Samenvatting Biologie Thema 1, 2

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Thema 1, 2 Samenvatting door een scholier 3543 woorden 26 februari ,6 178 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie SE deel 1 Thema 1 Ordening B1 Ordening in rijken Taxon (taxa): een groep waarin organismen worden ingedeeld. Taxonomie: houdt zich bezig met de regels van dit ordeningssysteem. Systematiek: houdt zich bezig met het indelen van de organismen volgens dit ordeningssysteem. Indelingscriteria: kenmerken die worden gebruikt bij het indelen in groepen. Tot halverwege de vorige eeuw -> organismen in 2 rijken: planten en dieren. Gebaseerd op zichtbare indelingscriteria. 4 rijken: planten, schimmels, bacteriën en dieren 5 rijken: planten, schimmels, dieren, protisten en moneren Virussen worden niet meegerekend omdat ze niet tot de organismen worden gerekend, ze bestaan niet uit cellen en omdat geïsoleerde virussen geen levensverschijnselen vertonen. Er werden meer kenmerken gebruikt: morfologische, anatomische en biochemische kenmerken. Bij het indelen in het 4-rijkensysteem worden 5 indelingscriteria gebruikt: - aantal cellen (een of veelcellig) - celgrootte (1-10 qm / qm) - bezit van organellen (deel van een cel met eigen functie begrensd door membramen) - bezit van celwanden - Voedingswijze (heterotroof of autotroof) Organische stoffen: zijn afkomstig van organismen of van producten van organismen. Bijvoorbeeld: koolhydraten, vetten en eiwitten. - grote, ingewikkelde moleculen - bevatten altijd 1 of meer C-atomen - daarnaast ook H, O, N, P en S bevatten. Anorganische stoffen: komen zowel in organismen als in de levenloze natuur voor. - kleine, eenvoudige gebouwde moleculen - CO, CO2, H20, NaCl en O2 Pagina 1 van 12

2 Autotroof: zelf voedend, (autos=zelf; trophein=voeden). Ze nemen alleen anorganische stoffen op waarvan ze zelf organische stoffen maken waaruit ze bestaan. Ze hebben geen andere organismen nodig voor hun voedsel. Organismen met chlorofyl dat zich in de chloroplasten (fotosynthese) bevindt zijn autotroof. Fotosynthese: 6H2O + 6CO2 -> C6H12O6 + 6 O2 Heterotroof: ze hebben een ander nodig voor voedsel (heteros=ander). Ze zijn niet instaat organische stoffen te maken uit alleen anorganische stoffen als grondstoffen. Ze gebruiken organische stoffen van andere organismen om daar zelf hun eigen organische stoffen van te maken. Prokaryoten: organisme waarbij een cel geen kernmembraam en dus ook geen celkern bevat. (pro= voor; karyon=kern) Eukaryoten: hebben wel celkernen met kernmembramen. (eu=echt, goed) Afdeling (phyla, phylum), Klasse, Orde, Familie, Geslacht (genera, genus), Soort (species). Gewervelden, zoogdieren, roofdieren, katachtige, panters, tijger Geslacht bestaat uit soorten die zich uit eenzelfde voorouder hebben ontwikkeld. B2 Wat is een soort? Soort: organismen behoren tot dezelfde soort als ze in staat zijn zich onderling voor te planten (natuurlijke omstandigheden) en daarbij vruchtbare nakomelingen voort te brengen. Of de grootste verzameling van populaties waartussen een effectieve uitwisseling van genen plaatsvindt of plaats kan vinden. Er zijn vele twijfelgevallen zoals het paard met de ezel. Kruis je een moeder paard met een ezel -> muildier alleen de vrouwelijke een moeder ezel met een paard -> muilezel nakomelingen zijn vruchtbaar. - Bij eencellige organismen die zich ongeslachtelijk voortplanten (delen) is moeilijk na te gaan welke individuen tot kruising in staat zijn. - Ze kunnen zich niet natuurlijk voortplanten (verschil in grootte) - Diploïde cellen en ongeslachtelijke voortplanting van planten sluiten kruisingen uit. Een soort kan uit verschillende rassen bestaan. Populatie: een groep individuen van dezelfde soort die in een bepaald gebied leven en samen een voortplantingsgemeenschap vormen. De voortplanting tussen deze individuen is een uitwisseling van genen (recombinatie). De uitwisseling van genen tussen individuen van verschillende populaties gebeurt heel weinig. Linnaeus: heeft de wetenschappelijke naamgeving opgezet -> binaire (tweedelige) naamgeving. Iedere soort kreeg een: - Geslachtsnaam; voorop gezet en met hoofdletter - Soortaanduiding; daarachter met kleine letter Vaak wordt er nog achter gezet welke onderzoeker deze naam gegeven heeft. Madeliefje: Bellis perennis L. B3 Bacteriën Microbiologie: tak van de biologie die zich bezighoudt met het bestuderen van bacteriën. Bacteriën zijn: - Prokaryoot Pagina 2 van 12

3 - Bij veel soorten bestaat het erfelijke materiaal slechts uit 1 kringvormig chromosoom. - (planten en dieren -> chromosoom lineair met begin en eind, het DNA-molecuul in het chromosoom ligt spiraalsgewijs opgerold rond duizenden eiwitmoleculen). - Geen eiwitmoleculen in chromosoom. - Elk chromosoom bestaat uit slechts uit 1 groot circulair DNA-molecuul, sommige bacteriën hebben hiernaast ook nog plasmiden -> kleine circulaire chromosomen, hierop bevinden zich genen die resistentie veroorzaken tegen bepaalde gifstoffen. - DNA ligt los in cytoplasma dus makkelijk bereikbaar voor enzymen. In de biotechnologie wordt bij recombinant-dna-techniek geprofiteerd van de gemakkelijke bereikbaarheid van plasmiden. - Ongeslachtelijke voortplanting (deling), voordat dit kan eerst dna-replicatie. - Mitose anders dan bij planten en dieren (spoelfiguren, trek/steundraden) - De kringvormige DNA-molecuul zit vastgehecht aan de celmembraan dit zorgt voor een goede verdeling van het DNA over de dochtercellen. - Onder gunstige omstandigheden kunnen ze zich snel voortplanten -> ziekte veroorzaken (pathogene bacteriën); longontsteking, cholera, tuberculose. - Celwanden bestaan uit peptidoglycaan - Sommige bacterien kunnen een violette kleurstof makkelijk absorberen aan hun celwanden -> grampositief (niet gramnegatief) - Bacterien hebben allerlei vormen: rond, staafvormig, spiraalvormig en met zweepharen. Uitwisseling van genen: - Als bacteriën dna-fragmenten van dode bacteriën buiten de cel opnemen - Conjugatie: bacterie met plasmide -> holle buis gevormd naar andere bacterie en het DNA van de plasmide wordt gerepliceerd -> de kopie van de plasmide verhuist naar de andere bacterie -> beide bacteriën hebben een plasmide. Bacteriën worden door de mens gebruikt bij: - de productie van sommige voedingsmiddelen (o.a. yoghurt, kaas, zuurkool); - de productie van geneesmiddelen en hormonen (met genetisch gemodificeerde bacteriën); - de afvalwaterzuivering en de productie van wasmiddelenzymen Optimalisering: zorgen dat de omstandigheden optimaal zijn. De meeste bacterien zijn heterotroof, ze voeden zich met dode resten van organismen. Cyanobacterien zijn autotroof: ze bevatten chlorofyl en blauwe pigmenten -> waterbloei. Veel bacterien kunnen ongunstige milieuomstandigheden overleven door endosporen te vormen: een endospore bevat DNA en een klein beetje cytoplasma met vrijwel geen water, omgeven door een ondoorlaatbaar, beschermend kapsel (cyste). B4 Schimmels - Geen chlorofyl - Heterotroof: voeden zich met dode resten van organismen - Eencellig: Gisten, planten zich ongeslachtelijk voort door knopvorming: op de cel ontwikkelt een uitstulping, de celkern deelt zich en de uitstulping laat los van de moedercel. - Veelcellig: opgebouwd uit lange draden: schimmeldraden of hyfen (netwerk van hyfen heeft mycelium). Pagina 3 van 12

4 Hyfen scheiden enzymen af, die de voedingstoffen in de boterham verteren. De verteringsproducten worden door de hyfen opgenomen. - Bij de meeste bevatten de celwanden chitine (hoornachtige stof). - Soms zijn de hyfen door tussenschotten verdeeld in aparte cellen (1/2 celkernen) Veelcellige schimmels planten zich voort door haploide sporen: die kunnen ontstaan: - Aan het uiteinde van schimmeldraden die omhoog groeien - In paddestoelen (paddestoel is een compacte massa hyfen) Geslachtelijk en ongeslachtelijk voortplanten: (p ) Geslachtelijke voortplanting vindt plaats als hyfen van twee verschillende mycelia met elkaar in aanraking komen. (cel met 2 celkernen) - Er vindt bevruchting plaats, meestal direct gevold door meiose. Hierbij ontstaan haploide sporen. Ongeslachtelijke voortplanting: spore ontkiemt en een mycelium groeit. Schimmels kunnen ziekten veroorzaken, bv: zwemmerseczeem Schimmels worden door de mens gebruikt bij: - De bereiding van sommige voedingsmiddelen (o.a. kaas, brood, alcohol) - De productie van penicilline (een antibioticum); geneest bacteriële infecties -> verstoort bij bacteriën de vorming van celwanden. B5 Planten - Celwanden om hun cellen die uit cellulose bestaan. - Chloroplasten in hun cellen, die chlorofyl bevatten voor fotosynthese (autotroof). 5 afdelingen: - wieren (algen); boomalg, spiraalwier, blaaswier, diatomeeën. Geen wortels, stengels, bladeren hout- en bastvaten Voortplanting door sporen Eencellig of veelcellig Kunnen andere kleurstoffen in hun cellen hebben Plankton: verzamelnaam voor micro-organismen die in water drijven. Plantaardig: fytoplankton Dierlijk: zooplankton Korstmossen: samenlevingsvormen van schimmels en algen Cellen zijn haploid, tussen bevruchting en meiose diploïd. Geslachtelijk of ongeslachtelijk voortplanten - mossen; levermossen (vochtige, schaduwrijke plaatsen) en bladmossen (grote groepen) Geen echte wortels Wel stengels en bladeren Geen hout- en bastvaten Voortplanting door sporen Sporen ontstaan in een sporendoosje, dat op een steeltje boven het mosplantje uitgroeit Diploïde stadium is kort: mosplantjes en sporen zijn haploid - paardenstaarten Wortels, stengels en bladeren Hout- en bastvaten (vervoer van stoffen voor de plant) Pagina 4 van 12

5 Stengels zijn hol en geleed Voortplanting door sporen Sporen ontstaan in een sporenvormend orgaantje aan het uiteinde van een stengel Bladeren klein en schubvormig, stengel bestaat uit buisjes - varens Wortels, stengels en bladeren Hout- en bastvaten De bladeren zijn groot en meestal ingesneden Voortplanting door sporen Sporen ontstaan in sporenhoopjes aan de onderzijde van bladeren Diploïde stadium veel langer: varenplanten zijn diploïd maar sporen zijn haploid. - zaadplanten Wortels, stengels en bladeren Hout- en bastvaten Voortplanting door zaden Zaden ontstaan in bloemen Zaadplanten zijn diploïd, geslachtscellen zijn haploid. Naakt: zaden tussen schubben van een kegel -> bladeren zijn meestal naaldvorming of schubvorming (naaldbomen en coniferen) Bedenkt: de zaden zitten in de vruchten -> bladeren hebben meestal een platte bladschijf (loofbomen, grassen en de meeste andere kruidachtigeplanten) Wieren en mossen geen systeem van vaten -> klein Vaatplanten: paardenstaarten, varens en zaadplanten. Sporenplanten: wieren, mossen, paardenstaarten en varens. B6 Dieren - geen celwanden - geen chlorofyl dus heterotroof - bijna allemaal diploïd, geslachtscellen haploid - de 2 belangrijkste indelingscriteria zijn: de symmetrie en het skelet Bilateraal (tweezijdig) symmetrisch: hun lichaam is slechts op een manier in twee ongeveer gelijke helften te verdelen. (bij) Radiaal (straalsgewijs) symmetrisch: deze dieren zijn op veel manieren in twee ongeveer gelijke helften te verdelen (holtedieren, zeeanemoon). Asymmetrisch: op geen enkele manier in twee ongeveer gelijke helften te verdelen (pantoffeldiertje) Exoskelet: uitwendig skelet (mossel en insect) Endoskelet: inwendig skelet (inktvis en mens) Ook dieren zonder skelet -> leven meestal in het water (kwal) Dieren worden ingedeeld in 10 afdelingen: - eencellige dieren (pantoffeldiertje, amoebe) asymmetrisch geen skelet Pagina 5 van 12

6 leven in het water (vaak zoet) nemen water op in kloppende vacuolen door osmose geen celwand voortplanten door deling Amoebe kan steeds van vorm veranderen, schijnvoetjes zorgen voor de voortbeweging en voedselopname (fagocytose), de bacterien worden in voedingsvacuolen verwerkt. Onverteerd voedsel weg door celmembraan. Pantoffeldiertjes zijn meer organellen te zien dan bij een amoebe, trilhaartjes zorgen voor voortbeweging en voedselopname (celmond). Aan het eind van de celslokdarm ontstaan voedingsvacuolen, waar vertering van het opgenomen voedsel plaatsvindt. Onverteerd voedsel weg door celanus. Oogdiertje beweegt zich voort door een lange zweephaar, verschil licht en donker (geen chlorofyl en hebben alle kenmerken van dieren). - sponzen asymmetrisch een skelet van naalden tussen de cellen zitten vast op de bodem van de zee - holtedieren (kwal, zeeanemoon) radiaalsymmetrisch meestal geen skelet leven in het water vangen hun prooi met tentakels (vangarmen) - platwormen (lintworm) bilateraal symmetrisch geen skelet het lichaam is lang en dun de dwarsdoorsnede is plat veel soorten leven als parasiet - rondwormen (spoelworm) bilateraal symmetrisch geen skelet het lichaam is lang en dun de dwarsdoorsnede is rond veel soorten leven als parasiet - ringwormen (regenworm) bilateraal symmetrisch geen skelet het lichaam is lang en dun de dwarsdoorsnede is rond het lichaam is gesegmenteerd (opgebouwd uit schijfjes) - weekdieren (slakken, inktvissen, tweekleppigen) bilateraal symmetrisch meestal een schelp of huisje als skelet Pagina 6 van 12

7 Tweekleppige hebben een schelp die uit 2 delen bestond. Slakken hebben een gedraaide schelp Inktvissen hebben een inwendige schelp - geleedpotigen (insecten, spinachtigen, kreeftachtige en duizendpoten) bilateraal symmetrisch een exoskelet van chitine de kop draagt ogen en antennen Duizendpoten: lichaam opgebouwd uit segmenten, elk 1 of 2 paar pootjes. Kreeften: lichaam gedeeltelijk opgebouwd uit segmenten, 10 poten of scharen, skelet bevat ook kalk. Spinachtigen: geen segmenten, 8 poten Insecten: kop (ogen en antennen), borststuk (6 poten/vleugels) en achterlijf, metamorfoses. - stekelhuidigen (zee-egel, zeester) radiaal symmetrisch een endoskelet van kalk de huid is bedenkt met stekels of knobbels leven op de bodem van de zee - gewervelden (vogels, zoogdieren, amfibieën, reptielen en vissen) bilateraal symmetrisch een endoskelet (geraamte) met een wervelkolom eigenlijk onderdeel van de chordadieren, 1 daarbuiten: lancetvisje Chorda: een stevige staaf van kraakbeen aan de rugzijde. (bij de embryonale ontwikkeling) Thema 2 Evolutie B1 De evolutietheorie Evolutie: de ontwikkeling van het leven op aarde, waarbij soorten ontstaan, veranderen en of verdwijnen. (19de eeuw) Tot die tijd geloofde vele in generatio spontanea. (pasteur > onjuist) Tegenover de evolutietheorie staat creationisme, de schepping volgens de bijbel. Jean de Lamarck geloofde in geleidelijke verandering van soorten, hij geloofde dat giraffe die hun nek strekte deze toenemende lengte doorgaven aan hun nakomelingen. Dit bleker later onjuist. Charles Darwin de grootste engelse evolutie onderzoeker. Het neodarwinisme/neodarwinistische evolutietheorie gaat uit van diversiteit (verscheidenheid) in genotypen, natuurlijke selectie en soortvorming door reproductieve isolatie (er vindt een lange tijd geen voortplanting plaats tussen individuen van verschillende populaties). Behalve recombinatie bij het geboren worden van nakomelingen (geslachtelijke voortplanting), zijn er ook mutaties die invloed hebben op de evolutie. Door deze twee invloeden is er een grote diversiteit aan genotypen binnen een populatie. -> Fenotypen Draagkracht: voor hoeveel organismen het kan zorgen (genoeg aan voedsel en ruimte) Survival of the fittest: natuurlijke selectie, alleen de sterkste overleven. Soms krijgt een organisme een grotere overlevingskans door een mutatie, deze mutant geeft de mutatie door aan zijn nakomelingen. Door mutaties, recombinatie en natuurlijke selectie kunnen op den duur Pagina 7 van 12

8 soorten veranderen. De selectiedruk, bepaalt wat er met de verschillende genotypen en fenotypen in een populatie gebeurt. Deze druk kan hoog of laag zijn, bij een hoge selectiedruk, sterven alle oorspronkelijke individuen en dan is er spraken van een geëvolueerd soort. Een populatie met een grote genetische diversiteit in genotypen heeft een grotere overlevingskans. Individuen met een betere adaptatie (aanpassing) aan het milieu hebben een grotere overlevingskans. Een voorbeeld van natuurlijke selectie: de nachtvlinder, berkenspanner is grijs en door mutatie vaak donkerder. B2 Fossielen Fossielen: zijn versteende overblijfselen van organismen, of afdrukken van organismen in gesteenten. Paleontologie: wetenschap die zich bezighoudt met het verzamelen en bestuderen van fossielen. Fossielen ontstaan als resten van organismen van de lucht afgesloten worden door sediment, zodat de resten niet vergaan voordat ze versteend zijn. Sediment is een afzettingslaag van zand- of kleideeltjes. Uit fossielen kan men een reconstructie maken van het hele uiterlijk van het organisme. Fossielen vormen een bewijs dat de soorten die op aarde leven, aan veranderingen onderhevig zijn. De ouderdom van fossielen wordt vastgesteld door radio-isotopen. Dit zijn onstabiele atomen die langzaam uiteenvallen en andere atomen worden. Dit werkt als volgt: - 14C-atomen in dode resten van dieren/planten (door fotosynthese, CO2 -> 12C en 14C ) vallen uiteen en worden stabiele stikstof atomen (14N) - Na 5730 jaar (de halfwaardetijd) is de helft van de 14C-atomen uiteengevallen - Na nog eens 5730 jaar is er nog maar een kwart over van de oorspronkelijke 14C-atomen. - Door de verhouding tussen de 12C en 14C in een gevonden fossiel te vergelijken met de verhouding in levende organismen, kan worden vastgelegd hoe oud een fossiel is. De halfwaardetijd van 14C-atomen is relatief kort, de fossielen kunnen dus max jaar oud zijn om betrouwbaar te worden gedateerd. Anders moet men naar het gesteente kijken waarin het fossiel is gevonden. Gidsfossielen: fossielen van soorten die zich in relatief korte tijd over grote gebieden hebben verspreid en daarna zijn uitgestorven. Als de cijfers van de ouderdom van een gesteente, tussen verschillende lagen een scherpe overgang aangeven komt dit meestal omdat het landoppervlak zich in de tussenliggende periode boven de zeespiegel bevond. De erosie van wind en zand hebben de steen afgeschuurd. B3 Argumenten voor evolutie Argumenten uit de vergelijkende anatomie: - Homologe organen hebben veel overeenkomst in bouw en hebben een gelijke embryonale ontstaanswijze. Homologie duidt op verwantschap van organismen, ze hebben een gemeenschappelijke voorouder; de verschillen ontstaan door aanpassing aan verschillende milieus. - Analoge organen vertonen overeenkomst in functie. Analogie berust niet op verwantschap; overeenkomsten bij niet-verwante organismen ontstaan door aanpassing aan hetzelfde milieu. - Rudimentaire organen, rudimenten, hebben geen functie meer en komen niet of nauwelijks tot Pagina 8 van 12

9 ontwikkeling. (bekken bij walvis, pootresten bij reuzenslangen, staartwervels en de blinde darm bij de mens). Door rudimentaire organen wordt het aannemelijk dat verschillende soorten organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben. Argumenten uit de embryologie: - De embryonale ontwikkeling van verschillende soorten organismen vertoont overeenkomst. Hierdoor wordt het aannemelijk dat deze organismen een gemeenschappelijke voorouder hebben. - De mens heeft in een vroeg embryonaal stadium o.a. kieuwspleten en een staart. Argumenten uit de biochemie: - Verschillende soorten organismen vertonen grote overeenkomst in samenstelling van stoffen (bijv. DNA en eiwitten) - Ook processen in de cellen kunnen overeenkomen, zoals mitose en meiose. B4 Het evolueren van een soort Genfrequentie/allelfrequentie: het percentage waarmee een bepaald allel deel uitmaakt van het totale aantal genen voor een eigenschap in een populatie. Hardy-Weinberg regel: binnen een grote populatie blijven de genfrequenties constant, als de voortplanting willekeurig plaatsvindt en er geen andere beïnvloedende factoren zijn. - De genfrequenties van A wordt p en a wordt q, waarbij geldt p + q = 1. - Het totaal aan genotypen in de volgende generaties is dan: p2 (AA) + 2pq (Aa) + q2 (aa) - De genfrequentie in een populatie kan worden berekend aan de hand van het percentage individuen waarbij het recessieve allel tot uiting komt in het fenotype aa. Afwijkingen van deze regel: - Door natuurlijke selectie: van allelen met een selectievoordeel zal de genfrequentie toenemen - Door mutaties: van nieuwe, dominante allelen die een selectievoordeel veroorzaken, zullen de genfrequenties toenemen. - Door toevallige gebeurtenissen (genetische drift), bijv. door migratie van een klein deel van de populatie. Micro evolutie is de verandering van een genfrequentie in een populatie, hierdoor evolueert de soort. Macro evolutie is het ontstaan van nieuwe soorten en groepen organismen. Co-evoluie is een evoluerende soort beïnvloed een ander soort die ook evolueert. Als bijvoorbeeld een plant giftige stoffen produceert en zo resistent tegen rupsenvraat wordt, kan de rups die toevallig ongevoelig is voor het gif blijven leven. Deze evolueert dan ook. Dit gebeurt vaak bij bloemen die maar door een soort insect worden bestoven! De meeste gemuteerde allelen zijn recessief, ze komen niet(snel) tot uiting. Maar als een deel van de populatie geïsoleerd raakt is er in deze kleine populatie een grote kans dat twee organismen met dezelfde voorouder, paren. Het genfrequentie van het recessieve allel kan nu snel groeien. Als een recessief allel de overlevingskans beïnvloed is het een heel ander verhaal. Zoals sikkelcelanemie. Als je heterozygoot bent is er spraken van een lichte vorm van anemie(bloedarmoede). Deze mensen hebben een hogere weerstand tegen malaria. In de streken waar nog malaria is blijft dit gen dus gehandhaafd. Hier komt het echter al lang niet meer voor. Genetische drift: allelen zonder selectievoordeel waarvan de genfrequentie door toevallige gebeurtenis toch veranderd. Dit kan bijvoorbeeld als een klein deel van een populatie emigreert en vervolgens een allel afwezig is/wordt. Pagina 9 van 12

10 B5 Het ontstaan van nieuwe soorten Reproductieve isolatie is dat er gedurende lange tijd geen voortplanting plaats vindt tussen de individuen van twee of meer populaties. Als er dan mutaties zijn in de populatie verspreiden deze niet en kan deze populatie na miljoenen jaren misschien wel een ander soort zijn geworden. Manieren/aanleidingen van reproductieve isolatie: Geografische isolatie: is veroorzaakt door de natuur (eilanden, rivieren enz) Verschillen in gedrag: bijvoorbeeld een andere baltsgedrag of sociaal gedrag. De factor tijd: de tijd van paringsgedrag of seizoenen. Vaak kunnen individuen uit verwante soorten nog nakomelingen krijgen onder kunstmatige omstandigheden (bastaarden). Een bekend voorbeeld van reproductieve isolatie is de darwinvink. B6 De eerste levensvormen De aarde bestaat ongeveer 4,6 miljard jaar. In het begin was er geen leven mogelijk, o.a. door de veel te hoge temperatuur. 3,8 miljard jaar geleden ontstond het eerste leven. Anorganische stoffen -> organische stoffen. De oeratmosfeer bevatte geen zuurstof maar wel N2, H2O, CO, CO2, H2, NH3, CH4 en H2S. Maar door uv-straling, bliksemontladingen, lava en meteorieten ontstonden hieruit ook C, H, N en O atomen/ionen. Hieruit ontstonden kleine organische stoffen. (nucleotiden en aminozuren) In de oerzeeen werd door indikking een organische oersoep gevormd, waarin grotere moleculen en vervolgens de eerste cellen zijn ontstaan. Biogenese: het ontstaan van leven uit levenloze materie. De eerste organismen waren prokaryoten. Het waren heterotrofe, anaërobe (leven in een milieu zonder zuurstof) bacterien. Zij haalde hun energie uit organische stoffen, deze waren beperkt. 2.8 miljard jaar geleden ontstonden de autotrofe organismen (zoals de Cyanobacterien nu). Zij produceerde echter wel zuurstof. Toen er zoveel Cyanobacterien waren dat de atmosfeer zuurstofrijk werd stierven de anaërobe organismen uit. De eerste aërobe bacterie ontstond, deze benute O2 bij de afbraak van organische stoffen. De eerste eukaryoten: ongeveer 1.5 miljard jaar geleden ontstonden de eerste cellen met organellen. De endosymbiosetheorie geeft een verklaring voor het ontstaan van organellen: - Door instulpingen van het celmembraan ontstond de celkern. Hierdoor ontstonden eukaryote eencelligen. - Vrij levende aërobe bacterien werden ingesloten en ontwikkelden zich tot mitrochondrien. - Vrij levende cyanobacterien werden ingesloten en ontwikkelden zich tot chloroplasten. Argumenten voor endosymbiosetheorie: - Het kernmembraan is een dubbel membraan met kernporiën - Mitrochondrien en chloroplasten bezitten een eigen, kringvormig DNA-molecuul - Bij een celdeling delen mitrochondrien en chloroplasten zich zelfstandig. B7 De verdere geschiedenis van het leven op aarde In een geologische tijdschaal is de tijd sinds het ontstaan van de aarde weergegeven. - een geologische tijdschaal is verdeeld in tijdperken Pagina 10 van 12

11 - elk tijdperk is onderverdeeld in perioden In een geologische tijdschaal geven getallen de tijd aan in miljoenen jaren geleden Een stamboom geeft verwantschapsrelaties tussen soorten weer. - soorten vertonen verwantschap als ze een gemeenschappelijke voorouder bezitten - de mate van verwantschap tussen twee soorten is afhankelijk van het aantal generaties dat heeft geleefd sinds de gemeenschappelijke voorouder leefde. 670 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste meercellige organismen (sponsen, holtedieren enz) De atmosfeer bevat nu 21 % en toen 7% zuurstof. 70 jaar erna ontstonden de eerste gepantserde dieren zoals weekdieren, geleedpotigen, stekelhuidige en vissen. De tijd vanaf het ontstaan van de aarde tot 600 miljoen jaar geleden wordt het Precambrium genoemd. Cambrium: al het leven was nog in zee Siluur: eerste landplanten en haaien Landdieren, 21 % dankzij zuurstof in de atmosfeer. De geleedpotigen werden opgevolgd door gewervelde = amfibieën, ontstaan uit de kwastvinnigen deze leven ook nog steeds! En platen kregen vaatbundels voor stoffentransport -> werden dus ook groter. Carboon: wouden, reptielen en een bloeiperiode voor de insecten. Perm: naaktzadig Trias: bedektzadig Het landoppervlak vormde nu nog 1 geheel maar door bewegingen in de aardkorst zijn de continenten langzaam uit elkaar gedreven -> veel soorten. De biogeografie onderscheidt nu 6 gebieden op aarde waarin de soorten en geslachten duidelijk anders zijn dan die in de naburige gebieden. - Nearctisch - Neotropisch - Palearctisch - Ethiopisch - Oriëntaals - Australisch Mesozicum: reptielen tijdperk, zij waren de 1e gewervelde landdieren ze waren immers niet meer afhankelijk van water voor hun voortplanting. Bovendien hebben ze eieren in schaal. Jura: bloeitijd voor reptielen; sauriërs, zoogdieren en vogels ontstonden. Tertiair: de sauriërs waren uitgestorven door meteoriet die voor bosbranden en dus roetwolken boven het oppervlak. Zonder de zon konden ze niet leven, de zoogdieren en vogels konden deze klimaatsveranderingen wel aan. De eerste menselijke kenmerken zijn 5 miljoen jaar oud. Kwartair: ontwikkeling van zoogdieren, vogels (richting mensen) De huidige mensenrassen zijn jaar oud. Precambrium Paleozoïcum: - cambrium Pagina 11 van 12

12 - siluur - devoon - carboon - perm Mesozicum - trias - jura - krijt Neozoicum - tertiar - kwartair Pagina 12 van 12