet jij wat deze woorden betekenen? Vraag om de beurt de betekenis van een chique woord aan elkaar. Defecatie - Poepen Borborygmus - Knorrende maag Monosodiumglutamaat
Nadere informatieMilieuopdrachten Sarahs Wereld
Milieuopdrachten Sarahs Wereld Om de wereld milieuvriendelijker te maken, heeft Sarah zeven milieutips. 1. De ruil je rijk! tip 2. De koop tweedehands! tip 3. De kijk uit wat je koopt! tip 4. De haal het
Nadere informatieChina Pagina 1. - Wie nodig jij uit voor een Chinese maaltijd? -
China Pagina 1 Colofon Uitnodiging voor maaltijd in Chinees Les voor groep 6-8 150-180 minuten Handvaardigheid Let op! In deze les opzet werken leerlingen in tweetallen, en maken samen 1 werkstuk, maar
Nadere informatieAAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN 4-6 jaar
AAN DE SLAG MET AFVAL DOE-OPDRACHTEN INLEIDING Onderdeel van de website Aan de slag met afval zijn verschillende doe-opdrachten die erop zijn gericht om het thema afval extra tot leven te brengen. Alle
Nadere informatieHandleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity
Basisonderwijs Versie 22 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de gemeente over?... 3 Filmpje Hoe werkt de gemeenteraad?... 6 Wie is de baas in de gemeente?... 7 Van probleem
Nadere informatieLESBRIEF NR 3 OPDRACHT 1 REPORTERS- CLUB + APP VOOR GROEP 5 + 6 +
LESBRIEF NR 3 VOOR GROEP 5 + 6 + DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over wereldburgerschap en kinderrechten. Het doel van Samsam is leerlingen te
Nadere informatieLesbrief. Introductie
Lesbrief Introductie Deze lesbrief hoort bij Lieve Stine, weet jij het? van Stine Jensen en Sverre Fredriksen. Dit boek bestaat uit 20 brieven en antwoorden van filosoof Stine. Deze lesbrief bestaat uit
Nadere informatieDia 1 Introductie max. 2 minuten!
1 Dia 1 Introductie max. 2 minuten! Vertel: Deze les gaat vooral over het gebruik van sociale media. Maar: wat weten jullie eigenlijk zelf al over sociale media? Laat de leerlingen in maximaal een minuut
Nadere informatieDe tussenstand VOLG DE WEDSTRIJD VIA
LES 2 De tussenstand Wat gaan we doen vandaag? MEER LEREN OVER TEXTIELAFVAL KENNISMAKEN MET VERSCHILLENDE SOORTEN TEXTIEL EEN EIGEN KWARTETSPEL MAKEN (EN ZO BONUSPUNTEN VERDIENEN VOOR AFVAL THE GAME!)
Nadere informatiePlan van aanpak horizon verbreden Zuid-Afrika
Plan van aanpak horizon verbreden Zuid-Afrika Welk gebied heb je gekozen? Het gekozen thema voor horizon verbreden is Zuid-Afrika. Ik ben zelf 4 keer in Zuid-Afrika geweest voor vrijwilligerswerk en ga
Nadere informatieen zelfbeeld Lichamelijke ontwikkeling Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht
I Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen worden zich meer bewust van eigen talenten en eigenschappen en ontwikkelen een positief zelfbeeld. Kinderen kunnen
Nadere informatieVoordoen (modelen, hardop denken)
Voordoen (modelen, hardop denken) Waarom voordoen? Net zoals bij lezen, leren leerlingen heel veel over schrijven als ze zien hoe een expert dit (voor)doet. Het voordoen (modelen) van het schrijven van
Nadere informatieDoe-opdrachten Aan de slag met afval. Groep 7-8
Doe-opdrachten Aan de slag met afval Groep 7-8 > Inleiding Onderdeel van de lesmodule Aan de slag met afval zijn drie doe-opdrachten die erop zijn gericht om de thema s zwerfafval en afval scheiden, in
Nadere informatieJessica Huizer. aardrijkskunde
Naam: Studentnummer: Opleiding: Klas: Vak: Docent: Jessica Huizer 0541685 Pabo 2P aardrijkskunde Vincent Bax 3 lessen * Introductie thema: Identiteit * introductie venster: Hindoeïsme * Les1: godsdiensten
Nadere informatieDagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatieLESBRIEF NR 1 OPDRACHT 1 FEEST! SAMSAM = 40 JAAR! VOOR GROEP 7 + 8 +
LESBRIEF NR 1 VOOR GROEP 7 + 8 + DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET Wat is Samsam? Samsam is een cross-mediale methode over wereldburgerschap en kinderrechten. Het doel van Samsam is leerlingen te
Nadere informatieDigitaal DJ-en. Scratch and mix the beat!
Digitaal DJ-en Scratch and mix the beat! 1 Colofon Inhoud en samenstelling Patrick Couwenberg van 4XM www.workshopstartpagina.nl info@workshopstartpagina.nl 2 Digitaal DJ-en Inleiding Mixen is een DJ techniek
Nadere informatieSta in je recht. Lessen over (kinder)rechten voor PO
Sta in je recht Lessen over (kinder)rechten voor Speed-date Wij hebben een rechtsysteem waar iedereen zich aan moet houden. Maar welke rechten zijn dat dan? Welke ken je en welke rechten lijken jou vanzelfsprekend?
Nadere informatiePlant in de klas Instructieblad leerkracht Groep 6/7/8
Plant in de klas Instructieblad leerkracht Groep 6/7/8 Colofon Titel: Plant in de klas - Instructieblad leerkracht, groep 6/7/8 Auteurs: Nienke van den Berg Hilde Spitters (NIGZ) Redacteuren: John Luteijs
Nadere informatieTeken een architect. Lees het volgende verhaal:
Teken een architect Lees het volgende verhaal: Een architect heeft een hele dag nagedacht over een nieuwe brug die gebouwd moet worden. Via de brug moet het verkeer, ook zware vrachtwagens, over een brede
Nadere informatieGROEP 7 EN 8 AFVALSCHEIDEN!
GROEP 7 EN 8 AFVALSCHEIDEN! Hoe en waarom? DIA 1 Doelen van deze les: Je leert welke soorten afval er zijn en waar je deze moet weggooien. Je leert waarom afvalscheiding belangrijk is. Je leert wat grondstoffen
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatieWerkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard.
Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Doel: Eén van jullie groep gaat opschrijven wat jullie al weten over De Tweede Wereldoorlog (bekend). Daarna schrijven jullie op wat jullie graag willen weten over
Nadere informatieDe Heilige Geest in het Oude Testament
Aanwijzingen voor de docent Les 1 - De Heilige Geest in het Oude Testament - Pag. 1 De Heilige Geest in het Oude Testament Doel Het doel van dit blok is dat je vertrouwd raakt met wat de Bijbel leert over
Nadere informatieGroep 7/8 Rechten van het kind
Groep 7/8 Rechten van het kind Rechten van het kind GROEP 7/8 Instructie lesmateriaal Het gedicht vormt een goede introductie voor het thema Kinderrechten. Gebruik de achtergrondinformatie om meer te vertellen
Nadere informatieLes 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het voorspellen?
Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vorige week zijn we begonnen met voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het
Nadere informatieWat ga je schrijven: een verhaal over een held die een uitdaging aangaat
Les 1: De uitdaging Wat ga je schrijven: een verhaal over een held die een uitdaging aangaat In deze les ga je een verhaal verzinnen. Je bent zelf de held van het verhaal. In het verhaal ga je als held
Nadere informatieVoordoen (modelen, hardop denken)
week 11-12 maart 2012 - hardop-denktekst schrijven B Voordoen (modelen, hardop denken) Waarom voordoen? Net zoals bij lezen, leren leerlingen heel veel over schrijven als ze zien hoe een expert dit (voor)doet.
Nadere informatieDoe je spreekbeurt over afval en Attero COLA
Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt houden over afval, afvalscheiding of recycling. Een super interessant onderwerp
Nadere informatieDoe je spreekbeurt over afval en Attero COLA
Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Waar op de wereld wordt het afval nog verwerkt op de manier van vroeger? Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt
Nadere informatieTakenblad Plusklas Ontdekken Periode 2 : Herfstvakantie tot kerstvakantie. Opdracht: Spoorzoekers Van wie is die vingerafdruk?
Takenblad Plusklas Ontdekken Periode 2 : Herfstvakantie tot kerstvakantie Naam : Wat is de bedoeling? Opdracht: Spoorzoekers Van wie is die vingerafdruk? Er is een misdaad gepleegd! Een dief heeft de computer
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieOmgevingsonderwijs in Ermelo
Omgevingsonderwijs in Ermelo Docentenhandleiding Vakgroep Geschiedenis Juli 2012 Inleiding Voor u ligt een lessenserie en docentenhandleiding die gaan over omgevingsonderwijs in Ermelo. Deze serie is gemaakt
Nadere informatieLESBRIEF LES 3 DE APPELTAARTLES SAMENVATTING LES 3 BENODIGDHEDEN DUUR WERKVORMEN LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD VOORBEREIDING
SAMENVATTING In deze les maken de leerlingen kennis met de andere verspilling die gepaard gaat met het weggooien van voedsel. Ze ontdekken dat alles wat nodig is om een voedselproduct in de winkel te krijgen,
Nadere informatieTheater/Bioscoop De Nieuwe Kolk
Theater/Bioscoop De Nieuwe Kolk Reclame maken, doe je zo! Groep 6 Les 2 Cameratechnieken en Logo maken Les 1 Cameratechnieken en logo maken Samenvatting van de les De leerlingen leren in deze les hoe reclames
Nadere informatieWeek 1 twee weken voorafgaand aan het Voorleesontbijt. Bijeenkomst 1. Materiaal
Introductie Deze lesmodule is geschreven voor een project van 5 bijeenkomsten van elk 60 minuten, waarvan de laatste bijeenkomst het werkelijke Voorleesontbijt is. Het aantal, de duur en inhoud van de
Nadere informatieLEERACTIVITEIT IJs verkopen op straat Ent-teach Module 6 Project management
LEERACTIVITEIT IJs verkopen op straat Ent-teach Module 6 Project management Beschrijving van de leeractiviteit Voor de volgende opdracht zullen de studenten plannen* hoe ze gedurende een week ijs gaan
Nadere informatieVertel: Dit is de eerste les van een serie van vier lessen. In die lessen gaan we het hebben over media en mediawijsheid. Aan het eind van deze serie
Vertel: Dit is de eerste les van een serie van vier lessen. In die lessen gaan we het hebben over media en mediawijsheid. Aan het eind van deze serie lessen weet je meer over: wat zijn media en hoe werkt
Nadere informatieLes 1: Bewustwording van verbondenheid
Les 1: Bewustwording van verbondenheid Het doel van deze eerste les is gericht op de bewustwording van verbondenheid. Het is erop gericht om de interesse van de kinderen op te wekken voor hun relaties
Nadere informatieModule H4-6 DE TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN (OVERZICHT EN KENMERKEN).
Module H4-6 DE TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN (OVERZICHT EN KENMERKEN). WERKSCHEMA (alle leerroutes) 2 lesweken (max. 6 lessen) Onderdeel van toets T3 in toetsweek 2 Alle informatie over deze module vind
Nadere informatiePresentaties: presenteer jezelf met PowerPoint
Werkblad 13C Presentaties: presenteer jezelf met PowerPoint Leerjaar 1 Presentaties maken Presentaties algemeen Stappenplan: wat gaan we deze week doen? Praten over presentaties en presenteren Een PowerPoint-presentatie
Nadere informatieZorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn.
Werkstukwijzer Deze werkstukwijzer helpt je om een werkstuk in elkaar te zetten. Je vult eerst een formulier in. Op dit formulier komt te staan waar je werkstuk over gaat en hoe je het aanpakt. Met behulp
Nadere informatieBusiness Ondernemingsplan opstellen en uitvoeren. Inleiding
Inleiding Nederland heeft meer ondernemers nodig, zeker nu met de economische crises. Jongeren worden in Nederland vooral opgeleid om te werken voor een baas, maar in werkelijkheid wordt 1 op de 8 jongeren
Nadere informatieSterker naar het mbo. Docentenhandleiding. Januari 2018 Spirit4you.
Sterker naar het mbo Docentenhandleiding Januari 2018 Spirit4you www.bekijkjetoekomstnu.nl Inhoudsopgave Deel 1 Algemene informatie 3 Aanleiding 3 Vaardigheden oefenen 3 Voor wie? 3 Bij welk vak? 3 Algemene
Nadere informatieAfval Anne en de Sorteerbrigade
Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.
Nadere informatieWerkvormen Vooraf aan EduMedia
Werkvormen Vooraf aan EduMedia 0 Deze inspiratiekaartjes bevatten werkvormen voorafgaand aan EduMedia te gebruiken 0 Doelen zijn: 0 Voorkennis te activeren 0 Het leereffect te vergroten 0 21st century
Nadere informatieBedenken: een tekening maken van de held
Les 1: De uitdaging Wat ga je schrijven? In deze les ga je een verhaal schrijven. Je bent zelf de held van het verhaal. De held van je verhaal gaat een uitdaging aan. Iets wat spannend of moeilijk is om
Nadere informatie2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27
Inhoud 1 > Uitgangspunten 9 2 > Kerndoelen 11 3 > Materialen 12 4 > Aan de slag 15 5 > Introductie van de manier van werken 22 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 7 > Waarom samenwerkend
Nadere informatieDe ontwikkelde materialen per unit.
Handleiding. Dit is de handleiding voor het remediërende programma voor de leeszwakke leerling bij het vak Engels. De hulpmiddelen zijn ontwikkeld voor leerlingen die bij de toetsen technisch lezen uitvallen
Nadere informatieHet meten van effectiviteit van lessen over zwerfafval
Het meten van effectiviteit van lessen over zwerfafval ~ ~ ~ ~ ~ Ontwikkeld door Ernest Dandi, Fuad Fathurrahman, Jacqueline Langer, Bianca Oomkens en Niels de Vos In opdracht van Wetenschapswinkel Wageningen
Nadere informatieGroep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis (dubbele les) Groep 8 Verdiepingsles: Lagerhuis voorbereiding. Leerkrachtinformatie
Leerkrachtinformatie (dubbele les) Lesduur: 2 x 50 minuten (klassikaal) Introductie van de activiteit 1. Deze klassikale les bestaat uit twee delen: Voorbereiding Uitvoering voorbereiding Lesduur: 50 minuten
Nadere informatieInleiding 8 DEEL Les 1 - ik ben, jij bent 14 A1 - Ik kan het werkwoord zijn goed gebruiken. Ik kan vertellen wie ik ben en waar ik ben.
INHOUD Inleiding 8 DEEL 1 13 Les 1 - ik ben, jij bent 14 A1 - Ik kan het werkwoord zijn goed gebruiken. Ik kan vertellen wie ik ben en waar ik ben. Les 2 - Wie is het? 19 A1 - Ik kan de persoonsnamen gebruiken.
Nadere informatieDOCENTEN HANDLEIDING. Groepen 7 & 8 van het basisonderwijs
DOCENTEN HANDLEIDING Groepen 7 & 8 van het basisonderwijs INHOUDSOPGAVE Inleiding... p. 3 Opzet lesprogramma... p. 4 Leerdoelen... p. 5 Les 1 Wat is afval?... p. 6 Les 2 Afvalscheiding en recycling...
Nadere informatieAlgemene instructies voor de strategie: Vragen stellen. Introductiefase bij de eerste les:
Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen "Welkom,." Introductiefase bij de eerste les: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie
Nadere informatieDag van Respect & Twinning
Dag van Respect & Twinning In contact met een klas aan de andere kant van de wereld De Dag van Respect heeft in samenwerking met Cordaid Kinderstem, een lesprogramma ontwikkeld om vorm en inhoud te geven
Nadere informatieLESBRIEF LES 3 DE APPELTAARTLES SAMENVATTING VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LEGENDA LESDOELEN. De impact van voedselverspilling
De impact van voedselverspilling SAMENVATTING In deze les maken de leerlingen kennis met de andere verspilling die gepaard gaat met het weggooien van voedsel. Ze ontdekken dat alles wat nodig is om een
Nadere informatieDe lamp. Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden.
De lamp Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden. De lamp Met lampen is het als met schoenen; ze zijn vanzelfsprekend en je ziet ze overal. Pas als de stroom een keer uitvalt, merk
Nadere informatie