15 jaar ben ik nu zwanger is wat ik blijk te zijn niet wetend wat ik moet met al die pijn

Transcriptie

1 Naam instelling : Stenden Hogeschool Naam student : Anneke Oostra Relatienummer : Studentnummer : CWS begeleider : Ina Smit Opleiding : Stenden Hogeschool SPH deeltijd 4 Datum : 18 maart 2009

2 15 jaar ben ik nu zwanger is wat ik blijk te zijn niet wetend wat ik moet met al die pijn 2 week, 7 kilo afgevallen eten kan ik niet alleen maar braken vijf dagen heb ik om te beslissen ik weet niet wat ik ervan moet maken mijn vriend blijft me steunen maar een keuze gemaakt heeft al abortus is wat hij wil dat ik doe maar ik niet wetend wat ik doen zal een kind is niet gepast zo vroeg maar een abortus evenmin abortus zo onmenselijk een kind vermoorden zonder zin die psychische klap kan ik niet aan abortus staan je hele leven bij wanneer mijn kind dood zal gaan dan weet ik niet wat ik doe met mij tegenslagen heb ik al veel gehad geen geld heb ik voor mijn kind maar ik weet gewoon niet wat ik moet dit is gewoon wat ik er van vind ~...~ Bron: Geschreven op 23 mei 2003 auteur anoniem

3 Samenvatting Deze samenvatting geeft in het kort weer wat dit contractwerkstuk beoogt, hoe het tot stand is gekomen en wat de conclusie en aanbevelingen zijn richting de opdrachtgever. In Friesland zijn tienermoeders die nu door de hulpverlening worden opgevangen, maar die in feite geen hulpverlening nodig hebben, maar wel coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing. Gemeenten en woningbouwverenigingen hebben met deze doelgroep te maken, maar hebben geen specifieke aanpak. In het kader van preventie en de ontwikkeling n.a.v. de Wmo, biedt deze doelgroep mogelijkheden voor het op te zetten leerbedrijf. Uitgangspunt dient te zijn: Empowerment: wat is er mogelijk. Dhr. Gabriël Anthonio (voorzitter Jeugdhulp Friesland). Dit citaat en de vraag om aandacht voor het professionaliseren van Mbo-ers en Hbo-ers is voor de Stenden Hogeschool en het ROC Friese Poort aanleiding om de handen ineen te slaan. Zij hebben het initiatief genomen om een leerbedrijf te ontwikkelen dat aansluit bij bovenstaand citaat. Een samenwerkingsverband ontstond. Echter voor de realisatie van een dusdanig project is een gedegen praktijkonderzoek nodig. Waar ligt de behoefte aan ondersteuning bij tienermoeders en hoe kan zo n project gefinancierd worden? Is het mogelijk om Wmo gelden in te zetten voor een Leerbedrijf gezinsondersteuning tienermoeders (LBGO-tm)? Dit CWS geeft antwoord op deze vragen. Door middel van een inventariserend onderzoek (desk- en fieldresearch) kan er antwoord gegeven worden op de vraagstelling en zijn er aanbevelingen en conclusies gesteld. Uit dit onderzoek blijkt dat de Stenden Hogeschool in samenwerking met verschillende partners uit het werkveld zou kunnen starten met een LBGO-tm. Tevens blijkt dat een 24-uurs voorziening ontbreekt in het huidige hulpverleningsaanbod, terwijl de behoefte aan deze tijdelijke opvang groot is. Door inzet van stagiaires van de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening (SPH) en de opleiding sociaal pedagogisch werker niveau 4 (SPW-4) kan de Stenden Hogeschool werken aan optimalisering van de aansluiting tussen onderwijs en werkveld, zodat tevens aandacht wordt besteed aan de professionalisering van de mbo- en hbo-ers. Als discussie is de discrepantie tussen de maatschappelijke ondersteuning en de centra voor jeugd en gezin gesteld. Met de invoering van de Wmo heeft de gemeente Leeuwarden meer concrete taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning gekregen. Zij heeft de compensatieplicht om de zelfredzaamheid van de tienermoeders te vergroten en krijgt van de overheid een budget ter dekking van een tal van componenten. Twee componenten zijn van toepassing op het project LBGO-tm: - Diensten bij wonen en zorg - Zorgvernieuwingsprojecten Echter meent de gemeente Leeuwarden dat de tienermoeders net zo goed naar de centra voor jeugd en gezin kunnen met hun vragen om informatie en ondersteuning. De behoefte aan een 24-uurs voorziening, een eigen plek om te wonen, is de grootste hulpvraag van de tienermoeders en daarmee een wens van verschillende instellingen. De belangrijkste aanbeveling is dan ook: sla de handen ineen.

4 Inhoud Voorwoord 1 1 Informatie over de opdrachtgever De opdrachtgever Stenden Hogeschool De opleiding SPH 2 Inleiding Aanleiding van het onderzoek 2.2 Inhoudelijke oriëntatie 2.3 Doelstelling van het project Opdrachtformulering Doelgroep 2.4 Vraagstelling Hoofdvraag Deelvragen 3 CWS vorm Onderzoeksopzet 3.2 Onderzoeksmethode 3.3 Databronnen en verzamelingstechnieken Databronnen Dataverzamelingstechnieken 4. Data- beschrijving en analyse van de resultaten Deskresearch Definiëring tienermoeders Geschiedenis Maatschappelijke ontwikkeling Probleem oriëntatie tienermoeders Hulpverleningsaanbod in Friesland methodiek omschrijving Oriëntatie Wet maatschappelijke ondersteuning Vermaatschappelijking 4.2 Fieldresearch Sleutelfiguur Stichting Talant Sleutelfiguur Jeugdhulp Friesland Sleutelfiguur Stichting Ambulante Fiom Respondent Twee tienermoeders Sleutelfiguur Stichting NOVO Groningen Sleutelfiguur Base Groep zorg voor jeugd Groningen 5. Antwoord op de vraagstelling Conclusies Algemene conclusie Conclusie op microniveau Conclusie op mesoniveau Conclusie op macroniveau 5.2 Aanbevelingen Aanbevelingen op microniveau Aanbevelingen op mesoniveau Aanbevelingen op macroniveau 3.3 Discussie 3.4 Persoonlijke visie Databronnen 36 Bijlagen

5 Voorwoord Een ideaalbeeld van tienermoederondersteuning is een dubbelwoning waar aan de ene kant een 'gewoon gezin woont en aan de andere kant de tienermoeder die haar hulp en ondersteuning van de buurvrouw kan krijgen. In november 2008 ben ik me in het kader van mijn afstuderen als Sociaal Pedagogisch Hulpverlener gaan verdiepen in het thema Tienermoeders en de complexe problematiek die hier vaak bij komt kijken. Het onderwerp heeft me sindsdien niet meer losgelaten. Het is nogal wat om als (jonge) tiener zwanger te zijn en een kind te krijgen, geen vrienden of vriendinnen meer te hebben omdat ze je niet begrijpen, geen "eigen" plek te hebben waar je met je kind kunt wonen en het gevoel te hebben van het kastje naar muur te worden gestuurd wanneer je hulp zoekt. Deze problematiek kwam ik tegen in het vooronderzoek. Gedreven en enthousiast ben ik daarna begonnen aan het onderzoek naar de behoefte t.a.v. coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing van tienermoeders en hoe de Stenden Hogeschool in samenwerking met de partners hierop kan aansluiten met een passend aanbod. Het uitvoeren van het onderzoek en het schrijven van mijn scriptie was een boeiend en leerzaam proces waar ik, dankzij de begeleiding van Ina Smit (CWS-begeleider Stenden Hogeschool) en de ondersteuning van Annie Dam (klankbord en medestudent) een voldaan gevoel over heb. Bij deze wil ik iedereen die heeft meegewerkt aan dit onderzoek hartelijk bedanken. Zonder al deze informatie had ik dit onderzoek niet kunnen afronden. Verder wil ik het lectoraat, de kenniskring Social Work & Arts Therapies, bedanken voor de mogelijkheid die mij gegeven is om dit praktijkgestuurde onderzoek te verrichten. Tevens hoop ik dat dit CWS antwoorden geeft aan het projectteam, zodat er voor de tienermoeders die preventieve ondersteuning nodig hebben, een leerbedrijf komt waar ze deze gezinsondersteuning van aankomende professionals kunnen ontvangen. Mijn wens is dat dit werkstuk een positieve bijdrage levert aan de ontwikkeling van het project, zodat er voor beide kanten een positief effect ontstaat en er een ultieme win-win situatie ontstaat. Rest mij nog een ding te vermelden en dat is de grote dank aan mijn gezin, dat gedurende de gehele studie mijn steun en toeverlaat was, zonder de onvoorwaardelijke steun had ik het niet gered. Mannen bedankt! Anneke Oostra SPH DT 4 maart

6 1. Informatie over de opdrachtgever Inleiding: Dit hoofdstuk beschrijft de koppeling met de praktijkinstelling die de opdracht heeft gegeven voor het onderzoek. 1.1 De opdrachtgever. 1 Informatie over de organisatie: Algemene gegevens: Opdrachtgever: Naam organisatie: Opleiding: Het lectoraat, de kenniskring Social Work & Arts Therapies. Stenden Hogeschool. Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Adres: Rengerslaan 8 Postbus CG Leeuwarden Tel: Projectpartners: ROC Friese Poort: Jeugdhulp Friesland Bureau Jeugdzorg Friesland Stenden Hogeschool De Stenden Hogeschool is een internationale school met vestigingen in Leeuwarden, Emmen, Groningen, Meppel, Assen, Doha (Qatar), Bangkok (Thailand) en Port Alfred (Zuid-Afrika). Aan de Stenden Hogeschool studeren circa studenten en werken bijna 1000 medewerkers. Het opleidingenaanbod bestaat uit 3 associate degrees, 19 bacheloropleidingen en 4 masteropleidingen, in de domeinen (Service) Management, Zorg, Educatie, Economie en Techniek. In 2009 opent Stenden een Universiteit in Berlijn. Met de realisatie van Stenden University Berlin is Stenden de enige instelling in Nederland die zowel HBO als Wetenschappelijk Onderwijs aanbiedt. Stenden ontvangt het keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs De opleiding SPH: Als afgestudeerde van de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening werk je vaak met individuele cliënten, maar soms ook met groepen cliënten in instellingen of gewoon in hun eigen leefomgeving. Allemaal hebben ze structurele problemen op verschillende gebieden. Denk bijvoorbeeld aan kinderen die gehandicapt zijn, die met justitie in aanraking zijn gekomen of een ontwikkelingsprobleem hebben. Maar ook aan volwassenen die in psychische of sociale nood verkeren, gehandicapt zijn, problemen ondervinden bij de opvoeding van hun kinderen of zélf met justitie in aanraking zijn gekomen. Als sociaal pedagogisch hulpverlener bied je hulp, zorg, behandeling en begeleiding. Om dit te kunnen doen leer je in de opleiding observeren, rapporteren, relaties aangaan, conflicten hanteren en hoe je een bijdrage kunt leveren aan een behandelprogramma. Het doel van de opleiding is dat iedere afgestudeerde zijn eigen werk kan organiseren, doelgericht en praktisch hulp kan verlenen en kan adviseren. Ook het kunnen werken in teamverband, het onderhouden van externe contacten en onderhandelen, is van belang. 1 < 2

7 2. Inleiding Inleiding: Dit hoofdstuk beschrijft het doel van het contractwerkstuk (CWS) en de aanleiding voor het onderzoek naar de behoefte en de mogelijkheid voor een "leerbedrijf gezinsondersteuning tienermoeders", nader te noemen LBGO-tm. 2.1 Aanleiding van het onderzoek. Dit CWS is mijn afstudeeropdracht. Het bevat informatie over en geeft conclusies en aanbevelingen betreffende: - een behoeftepeiling. - een onderzoek naar mogelijkheden. - inventarisatie van de meervoudige hulpvraag t.a.v. coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing van tienermoeders. Mijn naam is Anneke Oostra. Ik ben vierdejaars SPH deeltijdstudent aan de Stenden hogeschool te Leeuwarden. Daarnaast was ik tot 31 december 2008 werkzaam als coördinator Welzijn in de ouderenzorg en ben ik sinds 1 januari 2009 werkzaam als pedagogisch medewerker in Tjallingahiem, een centrum waar jongeren vanuit een crisissituatie geplaatst worden. Om organisatorische redenen is het niet mogelijk een door de praktijk gestuurd onderzoek te verrichten voor bovenstaande werkvelden. Ik heb via school de mogelijkheid gekregen om onderzoek te doen voor het lectoraat, de kenniskring Social Work & Arts Therapies. Dit toegepaste onderzoek richt zich op de praktische problemen van tienermoeders. Het bevat een inventarisatie van de meervoudige hulpvraag en een onderzoek naar de mogelijkheden binnen de ontwikkelingen in provincie en gemeente. Uitkomsten van dit onderzoek kunnen door de Stenden Hogeschool gebruikt worden om, in samenwerking met verschillende partners uit het werkveld, te komen tot een innovatief aanbod gericht op de preventiezorg voor tienermoeders (sociale innovatie) 2. Met dit initiatief tracht de Hogeschool zijn professionals beter toe te rusten in hun werken met gezinnen die door de complexe problematiek in de samenleving ondersteuning behoeven. Het project sluit aan bij een recente ontwikkeling in de zorg, het zogenaamde proces van vermaatschappelijking. In de inleiding van Moduulboek staat dat het proces van vermaatschappelijking het proces van extramuralisering is, het zolang mogelijk thuis blijven wonen waarbij de benodigde zorg en ondersteuning aan huis wordt geleverd. De inleider wijst op een aandachtspunt in dit proces: de verbetering van de aansluiting tussen vraag en aanbod. Middels een onderzoek wil ik zien te achterhalen wat tienermoeders nodig zijn, zodat de Stenden Hogeschool kan kómen met een passend aanbod. De overheid heeft van deze wijze van zorgverlening een zeer belangrijk speerpunt gemaakt dat uiteengezet is in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Wat deze wet voor het project kan betekenen, neem ik mee in dit onderzoek. 2 Intern document: opzet projectaanvraag leerbedrijf oktober 2008 Auteur Ina Smit. 3 Moduulboek 4.1 Maatschappelijke professionaliteit SPH deeltijd blz 5. 3

8 2.2 Inhoudelijke oriëntatie. In het boek Tienermoeders - preventie, opvang en begeleiding 4, staat in de inleiding een definitie die prima aansluit bij de probleemdefinitie van dit project en het toegepaste onderzoek. De schrijver schrijft hier: Veel jonge ouders redden het, al dan niet gesteund door hun eigen sociaal netwerk, prima met hun kinderen. Niettemin zijn de risico s en kansen op problemen zodanig groot dat vanuit het oogpunt van preventie en het leveren van goede zorg nadere aandacht gerechtvaardigd is. Die nadere aandacht en het professionaliseren van mbo-ers en hbo-ers is voor de Stenden Hogeschool en het ROC Friese Poort aanleiding om de handen ineen te slaan. Zij hebben het initiatief genomen om een leerbedrijf te ontwikkelen dat hierbij aansluit. Jeugdhulp Friesland en Bureau Jeugdzorg geven de noodzaak van professionalisering en certificering van hun medewerkers aan. Zij merken dat medewerkers na een jaar dreigen uit te vallen en willen aansluiten door het geven van juiste informatie over het werk en aangeven wat een medewerker nodig heeft om het werk vol te houden. Een samenwerkingsverband ontstond! In de eerste notulen van een brainstormsessie wordt de meerwaarde van een leerbedrijf als volgt omschreven: "Studenten maken kennis met de echte wereld : contextrijke leeromgeving. Studenten dragen verantwoordelijkheid, draaien volop mee in een organisatie, wat motiverend werkt. Daarnaast worden de medewerkers geprikkeld tot professionalisering, omdat ze studenten moeten coachen". Tevens wordt er tijdens deze brainstormsessie besloten dat het leerbedrijf bij bestaande doelgroepen en structuren moet aansluiten, maar vooral ook innovatief van karakter moet zijn. Vanuit deze gedachte komt dhr. Gabriël Anthonio (voorzitter Jeugdhulp Friesland) met de volgende suggestie. Ik citeer: In Friesland zijn tienermoeders die nu door de hulpverlening worden opgevangen, maar die in feite geen hulpverlening nodig hebben, maar wel coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing. Gemeenten en woningbouwverenigingen hebben met deze doelgroep te maken, maar hebben geen specifieke aanpak. In het kader van preventie en de ontwikkeling n.a.v. de Wmo, biedt deze doelgroep mogelijkheden voor het op te zetten leerbedrijf. Uitgangspunt dient te zijn: Empowerment: wat is er mogelijk. De overheid heeft van deze wijze van zorgverlening een zeer belangrijk speerpunt gemaakt dat is uiteengezet en de Wet maatschappelijke ondersteuning(wmo). Deze wet beoogt preventiegerichte ondersteuning in prestatieveld twee en tevens is het belangrijkste speerpunt: participatie! Met dit onderzoek speel ik in op de maatschappelijke relevantie van de Wmo. Ik denk hierbij aan projecten, waarbij de ondersteuning uit Wmo gelden betaald kan worden. Hoe zijn de Wmo gelden in te zetten bij het LBGO-tm? Dit is wat ik wil onderzoeken. Maatschappelijke ondersteuning valt onder de Wmo en gaat over de ondersteuning en begeleiding die het mensen mogelijk moet maken volwaardig aan de maatschappij deel te nemen en zolang mogelijk zelfstandig te kunnen functioneren. De Wmo is een samenlevingswet: hoe kun je de samenleving met elkaar verbinden? Een korte samenvatting van het doel van de Wmo is: meedoen. Bij de Wmo gaat het vooral om arbeidsparticipatie. Het kabinet noemt de Wmo dan ook een participatiewet. Het gaat niet om de rolstoel, de maaltijden of de huishoudelijke verzorging, maar om het meedoen. Gemeenten bieden, als het echt nodig is, compensatie voor beperkingen in zelfredzaamheid en rusten mensen toe om maatschappelijk te participeren. Dit onderzoek en het mogelijk op te zetten project zou heel goed aansluiten bij deze Wmo. 4 Menger, R. Jbinkoe-Rai, S.(1997),-Tienermoeders- preventie, opvang en begeleiding, Utrecht: SPW. 4

9 Gemeente Leeuwarden mag zelf weten hoe ze beleid maakt voor die prestatievelden, maar is daarbij wel aan wettelijke normen gebonden en moet procedureel aan een aantal verplichtingen voldoen. Het gemeentelijke beleid ten aanzien van maatschappelijke ondersteuning moet in een vier jaarlijks plan worden vastgelegd. Gemeente Leeuwarden kan innoveren op het gebied van preventiegerichte ondersteuning en maatwerk leveren dat afgestemd is op de behoeften en mogelijkheden van haar tienermoeders. Gemeenten mogen de maatschappelijke ondersteuning in principe niet zelf verlenen. Zij moeten hierover afspraken maken met een derde partij, zo zou de gemeente prima kunnen aansluiten bij dit project. Tevens wil ik onderzoek doen naar de praktische problemen van tienermoeders en een inventarisatie maken van hun meervoudige hulpvraag. De rol van de vermaatschappelijking, het zolang mogelijk thuis blijven wonen waarbij de benodigde begeleiding en ondersteuning aan huis wordt geleverd, kan van belang zijn voor de tienermoeders en voor dit onderzoek. Onderzoek doen naar de mogelijkheden van ondersteuning en dienstverlening en een behoefte inventarisatie is daarom een noodzaak. De positieve uitkomsten van dit onderzoek kunnen bijdragen tot het ontwikkelen van een sociaal innovatief plan: een leerbedrijf Gezinsondersteuning voor tienermoeders. 2.3 Doelstelling van het project: 1. Het ontwikkelen van een sociaal innovatief LBGO-tm in samenwerking met de verschillende partners, waarbinnen de student zich optimaal kan ontwikkelen om te kunnen functioneren binnen de actuele complexe hulpverleningspraktijk in regio Friesland. Hierdoor wordt de aansluiting tussen de professional en het werkveld (waarvoor opgeleid) geoptimaliseerd Tienermoeders preventiegerichte begeleiding of ondersteuning (coaching) bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing bieden Opdrachtformulering: 1. Onderzoek hoe de Wmo gelden in te zetten zijn voor een LBGO-tm. 2. Onderzoek (middels schriftelijke enquête en interviews en good practices) welke behoefte er is t.a.v. coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing Doelgroep: Tienermoeders in regio Friesland. Subdoelgroep : Toekomstige professionals. 2.4 Vraagstelling Hoofdvraag: Welke behoefte t.a.v. coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing. hebben de tienermoeders in de provincie Friesland en hoe kan de Stenden Hogeschool in samenwerking met de partners hierop aansluiten met een passend aanbod? 5 Intern document: opzet projectaanvraag leerbedrijf oktober 2008 Auteur Ina Smit. 5

10 2.4.2 Deelvragen: - Zijn er cijfers bekend betreffende het aantal tienermoeders in Noord- Nederland? - Zijn er in Noord-Nederland tienermoeders die wensen hebben op het gebied van coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing? - Welke vorm van zorg en dienstverlening (voorzieningen) is aanwezig voor tienermoeders in Noord-Nederland. - Zijn er specifieke behoeften en/of zorgvragen? - Op welke manier zou de Stenden Hogeschool in samenwerking met de partners kunnen inspelen op de vraagstelling? Hoe moet een passend aanbod eruit zien? - Wat kan de Wmo voor het project Gezinsondersteuning voor tienermoeders betekenen? - Wat is de invloed van de ontwikkeling vermaatschappelijking op het project? 2.5 Opbouw CWS: In het eerste hoofdstuk van dit CWS vertel ik iets over de opdrachtgever. In hoofdstuk 2 beschrijf ik de aanleiding van dit onderzoek met de daarbij behorende centrale vraagstelling, de doelstelling van het project en de opdrachtformulering. In hoofdstuk drie beschrijf ik de onderzoeksopzet, de onderzoekmethode en de wijze waarop databronnen en dataverzamelingstechnieken zijn ingezet in dit onderzoek. Hoofdstuk vier beschrijft de kern van dit CWS en geeft een beschrijving en analyse van de resultaten uit desk- en fieldresearch. Het laatste hoofdstuk, hoofdstuk vijf, geeft antwoord op de vraagstelling door middel van het beschrijven van de conclusies en aanbevelingen op micro -, meso - en macroniveau naar aanleiding van desk- en fieldresearch. Tevens is hier de discussie opgenomen en sluit ik af met mijn eigen visie op de tienermoederproblematiek. 6

11 3. CWS vorm Inleiding: Dit hoofdstuk beschrijft de onderzoeksopzet die gericht is op een behoefte en inventarisatie. De onderzoeksmethode is verdeeld in desk- en fieldresearch. Tevens beschrijft dit hoofdstuk de databronnen en de verzamelingstechnieken. 3.1 Onderzoeksopzet. Dit contractwerkstuk (CWS) richt zich op een behoefte-inventarisatie onder tienermoeders in Friesland en een inventarisatie van de mogelijkheden binnen de Wmo. Voor het onderzoek en de opbouw van het CWS gebruik ik de structuur en de methodes die in het boek van Dhr. J. Verhaar 6 en van Ferdie Michelbrink 7 beschreven wordt. Dhr. J. Verhaar noemt het rapport dat geschreven wordt na zo n onderzoek een onderzoeks- en adviesrapport. Michelbrink beschrijft het als een ontwikkelingsonderzoek. Het onderzoek begint met de vraag van het lectoraat beschreven in de opdrachtformulering (zie 1.3.1). Na de probleemoriëntatie is de vraagstelling uitgewerkt en aan de hand van de deelvragen is er een plan van aanpak opgezet voor desk- en fieldresearch (gegevensverzameling). Deze gegevens zijn verwerkt, geordend en geanalyseerd, en hieruit voortvloeiend kom ik met een conclusie en geef ik advies aan de Stenden Hogeschool, gebaseerd op de uitkomsten van de behoeftepeilingen en de inventarisatie. 3.2 Onderzoeksmethode. Voor de onderzoeksmethoden maak ik gebruik van: 1. Fieldresearch: Fieldresearch richt zich op eigen onderzoek. Hiervoor is gebruik gemaakt van een respondentenonderzoek middels open interviews (kwalitatief onderzoek). Het open interview is een persoonlijk gesprek met respondenten, waarin door middel van het stellen van open vragen informatie wordt verzameld. Dit is vooral een verkenning op het probleem, die geleid heeft tot een analyse van de behoefte. Het respondentenonderzoek is gebruikt voor verdieping: welke behoeftes liggen er en hoe zou men die bevredigd willen zien, wat voor voorzieningen zijn al aanwezig? Tevens breng ik de huidige stand van zaken in beeld. 2. Deskresearch: Deze richt zich op het onderzoeken en analyseren van bestaande informatie. Het onderwerp Vermaatschappelijking is onderzocht om er zo achter te komen of dit ook invloed heeft op het project. Tevens is er onderzoek geweest naar de mogelijkheden binnen de Wmo, zodat Stenden en partners kunnen aansluiten met een passend aanbod. Het analyseren van cijfergegevens is eveneens een onderdeel van dit onderzoek. Ook is er onderzoek verricht naar het systeemgericht werken en hoe dit is in te zetten als begeleidingsmethode. Tenslotte is het thema empowerment (competentievergroting) onderzocht om antwoord te geven op tevoren gestelde vragen. 6 Verhaar, J. (2006), Projectmatig werken, Boom onderwijs. 7 Michelbrink, F. (2007), Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn, Amsterdam: SPW. 7

12 De centrale vraagstelling is onderzocht op micro-, meso- en macroniveau. Concreet: Microniveau: Het uitgangspunt is hier de behoefte van de tienermoeder aan coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing. Mesoniveau: Het uitgangspunt is hier de vraag hoe kan de Stenden Hogeschool in samenwerking met de partners op de complexe hulpvraag van de tienermoeders aansluiten met een passend aanbod? Macroniveau: Het uitgangspunt is hier de maatschappelijke relevantie van de Wmo en de verantwoordelijkheid van de gemeente Leeuwarden voor preventiegerichte ondersteuningen. Vraagstuk hierbij is hoe deze "Wmo gelden" in te zetten zijn bij het LBGO-tm. 3.3 Databronnen en Dataverzamelingstechnieken Databronnen In dit CWS is gebruikt gemaakt van drie verschillende databronnen om aan de benodigde informatie te komen: 1. Individuele personen 2. Documenten 3. Mediaproducten De eerste databron is die van individuele personen. Er is gekozen voor twee respondenten en vijf sleutelfiguren. De respondenten zijn twee tienermoeders die hun medewerking hebben verleend aan dit onderzoek na een oproep op de site Daarnaast zijn er nog een aantal sleutelfiguren. Dit zijn personen die gekozen zijn wegens hun kennis en expertise betreffende tienermoeders en "leerbedrijf". De eerste sleutelfiguren, twee werknemers van Stichting Talant, zijn gekozen om hun expertise op het gebied van "leerbedrijf". Het doel van dit bezoek was: inzicht krijgen in het reilen en zeilen van een leerbedrijf. De andere sleutelfiguren van Stichting NOVO Groningen, Jeugdhulp Friesland, Stichting Ambulante Fiom, en de Base Groep Groningen zijn, zoals genoemd, uitgekozen om hun expertise betreffende tienermoeders. Het doel van deze bezoeken was de beantwoording van de deelvragen. De informatie is verwerkt in 4.2 Fieldresearch. De tweede databron bestaat uit reeds bestaande documenten, brieven, verslagen van vergaderingen en beleidsnota's. In dit CWS heb ik gebruik gemaakt van de brief van de minister van Jeugd en Gezin, een brief aan de Voorzitter van de tweede kamer der Staten Generaal 8 Op 16 november 2007 schreef de minister deze brief waarin hij aandacht vraagt voor preventie en beschikbaarheid van opvoed- en gezinsondersteuning voor alle kinderen en gezinnen die daar gebruik van willen maken. Tevens heb ik gebruik gemaakt van interne documenten en notulen van verschillende vergaderingen van de projectgroep Boeiend en bindend. De positieve uitkomsten van dit onderzoek kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van het LBGO-tm. De derde databron is die van de mediaproducten, de elektronische en gedrukte media. In dit verslag is veel gebruikt gemaakt van deze mediaproducten, ze zijn opgenomen in de literatuurlijst. Er is een literatuuronderzoek gedaan om een definiëring te maken voor de doelgroep, maar ook naar de Wmo en de invloed van vermaatschappelijking op het project. Er zijn bestaande documenten onderzocht op de waarde die systeemgericht werken heeft voor de begeleiding van tienermoeders. De uitwerking van al deze gegevens is te vinden onder deskresearch < ikregeer.nl/document/kts > 3 februari

13 3.3.2 Dataverzamelingstechnieken. In dit CWS heb ik gebruik gemaakt van twee dataverzamelingstechnieken: 1.Ondervragen 2.Inhoudsanalyse Het ondervragen. Ik heb deze techniek gebruikt om bij respondenten en sleutelfiguren gegevens te verkrijgen. De ondervraging bij de respondenten (twee tienermoeders) is een schriftelijke ondervraging geweest. Ik heb een aantal vragen op de site gezet, waarna bezoekers zelf konden kiezen of ze wilden reageren. Deze wijze van onderzoeken is gekozen, omdat veel tienermoeders graag anoniem willen blijven en ze nu een keus hadden om mee te doen. Uiteindelijk hebben twee van hen gekozen om de vragen te beantwoorden en deze heb ik verwerkt in 4.2. Bij de sleutelfiguren is gebruik gemaakt van een 'open interview', ook wel het 'kwalitatief interview' genoemd. Hiervoor is voor gekozen omdat deze techniek aansluit bij mijn persoon. Ik wilde graag in gesprek komen zonder gesloten vragen en kon op deze wijze gegevens verzamelen die nodig waren voor het onderzoek. De inhoudsanalyse De inhoudsanalyse is een techniek die ik gebruikt heb om informatie te verzamelen en te bewerken uit documenten, teksten, elektronische media, boeken en kranten. Deze techniek heb ik toegepast in het theoretisch kader op de literatuurstudie rond systeemgericht werken, om (zoals genoemd is bij databronnen) de waarde hiervan te onderzoeken voor de begeleiding van tienermoeders. Daarnaast is deze analyse nog eens toegepast op bestaande documenten en literatuur rond de Wmo en de invloed van vermaatschappelijking op het project. Voor de verwerking van databronnen en dataverzamelingstechnieken is het boek van Ferdie Migchelbrink gebruikt: Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn 9. 9 Michelbrink, F. (2007), Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn, Amsterdam: SPW. 9

14 4. Data: beschrijving en analyse van de resultaten. Inleiding: Dit hoofdstuk geeft het toegepaste onderzoek weer, deskresearch geeft de verworven informatie en literatuur studie weer als antwoord op de deelvragen en fieldresearch beschrijft de informatie verkregen van de diverse respondenten. 4.1 Deskresearch. Om te starten met het onderzoek naar de behoefte van tienermoeders aan coaching bij wonen, opvoeding, verzorging en scholing is het noodzakelijk eerst te definiëren wat er in dit CWS bedoeld wordt met een tienermoeder. Verder bestaat de deskresearch uit een aantal onderdelen die onderzocht zijn om antwoord te geven op de deelvragen en de centrale vraagstelling: De tienermoederproblematiek, de geschiedenis en de huidige problematiek. De organisaties die zich in Friesland bezig houden met het fenomeen tienermoeders. De methodiek die gebruikt wordt bij de begeleiding van tienermoeders. De Wmo en de financiële mogelijkheden voor projectrealisatie. De invloed van vermaatschappelijking Definiëring tienermoeder. In veel gemeentelijke statistieken (kinderen in tel) wordt uitgegaan van de volgende definitie: Een tienermoeder is een meisje dat voor haar 20 e haar eerste kind heeft gekregen. De meeste instellingen (vb.: Stichting Ambulante Fiom) die hulp en steun bieden aan jonge moeders hanteren een andere grens: "Kwetsbare jonge moeders tot en met 23 jaar 10. In dit onderzoek heb ik daarom ook deze grens aangehouden. Kortom: Een tienermoeder is een kwetsbare vrouw die voor haar 23 e haar eerste kind heeft gekregen Geschiedenis: Het eerste tienermoederhuis 11 Offerman begint in haar boek de situatie van tienermoeders van eind 18 e eeuw en begin 19 e eeuw te beschrijven. Ze vertelt dat tot ver in de jaren 1900 de ongehuwde vrouwen met of in verwachting van een kind een kwetsbare groep in de samenleving vormden. Als de vrouwen zwanger waren werden ze vaak moreel veroordeeld en emotioneel uitgestoten door de familie. Ze noemde zo n vrouw: "een gevallen vrouw". Deze vrouwen waren voornamelijk aangewezen op hulp van kerkelijke en particuliere instellingen. In 1903 ontstond zo het eerste 'thuis voor ongehuwde moeders en onverzorgde zuigelingen van alle gezindten, genaamd 'Tehuis Annette'. De eerste zorg aan de tienermoeder (toen ongehuwde vrouwen) bestond uit 'bemoedering, een persoon vervult de moederfunctie en biedt hierdoor welbevinden, geborgenheid en veiligheid. Rond 1955 werd de verzorging voor deze moeders professioneler, de doelstelling werd: Moeder en kind moeten leren zichzelf te redden. We noemen dat tegenwoordig zelfhandhaving bij de tienermoeder. Nu anno 2009 bestaat deze doestelling voor de meeste instanties en instellingen die met de tienermoeders te maken krijgen nog steeds. In de huidige samenleving is het van groot belang dat de tienermoeders, die behoefte hebben aan ondersteuning bij wonen, werk, scholing en opvoeding, leren zichzelf te redden. 10 < voor werkstukken.pdf > datum bezoek Offerman,H.(2005), Andere meiden andere tijden..?, 100 jaar hulp aan ongehuwde moeders, Amsterdam: SWP. 10

15 4.1.3 Maatschappelijke ontwikkeling De maatschappelijke ontwikkeling en relevantie rond het fenomeen tienermoeders groeit. Dit maakt het cijfermateriaal over het aantal tienermoeders duidelijk. "De laatste jaren worden in Nederland tussen de 4000 en 4500 meisjes tussen de 15 en 19 jaar zwanger, dat is 10 per 1000 meisjes in die leeftijdsgroep. Van iedere tien zwangerschappen worden er zes uitgedragen, de andere vier eindigen in een abortus. Er worden dus jaarlijks ruim 2000 meisjes voor hun 20ste jaar moeder. Slechts een enkele keer wordt een kind afgestaan ter adoptie. Volgens zeer globale schattingen wonen er rond de 4000 en 8000 tienermoeders in Nederland." 12 In onderstaande grafiek is te zien dat er in Leeuwarden 31 tienermoeders waren in de periode 2000 t/m Dit wil overigens niet zeggen dat deze ook allemaal ondersteuning behoeven. Aantal tienermoeders, per gemeente (2000 t/m 2008) tot en met de leeftijd van 18 jaar. Bron: CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerking Jeugdmonitor Fryslân Probleemoriëntatie tienermoeders: De problemen die tienermoeders ondervinden zijn complex. Jonge vrouwen (soms nog meisjes) worden zwanger tijdens hun eigen ontwikkeling naar volwassenheid en meestal kan er gesproken worden over een ongeplande zwangerschap. De schrijver van het projectplan Jonge moeders in Groningen 13 schrijft dat de problematiek van tienermoeders zich vaak bevindt op verschillende leefgebieden. Door de versnippering van de hulpverlening zijn er vaak meerdere instellingen betrokken bij de begeleiding van dezelfde moeder. In dit projectplan worden de praktische en materiële knelpunten benoemd als huisvesting, financiën, werk en veiligheid. Vaak schuilt hier psychosociale problematiek achter, zoals sociaal isolement, huiselijk geweld en moeilijk kunnen omgaan met verantwoordelijkheden en de zorg voor zichzelf en het kind. De schrijver stelt tevens het probleem dat tienermoeders vaak ongewild in een sociaal isolement komen: school drop-out, geen of weinig sociale contacten, beperkte mobiliteit, weinig financiële middelen en onbekendheid met hulpverleningsinstanties, dragen bij aan de vrijwel onmogelijke positie om zelfstandig te functioneren. 12 Statistisch jaarboek 2000 (CBS) 13 Projectplan Informatie- en ontmoetingspunt Jonge Moeders Groningen, september

16 In de media is de laatste twee jaar veel aandacht voor tienermoeders. Op de website 14 staat een artikel van Eva Brussard (geplaatst op ) dat volledig gewijd is aan de problematiek bij tienermoeders. Zij schreef in haar artikel dat er voldoende redenen zijn waarom een tienermoeder goede begeleiding en hulp nodig heeft. Zij geeft duidelijk aan te beginnen met een dak boven het hoofd "want zonder dat kan zij niks beginnen". Eva Brussard tevens schrijfster van het boek: "Van alleen naar twee" en Silvie Raap, winnares van o.a. de Joke Smit-prijs 2002 en oprichtster van het informatie en expertise centrum Steady, zetten een stelling neer die de maatschappelijke relevantie van de tienermoeder problematiek onderschrijft: "Een tienermoeder kan zich alleen openstellen voor een toekomst wanneer ze een dak boven haar hoofd heeft, erkenning krijgt voor haar keuze en naast goede begeleiding financieel kan rondkomen". De site geeft de problematiek van de tienermoeders zeer duidelijk weer. Ze geven aan dat er tienermoeders en -vaders zijn, die prima in staat zijn om met de zwangerschap en de daarbij behorende zaken om te gaan. Tevens geven ze aan dat er naast deze groep, ook een aantal tienermoeders is, die door de familie wordt opgevangen en relatief weinig problemen ondervindt. Volgens deze site is er echter een grote groep tienermoeders die uit "multi-problem" situaties komen. Een groot knelpunt is volgens deze bron dat er te weinig huisvesting is voor tienermoeders en hun kinderen. Er wordt duidelijk aangegeven dat de bestaande opvang niet alleen onvoldoende is, maar ook dat het niet aansluit bij de behoeften van de tieners. "Opvang voor tienermoeders dient uitgebreid te worden" is de slogan die als probleemstelling neergezet kan worden, met als doel dat de tienermoeder zo snel mogelijk zelfredzaam wordt, beschikking heeft over een sociaal netwerk en haar eigen opvoedingskwaliteiten kent Hulpverleningsaanbod in Friesland: Het huidige hulpverleningsaanbod aan tienermoeders is versnipperd. Iedere instelling biedt een stukje van de zorg die moeder en kind nodig hebben. In Leeuwarden zijn 17 instellingen die een preventie-, zorg- of ondersteuningsaanbod in hun pakket hebben en direct of indirect met deze doelgroep bezig zijn, te weten: 1. Vereniging ter bescherming van het ongeboren kind (VBOK): Besluitvormingsgesprekken, begeleiding bij afstand ter adoptie, opvang in het VBOK huis (niet in Friesland aanwezig). 2. Jeugdgezondheidszorg(JGZ): Zwangerschapscursus, consultatiebureau, stevig ouderschap (project voor moeder die onder speciale omstandigheden hun kind groot brengen), pedagogische thuishulp, themabijeenkomsten speciaal voor jonge moeders. 3. Jeugdhulp Friesland: Het project "De nieuwe gezinscoach", begeleiding en ondersteuning thuis. 4. Kraamzorg: Bij Samenzorg kraamzorg zal er speciaal bij jonge ouders een en dezelfde kraamverzorgende de gehele kraamperiode aanwezig zijn. 5. Leger des Heils - Stabiel: Langdurige intensieve gezinsondersteuning, gericht op multiproblem -gezinnen. 6. Limor: Helpt mensen die moeilijkheden hebben met het onderhouden of opbouwen van een eigen bestaan, door middel van thuisbegeleiding, woonvoorzieningen of crisisopvang. 7. Welzijnorganisatie MOS: Een tienermoedergroep voor moeders tot 20 jaar die graag met andere jonge moeders in contact willen komen. 14 < > bijlage 2 12

17 8. Stichting ambulante Fiom: Besluitvormingsgesprekken, zwangerschapscursus voor jonge aanstaande moeders, jonge moedergroep, jonge vadergroep. 9. GGZ Fryslân. Voor tienermoeders is expertise aanwezig op het gebied van behoeften van jonge kinderen, wat is er nodig voor een gezonde ontwikkeling, wat hebben tieners nodig en hoe is dit te combineren met een zwangerschap, begeleiding van de moeder-kind relatie. 10. Stichting Hulp en welzijn Leeuwarden: In samenwerking met de Fiom Jonge moeder en vadergroepen, en opvoedingsondersteuning. 11. Stichting maatschappelijke ondersteuning (SMO) Fryslân: Huis voor jongeren, woon- en trainingsvoorziening voor jongeren die thuis- en dakloos zijn. 12. Stichting maatschappelijk werk Fryslân: Oudercursus 'Opvoeden en zo', cursus creatief leren rondkomen, training voor jong volwassenen. 13. Stimezo: Hier kan men terecht voor hulp op het gebied van ongewenste zwangerschap. 14. Vereniging Humanitas: Home-startproject voor opvoedingsondersteuning. 15. Friesland College: Oriëntatietraject jonge moeders, oriëntatie op scholing gespecificeerd op de jonge moeder. 16. Verslavingszorg Noord Nederland (VNN): Voorlichting, advies en eventueel hulp bij drank- en drugsgebruik van de zwangere tienermoeder. 17. Fier Friesland: Een blijf-van-m'n-lijf-huis, dit is een veilig onderkomen voor vrouwen en hun kinderen die op de vlucht zijn voor bedreiging en geweld. De tienermoeder die hier mee te maken krijgt kan voor dit hulp- en ondersteuningsaanbod in aanmerking komen. Bron:Sociale kaart Friesland Netwerk rondom tienerouders 15 Een stroomschema van alle hulpverlenende instanties in Friesland is toegevoegd als bijlage: Doordat het hulpverleningsaanbod versnipperd is, is er geen 24-uurs voorziening die tijdelijk deze tienermoeders opvangt en die, vanuit een methodiek gericht op de tienermoeder en haar problematiek, begeleiding en ondersteuning aanbiedt. Dit heeft vaak te maken met het feit dat de tienermoeders niet precies in de doelgroep van de instelling vallen. Hierdoor voelt niemand zich geheel verantwoordelijk. Dit is een reden waardoor er nu tienermoeders tussen wal en schip dreigen te vallen. Overzicht 24-uur voorzieningen voor tienermoeders Provincie Groningen en Friesland: Groningen 1. Base Groep: Tienermoederopvang tot 18 jaar. 2. ST- toevluchtsoord Vrouwenopvang ook plaatsen voor tienermoeders. 3. Stichting christelijk begeleid en beschermd wonen 'Het mosterdzaad'. Begeleiding voor aanstaande tienermoeders met hun kind. Friesland Niets Bron: Mw. A. Blom Manager Ambulante thuisbegeleiding Base Groep Groningen. 15 Document: Fries Netwerk Tienermoeders (2008) Sociale kaart Friesland netwerk rondom tienerouders. 13

18 4.1.6 Methodiek omschrijving In deze paragraaf is de methodische verantwoording voor het systeemgericht werken onder tienermoeders beschreven. Onderstaand gedicht geeft de kern van het waarom van systeemgericht werken weer. Het distelzaad Ik hoorde een vrouw; zij zeide tot haar kind, zómaar op straat: 't Was heel wat beter als jij nooit geboren was. Het zei niets terug, het was nog klein, maar het begon ineens sleepvoetig traag te lopen; als een die in ballingschap een juk met manden torst en radeloos merkt dat zij zwanger is. In Babylon misschien of Ninevé. Ja, het was zwanger, zwanger van dat woord. Dat was, in duisternis ontkiemd, op weg: tot in het derde en vierde nageslacht. Bron: Ida Gerhardt 16 Het fundament van het project en van dit CWS vindt zijn basis in de systeemtheorie, het systeemgericht werken. Uitgangspunt is het maatschappelijke vraagstuk sociale onthechting van tienermoeders. Door te werken aan het verbeteren van verbanden, kan sociale uitsluiting worden voorkomen (richten op preventie). Het belang van het hebben van sociale relaties (het sociale netwerk) is hiervoor erg groot. Daarom wordt in hulpverlening altijd waar mogelijk het sociale systeem rondom de tienermoeder erbij betrokken. Reden hiervoor is dat er minder kans is op problemen naarmate de sociale steun groter is. Deze methodiek wordt systeemgericht werken genoemd. Offerman stelt: "Op jonge leeftijd moeder worden is niet per definitie een probleem" (H. Offerman, 2005: 69 ) 17 Volgens haar hangt dit nauw samen met de steun die zij krijgt vanuit haar familie of netwerk, van de mate van stabiliteit in de relatie met de vader van het kind en het voorhanden zijn van voldoende financiële middelen. Bij veel tienermoeders ontbreek het vaak aan bovengenoemde beschermende factoren. Offerman schrijft dat de relatie met de vader al vaak verbroken is, dat contacten met de familie conflictueus zijn en de financiële positie van de jonge moeder vaak zwak is. "Soms heeft zij al aanzienlijke schulden". Daarom is het bij de start van een LBGO-tm van groot belang om in te steken op het systeemgericht werken. Immers een goed draaiend en betrouwbaar systeem rond de tienermoeder maakt haar sterker en is een káns en daarmee van groot belang. Volgens de Stichting Ambulante Fiom 18 heeft systeemgerichte hulpverlening als resultaat dat de tienermoeder met behulp van haar sociale omgeving zelfredzaam is en haar nieuwe situatie accepteert. In Nederland worden per jaar jonge vrouwen voor hun 20 e jaar moeder. Een deel van hen komt in een isolement terecht (sociale uitsluiting) of loopt het risico erin terecht te komen. Het is daarom van belang dat deze moeders leren het heft in eigen hand te nemen: empowerment! 16 van den Eerenbeemt, E.M., & Heusden, A. v. (2005). Balans in beweging. Haarlem: De Toorts. 17 Offerman,H.(2005), Andere meiden andere tijden..?, 100 jaar hulp aan ongehuwde moeders, Amsterdam: SWP. 18 < > bezocht op

19 Systeemgericht werken als methode De systeembenadering geeft geen uitsluitsel over hoe er behandeld moet worden, maar maakt een beschrijving van het systeem mogelijk en kan laten zien hoe het systeem functioneert. Bron: Methodiek Sociaal Pedagogische Hulpverlening pag. 40 Definiëring systeem: Van Dale woordenboek Hedendaags Nederlands geeft drie definities van systeem : 1 de wijze waarop iets is ingericht en de regels die dienen ter instandhouding ervan. 2 een geheel dat volgens bepaalde beginsels geordend, gerangschikt of ingedeeld is. 3 het geheel van handelingen die dienen om een gesteld doel te bereiken. In de sociale hulpverlening spreken we van een geheel dat functioneert als een geheel, door de onderlinge afhankelijkheid van de delen. Veranderingen in een van de delen leidt tot een verandering in andere delen. 19 Bron: Methodiek Sociaal Pedagogische Hulpverlening pag. 36 Systeemgericht werken kent verschillende invalshoeken: samenwerking met het systeem van de cliënt werken aan een gezamenlijk probleeminzicht en aan probleemstrategieën met de cliënt en het cliëntsysteem. (samen)werken aan herstel van het systeem. instandhouding of ontwikkeling van de woon- en leefsituatie. Bron:De creatieve professional pag Systeemtheorie kan gebruik worden om sociale systemen rondom een tienermoeder te beschrijven en hun werking te begrijpen. Door het systeemgericht werken kan het sociale systeem rond de tienermoeder worden geanalyseerd. Op grond van deze systeemanalyse kan er iets gezegd worden over de wenselijkheid om het systeem van te tienermoeder te beïnvloeden. Hierbij zou het preventief kunnen zijn contacten in het systeem rondom de tienermoeder gezamenlijk te verbreken of juist weer op te bouwen: het optimaliseren van het systeem. Na een analyse van het systeem is het mogelijk om interventies voor te bereiden. Hierdoor kan sociale uitsluiting worden voorkomen. "Daarom biedt de systeemgerichte benadering juist een verrijking van het inzicht in de mogelijkheden om alle facetten uit de omging van de tienermoeder aan te wenden voor een succesvolle ondersteuning" (Kloppenburg pag. 46) De methodiek van het systeemgericht werken is een continu proces van: Beschrijven en ordenen: Maak een duidelijke, heldere afbakening: welke leden horen bij het systeem rond de tienermoeder. Analyseren Op zoek naar sterke en zwakken plekken in het systeem: hoe is de beïnvloeding over en weer, worden er doelen gesteld en is het mogelijk aan die doelen te werken. Interventie/bijsturen Systeem beïnvloeden: optimaliseren van het systeem op dusdanige wijze dat de individuele en maatschappelijke positie van de tienermoeder wordt versterkt, zodat ze leert het heft in eigen hand te nemen.(kloppenburg pag. 46) 19 Kloppenburg,R., Heemlaar,M.(1999) Methodiek sociaal pedagogisch hulpverlening, Houten: Bohn Stafleu van Loghum 20 De creatieve professional, (1999) Opleidingprofiel en opleidingskwalificaties SPH. 15

20 Werkwijze systeem Positieve beïnvloeding Negatieve beïnvloeding Rood: de tienermoeder Groen: het systeem rond de tienermoeder dat op deze positief of negatief beïnvloedt. Geel: de systeembeïnvloeding (als continu proces) door middel van beschrijven en ordenen, analyseren en interventie. Systeem gericht werken en empowerment: Stichting Ambulante Fiom geeft aan dat het voor de tienermoeder belangrijk is dat ze leren het heft in eigen hand te nemen: empowerment. Empowerment kan worden gezien als een proces waarbij het systeem rondom de tienermoeder meer of minder invloed krijgt op gebeurtenissen en situaties die belangrijk voor haar zijn. Onderstaand artikel van het Fiom geef duidelijk weer welke positieve invloed empowerment en de systeemgerichte benadering kan hebben op de individuele een maatschappelijke positie van de tienermoeders. Versterken van de individuele en maatschappelijke positie Empowerment en de adolescentie vertonen veel overeenkomsten. Zowel bij empowerment als bij de ontwikkeling tijdens de adolescentie is het belangrijk dat jongeren een positief zelfbeeld ontwikkelen. Een belangrijk aspect van empowerment van tienermoeders is dan ook hen te helpen omgaan met de veranderingen die zij doormaken tijdens de adolescentie. Een sterke positieve identiteit vormt een beschermende factor in het omgaan met negatieve invloeden. Daarnaast zou empowerment van jonge moeders zich moeten richten op deelname aan de maatschappij. Dit geeft de jonge moeders de mogelijkheid vaardigheden te ontwikkelen en kritisch te kijken naar de manier waarop maatschappelijke processen werken en welke rol zij binnen de maatschappij kunnen spelen. Jongeren worden doorgaans niet gezien als een belangrijk deel van de samenleving. Hierdoor kunnen jongeren maar een beperkte invloed uitoefenen op hun toekomst. Door empowerment-methodes kunnen de negatieve gevolgen van de maatschappelijke positie worden tegengegaan. Empowerment van tienermoeders betekent dus meer dan alleen een toename van controle over hun persoonlijk leven. Het betekent ook een verandering van de positie van tienermoeders als groep in de maatschappij. Een onderdeel van de ontwikkeling van kracht is de ontwikkeling van het geloof en vertrouwen in de eigen capaciteiten en mogelijkheden om invloed op de omgeving uit te oefenen. Wanneer tienermoeders zich bewust zijn van de mogelijkheden die zij hebben om bepaalde doelen te bereiken, kunnen zij actie ondernemen om invloed uit te oefenen op hun omgeving. Een veel genoemde manier om de controle over de omgeving te vergroten is het deelnemen aan organisaties of groepen. Samen met anderen sta je sterk. Daarnaast kan het samenkomen van tienermoeders de basis vormen voor een sociaal netwerk. En ook de manier waarop familieleden, buren, vrienden en kennissen steun bieden, zijn van belang voor het proces van empowerment. Tienermoeders kunnen worden gestimuleerd doelen te stellen ten aanzien van onderwijs, carrière en avontuur. Ze leren zowel korte als lange termijn doelen te stellen om hun dromen te bereiken. Bij empowerment wordt vaak gebruik gemaakt van het groepsverband zodat tienermoeders niet alleen staan met hun problemen. Ook leren de tienermoeders binnen de groep respect en kennis te geven én te ontvangen. Binnen de groep krijgen de tienermoeders de gelegenheid relaties op te bouwen met leeftijdgenoten, dat een beschermende factor vormt. Empowerment op individueel niveau heeft te maken met het sterker maken van het individu binnen de eigen sociale omgeving. Voor tienermoeders kan dit betekenen dat zij beter in staat zijn om controle te krijgen over hun leven. Op groepsniveau stimuleert empowerment het verbeteren van de maatschappelijke positie. Dit kan het niet of nauwelijks deelnemen aan het sociale leven tegengaan. Bron: 16