Asbest en asbestafval

Transcriptie

1 Asbest en asbestafval versie 18 februari

2 Inhoudsopgave 1 ASBEST EN ASBESTAFVAL: PRAKTISCH EN BONDIG TWEE SOORTEN ASBESTHOUDENDE MATERIALEN HOE ASBEST HERKENNEN? MOET U ASBESTHOUDENDE MATERIALEN STEEDS VERWIJDEREN? WAAR NAARTOE MET UW ASBESTAFVAL? De verwijdering van asbestcement De verwijdering van ander asbestafval HOE ASBESTAFVAL VERPAKKEN? WAT GEBEURT ER VERDER MET UW GEVAARLIJK ASBESTAFVAL? MAG U NOG ASBESTHOUDEND MATERIAAL GEBRUIKEN? WELKE VERPLICHTINGEN HEBBEN ONDERNEMINGEN? VOOR WIE MEER WIL WETEN OVER ASBEST WAT IS ASBEST? VOORKOMEN EN HERKENNING VAN ASBEST Asbest in materialen Waar(in) vindt u het? Meten van asbest in materialen Asbestconcentraties in de omgevingslucht Inleiding Is meten weten? Normen voor lucht Metingen in Vlaanderen: conclusies WAAR NAARTOE MET ASBESTAFVAL DE GEZONDHEIDSRISICO'S BIJ AANWEZIGHEID EN VERWIJDERING VAN ASBEST Gezondheidsrisico's bij omgaan met asbest Inleiding Asbestziekten Gevaarseigenschappen in functie van vezel(type) De risicogroepen Risicosituaties en maatregelen ASBEST IN BOUW- EN SLOOPAFVAL Hoeveelheden Risico's van asbest in puinafval Normen voor asbest in puin In Vlaanderen In Nederland WERKWIJZE VOOR VERWIJDEREN VAN GEVAARLIJK ASBEST UIT EEN GEBOUW Inkapseling Verwijdering Administratieve verplichtingen Inrichting van de werkzone Reiniging van de werkzone Metingen tijdens de werken Meest frequente problemen ASBEST IN BODEMS Een Nederlands onderzoek De labosimulatie De praktijkgegevens Conclusies TNO-studie en voorstel nieuwe normen Bodemvervuiling met asbest in Vlaanderen Risico-inschatting Bodemonderzoek Monsterneming

3 Mogelijke maatregelen JURIDISCH BEKEKEN: WELK ASBESTAFVAL IS GEVAARLIJK AFVAL? ENKELE VEEL GESTELDE VRAGEN MET BETREKKING TOT ASBEST Kan men via de merknaam weten of een product asbest bevat? Moet asbest steeds verwijderd worden? Wat kost het om asbestafval te laten verwerken (eind 2001)? Mag men asbestafval met een stofzuiger opruimen? Is het ontmossen van dakbedekkingen met hogedruklansen toegelaten? Hoe zich beschermen tegen het inademen van vezels? Is er een asbestrisico in de omgeving van stortplaatsen? Mag asbest nog gebruikt worden in producten? Zijn andere minerale vezels ook schadelijk voor de gezondheid? Wie dient het ARAB na te leven? Wat is de asbestinventaris? Wat zijn de plichten van werkgevers bij werken met asbestvrijstelling? Hoe erkend worden als verwijderaar van asbesthoudende materialen? Moet een ophaler asbestafval ook voldoen aan de ADR-reglementering? Wat te doen wanneer er asbest in een bodem wordt aangetroffen? Zijn er andere verwerkingsmogelijkheden dan cementering voor asbest? Mag asbestafval in Vlaanderen in- of uitgevoerd worden? Hoeveel asbestafval wordt in Vlaanderen verwerkt? ASBEST OP HET INTERNET HET ASBESTBELEID MOGELIJKE ONTWIKKELINGEN IN DE WETGEVING DEFINITIES EN BEGRIPPEN

4 ASBEST EN ASBESTAFVAL Disclaimer: Dit document verstrekt informatie betreffende de asbestproblematiek, zonder dienaangaande volledig te kunnen zijn. De praktische consequenties van de wettelijke verplichtingen met betrekking tot asbestafval en asbest worden toegelicht waar dit nodig geacht wordt. De hyperlinks werden uitsluitend gekozen in functie van hun informatieve waarde. De OVAM wenst op geen enkele wijze de hierin vermelde activiteiten/instellingen/ondernemingen op enigerlei wijze te promoten, noch is de OVAM verantwoordelijk voor de inhoud van de website van deze instellingen/ondernemingen. Het is onze bekommernis om de inhoud van dit document zo correct mogelijk te maken doch de tekst is niet juridisch bindend. De OVAM kan dan ook op generlei wijze aansprakelijk gesteld worden voor eventuele tekortkomingen in de onderstaande tekst. Bij elke redelijke twijfel gelieve de bevoegde overheden te raadplegen. Als u op een blauwgekleurd woord klikt gaat u naar een andere locatie in deze tekst of naar een internetadres. U kan snel terugkeren naar de vorige tekstpositie door te klikken op het icoon in de linkerbovenhoek van uw scherm. Uw suggesties, opmerkingen, aanmerkingen, bedenkingen betreffende dit document worden op prijs gesteld en kunnen gemeld worden aan damiaan.de.backer@ovam.be 3

5 1 Asbest en Asbestafval: praktisch en bondig 1.1 Twee soorten asbesthoudende materialen Vrije asbestvezels zijn bij inademing schadelijk voor de menselijke gezondheid. Asbest werd in het verleden echter op grote schaal gebruikt. Vandaar deze tekst. Het risico dat asbesthoudende materialen kenmerkt wordt in de eerste plaats bepaald door de wijze waarop de asbestvezel gebonden is. Asbesthoudend materiaal kan op deze wijze in 2 soorten ingedeeld worden: enerzijds stoffen of afvalstoffen die vrije asbestvezels bevatten of deze bij hun normaal gebruik of bij hun verwijdering relatief gemakkelijk kunnen vrijstellen (NHA of niet-hechtgebonden asbest) en anderzijds asbestproducten waarin de asbestvezels hecht gebonden zijn (HA). NHA materialen zijn o.m. spuitasbest (op wanden en plafonds), zacht geperste isolatieplaten (in en rond verwarmingselementen), asbestkoord (rond leidingen). Dergelijke materialen kunnen, wanneer deze gemanipuleerd worden zonder de nodige beschermingsmiddelen en zonder kennis van zaken, een aanzienlijk risico voor de gezondheid opleveren. De ontmanteling/verwijdering van producten die vrije asbestvezels bevatten uit gebouwen e.d. is dan ook uitsluitend het terrein van gespecialiseerde ondernemingen. Materialen met (min of meer) hechtgebonden asbestvezels zijn vooral bekend onder de vorm van asbestcement. Asbestcement werd veelvuldig gebruikt en met name in asbestcementhoudende dakbedekkingen zoals golfplaten en leien. Asbesthoudende kunststoffen zoals asbestvinyltegels (colovinyl) of vensterbanken ("masal"), asbesthoudende mastiek/coatings en asbesthoudend bitumen worden ook als materialen met hechtgebonden asbest beschouwd. Deze producten stellen hun vezels in principe slechts vrij na ondoordachte mechanische bewerkingen of nadat de normale levensduur van het product overschreden is. Ook materialen met "hechtgebonden" asbestvezels kunnen asbestvezels vrijstellen wanneer men ze op ondoordachte wijze verwijdert. Vooral bij verbrokkeld of beschadigd asbestcement is dit mogelijk. Indien men asbestcement met de nodige zorgvuldigheid verwijdert is het risico op gezondheidsschade echter zeer beperkt. De onderverdeling in materialen met al of niet hechtgebonden asbestvezels is slechts een eerste element voor de inschatting van het risico door de aanwezigheid van asbesthoudend materiaal. Het risico wordt ook niet in het minst bepaald door lokale omstandigheden en dient geval per geval beoordeeld te worden. Een beperkt aantal foto's van asbesttoepassingen vindt u op het volgende internetadres: 4

6 1.2 hoe asbest herkennen? Naarmate het bewustzijn groeide dat het gebruik van asbestvezels een zeker risico inhoudt voor de volksgezondheid zijn de producenten geleidelijk overgeschakeld naar asbestvrije producten. Deze producten bevatten andere vezels dan asbest. Het onderscheid maken tussen asbesthoudende en asbestvrije producten is echter niet evident. De aanwezigheid van asbest in een materiaal kan enkel met absolute zekerheid in een labo vastgesteld worden. Er zijn echter wel een aantal gevallen waarbij men enige tot vrij grote zekerheid kan hebben over de aard van de vezels die een materiaal bevat. De foto's hieronder kunnen U mogelijk helpen om het onderscheid te maken tussen asbesthoudende en asbestvrije producten. producten met het merkteken NT zijn steeds asbestvrij. het merkteken kan gedrukt of in profiel aangebracht zijn en is niet altijd even duidelijk zichtbaar Figuur 1: menuiserite, asbestvrij Figuur 2: golfplaten, asbestvrij 5

7 wanneer men asbesthoudende producten breekt ziet men grote, goed zichtbare vezels op het breukvlak Figuur 3: breukvlak met asbestvezels Figuur 4: breukvlak met asbestvezels asbestvrije producten hebben daarentegen veel fijnere vezels op een breukvlak Figuur 5: breukvlak met fjnere vezels ( asbestvrij) 6

8 Figuur 6: breukvlak met fijnere vezels (asbestvrij) een asbestvezel blijft gloeien wanneer men hem verhit. De asbestvezel smelt niet weg want is onbrandbaar andere vezels zijn meestal organisch en smelten weg Figuur 7: opgloeiende asbestvezel 7

9 asbesthoudende producten hebben vaak een verweerd uitzicht asbestvrije producten hebben daarentegen een veel egalere kleur (zie figuur 2) Figuur 8: asbesthoudende golfplaten niet-geverfde asbesthoudende platen vertonen soms een "asbestbloem" (gespikkeld uiterlijk) asbestvrije platen hebben een egaler uitzicht Figuur 9: asbesthoudende (links) en asbestvrije plaat een asbestplaat voelt harder en brosser aan en klinkt helderder. Een asbestvrije plaat is iets buigzamer en klinkt doffer. Soms kan men uit de productnaam afleiden of het materiaal al of niet asbesthoudend is. De consumentenorganisatie Test-Aankoop biedt een test aan die zekerheid verschaft over de aanwezigheid van asbest in een materiaal. Voor 40 ontvangt u van Test-Aankoop een enveloppe met plastiek zak waarop het adres van een labo vermeld is en waarin u het staal moet voegen. De enveloppe bevat ook precieze instructies over hoe u het staal moet nemen. Het labo bezorgt u de analyseresultaten per post. Meer info over deze 'Asbesttest' vindt u bij Test-Aankoop Dienst Bestellingen, Hollanderstraat 13, 1060 Brussel, via het faxnummer 02/ of via abonnement@test-aankoop.be. 8

10 1.3 Moet u asbesthoudende materialen steeds verwijderen? De aanwezigheid van asbest in materialen heeft geleid tot bezorgdheid die in extreme gevallen de vorm van paniek aanneemt. Tot voor enkele jaren was verwijdering dikwijls de enige reflex op de aanwezigheid van asbest in een gebouw. De laatste jaren is een meer genuanceerde benadering merkbaar. Algemene regel is nu dat de aanwezigheid van niet-verweerd asbesthoudend materiaal in goede toestand en dat men onaangeroerd laat een heel beperkt risico voor de gezondheid met zich meebrengt. Dergelijk materiaal dient dus meestal niet verwijderd te worden. Bij de beslissing tot al of niet verwijdering dient men naast een visuele inspectie ter plaatse om de toestand te beoordelen ook rekening te houden met de bezettingsgraad en het gebruik van de lokalen of machines, de waarschijnlijkheid van beschadigingen, de mate waarin personen die zich niet bewust zijn van enig risico toegang hebben tot de locatie (vb. openbare ruimtes) e.d. Onderzoek heeft uitgewezen dat het verwijderen zelf ook risico s oplevert: bij het onoordeelkundig verwijderen van sommige soorten asbesthoudend materiaal uit gesloten ruimtes blijft er vaak nog gedurende lange tijd een hoge restconcentratie in de ruimte hangen. Indien u toch vermoedt dat er asbestvezels vrijkomen of dat er iets schort aan de kwaliteit van het asbesthoudende materiaal kan u een beroep doen op iemand met kennis van zaken om te beoordelen of er al of niet een risico is dat de asbestvezels in belangrijk mate in de omgevingslucht kunnen voorkomen. Personen met dergelijke ondervinding vindt u o.m. bij de laboratoria die erkend zijn voor de identificatie van asbest in materialen en/of voor het meten van asbestvezels in de lucht. U vindt een lijst van deze labo's in bijlage 2 van de interessante digitale brochure "asbest, veelzijdig maar levensgevaarlijk" ( De gratis brochure kan ook bij besteld worden op het volgende telefoonnummer: 02/ (Mevrouw Anthierens van de Federale Diensten voor het Leefmilieu). Het laboratorium voor Industriële Toxicologie van het ministerie van Arbeid en Tewerkstelling beschikt over veel praktische kennis over de noodzaak tot asbestverwijdering uit gebouwen en over de interpretatie van meetresultaten (algemeen telefoonnummer: 02/ , website Indien het gebouw of de constructie waarin het asbest zich bevindt afgebroken wordt moet het vrijkomende asbest wel steeds afzonderlijk van het overige materiaal verwijderd worden. De te volgen procedure en de hierbij betrokken, complexe, wetgeving wordt in dit document toegelicht. 9

11 1.4 Waar naartoe met uw asbestafval? De verwijdering van asbestcement Volgende eenvoudige maatregelen zijn belangrijk: te demonteren platen worden met water bevochtigd. Bij de bevochtiging kan men eventueel een fixerende stof aan het water toevoegen; de asbestcementplaten worden één voor één verwijderd. De platen worden niet naar beneden gegooid of gebroken; men gebruikt geen sneldraaiende werktuigen zoals schuurschijven en hoekslijpmachines voor het bewerken of snijden van stukken in asbestcement. Dit laatste is trouwens verboden door het ARAB; het asbestcement moet op de bouwwerf in een afzonderlijke container ingezameld worden (dus niet samen met het andere puinafval). Puinafval wordt tegenwoordig vaak in een puinbreekinstallatie gerecycleerd. Het asbestcement mag niet in een dergelijke installatie terechtkomen om te vermijden dat de gevaarlijke asbestvezels zich tijdens het breekproces in het milieu verspreiden; eventueel kan men werkkleding en wegwerphandschoenen dragen die na de werken worden verwijderd; asbestcement wordt met een dekzeil afgedekt bij afvoer; afvoer gebeurt naar een containerpark of naar een vergunde stortplaats voor inert afval (categorie 3-stortplaats). Het containerpark moet hierbij een eigen container voor inzameling van het asbestcement hebben. Lijsten van categorie 3-stortplaatsen en van containerparken vindt u op onze website klikken bij "databanken ophalers/verwerkers". U kan een dergelijke lijst ook telefonisch aanvragen bij mevrouw Seghers ( 015/ ) of op de dienst anorganische afvalstoffen van de OVAM ( 015/ ); tenzij het asbestafval naar een containerpark wordt afgevoerd moet het transport van het asbestafval steeds vergezeld gaan van een identificatieformulier. De gegevens op het formulier moeten ingevuld worden voor het transport plaatsvindt en moeten ondertekend en gedateerd worden door de ophaler en door de producent. Wanneer de hoeveelheid niet kan bepaald worden voor het vertrek mag de hoeveelheid ingevuld worden op de plaats van de bestemming; bij werken binnen zorgt men voor een goede verluchting. Belangrijkste veiligheidsmaatregel bij asbestcement is steeds: vermijd elke manipulatie die aanleiding geeft tot stofvorming en dus tot mogelijke inademing van de asbestvezels. 10

12 Er zijn nog andere materialen met hechtgebonden asbest dan asbestcement. Bij deze materialen is het asbest ingekapseld in vb. kunststof of kunsthars. Voorbeeld hiervan zijn asbestvinylvloertegels, asbestbitumen, asbesthoudende remschoenen en koppelingsschijven, asbesthoudende mastiek. Deze afvalstoffen dienen met de huidige wetgeving zonder verdere voorbehandeling te worden afgevoerd naar een vergunde stortplaats voor bedrijfsafval (een zogenaamde categorie 1-stortplaats). De afvalstoffen dienen wel dubbelwandig te worden verpakt en te worden voorzien van een asbestetikettering. De afvalstoffenwetgeving betreffende deze producten zou in de toekomst veranderd kunnen worden. Voor informatie over de wettelijke verplichtingen betreffende de ophaling en verwijdering van dergelijke soorten asbesthoudende producten kan u dan ook best de OVAM contacteren De verwijdering van ander asbestafval Volgende zaken zijn belangrijk bij verwijdering van materialen met vrij of weinig hecht gebonden asbest: deze materialen hebben vaak volgende kenmerken: een vezelige of wollige structuur, wit of grijs, de vezels komen makkelijk los. Dit materiaal wordt frequent aangetroffen onder de vorm van "touwvormig" materiaal rond buizen of als spuitasbest op constructie-elementen. Een visuele herkenning is echter moeilijk en enkel mogelijk door mensen met de nodige ervaring. Voor absolute zekerheid over de aanwezigheid van asbest is meestal een analyse nodig. wanneer u geen particulier bent moet een beroep doen op een door het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling erkende verwijderaar voor het verwijderen of demonteren uit gebouwen en/of constructies van gevaarlijk asbestafval. Een lijst van dergelijke erkende asbestverwijderaars vindt u op de volgend webadres van het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling: bent u wel een particulier dan bent u niet verplicht de ARAB wetgeving na te leven. Doch wordt het u ten stelligste ontraden om zelf dergelijke gevaarlijke asbesthoudende producten te demonteren opdat u uw gezondheid niet in gevaar zou brengen. Vrije asbestvezels kunnen immers bij inademing aanleiding geven tot een aantal longziekten met vaak dodelijke afloop. Typisch voor deze ziekten is dat ze een lange incubatietijd hebben, dat ze m.a.w. nog kunnen optreden tientallen jaren na de blootstelling; het gedemonteerde gevaarlijke asbesthoudend afval moet opgehaald en afgevoerd worden door of in opdracht van een erkende ophaler voor asbestafval. Deze verplichting geldt zowel voor bedrijven als voor particulieren. Het asbestafval dient bij transport verpakt te worden in een dubbelwandige verpakking met asbestetikettering. Een lijst van erkende ophalers voor asbestafval kan u telefonisch bij de OVAM aanvragen ( 015/ ) of vindt U op de OVAM website bij Afvoer van asbestafval naar een containerpark is met uitzondering van asbestcement op dit moment niet toegelaten; het transport van het asbestafval moet steeds vergezeld gaan van een identificatieformulier (zie ook vorige paragraaf). U vraagt steeds een kopie van het identificatieformulier aan de erkende ophaler. Dit document vermeldt o.m. de hoeveelheid afgevoerd materiaal, de aard van het materiaal, de datum van afvoer, de bestemming en naam en adres van de producent van het afval en van de verwijderaar/ophaler. U houdt dit document bij, het kan bij eventuele latere betwistingen als bewijs voor legale afvoer dienen. 11

13 Informatie over beschermende kledij voor asbestsloop vindt u op de website Algemene info over persoonlijke beschermingsmiddelen en over gevaarlijke stoffen vindt u op de website Wanneer u enige twijfel hebt over de toegelaten verwijderings- en verwerkingswijze voor uw asbestafval dient u bij voorkeur de dienst anorganische afvalstoffen van de OVAM te contacteren ( 015/ , 015/ ). 1.5 Hoe asbestafval verpakken? Asbestafval moet zodanig worden verpakt dat er geen asbestdeeltjes in het milieu kunnen vrijkomen. Gevaarlijke asbesthoudende afvalstoffen moeten met name verpakt worden in een stofdichte, gesloten kunststofverpakking met de nodige asbestetikettering. De kunststofverpakking dient dubbelwandig te zijn wanneer het gevaarlijk asbestafval vooraf niet kan vermalen en gecementeerd worden of niet kan samengeperst worden. In deze gevallen is er immers nood aan een extra bescherming die het risico op vrijstelling van asbestvezels kan verminderen. Een asbesthoudende afvalstof die in een dubbelwandige zak moet worden verpakt is bijvoorbeeld een metalen profielbalk bedekt met spuitasbest. Asbesthoudende afvalstoffen waarvoor een enkelwandige stofdichte verpakking volstaat zijn vb. asbestkoord, asbestisolatiemateriaal of met asbest verontreinigd kunststof. Het asbestetiket moet minimaal 5 cm hoog en 2,5 cm breed zijn en bestaat uit een witte letter "a" tegen een zwarte achtergrond en daaronder een witte of zwarte standaardtekst tegen een rode achtergrond. Indien het product blauw asbest of crocidoliet bevat moet de tekst "bevat asbest" vervangen worden door "bevat crocidoliet/blauw asbest". Een meer gedetailleerde toelichting over de asbestetikettering vindt u in het KB van betreffende het beperken van het op de markt brengen, het vervaardigen en het gebruik van asbest. Het ARAB noch het Vlarem bevatten gelijkaardige bepalingen over de wijze waarop asbestcement moet worden verpakt: asbestcement moet enkel zo uit de werkzone verwijderd worden dat er geen stofverspreiding is. Figuur 10: asbestetiket 12

14 1.6 Wat gebeurt er verder met uw gevaarlijk asbestafval? De verwerking van gevaarlijke asbestafval (dus asbestafval met uitzondering van asbestcement en enkele andere afvalstoffen met hecht gebonden asbest) verloopt verder als volgt: De asbesthoudende afvalstoffen worden, indien mogelijk, vermalen (in vakjargon: "vershredderd") tot asbestbrokken van max. 1 cm groot. Het asbestafval wordt vervolgens gecementeerd zodat de asbestvezels in het cement worden gefixeerd. De gecementeerde blokken worden verpakt in een stofdichte plastiekverpakking met asbestetikettering. Verpakkingsafval en plastiekafval verontreinigd met asbest wordt niet vermalen doch enkel in balen samengeperst (tot een minimale dichtheid van 400 kg/m³). De balen worden eveneens in een stofdichte plastiekverpakking met de nodige asbestetikettering verpakt. Tenslotte heeft men nog asbestafval dat vermalen noch geperst kan worden zoals vb. metalen balken waarop spuitasbest is aangebracht. Dergelijk afval wordt enkel verpakt in een dubbelwandige stofdichte plastiekverpakking. Het ingepakte of gecementeerde asbestafval wordt vervolgens gestort. Het behandelen of storten gebeurt zodat geen asbest of asbestvezels kunnen vrijkomen in de lucht en geen vloeistoffen worden verloren die asbestvezels of asbeststof kunnen bevatten. Bovenvermelde werkwijze wordt voorgeschreven in artikel van het Vlarem, het Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning. Er is in Vlaanderen slechts 1 onderneming die de technische knowhow en de noodzakelijke milieuvergunning heeft voor het cementeren van gevaarlijk asbestafval: de onderneming Rematt, Lichtstraat 20 te Mol ( 014/ of ). 13

15 Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van de hoeveelheid gevaarlijke asbesthoudende afvalstoffen die de laatste jaren In Vlaanderen verwerkt werd ton jaar Figuur 11: in Vlaanderen behandeld gevaarlijk asbestafval 1.7 Mag u nog asbesthoudend materiaal gebruiken? Het hangt ervan af wat men onder gebruik verstaat: Er is in België een verbod voor het op de markt brengen, het vervaardigen of het gebruik van alle asbesthoudende materialen, met uitzondering van een beperkt aantal producten die het zogenaamde witte asbest (chrysotielasbest) bevatten en voor producten die gebruikt worden met het oog op ontwikkelings-, onderzoeks- of analysedoeleinden. De EEG heeft recent een nog vollediger verbod uitgevaardigd voor het op de markt brengen en het gebruik van asbestbevattende producten. Deze wetgeving zal op termijn (ten laatste op 31 december 2004) ook in België van kracht worden. U mag dus geen nieuwe producten die asbest bevatten kopen en/of gebruiken. Bovenvermelde wetten vereisen echter HELEMAAL NIET dat u alle asbesthoudende producten die zich op dit ogenblik in uw huis, onderneming of machinepark bevinden onmiddellijk laat verwijderen. U mag deze bestaande producten/materialen laten zitten tot wanneer de normale levensduur van deze bestaande producten verstreken is of tot wanneer de constructie waarin ze zich bevinden uit gebruik wordt genomen. Met normale levensduur kan verstaan worden de periode waarbinnen de kwaliteit van de asbesthoudende producten niet zodanig verslechtert dat er vrije asbestvezels vrijkomen of dreigen vrij te komen. Eens asbesthoudende producten/materialen uit gebruik worden genomen mogen deze NIET meer doorverkocht en/of door uzelf of door anderen hergebruikt worden doch dienen deze producten als afvalstoffen verwerkt te worden op de in dit document toegelichte wijze. 14

16 1.8 Welke verplichtingen hebben ondernemingen? De verplichtingen die werkgevers hebben met betrekking tot asbest worden beschreven in het ARAB (zie hoofdstuk II van dit document). Elke werkgever dient zo sedert 1 januari 1995 een asbestinventaris en het eventuele asbestbeheersplan op te stellen. Bij de verwijdering van oud, verweerd asbestcement zou een ondernemer de arbeidsgeneesheer moeten raadplegen. Laatste kan oordelen over de noodzaak om de werknemers te voorzien van de ademhalingstoestellen en andere individuele beschermingsmiddelen. Voor meer info hieromtrent gelieve de administratie Arbeidshygiëne en -geneeskunde ( van het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling te raadplegen. Werkgevers hebben nog andere verplichtingen wanneer ze gevaarlijk asbestafval uit een gebouw of machine willen laten verwijderen. 15

17 2 Voor wie meer wil weten over asbest 2.1 Wat is asbest? Asbest is een verzamelnaam voor een aantal vezelachtige, magnesiumhoudende silicaten die slijtvast, brand- en geluidswerend, (elektrisch) isolerend en vrij goedkoop zijn. Men onderscheidt in hoofdzaak: serpentijnen (plaatvormige silicaten): witte asbest (chrysotiel), komt het meest voor (ca. 90 %) en is het meest hittebestendige type asbest. Chrysotielasbest zou het minst schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid; amfibolen (kettingvormige silicaten): blauwe asbest (crocidoliet), is de gevaarlijkste vorm, vooral in spuitlagen gebruikt, komt volgens sommige bronnen ook in asbestcementplaten voor, toch veel minder frequent dan witte asbest. Blauwe asbest werd tot 1978 wel frequent in buizen van asbestcement aangewend; bruine asbest (amosiet). Eveneens gevaarlijker dan witte asbest. Daarnaast worden ook nog actinoliet, anthofylliet en tremoliet als asbest beschouwd. Rotsformaties die serpentijnen en amfibolen bevatten komen veelvuldig voor doch zelden onder de vorm van asbest in aders. Wanneer dergelijke aders > 1 % van het gesteente vormen is commerciële exploitatie mogelijk. Dit is onder meer zo in Canada, Rusland, Zimbabwe en Zuid-Afrika. De wereldproductie van asbestmineralen bedroeg in het jaar ,9 miljoen ton. Er is jammer genoeg nog voldoende over: de bewezen wereldwijde reserves bedragen 200 miljoen ton. Op microscopische schaal bestaan bruine en blauwe asbest uit rechtere en dikkere vezels dan witte asbest. Witte asbest of chrysotielasbest heeft een pluizig uitzicht. De pluisjes zijn eigenlijk bundels van zeer fijne vezels. De individuele chrysotielvezel heeft een dikte van 002 tot 0,04 µm en is hiermee de dunste natuurlijke voorkomende vezel. ton (x 1000) jaar Rusland China Canada Brazilië Figuur 12: wereldproductie van asbest 16

18 Smeltpunt van de asbestmineralen bedraagt ca C voor witte en bruine asbest en 1200 C voor blauwe asbest. De dichtheid bedraagt ca. 2,4 kg/dm³. Volgende fysische kenmerken maakten asbest tot een gegeerd product: een grote specifieke vezeloppervlakte waardoor asbest gemengd met andere stoffen (vb. cement) een zeer coherente massa vormt; een lage warmtegeleiding en nagenoeg onbrandbaar waardoor asbesthoudende producten bij brandbestrijding worden ingezet; isolerend daar lucht tussen de vezels wordt vastgehouden; trekvast (ca kg/cm²), wegens een structuur gevormd uit grote stabiele moleculen waardoor asbest vaak als verstevigend bindmiddel met andere producten werd gemengd (golfplaten, beton, vinyltegels e.d.). 2.2 Voorkomen en herkenning van asbest Asbest in materialen Waar(in) vindt u het? Asbest wordt 4500 jaar geleden al gebruikt als grondstof voor het pottenbakken. Het Griekse woord asbestos betekende in de oudheid zoiets als onverwoestbaar. Asbest wordt sedert de industriële revolutie op grote schaal gebruikt, het werd o.m. in stoommachines aangewend. De uitvinding van asbestcement door de Oostenrijker Hatscheck dateert van iets later, namelijk uit het einde van de 19e eeuw. Het gebruik van asbest is wijd verspreid: asbest wordt aangetroffen in honderden, mogelijk zelfs duizenden producten. Vroeger bevatte bijvoorbeeld zowat elke dichtingsring van een motor asbest. In Amerika werd crocidolietasbest tussen 1952 en 1957 zelfs gebruikt als filter voor sigaretten ( wat een niet echt aan te bevelen combinatie was. Vanuit humaantoxicologisch standpunt is het onderscheid tussen hecht gebonden asbest (door middel van cement of van kunsthars) en asbest in min of meer losse vorm belangrijk. Asbest is vaak hecht gebonden in/als: golfplaten als dakbedekking (asbestcement, grijsachtig); asbestleien als dakbedekking (vlakke, vierhoekige platen met vaak een blauwachtige kleur); vlakke gevelplaten of binnenschotten, plafonds, platen in schoorstenen (asbestcement, al of niet fel uitwendig gekleurd); gas-, water- en rioleringsleidingen (asbestcement, kenmerk: grijze kleur, vezelige structuur op breukvlakken); bloembakken (asbestcement); koppelingsplaten en remvoeringen van oude voertuigen, van vliegtuigen en in liften; asbesthoudende vinylvloertegels (vaak gebruikt in vochtige ruimten zoals keukens, toiletten, uitzicht: hard, beetje glanzend, vaak met wit "gevlamde" decoratie, deze tegels zijn o.m. te herkennen doordat ze breken wanneer men ze wil buigen); 17

19 asbest als wapening of vulstof in kunststoffen (o.m. bij elektrische installaties als elektrische isolatie); asbest in betonnen vloeren (enkel sporadisch); in bitumen; in brandwerende verven, coatings, lijmen e.d.; Asbest in losse of niet hecht gebonden vorm komt o.m. voor als: spuitasbest (als thermische en akoestische isolatie en als brandwerend materiaal). Spuitasbest werd vaak toegepast voor de bekleding van stalen balken, muren en plafonds in (semi-)openbare gebouwen zoals schouwburgen, auditoria, zwembaden, eetzalen e.d.. Spuitasbest heeft een vlokachtig uitzicht, het asbest is zeer los gebonden, asbestkoord rond leidingen en in kachels (wit tot licht grijs, valt zeer gemakkelijk uiteen); hard geperste isolatieplaten of vloerplaten rond verwarmingsketels en procesinstallaties, in schoorstenen, ventilatiekanalen, in liftkokers, in elektriciteitskasten, in vuilstortkokers (dit plaatmateriaal bestaat uit asbestcement of uit gipsgebonden asbest, kenmerk: grijsachtig); zacht geperste isolatieplaten rond procesinstallaties, rond, in en onder verwarmingsketels, in rookgaskanalen, in liftkokers, in of op deuren (kenmerk: witachtig, 90 % asbest, zeer los materiaal); asbestweefsels in brandwerende kleding en in brandwerende gordijnen; asbestkarton (als dunne, schimmelwerende onderlaag van vinylvloerbedekking in/op keukens, trappen e.d., kenmerk: enkel door analyse als asbest te identificeren); asbesthoudend isolatiegips rond warmte- en stoomleidingen (kenmerk: vezelachtig gips met zeer losse structuur en met asbestgehalte tot 50 %). Er is geen scherp afgebakend onderscheid tussen de begrippen "hecht" en "niet-hecht" gebonden asbestafval. Veel hangt af van de toestand van het materiaal. Zo kunnen asbestcementplaten na 20 tot 30 jaar vaak met de hand verpulverd worden. Producten met gipsisolatie bevatten vaak asbest. 18

20 Benaming Plaats van voorkomen Uitzicht asbestcement afdichtkoord brandwerende plaat Onderlaag van vinylvloerbedekking gevels, rondom schoorsteen bloembakken dakbedekking toiletafvoer afdichting kachelruitjes- en deurtjes, in oude haarden en allesbranders plafonds, trapbeschot, elektriciteitskast, onder cvketels, ketelwanden keukens, trappen (geproduceerd vóór 1993) grijze plaat vaak met eenzijdige "wafelstructuur" vrije dunne plaat, diverse vormen golfplaat met variabele dikte of vlakke leien rond kanaal wit tot vuilgrijs pluizig koord lichtbruin tot geel, voelt zacht aan zeer divers (herkenning moeilijk) Tabel 1. Vaak voorkomende asbesttoepassingen in woningen. (op vind u een tekening met de voornaamste plaatsen in huis waar asbest kan voorkomen) Samengevat blijkt asbest vaak voor te komen in leien/platen van gevels/daken en als isolatie- en brandwerendmateriaal in en rond de technische installaties van gebouwen. Er is expertise nodig voor de visuele herkenning van asbest. Asbest kan bovendien louter visueel ook nooit met 100 % zekerheid geïdentificeerd worden. Een waterdichte indentificatie is enkel in een labo mogelijk met behulp van X-stralen of elektronenmicroscopie. Of een golfplaat asbest al of niet bevat is soms af te lezen op de golfplaat: komt de aanduiding NT (Non asbestos Technology) op de achterzijde van de plaat voor dan betekent dit dat de golfplaat geen asbest bevat. Komen de letters AT op de golfplaat voor dan bevat deze golfplaat zeker asbest. Spuitasbest is één van de gevaarlijkste soorten asbesthoudend materiaal omdat het zeer los gebonden is en slecht hecht aan de drager. Het gebruik in België is verboden sedert De structuren waarop het voorkomt zijn vaak verborgen achter platen e.d. Het spuitasbest is meestal nu al in slechte staat: de minste beroering kan vezels vrijstellen. Gelet op de ingevoerde verboden bij de productie en het gebruik van asbest verschuiven het voorkomen en de ermee samenhangende problemen die asbest kan veroorzaken langzaam van de productiefase en de gebruiksfase naar de fase van de afvalstoffenverwerking. 19

21 Meten van asbest in materialen De concentratie van asbest in een materiaal is een weinig relevante parameter wanneer men moet beslissen om asbesthoudend materiaal al of niet te verwijderen. Het is immers niet de massa in het materiaal maar het aantal vezels per volume-eenheid in de omgevinglucht dat het risico bepaalt. Indien men de concentratie toch dient te meten: Uit vakbekwaamheidsschema s blijkt dat men bij visuele inschatting van hoeveelheden asbest in een materiaal tot een zeer grote spreiding van de schattingen komt en dat men tevens een sterke overschatting maakt van de lage concentraties. Derhalve geven enkel meetresultaten een betrouwbaar beeld van de aanwezige hoeveelheid. Het ministerie van Arbeid en Tewerkstelling erkent laboratoria voor het meten van asbest in materialen ( Indien asbestvezels bewust toegevoegd zijn aan een materiaal zal men het asbest steeds in vrij hoge concentraties terugvinden (meestal aanzienlijk meer dan 1 massapercent). Wanneer men asbestvezels in lage concentraties terugvindt gaat het over een ongewilde vervuiling daar het producttechnisch geen zin heeft om asbest in deze lage concentraties aan een product toe te voegen om het product bepaalde eigenschappen te geven. Naarmate de te bepalen concentratie lager is wordt de invloed van het inhomogeen karakter belangrijker: indien het asbest niet overal in een materiaal in dezelfde concentratie voorkomt (dus inhomogeen voorkomen) dan zal de kans groter worden dat men in een staal geen asbest terugvindt en in een ander staal wel naarmate er minder asbest in het materiaal voorkomt. De meetonzekerheid bij het meten van concentraties asbest in materialen is ook aanzienlijk en bedraagt ongeveer een factor 10 of 1000 %. Meet men 0,1 % kan de werkelijke concentratie net zogoed 0,01 % of 1 % zijn. De massa asbestvezels is geconcentreerd in een beperkt aantal dikke vezel(bundel)s. Het zij echter de fijnere vezels die gevaarlijk zijn bij inademing. Zo kan de massa asbest in een bepaald materiaal laag zijn en toch kan het aantal fijne vezels in het materiaal hoog zijn of vice versa Asbestconcentraties in de omgevingslucht Inleiding Asbest wordt overal in de buitenlucht in geringe doch meetbare concentraties aangetroffen, naast andere minerale vezels. Ca.15 % van de minerale vezels die men in de omgevingslucht aantreft bestaan uit asbestvezels. Men veronderstelt dat de achtergrondconcentratie ongeveer tot keer lager is dan de concentratie asbestvezels die kan optreden in professionele asbestgerelateerde omgevingen. Voor beide situaties worden dan ook verschillende meetmethodes gehanteerd. Bij luchtmetingen die in het kader van de wetgeving voor de bescherming van werknemers worden uitgevoerd (ARAB-wetgeving) hanteert men de 20

22 referentiemethode. De methode is geschikt voor het meten van relatief hoge blootstellingen aan vezels waarvan men kan veronderstellen dat het asbestvezels van een gekende soort betreft (amfibolen of chrysotielen). Bij luchtmetingen waarbij men de achtergrondconcentratie tracht te bepalen (dus de blootstelling waaraan in principe de volledige bevolking in een bepaald gebied kan worden blootgesteld) dient men, gelet op de veel lagere concentraties, veel gevoeliger meetmethodes (electronenmicroscopie) te gebruiken. Resultaten van beide meetmethodes kunnen dan ook nauwelijks met elkaar vergeleken worden. Meetresultaten van asbestconcentraties in de buitenlucht verschillen ook sterk naargelang o.m. de meetmethode en de meteorologische toestand. Wanneer men zich een betrouwbaar idee wenst te kunnen vormen van de bloostelling van de bevolking aan asbest in een bepaald gebied of wanneer men de asbestbelasting tussen verschillende gebieden met elkaar wenst te vergelijken is het dan ook belangrijk om over een groot aantal meetwaarden te beschikken die ingezameld werden over een voldoende lange tijd en bij gevarieerde meteorologische omstandigheden Is meten weten? Metingen van asbest in lucht kunnen zinvol zijn maar zijn op zich niet voldoende: Men ken vb. een luchtmeting in een gebouw uitvoeren om na te gaan of een asbesthoudend materiaal niet in zodanige toestand is dat er een risico is voor de aanwezigen. Zo 'n meting is enkel zinvol wanneer de meetomstandigheden zoveel mogelijk deze tijdens de normale activiteiten benaderen (luchtcirculatie, trillingen e.d.). Soms is een materiaal ook duidelijk gedegradeerd en meet men toch geen asbestvezels in de lucht. Het meten van asbest in lucht moet dan ook kaderen in een risico-evaluatie van de specifieke locatie waar het probleem zich voordoet. Meetwaarden kunnen ook niet zomaar met elkaar vergeleken worden: Concentraties kunnen uitgedrukt worden in gewichtseenheden of in vezels/volume. Methoden waarbij de asbestvezels worden geteld zijn nauwkeuriger dan methoden waarbij de asbestvezels worden gewogen. Analytische balansen hebben immers slechts een nauwkeurigheid tot ca. 1 µg, met vb. de elektronenmicroscoop kan men individuele vezels waarnemen die slechts een fractie van een nanogram wegen. Telmethoden beklemtonen het voorkomen van kleine vezels, in tegenstelling tot gewichtsbepalingen. Dit is een voordeel want: kleine vezels komen in veel grotere mate in de omgevingslucht voor dan grote vezels (met uitzondering van plaatsen in de onmiddellijke nabijheid van emissiebronnen). kleinere vezels zijn gevaarlijker dan grote vezels want beter inadembaar. Bij de telmethodes maakt men gebruik van electronenmicroscopie of optische microscopie. Electronenmicroscopie is de meest betrouwbare doch tevens een dure meetmethode. De methode laat toe om asbestvezels ondubbelzinnig te 21

23 identificeren en de resolutie is voldoende om ook fijnere vezels te meten. Meest performant is de analytische transmissie-electronenmicroscopie. Naast de kostprijs, zijn andere nadelen de soms lange analysetijden, het gebrek aan standaardisatie en het gebrek aan blootstellingsgegevens op basis van deze methodes in epidemiologische studies. Electronenmicroscopie wordt vaak gebruikt bij milieumetingen. Lichtmicroscopische meetmethoden zijn eenvoudiger en goedkoper doch geven minder nauwkeurige resultaten. In arbeidssituaties waarbij men overwegend te maken heeft met veel hogere concentraties asbestvezels (men werkt vaak in gesloten ruimtes waar asbest voorkomt) gebruikt men de optische referentiemethode (membraanfiltratie gevolgd door optische fasecontrastmicroscopie). Deze referentiemethode moet eerder beschouwd worden als een vergelijkende maatstaf voor blootstelling dan als een exacte meting van de concentratie. De referentiemethode is niet geschikt voor het meten van lage blootstellingen zoals in de buitenlucht of in gebouwen met asbest, zelfs in relatief slechte staat, waarbij dit asbesthoudend materiaal niet beroerd wordt: de getelde vezels zullen voor een groot deel uit andere dan asbestvezels bestaan (gipsvezels, textielvezels). Er is geen vaste omrekeningsfactor om analyseresultaten via lichtmicroscopische metingen te vergelijken met analyseresultaten van electronenmicroscopische metingen. De verhouding elektronenmicroscopisch versus lichtmicroscopisch waargenomen vezels kan variëren van 100/1 tot 1/1. Een electronenmicroscopische analyse van één staal kost ca 500 ( BEF, situatie 2001), een analyse via optische microscopie ca. 125 of BEF. De kostprijs per analyse daalt naarmate meer analyses worden uitgevoerd. Een heet hangijzer bij luchtmetingen is ook de vezeldefinitie. De meetmethodes en alle gezondheidsonderzoeken zijn op deze definitie gebaseerd. Volgens mineralogen zou men met deze definitie echter ook veel vezels meetellen die eigenlijk geen asbestvezels zijn. Men zou deze andere vezels in grotere mate uitsluiten mocht men de verhouding lengte/diameter optrekken (mocht men enkel dunnere vezels als asbestvezel beschouwen). De meeste landen en organisaties hechten op dit moment echter nog steeds aan de klassieke definitie van het begrip vezel. Luchtmetingen op plaatsen waar asbesthoudend materiaal louter aanwezig is en verder niet beroerd wordt, hebben meestal beperkte zin met het oog op risico-inschatting. Er is ook nog andere informatie nodig om eventuele maatregelen te kunnen nemen: visuele inspectie van de materialen ter plaatse, beoordeling van de bezettingsgraad en het gebruik van de lokalen en van de waarschijnlijkheid op beschadiging van de asbesthoudende materialen Normen voor lucht De Vlaamse milieuwetgeving bevat geen milieukwaliteitsnorm voor asbest (een milieukwaliteitsnorm geeft de maximaal toelaatbare concentratie aan waarmee een polluent overal in het milieu zou mogen aangetroffen worden). Het Vlarem bevat wel een algemene emissienorm voor asbest die nageleefd moet worden door alle vergunningsplichtige inrichtingen. Deze norm bedraagt 0,1 mg/nm³ (bijlage van het Vlarem). Belangrijk is dat de emissienorm voor 22

24 asbest ook bij het slopen van gebouwen, constructies en installaties gerespecteerd dient te worden (artikel van het Vlarem). De wijze waarop emissies van asbest in de lucht dienen gemeten te worden wordt beschreven in bijlage van het Vlarem. In de milieuvergunning kan opgenomen worden dat de concentratie van het in de emissies voorkomende asbest moet gemeten worden (artikel , 3 van het Vlarem). Ook de verplichte meting van de neerslag in de omgeving (een zogenaamde immisiemeting) kan eventueel in de milieuvergunning opgenomen worden. Volgens het Belgische ARAB mag de concentratie van amfiboolvezels en serpentijnvezels in de werkplaatsen max vezels/m³ respectievelijk vezels/m³ bedragen zonder dat bijkomende specifieke beschermingsmaatregelen nodig zijn. Het meten van de asbestconcentratie in de lucht van de werkplaats dient te gebeuren door een hiervoor door het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling erkend labo ( In Nederland gebruikt men de begrippen verwaarloosbaar risiconiveau (VR) en maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR), het VR werd vastgelegd op 1000 vezelequivalenten/m³ lucht, het MTR werd bepaald op vezelequivalenten/m³ Metingen in Vlaanderen: conclusies Uit een meetcampagne van december 1998 tot december 1999 blijkt dat de normale achtergrondconcentratie in Vlaanderen (de concentratie in open lucht dus) ongeacht het gebied lager is dan 350 vezels/m³. Dit is laag want de analytische detectielimiet bedraagt ca. 100 vezels/m³. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de meetresultaten. De meetwaarden zijn gemiddelden over een jaar. plaats beschrijving concentratie (vezels/m³) concentratie (veq/m³) nabij historische bron vroegere asbest industrie industrieel Gentse kanaalzone stedelijk globaal achtergrond residentieel achtergrond verkeersrijk druk kruispunt Tabel 2. Jaargemiddelde asbestconcentratie (december december 1999) (electronenmicroscopie) 23

25 Uit de tabel blijkt dat men nabij de historische bron (vroegere asbestverwerkende industrie) men vooral de langere, meer schadelijke, vezels aantreft. Er blijkt ook dat aan een grenswaarde van 1000 v/m³ (of 5000 veq/m³) in Vlaanderen haalbaar zou zijn wanneer in de nabije omgeving geen ondoordachte manipulaties op asbest plaatsvinden. Interessant zijn een ook aantal oudere meetwaarden van asbestconcentraties in en rond risicoplaatsen (metingen dateren van 1983) en recentere meetwaarden in de omgeving van 2 stortplaatsen voor inert afval (1997) en van een monostortplaats voor asbest ( ): activiteit/locatie concentratie (vezels/m³) Brusselse tunnels (in het verleden!!) ± slopen van gebouw zonder voorafgaande verwijdering van asbest ongecontroleerd storten (Boom, 1981) bij Vlaamse asbestcementproducent (in het verleden!!) stortplaats voor inert afval 1 stortplaats voor inert afval 2 monostortplaats voor asbest tot tot tot v/m³ /m³ < 200 v/m³ Tabel 3. Concentratie van asbestvezels in de lucht bij risico-activiteiten De gegevens in tabel 2 en 3 suggereren dat er in de buitenlucht een aanzienlijke verbetering is opgetreden. De cijfers kunnen echter niet volledig met elkaar vergeleken worden: de gegevens uit tabel 3 zijn momentopnames: het betrof metingen met korte monsternemingsperioden (enkele uren tot dagen) i.p.v. meer relevante jaargemiddelden. Opmerkelijk is ook dat de concentratie asbest in de omgeving van de stortplaatsen voor inert afval (waar ook asbestcement mag aanvaard worden) en van de monostortplaats voor asbest laag bleek. 24

26 Op basis van het bovenstaande kan men het volgende besluiten: situatie in open lucht: De achtergrondconcentratie in Vlaanderen is buiten risicozones lager dan 350 v/m³. Er kan in het algemeen dan ook niet echt van een risicosituatie gesproken worden. Relevante risico's kunnen enkel nog optreden in of nabij specifieke situaties/locaties zoals bij sloopwerken, in de omgeving van stortplaatsen of rond asbestafvalverwerkers. Bij metingen in de omgeving van stortplaatsen werden echter geen hoge asbestconcentraties gevonden. Op basis van beschikbare gegevens lijkt een grenswaarde van vezels/m³, te meten met transmissie-electronenmicroscopie, een haalbare en ook aanvaardbare grenswaarde voor de maximaal toegelaten concentratie asbestvezels in de omgevingslucht: deze grenswaarde veroorzaakt bij een levenslange blootstelling 1 extra overlijden per mensen. Dit wordt als een maatschappelijk aanvaardbaar risico beschouwd. situatie in binnenruimtes: De concentratie van asbest in de binnenlucht schommelt meestal rond het verwaarloosbaar risiconiveau (VR). Bij de aanwezigheid van losgebonden asbest komen concentraties van rond het maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR) voor. Bij het deskundig verwijderen van asbest komen soms hogere concentraties voor. Bij het ondeskundig verwijderen van asbest komen zeer hoge concentraties voor. Bij het aanbrengen van spuitasbest (verboden sedert 1978) traden zeer hoge concentraties op waartegen het niet mogelijk is zich doeltreffend te beschermen. 25

27 2.3 Waar naartoe met asbestafval Regels over het gebruik van asbest en de verwijdering en de verwerking van asbesthoudende materialen zijn verspreid over verschillende wetgevingen. De wetgeving over asbest is dan ook complex en de bevoegdheid is over verschillende overheden verdeeld. De Federale of "Belgische" overheid is bevoegd voor o.m. productnormering (o.m. de verboden op het gebruik van nieuw asbest) en voor de wetgeving betreffende arbeidsomstandigheden welke beschreven wordt in het ARAB, het Algemeen Reglement op de Arbeidsbescherming. De Vlaamse overheid is bevoegd voor de wetgeving met betrekking tot het leefmilieu en dus o.m. voor reglementering over emissies van asbest in lucht en water en over de afvoer en verwerking van asbestafval. In de Vlaamse milieuwetgeving bevatten het Vlarea (Vlaams reglement betreffende afvalvoorkoming en -beheer) en het Vlarem (Vlaams reglement houdende bepalingen inzake milieuhygiëne) bepalingen met betrekking tot asbest(afval). Belangrijk is wel dat de bepalingen van het ARAB niet van toepassing zijn op privépersonen. De bepalingen van de milieuwetgeving (o.m. het Vlarem en het Vlarea) daarentegen zijn zowel op ondernemingen als op privé-personen. van toepassing. Als privé-persoon mag u dus zelf beoordelen of u het asbest op veilige wijze kan verwijderen. Het wordt u in elk geval sterk ontraden om zonder enige kennis van zaken op eigen houtje asbesthoudende materialen (met uitzondering van asbestcement) te verwijderen. In het algemeen zal u als privé-persoon enkel met asbestcement en eventueel asbestvinyltegels op veilige wijze kunnen omgaan. Eens men het asbesthoudend materiaal uit gebruik genomen heeft en dit materiaal zijn oorspronkelijke functie dus niet meer vervult wordt het materiaal juridisch als een afvalstof beschouwd en dient men het overeenkomstig de Vlaamse milieuwetgeving af te voeren en te verwerken. In onderstaande tabel vindt u de mogelijke verwerkingswijzen van asbestafval. 26

28 type asbest wijze van verwijdering en verwerking benaming hecht gebonden asbestafval verwijdering via erkend verwijderaar * (ARAB, dus NIET voor privépersonen) asbestcement (vb.asbestvinyltegels) ander asbest- (houdend) afval gevaarlijk afval? (Vlarea) NEEN (tot 18 juli 2002) NEEN (tot 18 juli 2002) NEEN NEEN afvoer via erkend ophaler of een geregistreerd vervoerder? (Vlarea) NEEN (tot 18 juli 2002) NEEN (tot 18 juli 2002) voorafgaande conditionering? (Vlarem) NEEN NEEN JA JA JA JA (zie ook tabel 5) bestemming** (Vlarem) vergund stort voor: - inert afval (cat. III) - voor huishoudelijk afval (cat. II) - voor bedrijfsafval (cat. I) - afgifte op een containerpark (***) cat. I stortplaats welke vergund is voor asbestafval cat. I stortplaats welke vergund is voor gevaarlijk asbestafval Tabel 4. De verwijdering en eindbestemming van asbestafval (*) (*) Het ARAB meldt betreffende de verwijdering van asbest het volgende: Afbraak via een erkende verwijderaar is niet nodig voor het verwijderen van oud asbestcement, voor het beperkt herstel van buizen en leidingen waarvan de isolatie asbest bevat en voor het verwijderen van asbest en asbesthoudende materialen die gemakkelijk kunnen worden weggenomen door eenvoudige handelingen zoals losschroeven of uitzagen. (**) Op dit ogenblik is er een studie "stortcriteria voor asbest" aan de gang. Het is steeds mogelijk dat op basis van deze studie de toegelaten bestemming voor bepaalde soorten asbest of asbestcement kan wijzigen. In deze studie wenst men nieuwe criteria te ontwikkelen voor de indeling en de bestemming van de verschillende soorten asbestafval. De criteria zouden meer gerelateerd worden aan het effectieve gezondheidsrisico bij blootstelling aan asbestafval dan op dit ogenblik het geval is. Een mogelijk voorstel is: afval waarvan asbestvezels kunnen loskomen: verpakken en afvoer naar een stortplaats voor huishoudelijk afval (=cat. II); afval dat hoofdzakelijk uit vrije asbestvezels bestaat: cementeren en afvoer naar een stortplaats voor bedrijfsafval (cat. I stortplaats); afval dat bij een normale manipulatie geen asbestvezels vrijstelt: vergunde stortplaats voor inert afval. (***) Containerparken zijn niet verplicht om asbestcement te aanvaarden. Indien men het aanvaardt moet er wel een afzonderlijke container voor het asbestcement moet zijn voorzien (artikel , 3 van het Vlarem). Sommige containerparken hebben op piekmomenten, onvoldoende personeel zodat er geen efficiënte controle is op de zuiverheid van de aangeboden afvalstromen: het is soms nog mogelijk is dat 27