Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014"

Transcriptie

1 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014

2 Dit is een verslag van de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen Meer informatie over de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen kunt u vinden op de website van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen: Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen Overgoo JZ Leidschendam Postbus BG Leidschendam Oktober 2015

3 Voorwoord Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 De Stichting Afvalfonds Verpakkingen heeft de wettelijke taak tot het collectief uitvoering geven aan de verplichtingen van producenten en importeurs onder het Besluit Verpakkingen. De Monitoring van de verpakkingenstromen ter bepaling van het percentage recycling is een van de kerntaken onder het Besluit Verpakkingen. Het bestuur heeft d.d. 17 juli 2015 voor de tweede maal gerapporteerd over de Monitoring. Het bestuur is van mening dat een toezichthoudend orgaan op de Monitoring in het huidige tijdsgewricht vanuit Good Governance noodzakelijk is. In het voorjaar van 2014 heeft het bestuur het initiatief genomen tot het inrichten van een onafhankelijke commissie die in oktober 2014 is geïnstalleerd: de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen (verder: de CTMV). Deze onafhankelijke commissie staat onder leiding van oud-minister en oud-commissaris van de Koningin K.M.H. Peijs. Het bestuur onderkent hiermee dat een kritische blik van buiten kan bijdragen aan evenwicht in de belangen van de diverse stakeholders en wil daarmee het maatschappelijke belang van de Monitoring onderstrepen. De CTMV rapporteert aan het bestuur van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen. Het verslag van de CTMV treft u aan als separaat document bij ons verslag. Het bestuur heeft het verslag van de CTMV besproken met de CTMV. Leidschendam, 14 oktober 2015 Het bestuur van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen 3

4

5 Inhoud Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen I. Inleiding A. Ontstaan en samenstelling CTMV B. Taak en Werkwijze C. Factoren van invloed op de oordeelsvorming D. Preventie/Verduurzamen 13 II. Rapportage A. Verslaglegging en Maatschappelijke rol B. Governance en Beleid C. Inrichting van het Monitoringsproces D. Assurance en Verificatie 21 III. Conclusies 23 IV. Aanbevelingen Bijlagen: CTMV leden Lijst met afkortingen & begrippen 5

6

7 Verslag Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 Aan: Bestuur van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen Van: Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen Leidschendam, 14 oktober 2015 Geacht Bestuur, Hierbij treft u aan het eerste verslag van de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen (verder: de CTMV) over de Monitoring Voordat wij onze bevindingen aan u rapporteren, geven wij u in een inleidend hoofdstuk inzicht in de wijze waarop wij als de CTMV onze taak hebben uitgevoerd. Wij sluiten ons rapport af met een aantal conclusies en doen op grond daarvan enkele aanbevelingen. De CTMV is in oktober 2014 geïnstalleerd. De CTMV is - na een intensief traject van oriëntering - van mening dat zij in staat is op een aantal terreinen een evenwichtig oordeel te geven over de procedures en de werkwijze inzake de Monitoring De CTMV heeft gemeend in het eerste jaar haar bevindingen zo volledig mogelijk te rapporteren en een inleiding te geven over haar positie en werkwijze. Als gevolg hiervan is dit verslag relatief uitgebreid. Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 7

8

9 I. Inleiding Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 A. Ontstaan en samenstelling CTMV De Stichting Afvalfonds Verpakkingen (verder: de StAV ) heeft de wettelijke taak uitvoering te geven aan de verplichtingen van producenten en importeurs onder het Besluit Verpakkingen. De Monitoring van de verpakkingenstromen om het percentage recycling te bepalen is een van de kerntaken onder het Besluit Verpakkingen. Het bestuur van de StAV is van mening dat een toezichthoudend orgaan op de Monitoring in het huidige tijdsgewricht vanuit Good Governance noodzakelijk is. In het voorjaar van 2014 heeft het bestuur daarom het initiatief genomen tot het inrichten van een onafhankelijke commissie die in oktober 2014 is geïnstalleerd: de CTMV. De CTMV is verankerd in de statuten van de StAV en heeft de status van toezichthoudend orgaan. De leden zijn benoemd voor vier jaar en de CTMV benoemt haar eigen leden. De leden van de CTMV hebben geen banden of nevenfuncties die conflicterend zijn. De CTMV beschikt over een eigen onderzoeksbudget. De zelfevaluatie en de evaluatie van het functioneren van de CTMV met het bestuur van StAV worden geagendeerd na het eerste jaar. De onafhankelijke commissie bestaat uit voormalig minister en oud-commissaris van de Koningin mevrouw K.M.H. Peijs, voormalig managing director/groupdirector van FrieslandCampina de heer W.A.M. de Bruijn en voormalig officier van de Koninklijke Landmacht en voormalig burgemeester de heer W. Nuis. B. Taak en Werkwijze De CTMV heeft als taak toezicht te houden op het beleid van de StAV en de uitvoering daarvan met betrekking tot de Monitoring zoals beschreven in artikel 7 van het Verpakkingenbesluit. De CTMV geeft een oordeel over de methode van tot stand komen en daarmee over de kwaliteit van de Monitoring, waarbij zij onder meer het maatschappelijk belang meeweegt. Daarbij gaat de CTMV niet alleen in gesprek met bestuur en directie van de StAV, maar ook met politiek, de Inspectie Leefomgeving en Transport (verder: de ILT), bedrijfsleven en NGO s. De CTMV verschaft toelichtingen over haar oordeel en doet aanbevelingen aan het bestuur op basis van haar conclusies. De CTMV heeft sinds haar oprichting 14 keer vergaderd. Met de directie en/of het bestuur van de StAV werd gesproken over ontwikkelingen, het beleid en de uitvoering daarvan. De CTMV heeft ook zonder het bestuur en directie vergaderd. De CTMV heeft het Monitoringsverslag 2014 en het proces van tot stand komen daarvan beoordeeld en de opdracht aan, en de uitkomsten van, de accountantscontrole besproken met de onafhankelijke accountant van EY. Ook heeft de CTMV in 2015 gesproken met diverse stakeholders, waaronder de ILT en de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Verder bezocht zij enkele producenten, afvalinzamelaars en -verwerkers. Bovendien heeft zij kennisgenomen van diverse notities en studies, waaronder de door de ILT afgegeven rapporten over toezicht recyclenorm, Besluit beheer verpakkingen, handhavingsbesluiten en de voortgangsrapportage Raamovereenkomst Verpakkingen en afhandelingen enkele toezeggingen van 16 april 2015 van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (verder: IenM). De CTMV is voornemens in de loop van 2015 ook te spreken met leden van de volksvertegenwoordiging, NGO s en met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (verder: de VNG). 9

10 De CTMV heeft inzicht gekregen in de sterke en zwakke kanten rond de Monitoring, in de gehanteerde werkwijze ervan, en ook in de verbeterslag die door de StAV inmiddels is gemaakt. Er is kennisgenomen van de ontwikkeling van de tijdcyclus waarbinnen de Monitoring plaatsvindt en (op bescheiden schaal) van de ontwikkelingen in Monitoringen inzamelsystemen binnen Europa. De CTMV maakt jaarlijks een verslag van haar werkzaamheden zoals hier voor u ligt, dat conform de statuten ook publiek gemaakt wordt. Dit verslag is besproken met het bestuur en de directie van de StAV. C. Factoren van invloed op de oordeelsvorming a. Aandachtsgebieden De CTMV richt zich op een viertal aandachtsgebieden: 1. Verslaggeving en Maatschappelijke rol; 2. Governance en beleid; 3. Het Monitoringsproces; 4. Assurance en Verificatie. b. Voortgangsrapportage uitvoering Raamovereenkomst De CTMV heeft kennisgenomen van de per brief aan de Tweede Kamer gerichte voortgangsrapportage over de Raamovereenkomst Verpakkingen en afhandelingen van enkele toezeggingen van 16 april 2015 van IenM. De CTMV hecht grote waarde aan deze rapportage. In de brief zijn onder meer de volgende passages opgenomen: De stappen die in 2014 gezet zijn, laten zien dat de raamovereenkomstpartijen net als in 2013 op basis van goede samenwerking de afspraken uitvoeren. Belangrijke mijlpalen voor 2014 waren: de inwerkingtreding van het Besluit beheer verpakkingen 2014; de eerste implementaties van de afspraken uit het Basisdocument Monitoring Verpakkingen door het verpakkende bedrijfsleven; de met de gemeenten gemaakte afspraken over de vergoedingen voor de inzameling van kunststof verpakkingsafval; afspraken over de inzameling en recycling van drankenkartons; de verdere verduurzamen van de verpakkingsketen...stichting Afvalfonds Verpakkingen heeft in 2014 voor het eerst als normadressant namens de producenten en/of importeurs van verpakkingen gerapporteerd over de uitvoering van de verplichtingen uit het Besluit beheer verpakkingen. In deze eerste rapportage is door het verpakkende bedrijfsleven op meerdere onderdelen invulling gegeven aan de vereisten vanuit het Basisdocument Monitoring Verpakkingen. Hiermee is de transparantie en de betrouwbaarheid van de gegevens op diverse onderdelen verbeterd. De gewenste kwaliteit is echter nog niet bereikt. Zoals hierboven genoemd worden hiervoor wel de nodige stappen gezet, zodat de gewenste kwaliteit wel bereikt gaat worden over de resultaten van De CTMV kan zich op hoofdlijnen vinden in de voortgangsrapportage van IenM. Belangrijk is te constateren dat de afspraken in de Raamovereenkomst op basis van goede samenwerking worden uitgevoerd en dat er stappen zijn gezet om de kwaliteit van de Monitoring te verbeteren. De mening dat de kwaliteit van de Monitoring voor verbetering vatbaar is, deelt de CTMV. Wel vindt de CTMV dat onderscheid gemaakt moet worden in de verschillende componenten van de Monitoring. Er zijn componenten die de toets der kritiek ruimschoots kunnen doorstaan, zoals bijvoorbeeld de monitoring van op de markt gebrachte verpakkingen door bovendrempelige producenten of importeurs. Andere componenten zijn echter voor verbetering vatbaar. De componenten worden verder behandeld in hoofdstuk II. C. De CTMV vindt het belangrijk dat het bestuur van de StAV in 2013 al onderkende dat er nog zwakke plekken zijn in de Monitoring en dat zij hier al de nodige actie op heeft ondernomen. Daar waar IenM de verwachting uitspreekt dat de gewenste kwaliteit van de Monitoring in 2015 zal worden gehaald, is de CTMV wat meer terughoudend. Als reden hiervoor geeft de CTMV dat sprake is van zeer complexe materie en regelgeving. Daarnaast constateert de CTMV dat, omdat de Monitoring plaatsvindt in een jaarcyclus, effecten van de verbeteringen op zijn vroegst zichtbaar worden na twee jaar. Het zichtbaar worden van een gesignaleerde en verholpen tekortkoming door IenM kan een periode van 6 jaar in beslag nemen. (1) De CTMV vindt bovengenoemde doorlooptijd te lang en beveelt daarom aan dat de ILT/IenM binnen een jaar na het rapportagejaar haar bevindingen rapporteert. Dit zou bij voorkeur zelfs in een verslagjaar zelf kunnen gebeuren op basis van voorlopige bevindingen. (1) 1. Jaar van de Monitoring 2013; 2. Monitoringsverslag over 2013 ingediend op 31 juli 2014; 3. Reactie van de ILT/IenM voorjaar 2015 met aanbevelingen/opmerkingen; 4. Implementatie van aanbevelingen over het verslagjaar 2013 in 2016; 5. Monitoringsverslag over 2016 ingediend op 31 juli 2017 waarin effect van de aanbeveling zichtbaar wordt; 6. Reactie van de ILT/IenM voorjaar 2018 waarin overname en implementatie van de aanbeveling wordt geconstateerd. 10

11 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 c. Organisatie in ontwikkeling Bij de interpretatie van de rapportage, conclusies en aanbevelingen in dit rapport vraagt de CTMV aandacht voor het feit dat de StAV gestart is met haar activiteiten in 2013 en dat het verslagjaar 2014 pas het tweede rapportagejaar is. Hoewel sommige processen beter kunnen en moeten, vindt de CTMV het positief dat de StAV zelf verbeterpunten in de processen heeft erkend en daar actie op heeft ondernomen. Door de complexe materie en het groot aantal spelers in het veld, waar de StAV ook niet altijd direct invloed op heeft, blijft ontwikkeling een belangrijk aandachtspunt. 3. De StAV is niet verantwoordelijk voor het opstellen van de brancheverduurzamingsplannen en de uitvoering daarvan, maar zou volgens de CTMV wel de verantwoordelijkheid voor de monitoring van de voortgang moeten nemen. Om die reden adviseert de CTMV de StAV een monitoringsmodel te ontwikkelen, waarin duidelijk verslag wordt gedaan over de voortgang. In dit licht vraagt de CTMV ook aandacht voor het rapportageformat dat is voorgeschreven door IenM. De CTMV is van mening dat IenM en de StAV gebaat zijn bij het uitwerken van een beter rapportageformat voor preventie. Het nieuwe format moet ook zodanig zijn ingericht dat metingen goed uitvoerbaar zijn. D. Preventie/Verduurzamen Ten aanzien van verduurzaming heeft de CTMV een drietal opmerkingen: 1. In de Raamovereenkomst wordt ruimschoots aandacht geschonken aan het verduurzamen van verpakkingen. Uit een recent onderzoek blijkt dat 55% van de Producenten/Importeurs (verder: PI s) bekend is met de wettelijke eisen in dit kader. Van deze groep zegt 73% daadwerkelijk aan de eisen te voldoen. Dit betekent dat slechts 40% van alle PI s dat aangifte doet bij de StAV zegt aan de eisen te voldoen. Onder het motto voorkomen is beter dan genezen, is de CTMV van mening dat het verduurzamen van verpakkingen een continu proces dient te zijn, dat aanzienlijk meer aandacht verdient, gelet op de geringe mate van betrokkenheid bij PI s van essentiële wettelijk voorgeschreven- eisen. De CTMV vraagt van de StAV aandacht voor de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe distributie vormen van webwinkels. De CTMV denkt hierbij aan buitenlandse webwinkels die goederen en daarmee verpakkingen in Nederland leveren en die buiten de Monitoring vallen. Deze vorm van distributie gaat gepaard met meer verpakkingen zonder dat er een level playing field is met betrekking tot statiegeldverplichtingen en het op de markt brengen van pvc. 2. De CTMV heeft kennisgenomen van de recente aanbiedingsbrief van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (verder: KIDV) aan IenM over de eerste drie brancheverduurzamingsplannen. De CTMV onderstreept het belang van deze plannen. De CTMV wijst erop dat het hier om plannen van brancheorganisaties gaat en dat dit nog niets zegt over de wijze waarop individuele bedrijven hiermee omgaan. Wel vraagt zij zich af wanneer de plannen van de overige brancheorganisaties worden afgerond. Dit vooral omdat de eerste periode waarin sprake dient te zijn van verduurzamen loopt van , waarna in 2018 de doelstellingen dienen te worden bijgesteld. De CTMV concludeert hieruit dat de implementatie van de plannen duidelijk achterblijft bij de oorspronkelijke ambitie. 11

12

13 II. Rapportage Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 A. Verslaglegging en Maatschappelijke rol Met betrekking tot het onderwerp verslaglegging en de maatschappelijke rol van de StAV heeft de CTMV de volgende waarnemingen en bevindingen. a. Transparantie in verslaglegging De StAV heeft over 2013, naast de wettelijk verplichte rapportage aan de ILT, geen eigen Monitoringverslag uitgebracht. Het tot op heden uitgebrachte Monitoringsverslag was een rapportage van de Stichting Nedvang. Deze rapportage werd in beperkte kring verspreid. De CTMV heeft kennisgenomen van de verslaglegging aan de ILT over 2014, waaronder het onder de verantwoordelijkheid van de StAV opgestelde rapport Monitoring Verpakkingen Resultaten inzameling en recycling 2014 (verder: Monitoringsverslag 2014). In 2015 heeft de StAV het initiatief genomen om naast de wettelijk voorgeschreven en meer technisch ingestoken rapportage aan de ILT een eigen Publieksverslag te maken. De CTMV vindt het publiekelijk afleggen van verantwoording en het inzichtelijk maken van de ontwikkelingen voor alle stakeholders van groot belang. De CTMV heeft kennisgenomen van het Publieksverslag en is van mening dat dit een juiste weergave is van de ontwikkelingen bij de StAV op het gebied van Monitoring. De CTMV benadrukt niet alleen het belang van verduurzamen, maar ook van het voorlichten en informeren van stakeholders om zo bron gescheiden inzameling en/of nascheiding te stimuleren als basis voor het bereiken van de milieudoelstellingen b. Mate van Maatschappelijke Impact De CTMV heeft met grote interesse kennisgenomen van de discussies over bron- en nascheiding, hoog en laagwaardige toepassingen, afval hiërarchie, grondstof hergebruik en grondstof management, maar bovenal van de gedachtenvorming op het gebied van milieueffecten in breder perspectief. Zonder dat de CTMV een mening heeft over deze onderwerpen, wijst zij erop, dat de Monitoring slechts een middel is en geen doel op zich. Vanuit dat perspectief is het van belang dat de kaders van de doelstelling - de milieueffecten - door de wetgever duidelijk worden gekwalificeerd en gekwantificeerd vanuit de meest recente inzichten. Het zou maatschappelijk gezien een verspilling zijn als er veel energie gestoken wordt in scheidingsmethoden en Monitoring daarvan, indien deze inzamelings- en verwerkingsmethoden suboptimaal blijken te zijn voor het bereiken van de uiteindelijk beoogde milieudoelstellingen. De CTMV adviseert daarom de voor 2017 geplande evaluatie van de Raamovereenkomst zo snel mogelijk op te starten, zodat eventuele aanpassingen in 2017 kunnen worden geïmplementeerd. c. Positie van Nederland in relatie tot de Europese Unie De Nederlandse doelstellingen voor recycling liggen op een hoger niveau dan die van de Europese Unie. Zonder de hoogten van deze doelstellingen ter discussie te stellen, zou wel duidelijk moeten zijn wat de uitgangspunten, veronderstellingen en 13

14 meetmethoden waren op de momenten dat EU en nationale doelstellingen werden vastgesteld. Dit om inzicht te krijgen in hoeverre de Monitoring op dezelfde wijze tot stand komt als destijds bij de bepaling van de doelstelling is bedoeld. Werden destijds dezelfde parameters, methodieken en rekenmethoden gehanteerd? Over deze informatie beschikt de CTMV nog niet. De CTMV vindt het ontberen van inzicht in de totstandkoming van de normen een tekortkoming. De CTMV is geïnteresseerd in het verbeterpotentieel van de kwaliteit van de Monitoring en daarom is zij op zoek naar de oorzaken van het achterblijven van recyclingpercentages ten opzichte van de doelstellingen. Blijven de recyclingpercentages echt achter, of ligt dit aan de wijze van monitoren? De CTMV heeft in dit kader kennisgenomen van de wijze van monitoren op nationaal niveau. De Monitoring is onomstotelijk zeer complexe materie. De verpakkings- en afvalstromen, de definiëring van verpakkingsafval en de wijze van meten lijken in eerste aanleg eenvoudige materie. Bij nader inzien is dat niet het geval, het tegendeel blijkt waar te zijn. Er is nog onvoldoende transparantie over de processen en definities om de vraag over de kwaliteit van de Monitoring eenduidig te kunnen beantwoorden. De vraag of Nederland aan de EU doelstellingen voldoet, lijkt op het eerste gezicht eenvoudig te beantwoorden door simpel de percentages met elkaar te vergelijken. De resultaten tussen Nederland en andere EU landen lenen zich vooralsnog echter niet voor vergelijking van percentages, zo is de CTMV van mening. Zij baseert haar standpunt op de constatering dat in de verschillende landen kennelijk sprake is van verschillende wijzen van invullen van producentenverantwoordelijkheid. Er zijn andere inzamelsystemen en er worden geen eenduidige monitorsystematieken gehanteerd. Voor een juiste interpretatie van gerealiseerde recyclingpercentages moet eenduidigheid in gehanteerde parameters en het begrippenstelsel van meting gewaarborgd zijn. De StAV is hierbij afhankelijk van het op EU-niveau harmoniseren van deze parameters en het begrippenstelsel door IenM. Naar aanleiding van bovenstaande merkt de CTMV op dat enerzijds normen niet onderbouwd zijn en anderzijds binnen de EU aantoonbaar geen level playing field bestaat. De CTMV adviseert het bestuur van de StAV er bij de verantwoordelijke bewindspersoon op aan te dringen dit onderwerp in EU verband te doen agenderen. In dit kader heeft de CTMV ook kennisgenomen van de nakoming van de prestatiegaranties, waaronder die van de aangetroffen hoeveelheid PVC bij de supermarkten, dit in relatie tot het afschaffen van het statiegeld. De CTMV realiseert zich dat dit een afspraak is tussen partijen. In breder kader gezien vraagt de CTMV zich wel af in hoeverre (dergelijke) nationale afspraken zich verhouden tot de Europese regelgeving voor producenten verantwoordelijkheid. Wij bevelen aan om bij toekomstige afspraken over nationale normen en wijze van inzameling dit tegen deze achtergrond te beoordelen. Daarbij dient uitgegaan te worden van de beoogde (milieu)doelstellingen en deze afspraken dienen zodanig gemaakt te worden dat deze evenwichtig en haalbaar zijn. d. Publieke discussie De CTMV constateert dat het Verpakkingendossier centraal staat in de politieke discussie binnen het Afvaldossier als geheel. De hiervoor aangehaalde discussie rond het al dan niet vrijgeven van het statiegeld geldt als voorbeeld. Omdat het toch primair zou moeten gaan om het bereiken van de gestelde recyclingdoelstellingen - door het daaraan gerelateerde grondstoffen management - is het zaak dat het bereiken van die doelstellingen ook daadwerkelijk centraal blijft staan binnen het publieke debat. e. Subconclusie(s) 1. De StAV heeft in 2015 besloten over te gaan tot de uitgave van een publieksverslag, naast de verplichte Monitoringsrapportage aan de ILT. Dit ter bevordering van de transparantie naar alle actoren. De CTMV vindt dit een positieve ontwikkeling. 2. Het is van maatschappelijk belang dat door de wetgever duidelijk wordt aangegeven welke hogere milieudoelen worden nagestreefd bij de geldende scheidings-, inzamelings- en verwerkingsmethoden en of daarbij eveneens hoogwaardige toepassingen na recycling worden nagestreefd. 3. Om de positie van Nederland op het gebied van recycling in relatie tot EU landen te kunnen bepalen ontbreken uniformiteit in het begrippenstelsel, te hanteren parameters en rekenmethodes. Het enkel vergelijken van de door de landen opgegeven percentages geeft een onjuist beeld. 4. Het Verpakkingendossier staat binnen het totale Afvaldossier zeer centraal in de politieke- en maatschappelijke discussie. 5. Het onderwerp preventie staat weliswaar op de agenda en de eerste brancheverduurzamingsplannen zijn opgesteld, maar dit onderwerp verdient qua voortgang en monitoring nog meer aandacht bij verpakkende bedrijven, de StAV en de ketenpartners. B. Governance en beleid Zoals aangegeven in hoofdstuk I realiseert de CTMV zich, dat de StAV in 2013 is gestart met haar activiteiten en dus een relatief jonge organisatie is. Onderstaande opmerkingen moeten dan ook in dat licht worden gezien. a. Governance De CTMV heeft de governance structuur van StAV tegen het licht gehouden. Het op eigen initiatief instellen van de onafhankelijke CTMV die toezicht houdt op het Monitoringsproces en haar bevindingen publiek maakt, toont de positieve houding van het bestuur ten opzichte van transparantie. 14

15 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 De organisatie is relatief gering van omvang en heeft veel van haar taken (ook kerntaken) uitbesteed. De CTMV zal de effectiviteit van deze samenwerkingsverbanden nauwgezet volgen in het licht van de kwaliteit van de Monitoring en eenheid van beleid. b. Businessplan Bij de start van de StAV in 2013 is een businessplan opgesteld. De CTMV vindt het herijken van het businessplan voor de periode noodzakelijk. De CTMV is van mening dat de doelstellingen die zijn gericht op de verhoging van de kwaliteit van de Monitoring nadrukkelijker in het businessplan moeten worden opgenomen. c. Verbeteragenda De CTMV is van mening dat er veel initiatieven zijn geïnitieerd die zijn gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de Monitoring. Een deel daarvan is ook reeds gerealiseerd. Een overkoepelende verbeteragenda, die de hele keten van de Monitoring omvat, ontbreekt echter. Het vervolgens communiceren van de verbeteragenda met de stakeholders kan bijdragen aan een realistische discussie over de inhoud. d. Financiering Toezicht op de financiële verantwoording van de StAV is geen onderdeel van het takenpakket van de CTMV. Wel is de CTMV zich bewust van de onderlinge afhankelijkheid tussen de beschikbare financiële middelen die door heffingen bij het bedrijfsleven worden opgebracht en de meer dan evenredig toenemende kosten bij het realiseren van de inzameldoelstellingen onder andere door de fijnmazigheid van het Monitoringssysteem. De CTMV realiseert zich dat het succes en de snelle groei van de ingezamelde kunststofstromen een zware financiële wissel trekt op de StAV. De CTMV zal de ontwikkelingen hieromtrent volgen. e. Afhankelijkheid De StAV maakt voor het opstellen van het Monitoringsverslag gebruik van externe partijen die de gegevens verzamelen en auditen: De materiaalorganisaties. De hierbij aangesloten bedrijven kennen geen producentenverantwoordelijkheid en hebben daarom slechts een indirect belang bij de kwaliteit van de aan te leveren data. Dit maakt de StAV in haar relatie met de materiaalorganisaties kwetsbaar. Nedvang. De StAV heeft met deze organisatie een overeenkomst gesloten waarin Nedvang de Monitoringsdata levert betreffende de van de markt cijfers. De StAV is normadressant en wordt als enige aangesproken door de ILT/IenM. Nedvang kent zijn eigen bestuur met vertegenwoordigers, die ook actief zijn op het gebied van verpakkingen. De directie van Nedvang rapporteert aan haar bestuur en niet direct aan de StAV. De CTMV vraagt zich af of de StAV wel voldoende grip heeft op de inspanningen van respectievelijk de materiaalorganisaties en Nedvang als dataleveranciers. Anders gesteld: 1. Kan de StAV wel de verantwoordelijkheid dragen voor de inspanningen van de dataleveranciers zonder daar zelf direct invloed op uit te kunnen oefenen? 2. Welke beleidsvrijheid hebben de materiaalorganisaties en Nedvang op het domein van de taken van de StAV? Is dit voldoende gekaderd? Om de StAV in staat te stellen te kunnen voldoen aan haar verantwoordelijkheden, acht de CTMV het noodzakelijk dat deze vragen worden beantwoord om de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de verschillende partijen vervolgens adequaat af te bakenen. f. Subconclusie(s) 1. De effectiviteit van de werkzaamheden binnen alle samenwerkingsverbanden zal in het licht van de kwaliteit van de Monitoring door de CTMV nauwgezet dienen te worden gevolgd. 2. Het Businessplan dient te worden herijkt. Daarbij zal de CTMV met name toezien op een hogere ambitie ten aanzien van de doelstellingen die betrekking hebben op de Monitoring. 3. Er dient een verbeteragenda, die de hele keten van de Monitoring omvat, te worden opgesteld. 4. De StAV is normadressant richting de wetgever, de stakeholders en de publieke sector. Maar zij is volledig afhankelijk van meerdere externe partijen ten aanzien van het aanleveren van relevante data, waardoor de StAV kwetsbaar kan zijn. Nagegaan dient te worden op welke wijze de StAV beter grip krijgt op de door de dataleveranciers te verrichten inspanningen. Bijvoorbeeld door een heldere opdrachtgever/ leverancier relatie te definiëren. C. Inrichting van het Monitoringsproces a. Informatievoorziening/Planning&Control-cyclus De informatiestromen en -behoeften van de diverse betrokken partijen binnen en buiten de StAV zijn complex. Een adequate Planning&Control cyclus en een daaraan gerelateerd informatiesysteem dat de gebruikers op tijd eenduidige 15

16 informatie verschaft, is van belang voor inzicht in relevante ontwikkelingen. Het resultaat daarvan is een toename van de betrouwbaarheid van gegevens. Het huidige systeem rond de jaaropgaven maakt het niet mogelijk het hele jaar door in control te zijn van de Monitoring. Hierdoor concentreert zich de planning van de werkzaamheden rond de Monitoring jaarlijks in de periode april-juli. De in gang gezette ontwikkeling om trends en ontwikkelingen in de recycling te voorspellen is een belangrijk instrumentarium. Niet alleen om tijdig maatregelen te kunnen nemen, maar ook om onverwachte afwijkingen van de verwachtingen en trends in de inzameling tijdig te onderkennen en de oorzaak te analyseren. b. Opzet en inrichting Monitoringsproces De beschrijving van processen van de afvalketen, de onderbouwing van uitgangspunten en de zogenaamde checks and balances lopen soms achter bij de ontwikkelingen in de praktijk. Omdat de StAV een relatief jonge en lerende organisatie is die wordt geconfronteerd met buitengewoon complexe materie, is dit te verklaren. Dit neemt niet weg dat de CTMV van mening is dat de werkprocessen (ook die van de dataleveranciers) zo snel mogelijk moeten worden beschreven. Dit om de kwaliteit van de Monitoring te waarborgen en om tot een volwassen control framework te komen. c. Control framework Uitgangspunt van het control framework is dat per dataleverancier/afvalstroom een set van betrouwbaarheidsmaatregelen (de Assurance aanpak) wordt ontwikkeld, passend bij de specifieke kenmerken van de dataleveranties en haar gegevens. Ook dient rekening gehouden te worden met het gewenste niveau van betrouwbaarheid, het mandaat van Nedvang tot het opleggen van betrouwbaarheidsmaatregelen en het belang van de gegevens van de dataleverancier voor de Monitoringsrapportage als geheel. De CTMV is van mening dat het control framework nog niet voldoende vastgelegd en normatief is. Zoals blijkt uit het Monitoringsverslag over 2014, is de StAV zich bewust dat de monitoring van sommige processen kwalitatief nog niet op niveau is. De CTMV heeft kennisgenomen van de in bijlage A in het Monitoringsverslag voorgestelde maatregelen en onderschrijft deze. Wel zou duidelijkheid over het realisatiemoment moeten komen. d. Monitoringsverslag 2014 De CTMV heeft kennisgenomen van het Monitoringsverslag 2014 en heeft daarbij de volgende opmerkingen: 1. Doorontwikkeling van de processen Er is naar de mening van de CTMV sprake van een doorontwikkeling van de te hanteren processen, waaronder als belangrijk onderdeel de registratie. De door de StAV zelf aangedragen verbeter-/aandachtspunten voor de Monitoring conform Bijlage A, laten zien dat men zelf ook uiterst kritisch zoekt naar verbetering binnen de werkprocessen. 2. Op de markt gegevens van bovendrempelig en onderdrempelig De StAV heeft in de afgelopen twee jaar veel energie gestoken in het opzetten van een systeem voor het verzamelen en verifiëren van de op de markt gegevens. Zo zijn in de afgelopen twee jaren in tegenstelling tot het verleden uitgebreide controles uitgevoerd bij bedrijven en is onderzoek gedaan naar de verpakkingsstromen bij kleinere bedrijven, de zogenaamde onderdrempeligen. Ook is er aandacht voor de volledigheidsaspecten ter voorkoming van freeriders. Bovendien is het goed te constateren dat de StAV oog heeft voor nieuwe stromen verpakkingsafval, zoals grensoverschrijdende thuiswinkeldiensten, die niet binnen de fiscaal georiënteerde definities passen van bijdrageplichtigen. De CTMV is van mening, dat er een robuust raamwerk is neergezet voor de Monitoring en controle daarop van Op de markt gegevens. De CTMV wijst op de daling van het gecontroleerde percentage van op de markt gebrachte verpakkingen bij bovendrempelige bedrijven van 57% in 2013 naar 6% in De uitgebreide nulmeting in 2013 verklaart het hoge percentage over dat jaar. De gehanteerde steekproef methode waarbij ook de kleinere bedrijven zijn geselecteerd verklaart het lage dekkingspercentage over De CTMV adviseert een zodanige steekproefmethode op te zetten dat bedrijven in een cyclus van 5 jaar gecontroleerd worden, waarbij een hogere dekking dan 6% wordt verkregen. 3. Logistieke hulpmiddelen De StAV merkt in het Monitoringsverslag 2014 ten aanzien van Logistieke hulpmiddelen het volgende op: Over het geïnventariseerde gewicht van de logistieke hulpmiddelen bestaat onzekerheid en [ ]vanwege de hierboven vermelde aspecten laat de betrouwbaarheid te wensen over. Er is nog geen andere methode voorhanden. (p. 33). Dat betekent dat meetmethoden en rapportages niet in lijn zijn met het Besluit Beheer Verpakkingen. De CTMV vindt het goed dat de StAV transparant is geweest in haar verslag over de onzekerheden en tekortkomingen in het Monitoringsproces. Tevens blijkt hier de afhankelijkheid van materiaalorganisaties voor het aanleveren van de benodigde data. Dit wordt als een zwakte in het proces gezien. 4. Gegevens inzameling en verwerking verpakkingsafval Het streven naar verbetering van de meetmethoden, de toename van registratie in Waste Tool en de uitbreiding van controles op het tot stand komen van de opgaven, vindt de CTMV positieve ontwikkelingen. Net als het verbeteren van de eenduidigheid in werkwijzen van afvalbedrijven door middel van een handleiding. De commissie maakt echter een kanttekening bij de zinsnede op blz. 23 van de Monitoring waar staat: nagenoeg alle bij Nedvang 16

17 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 aangesloten afvalbedrijven hebben hun gerecyclede gewichten in Waste Tool gemeld. De CTMV maakt hier uit op dat het geregistreerd gerecycled gewicht kan worden verhoogd, indien alle afvalbedrijven dit gaan doen. Een belangrijke waarborg voor betrouwbare cijfers is de invoering van de data in Waste Tool. Nog niet alle (afval)bedrijven maken gebruik van Waste Tool (noot: p. 18/21/22/23 van de monitor) waardoor deels met aannames wordt gewerkt. Er zou een situatie gecreëerd moeten worden waarin alle bedrijven hun data in Waste Tool tijdig invoeren. Een ander element ten aanzien van de inzameling van gegevens is, dat de StAV wettelijk gezien verslag moet doen van ingezamelde verpakkingen verdeeld naar feitelijke metingen en aannames (p. 18/21e.v. van de Monitor). Uit de gerealiseerde gegevens komt de vraag naar voren in hoeverre het registreren en rapporteren van separate stromen zinvol is, als de werkelijke stromen niet gescheiden lopen. Welke zekerheid wordt hier gesuggereerd en nagestreefd? Uit de aannames rond gerecycled verpakkingsafval van hout blijkt een aanzienlijke mate van onzekerheid (p. 20 van de Monitor). De CTMV vraagt zich af in hoeverre het meten van deze stroom en het nastreven van recyclepercentages daadwerkelijk bijdragen aan het verduurzamen. Wordt hier energie gestoken in het meten om het meten of dient het een hoger (grondstoffenbehoud of milieu) doel? Een milieu effectrapportage zou hier duidelijkheid over kunnen verschaffen. De CTMV is van mening dat er een scherpe analyse dient te worden gemaakt ten aanzien van de zwaktes binnen de processen, de daaruit voortvloeiende knelpunten en de gekozen oplossingsrichtingen, resulterend in een verbeteragenda. 5. Uitkomsten Kijkend naar de recyclingresultaten over 2014 constateert de CTMV, dat de door Nederland geformuleerde doelstelling voor de totale recycling net niet is gehaald (70% doelstelling, realisatie 69%). In vergelijking met de EU doelstelling ligt het resultaat in Nederland hoger. Opmerkelijk is dat ook dit jaar, evenals in voorgaande jaren, de doelstelling van Nederland voor glas niet is gehaald (doelstelling 90%, realisatie 79%). Aangezien de doelstelling al meerdere jaren in ruime mate niet is gehaald - hoewel de partijen zich aan dit percentage hebben gecommitteerd, rijst de vraag of deze doelstelling niet te hoog is gegrepen. De CTMV is zich uiteraard bewust, dat partijen zich aan dit percentage hebben gecommitteerd. Bij een eerstvolgende mogelijkheid die zich voordoet om ambities te herijken, beveelt de CTMV aan de doelstelling voor glas opnieuw te formuleren na onderzoek over het realiteitsgehalte van de doelstelling. e. Diversiteit in inzamelsystemen Nederland kent in vergelijking tot andere landen binnen de EU een grote mate van vrijheid voor gemeenten om het inzamelproces zelf te regelen. Het gevolg is een grote diversiteit aan inzamelsystemen. Deze diversiteit in combinatie met het gebrek aan transparantie bij sommige gemeenten over de prestaties die zij leveren, beperkt de mogelijkheid om analyses te doen, gericht op het bepalen van de juistheid van gegevens. Daardoor is het doen van voorspellingen bijna niet mogelijk. De CTMV is van mening dat hier een taak ligt voor de overheid en de VNG. De CTMV adviseert het bestuur van de StAV te onderzoeken of stroomlijning van de diversiteit aan inzamelsystemen kan bijdragen aan vergroting van de betrouwbaarheid en voorspelbaarheid van gegevens en reductie van kosten. f. Subconclusie(s) 1. Een adequate P&C cyclus kan bijdragen aan het stroomlijnen van informatiestromen waardoor de betrouwbaarheid van gegevens zal toenemen. 2. Het voorspellen van trends en ontwikkelingen vormt een belangrijk instrumentarium bij de werkzaamheden rond het Monitoringsproces, dit ter verklaring van verschillen in verwachting en realisatie. 3. Om aannames te verminderen en tijdigheid van het aanleveren van data te bevorderen is het gebruik van WasteTool door alle (afval)bedrijven essentieel. 4. Het Monitoringsproces behelst buitengewoon complexe materie. Het is daarom van belang, dat de werkprocessen binnen de nog jonge organisatie van de StAV zo spoedig mogelijk worden omschreven. 5. De relatie met de Materiaalorganisaties en Nedvang, en daarmee het vigerend mandaat van deze entiteiten, dient opnieuw te worden beoordeeld, daar waar de StAV nu normadressant is. 6. De grote diversiteit aan inzamelingssystemen bij gemeenten in combinatie met gebrek aan transparantie in sommige gevallen maakt eenduidigheid in metingen complex. Over dit onderwerp dient overleg met IenM en de VNG te worden opgestart. 7. De CTMV concludeert dat er in de afgelopen twee jaar binnen de StAV veel werk is verricht en dat er duidelijk verbeteringen zichtbaar zijn ten opzichte van voorgaande jaren. D. Assurance en Verificatie a. Onafhankelijke accountantscontrole Voor de Monitoring 2013 is de opdracht tot onafhankelijke controle aan EY verstrekt door Nedvang. De StAV geeft vanaf 2014 als normadressant zelf de opdracht tot onafhankelijke controle aan de accountant. De CTMV vindt het van belang dat de accountant rechtstreeks wordt benoemd door, en communiceert met, het bestuur van de StAV. De CTMV heeft kennisgenomen van de door de accountant gerapporteerde bevindingen bij de onafhankelijke controle over 17

18 de Monitoring De CTMV heeft de bevindingen met de accountant besproken. De CTMV merkt het volgende op: 1. De accountant constateert, evenals de CTMV, dat in 2014 de nodige verbeteringen ten opzichte van 2013 zijn doorgevoerd, maar dat er ook nog veel ruimte voor verbetering aanwezig is. Het ontwikkelen van een gedegen P&C-cyclus en een forecasting model kan bijdragen aan de betrouwbaarheid van de Monitoring; 2. De aanbevelingen van de accountant dienen onderdeel uit te maken van de verbeteragenda; 3. De strekking van de accountantsverklaring bij de rapportage staten aan de ILT beperkt zich tot een oordeel over de wijze van tot stand komen van het Monitoringsverslag. Er wordt geen oordeel gegeven over de processen zelf of over de betrouwbaarheid van de uitkomsten van de Monitoring. De CTMV is van mening dat de StAV op het terrein van assurance ambitie dient te tonen door samen met de accountant te bepalen hoe een hogere graad van assurance bij de Monitoring kan worden bereikt. b. Single audit Zowel de op de markt-, de van de markt-, als de gemeentelijke inzamelinggegevens zijn onderwerp van onderzoek door accountants, de StAV, Nedvang, de ILT en mogelijke nog andere controlerende instellingen. De CTMV heeft niet voldoende inzicht wie welke controles uitvoert en in welke mate sprake is van dubbele controles dan wel de aanwezigheid van hiaten. Om die reden pleit de CTMV voor een door alle betrokken partijen na te streven single audit. Een audit waarbij bedrijven en instellingen maar één keer worden gecontroleerd, maar waarbij wel een zo breed mogelijk beeld ontstaat. c. Relatie met Nederlandse gemeenten Het proces rond de assurance verklaringen van onafhankelijke accountants bij de gemeenten is in 2014 verbeterd ten opzichte van voorgaande jaren. d. Subconclusie(s) 1. De ontwikkeling van de geïntegreerde P&C-cyclus voor de StAV en de dataleveranciers en de ontwikkeling van een forecasting model dient ter hand genomen te worden. 2. Om een zo breed mogelijk beeld te krijgen dat op de meest efficiënte wijze tot stand komt, is een single audit aanpak te prefereren boven het huidige systeem waarbij meerdere instanties onderzoek doen en gegevens verzamelen. Hiermee wordt voorkomen dat bedrijven aan meerdere onderzoeken worden onderworpen. 18

19 19

20

21 III. Conclusies Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 De CTMV trekt op basis van haar bevindingen zoals verwoord in dit document naast de eerder genoemde subconclusies de volgende conclusies: 1. Dit is het eerste verslag dat door de CTMV over het Monitoringsproces is opgesteld en na een brede oriëntering is de CTMV van mening dat er sprake is van buitengewoon complexe materie. Het Monitoringsproces wordt onder verantwoordelijkheid van een nog jonge organisatie (de StAV) uitgevoerd. Deze organisatie geeft er blijk van over een goed lerend vermogen te beschikken. Er bevinden zich nog zwakke plekken in de Monitoring maar hierop wordt door de StAV op adequate wijze gereageerd. 2. Het is van belang dat de StAV als normadressant duidelijkheid verschaft over verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan alle bij de Monitoring betrokken stakeholders. In het bijzonder geldt hier de relatie tussen de StAV, de Materiaalorganisaties en Nedvang. De StAV zal in het hele proces meer grip moeten krijgen op de leveranciers van de benodigde data. 3. De StAV is verplicht voor 1 augustus in jaar X+1 het Monitoringsverslag over het jaar X in te dienen bij de ILT/ IenM. Een reactie op dit verslag wordt in het voorjaar van het jaar X+2 gegeven. Hierdoor kan de StAV eventuele opmerkingen van de ILT/IenM pas in jaar X+3 als verbetermaatregel verwerken. Dit te ruime schema is voor verbetering vatbaar en vereist een verbeterde afstemming tussen de StAV en de ILT/IenM. 4. Het is van maatschappelijk belang, dat de wetgever duidelijk aangeeft welke (milieu)effecten worden nagestreefd bij de vigerende scheidings-, inzamelings-, en verwerkingsmethoden en of daarbij hoogwaardige toepassingen worden nagestreefd. In dat licht is het raadzaam de evaluatie van de Raamovereenkomst die is gepland voor eerder op te starten zodat de resultaten in 2017 bekend zijn. 5. Nederland loopt vooraan binnen de EU op het gebied van gescheiden inzameling en recycling van verpakkingsafval. De CTMV merkt hierbij op dat op het eerste gezicht de percentages simpel met elkaar te vergelijken zijn, maar hierbij dient gerealiseerd te worden dat er in de verschillende landen nog geen eenduidige monitoringssystematieken worden gehanteerd. 6. Het Businessplan van de StAV is aan herijking toe, waarbij de aandacht moet zijn gericht op de kwalitatieve doelstellingen en ambities wat betreft monitoring. Een verbeteragenda past hierbij. 7. De grote diversiteit aan inzamelingssystemen bij gemeenten in combinatie met gebrek aan transparantie in sommige gevallen maakt eenduidigheid in metingen complex. 8. Een efficiencyslag zou kunnen worden gemaakt bij het controleren van de gegevens die in de Monitoring moeten worden verwerkt. Hiervoor adviseert de CTMV een single audit aanpak als instrument, waarmee wordt voorkomen dat bedrijven aan meerdere onderzoeken worden onderworpen. 9. Het onderwerp preventie staat weliswaar op de agenda en de eerste brancheverduurzamingsplannen zijn opgesteld maar dit onderwerp verdient qua voortgang en monitoring nog de nodige aandacht bij verpakkende bedrijven en de StAV. 21

22

23 IV. Aanbevelingen Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 De CTMV beveelt het bestuur van de StAV aan om in te stemmen met de conclusies en conform actie te ondernemen in de richting van de betrokken stakeholders. De CTMV heeft er vertrouwen in dat de door haar gedane bevindingen, alsmede de daaraan gerelateerde conclusies en aanbevelingen door het Bestuur en de Directie van de StAV zullen worden onderschreven. Het oogmerk van de CTMV is hiermee een bijdrage te leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de Monitoring. Leidschendam, 14 oktober 2015 K.M.H. Peijs W.A.M. de Bruijn W. Nuis 23

24

25 Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 CTMV leden Drs. Karla Peijs (Tilburg, 1 september 1944) Startte haar politieke loopbaan in de jaren tachtig waar ze onder andere fractievoorzitter van de CDA en later lid van de Provinciale Staten van Utrecht was. Ze doceerde algemene economie en bedrijfsorganisatie en was enige tijd hoofd in- en externe betrekkingen van de Hogeschool Utrecht. Daarna werd ze lid van het Europees Parlement. Van 2003 tot 2007 werd Peijs minister van Verkeer en Waterstaat in Kabinet Balkende II en III en richtte zich met name op het wegnemen van knelpunten in het net van rijkswegen. Tot maart 2013 was Karla Peijs Commissaris van de Koningin in Zeeland. Sinds oktober 2014 is zij voorzitter van de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen en beoordeelt zij met Willem Nuis en Wouter de Bruijn het proces van monitoring, opdat de betrouwbaarheid van de cijfers versterkt wordt. Willem Nuis (Rotterdam, 16 september 1947) Was tot 2000 officier bij de Koninklijke Landmacht. Hij bekleedde diverse politieke functies als lid van de RPF (inmiddels Christen Unie). Zo was hij gemeenteraadslid in Ede en lid van de Provinciale Staten van Gelderland. Van juli 2000 tot oktober 2014 was Willem Nuis (de langstzittende) burgemeester van de gemeente Tholen in Zeeland. Voor zijn uitzonderlijke verdiensten voor de Thoolse gemeenschap ontving Nuis het ereburgerschap. Nu maakt hij deel uit van de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen. Drs. Wouter de Bruijn (Voorburg, 1 december 1945) Studeerde bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij startte zijn carrière als controller bij Hagemeyer NV in de jaren zeventig. De Bruijn was onder andere directeur van Johma Holding BV en directeur van de Verenigde Coöperatieve Melkindustrie Coberco. In 1997 trad hij aan als directeur bij Campina BV van de groep Yoghurts & Desserts. Later werd hij directeur van de groep Kaas en Boter. Vanaf 2007 was hij Managing Director bij Campina waar hij onder andere lid was van het fusieteam FrieslandFoods/ Campina. De Bruijn bekleedde tal van bestuursfuncties en maakt sinds oktober deel uit van de Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen. 25

26

27 Afkortingen en Begrippen Verslag Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen 2014 Brancheverduurzamingsplannen In een brancheverduurzamingsplan staat welke maatregelen het bedrijfsleven treft om de zogenoemde productverpakkingscombinaties binnen een bepaalde sector (verder) te verduurzamen. Het bedrijfsleven doet dit door hoogst haalbare doelen te stellen, eerst voor het jaar 2018 en daarna ook voor Het opstellen van brancheverduurzamingsplannen is door de rijksoverheid, het verpakkende bedrijfsleven en de Nederlandse gemeenten afgesproken in de Raamovereenkomst Verpakkingen De brancheverduurzamingsplannen zijn te vinden op de website Besluit Verpakkingen Het Besluit beheer Verpakkingen is een wet, een Algemene Maatregel van Bestuur, waarin de wettelijke verantwoordelijkheden voor producenten en importeurs zijn vastgelegd. Dit zijn verantwoordelijkheden voor preventie, inzameling en recycling van de verpakkingen die zij op de markt brengen. CTMV De Commissie Toezicht Monitoring Verpakkingen. IenM Ministerie van Infrastructuur en Milieu. ILT Inspectie Leefomgeving en Transport. KIDV Kennisinstituut Duurzaam Verpakken. Nedvang Stichting Nedvang, Nederland Van Afval Naar Grondstof, houdt zich bezig met stimulering van en registratie van (gescheiden) inzameling en recycling van verpakkingen in opdracht van de StAV. P&C cyclus De P&C-cyclus is een hulpstructuur voor het inzichtelijk maken van beleids- en beheersproducten en processen. PI Producent/Importeur. PVC Polyvinylchloride. Bekende toepassingsvoorbeelden van pvc in het huishouden zijn: buizen voor elektrische bedrading, behang (vinylbehang) en vloerbedekking zoals zeil. Raamovereenkomst (Verpakkingen) In de Raamovereenkomst Verpakkingen zijn afspraken gemaakt door de rijksoverheid, het verpakkende bedrijfsleven en de Nederlandse gemeenten over de invulling van de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen wat betreft verpakkingen en verpakkingsafval. Vermindering van de milieudruk door preventie en recycling op het gebied van verpakkingen is het doel van deze overeenkomst. StAV De Stichting Afvalfonds Verpakkingen geeft collectief uitvoering aan de verplichtingen die producenten en importeurs hebben onder het Besluit verpakkingen. VNG De Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Waste Tool WasteTool is het centrale monitoringsprogramma van Nedvang. 27

28

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 28 694 Verpakkingsbeleid Nr. 129 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 28 694 Verpakkingsbeleid Nr. 95 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Over het UMP. Deze PDF is gegenereerd op via

Over het UMP. Deze PDF is gegenereerd op via Over het UMP Deze PDF is gegenereerd op 23-07-2017 via www.umpverpakkingen.nl 3. Kader wet- en regelgeving In wet- en regelgeving en verschillende overeenkomsten zoals de Raamovereenkomst - zijn zowel

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 11 juni 2014 Betreft Besluitvorming vrijgeven statiegeld

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 11 juni 2014 Betreft Besluitvorming vrijgeven statiegeld > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

Evaluatie stichting Afvalfonds

Evaluatie stichting Afvalfonds Evaluatie stichting Afvalfonds Inleiding Het ministerie van I&M (voorheen VROM) heeft Stichting Afvalfonds meerjarig een subsidie toegekend. Stichting Afvalfonds legt verantwoording af over de subsidie

Nadere informatie

Advies Basisdocument Monitoring Verpakkingen

Advies Basisdocument Monitoring Verpakkingen Advies Basisdocument Monitoring Verpakkingen 23 juli 2013 1 Samenvatting bevindingen en conclusies 1.1 Proces Na lezing van het Basisdocument Monitoring Verpakkingen en de bijbehorende documenten en na

Nadere informatie

Nieuwe Raamovereenkomst & Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen

Nieuwe Raamovereenkomst & Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen Nieuwe Raamovereenkomst & Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen KVNW Ledenvergadering Den Haag 4 oktober 2012 Cees de Mol van Otterloo Directeur Afvalfonds Verpakkingen Raamovereenkomst Producentenverantwoordelijkheid

Nadere informatie

Inzamel en recyclingketen kunststof verpakkingsafval. Eindhoven, 8 september 2015

Inzamel en recyclingketen kunststof verpakkingsafval. Eindhoven, 8 september 2015 Inzamel en recyclingketen kunststof verpakkingsafval Eindhoven, 8 september 2015 1 Inhoud 1. Producentenverantwoordelijkheid verpakkingen 2. De inzamel en hergebruikketen 3. Vergoedingen 4. Rapportage

Nadere informatie

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval nadere toelichting vergoedingsgrondslag 11/12/2014 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Grondslag voor

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 34 552 Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2017) Nr. 81 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN Aan

Nadere informatie

Kunststofrecycling: een doorkijk. Coen Bertens

Kunststofrecycling: een doorkijk. Coen Bertens Kunststofrecycling: een doorkijk Coen Bertens De organisatie van producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen in Nederland sinds 2013 Producenten/ importeurs Materiaalorganisaties Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Registratievergoeding afvalbedrijven. Regeling voor afvalbedrijven in het kader van de monitoring van verpakkingen

Registratievergoeding afvalbedrijven. Regeling voor afvalbedrijven in het kader van de monitoring van verpakkingen Registratievergoeding afvalbedrijven Regeling voor afvalbedrijven in het kader van de monitoring van verpakkingen 1. Aanleiding Gegevens van afvalbedrijven over inzameling en verwerking zijn essentieel

Nadere informatie

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING

II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING 2. VERSTEVIGING VAN RISICOMANAGEMENT Van belang is een goed samenspel tussen het bestuur, de raad van commissarissen en de auditcommissie, evenals goede communicatie met

Nadere informatie

REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN

REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN 24 november 2017 INHOUD HOOFDSTUK 1: Rol en status van het Reglement 1 HOOFDSTUK 2: Samenstelling RAC 1 HOOFDSTUK 3: Taken RAC 2 HOOFDSTUK

Nadere informatie

Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II

Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II Confidentieel 1 Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II 1 Inleiding Instellingen die op grond van art. 112, 230 of 231 van de Solvency II richtlijn (richtlijn 2009/139/EC)

Nadere informatie

VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2016

VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2016 VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2016 VOORWOORD Stichting Afvalfonds Verpakkingen geeft collectief uitvoering aan de verplichtingen van producenten en importeurs die vallen onder het

Nadere informatie

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval protocol administratieve controle ketenpartners 2 V1.0 19/5/15 Inhoud 1. Inleiding 4 1.1

Nadere informatie

Kenniscentrum Duurzaam Verpakken

Kenniscentrum Duurzaam Verpakken Kenniscentrum Duurzaam Verpakken 1. Aanleiding In de Raamovereenkomst 2013-2022 is in Artikel 4 afgesproken een Kennisinstituut op te richten (verder te noemen Kenniscentrum Duurzaam Verpakken [KCDV]).

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 28 694 Verpakkingsbeleid Nr. 90 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

FLO/U201300222 Lbr. 13/027

FLO/U201300222 Lbr. 13/027 Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Drankenkartons Samenvatting uw kenmerk ons kenmerk FLO/U201300222 Lbr. 13/027 bijlage(n) 3 datum 18 maart

Nadere informatie

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA Den Haag

de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA Den Haag > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA Den Haag Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070 456

Nadere informatie

VAN VERPAKKING NAAR GRONDSTOF

VAN VERPAKKING NAAR GRONDSTOF VAN VERPAKKING NAAR GRONDSTOF Recycling Verpakkingen Nederland 2014 INHOUD Dit publieksrapport is een uitgave van het Meer informatie over de monitoring werkzaamheden van het Afvalfonds Verpakkingen kunt

Nadere informatie

uw kenmerk ons kenmerk ECFD/U Lbr. 14/096

uw kenmerk ons kenmerk ECFD/U Lbr. 14/096 Gemeente Eindhoven ontvangen i 8 DEC. W VlUG Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad Vereniging van Nederlandse Gemeenten Informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Afspraken over de vergoeding

Nadere informatie

Notitie Bestemd voor Kopie Van Datum Onderwerp Kernpunten 1. Onafhankelijkheid van de monitoring

Notitie Bestemd voor Kopie Van Datum Onderwerp Kernpunten 1. Onafhankelijkheid van de monitoring Notitie Bestemd voor : VNG Commissie Milieu & Mobiliteit Kopie : Werkgroep Monitoring Verpakkingen, Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Stichting Afvalfonds Verpakkingen, Nedvang Van : Bestuur NVRD

Nadere informatie

de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456

Nadere informatie

VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE

VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Recycling verpakkingen Nederland 2015 INHOUD Recycling 4 resultaten 2015 Voorwoord 5 Monitoring 6 in 2015 Papier 7 en karton Kunststofketen 9 volop in ontwikkeling

Nadere informatie

Monitoring Verpakkingen Resultaten inzameling en recycling 2014

Monitoring Verpakkingen Resultaten inzameling en recycling 2014 Monitoring Verpakkingen Resultaten inzameling en recycling 2014 Postbus 1266 2260 BG Leidschendam 085 4012660 www.afvalfondsverpakkingen.nl info@afvalfondsverpakkingen.nl 17 juli 2015 Deze monitoringsrapportage

Nadere informatie

Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval

Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval Inhoud 1. Inleiding 3 2. Opzet plannen voor ondersteuning 4 3. Plannen voor verminderen huishoudelijk restafval 5 3.1 Eisen

Nadere informatie

FLO/U Lbr. 12/033

FLO/U Lbr. 12/033 Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8020 betreft Onderhandelaarsakkoord verpakkingen en statiegeld uw kenmerk ons kenmerk FLO/U201200457 Lbr. 12/033 bijlage(n)

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 30 825 Ecologische hoofdstructuur 29 717 Plattelandsontwikkelingsprogramma Nr. 63 Verslag van de Rapporteurs Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 9 november 2010 De vaste

Nadere informatie

Monitoring Verpakkingen Resultaten Inzameling en Recycling 2013

Monitoring Verpakkingen Resultaten Inzameling en Recycling 2013 Monitoring Verpakkingen Resultaten Inzameling en Recycling 2013 Nederland van Afval naar Grondstof Postbus 8724 3009 AS Rotterdam 010 4206161 www.nedvang.nl info@nedvang.nl Deze monitoringsrapportage is

Nadere informatie

C O N C E P T. Controleprotocol VROM t.b.v. Stichting Afvalfonds te Den Haag (versie ) Hoofdstuk 1 Uitgangspunten

C O N C E P T. Controleprotocol VROM t.b.v. Stichting Afvalfonds te Den Haag (versie ) Hoofdstuk 1 Uitgangspunten Controleprotocol VROM t.b.v. Stichting Afvalfonds te Den Haag (versie 12-01-2009) Hoofdstuk 1 Uitgangspunten Inleiding Het doel van dit controleprotocol is het verduidelijken van de verwachtingen en eisen,

Nadere informatie

Stand van zaken uitvoering aanbevelingen en toezeggingen Rekenkameronderzoek informatievoorziening aan de gemeenteraad over de Wmo en Jeugdhulp

Stand van zaken uitvoering aanbevelingen en toezeggingen Rekenkameronderzoek informatievoorziening aan de gemeenteraad over de Wmo en Jeugdhulp Jaarverslag 2017 Bijlage 2: Stand van zaken uitvoering aanbevelingen en toezeggingen Rekenkameronderzoek informatievoorziening aan de gemeenteraad over de Wmo en Jeugdhulp De Rekenkamer heeft haar onderzoek

Nadere informatie

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval

vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval vergoeding voor inzameling en sortering en vergoeding voor vermarkting van huishoudelijk kunststofverpakkingsafval 3/7/2014 2 3/7/2014 Inhoud 1 Inleiding 4 2 Vergoeding inzameling en sortering 5 2.1 Integrale

Nadere informatie

Datum Onderwerp Referentie Bijlage(n) Doorkiesnummer 24 juni 2016 Reactie op consultatie. VS Tekstsuggesties T

Datum Onderwerp Referentie Bijlage(n) Doorkiesnummer 24 juni 2016 Reactie op consultatie. VS Tekstsuggesties T Brancheorganisaties Zorg T.a.v. mr. Yvonne C.M.T. van Rooy Postbus 9696 3506 GR Utrecht Datum Onderwerp Referentie Bijlage(n) Doorkiesnummer 24 juni 2016 Reactie op consultatie Zorgbrede VS Tekstsuggesties

Nadere informatie

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten

Checklist. Informatievoorziening. Grote Projecten Checklist Informatievoorziening Grote Projecten Najaar 2010 Rekenkamercommissie Berkelland, Bronckhorst, Lochem, Montferland 1. Inleiding De uitvoering van grote projecten in Nederland heeft nogal eens

Nadere informatie

VITP-visie op visitatie 3 november 2016 (finale versie voor ledenvergadering november 2016)

VITP-visie op visitatie 3 november 2016 (finale versie voor ledenvergadering november 2016) VITP-visie op visitatie 3 november 2016 (finale versie voor ledenvergadering november 2016) 1. Samenvatting In 2017 wordt intern toezicht op pensioenfondsen in de vorm van visitatiecommissies geëvalueerd.

Nadere informatie

Oordeel over de kwaliteit van de verantwoording 2002 van CWI en BKWI

Oordeel over de kwaliteit van de verantwoording 2002 van CWI en BKWI Inspectie Werk en Inkomen Directie Toezicht CWI, SVB en samenwerking De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid De heer mr. A.J. de Geus Postbus 90801 2509 LV DEN HAAG Postbus 100 2700 AC Zoetermeer

Nadere informatie

Protocol Dataverificatie Afvalbedrijven

Protocol Dataverificatie Afvalbedrijven Protocol Dataverificatie Afvalbedrijven Postbus 8724 3009 AS Rotterdam 010-4206161 www.nedvang.nl info@nedvang.nl Auteurs Stichting Nedvang Versie 1.0 d.d. 20150403 2 V1.0 20150403 Inhoud 1 Inleiding 5

Nadere informatie

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief Geacht bestuur,

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief Geacht bestuur, L0884 Woningstichting Goed Wonen Koedijk Sint-Pancras t.a.v. het bestuur Bovenweg 180 A 1834 CJ SINT PANCRAS Rijnstraat 8 Postbus 30941 2500 GX Den Haag www.vrom.nl Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief

Nadere informatie

Verdiepingssessie Inzamelmethoden en de regierol van gemeenten Kwaliteit, vervuiling en kunststofvergoedingen

Verdiepingssessie Inzamelmethoden en de regierol van gemeenten Kwaliteit, vervuiling en kunststofvergoedingen Verdiepingssessie Inzamelmethoden en de regierol van gemeenten Kwaliteit, vervuiling en kunststofvergoedingen 15 oktober 2015 9.30 12.45 uur Joris van der Meulen Inhoud q Uitgangspunten q Inzamel en hergebruikketen

Nadere informatie

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009. Geacht bestuur,

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009. Geacht bestuur, L0705 Veenendaalse Woningstichting t.a.v. het bestuur Postbus 168 3900 AD VEENENDAAL Rijnstraat 8 Postbus 30941 2500 GX Den Haag www.vrom.nl Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009 Geacht bestuur,

Nadere informatie

Betreft: Milieueffectanalyse Raamovereenkomst Verpakkingen

Betreft: Milieueffectanalyse Raamovereenkomst Verpakkingen Ministerie van Infrastructuur en Milieu t.a.v. Staatssecretaris W.J. Mansveld Plesmanweg 1-6 2597 GJ Den Haag Kenmerk: 2015.003 Betreft: Milieueffectanalyse Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 Bijlagen:

Nadere informatie

Aan: de aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van Lavide Holding N.V.

Aan: de aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van Lavide Holding N.V. Aan: de aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van Lavide Holding N.V. Grant Thornton Accountants en Adviseurs B.V. De Passage 150 Postbus 71003 1008 BA Amsterdam T 088-676 90 00 F 088-676 90 10

Nadere informatie

Brancheverduurzamingsplannen: Circulaire economie in de praktijk. Karen van de Stadt

Brancheverduurzamingsplannen: Circulaire economie in de praktijk. Karen van de Stadt Brancheverduurzamingsplannen: Circulaire economie in de praktijk Karen van de Stadt KIDV Opgericht op 1 januari 2013: Raamovereenkomst Verpakkingen 2013 2022. Vermindering milieudruk verpakkingsketen.

Nadere informatie

Concretere eisen om te (kunnen) voldoen aan relevante wet- en regelgeving zijn specifiek benoemd

Concretere eisen om te (kunnen) voldoen aan relevante wet- en regelgeving zijn specifiek benoemd >>> Overgang Maatstaf 2016 Onderstaand overzicht bevat de selectie van de geheel nieuwe eisen uit de Maatstaf 2016 en de eisen waarbij extra of andere accenten zijn gelegd, inclusief een korte toelichting.

Nadere informatie

Samenvattend auditrapport

Samenvattend auditrapport r?' m Auditdienst Rijk Ministerie van Financiën Samenvattend auditrapport I u fonds (A) IM xi' ".r r' rri Samenvattend auditrapport 2016 Infrastructuurfonds (A) 15 maart 2017 Kenmerk 2017-0000036092 Inlichtingen

Nadere informatie

Meldpunt Verpakkingen November 2014 tot en met april 2015

Meldpunt Verpakkingen November 2014 tot en met april 2015 Meldpunt Verpakkingen November 2014 tot en met april 2015 Conclusies (o.b.v. halfjaarrapportage opgesteld door Milieu Centraal) 9 juni 2014 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 CONCLUSIES... 5 2 1 Inleiding

Nadere informatie

St. Bedrijfsverpakkingen Nederland en Vereniging FME-CWM drs. ing. R. van Beek Postbus 190. 2700 AD Zoetermeer. Leidschendam 18 oktober 2012,

St. Bedrijfsverpakkingen Nederland en Vereniging FME-CWM drs. ing. R. van Beek Postbus 190. 2700 AD Zoetermeer. Leidschendam 18 oktober 2012, Overgoo 13 2266 JZ Leidschendam 070 762 02 66 Postbus 1266 2260 BG Leidschendam St. Bedrijfsverpakkingen Nederland en Vereniging FME-CWM drs. ing. R. van Beek Postbus 190 info@afvalfondsverpakkingen.nl

Nadere informatie

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief Geacht bestuur,

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief Geacht bestuur, L1875 Stichting Woningcorporaties Het Gooi en Omstreken t.a.v. het bestuur Postbus 329 1200 AH HILVERSUM Rijnstraat 8 Postbus 30941 2500 GX Den Haag www.vrom.nl Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief

Nadere informatie

Bi VNG Ledenbrief: Tussenevaluatie Raamovereenkomst Verpakkingen

Bi VNG Ledenbrief: Tussenevaluatie Raamovereenkomst Verpakkingen Lamars, Ronald Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: VNG ^ng^ng.nl@mail29.sea91.rsgsv.net> namens VNG dinsdag 13 maart 2018 12:11 Stadhuis Lbr. 18/008 - Tussenevaluatie Raamovereenkomst Verpakkingen

Nadere informatie

Gemeente Emmen Team DIS. Graag informeer ik u over de voortgang van de tussenevaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen

Gemeente Emmen Team DIS. Graag informeer ik u over de voortgang van de tussenevaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen (VNG) Gemeente Emmen Team DIS Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad Datum 13 maart 2018 Ons kenmerk TLE/U201800180 Lbr. 18/008 Telefoon 070 373 83 93 Bijlage(n) 1 Onderwerp Tussenevaluatie Raamovereenkomst

Nadere informatie

Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants t.a.v. Adviescollege voor Beroepsreglementeting Postbus 7984 1008 AD AMSTERDAM

Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants t.a.v. Adviescollege voor Beroepsreglementeting Postbus 7984 1008 AD AMSTERDAM E Ernst & Young Accountants LLP Telt +31 88 407 1000 Boompjes 258 Faxt +31 88407 8970 3011 XZ Rotterdam, Netherlands ey.corn Postbus 2295 3000 CG Rotterdam, Netherlands Nederlandse Beroepsorganisatie van

Nadere informatie

Controleprotocol provincie Utrecht

Controleprotocol provincie Utrecht Controleprotocol provincie Utrecht Controleprotocol voor de accountantscontrole bij door de provincie Utrecht gesubsidieerde instellingen Januari 2010 Controleprotocol provincie Utrecht 1 van 7 Controleprotocol

Nadere informatie

CONCLUSIES EN AANBEVELNGEN n.a.v. rapport The Dutch WEEE Flows

CONCLUSIES EN AANBEVELNGEN n.a.v. rapport The Dutch WEEE Flows CONCLUSIES EN AANBEVELNGEN n.a.v. rapport The Dutch WEEE Flows INLEIDING: de Recast In 1999 startte in Nederland het eerste landelijke systeem voor inzameling en recycling van afgedankte elektrische apparaten

Nadere informatie

Kadernota accountantscontrole jaarrekening Gemeenschappelijke Regeling Jeugdhulp Rijnmond 2015 e.v.

Kadernota accountantscontrole jaarrekening Gemeenschappelijke Regeling Jeugdhulp Rijnmond 2015 e.v. AB Jeugdhulp Rijnmond 23 april 2015 bijlage 1 bij agp 11 Kadernota accountantscontrole jaarrekening Gemeenschappelijke Regeling Jeugdhulp Rijnmond 2015 e.v. 1 1. Inleiding ln het Besluit Accountantscontrole

Nadere informatie

Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016

Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016 Dit document maakt gebruik van bladwijzers Consultatiedocument Standaard 4400N Opdrachten tot het verrichten van overeengekomen specifieke werkzaamheden (2 e ontwerp) 21 juli 2016 Consultatieperiode loopt

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton;

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Besluit beheer verpakkingen en papier en karton; STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 14758 30 mei 2014 Regeling van de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, van 28 mei 2014 nr. IENM/BSK-2014/112494,

Nadere informatie

PUBLICATIE VERSLAG JAARREKENING 2013

PUBLICATIE VERSLAG JAARREKENING 2013 PUBLICATIE VERSLAG JAARREKENING 2013 STICHTING KENNISINSTITUUT DUURZAAM VERPAKKEN, 4 JUNI 2014 DEN HAAG INHOUDSOPGAVE Financieel Jaarverslag 1 Directie/Bestuursverslag 2 2 Analyse van het resultaat 4

Nadere informatie

Leidraad 20 Accountantsrapportage over de bestuurlijke mededeling bij een aanvraag van het predicaat Koninklijk en Hofleverancier

Leidraad 20 Accountantsrapportage over de bestuurlijke mededeling bij een aanvraag van het predicaat Koninklijk en Hofleverancier Leidraad 20 Accountantsrapportage over de bestuurlijke mededeling bij een aanvraag van het predicaat Koninklijk en Hofleverancier Titel Leidraad Accountantsrapportage over de bestuurlijke mededeling bij

Nadere informatie

Verordening 217 Concept aangeboden aan de Provinciale Staten

Verordening 217 Concept aangeboden aan de Provinciale Staten Verordening 217 Concept aangeboden aan de Provinciale Staten Controleverordening Randstedelijke Rekenkamer De Randstedelijke Rekenkamer besluit: overwegende dat: op grond van de wet van 2 juli 2003, Stb.

Nadere informatie

GOVERNANCE CODE WONINGCORPORATIES

GOVERNANCE CODE WONINGCORPORATIES GOVERNANCE CODE WONINGCORPORATIES November 2006 1 GOVERNANCE CODE WONINGCORPORATIES PRINCIPES I. Naleving en handhaving van de code Het bestuur 1 en de raad van commissarissen zijn verantwoordelijk voor

Nadere informatie

Mr. I. W. Opstelten Minister van Veiligheid en Justitie Postbus EX Den Haag

Mr. I. W. Opstelten Minister van Veiligheid en Justitie Postbus EX Den Haag > Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Mr. I. W. Opstelten Minister van Veiligheid en Justitie Postbus 20011 2511 EX Den Haag Contactpersoon Drs. ir. M. H. van der Duin Postbus 20011 2500 EA Den

Nadere informatie

Controleprotocol subsidies gemeente Alkmaar voor verantwoording subsidies > 250.000

Controleprotocol subsidies gemeente Alkmaar voor verantwoording subsidies > 250.000 Controleprotocol subsidies gemeente Alkmaar voor verantwoording subsidies > 250.000 1 Algemeen Op grond van de Kaderverordening Subsidieverstrekking van de gemeente Alkmaar kunnen subsidies worden verstrekt.

Nadere informatie

Sorteren en vermarkten van kunststof verpakkingsafval

Sorteren en vermarkten van kunststof verpakkingsafval Sorteren en vermarkten van kunststof verpakkingsafval Ede, 30 oktober 2013 Joris van der Meulen Algemeen directeur Organisatie van producentenverantwoordelijkheid 2 Hoofdpunten Raamovereenkomst II Meerjarige

Nadere informatie

Implementatieplan Indicatoren ambulancezorg

Implementatieplan Indicatoren ambulancezorg Implementatieplan Indicatoren ambulancezorg definitieve versie maart 2015 1 1. Inleiding In oktober 2014 heeft het bestuur van Ambulancezorg Nederland de indicatorenset ambulancezorg vastgesteld. Hiermee

Nadere informatie

Aan de slag: opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen versie 1.0, april 2014

Aan de slag: opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen versie 1.0, april 2014 Aan de slag: opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen versie 1.0, april 2014 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Hoe werkt het opstellen van hoogst haalbare doelen en brancheverduurzamingsplannen?

Nadere informatie

Aan uw raad is het volgende toegezegd: Toezeggingen college van B&W in Commissies en Raad (september 2015) TCM 09 21 mei 2015

Aan uw raad is het volgende toegezegd: Toezeggingen college van B&W in Commissies en Raad (september 2015) TCM 09 21 mei 2015 Bedrijfsvoering De gemeenteraad van Bloemendaal Datum : 19 augustus 2015 Uw kenmerk : Ons kenmerk : 2015056815 Behandeld door : J. van der Hulst Doorkiesnummer : 023-522 5592 Onderwerp : Rapportage informatiebeveiliging

Nadere informatie

SERVICECODE AMSTERDAM

SERVICECODE AMSTERDAM SERVICECODE AMSTERDAM Inleiding Stadsdeel Zuidoost heeft de ambitie om tot de top drie van stadsdelen met de beste publieke dienstverlening van Amsterdam te horen. Aan deze ambitie wil het stadsdeel vorm

Nadere informatie

Toezicht recyclenorm Besluit Verpakkingen

Toezicht recyclenorm Besluit Verpakkingen Onderdeel bedrijfsmatig kunststof verpakkingsafval in 2011 Datum 17 december 2012 Status Definitief Colofon Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) Risicovolle Stoffen en Produkten Afdeling Afval Nieuwe

Nadere informatie

Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van Lavide Holding N.V. te Alkmaar gecontroleerd.

Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van Lavide Holding N.V. te Alkmaar gecontroleerd. Aan: de aandeelhouders en de Raad van Commissarissen van Lavide Holding N.V. Grant Thornton Accountants en Adviseurs B.V. De Passage 150 Postbus 71003 1008 BA Amsterdam T 088-676 90 00 F 088-676 90 10

Nadere informatie

VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2017

VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2017 VERSLAG COMMISSIE TOEZICHT MONITORING VERPAKKINGEN 2017 VOORWOORD Het bestuur van de Stichting Afvalfonds Verpakkingen dat het verpakkend bedrijfsleven representeert - is zich zeer wel bewust van de verplichtingen

Nadere informatie

Verslag informatiebijeenkomst Kunststofverpakkingen. 1 december 2016

Verslag informatiebijeenkomst Kunststofverpakkingen. 1 december 2016 Verslag informatiebijeenkomst Kunststofverpakkingen 1 december 2016 1 december 2016 organiseerde het LCKVA een Informatiebijeenkomst over kunststofverpakkingen. Addie Weenk opent namens het Learning Center

Nadere informatie

Controle- en onderzoeksprotocol Ketenzorg CZ 2013

Controle- en onderzoeksprotocol Ketenzorg CZ 2013 Controle- en onderzoeksprotocol Ketenzorg CZ 2013 1 Doelstelling In het kader van de NZA beleidsregel BR/CU-7074 Integrale bekostiging multidisciplinaire zorgverlening chronische aandoeningen (DM type

Nadere informatie

L 120/20 Publicatieblad van de Europese Unie 7.5.2008 AANBEVELINGEN COMMISSIE

L 120/20 Publicatieblad van de Europese Unie 7.5.2008 AANBEVELINGEN COMMISSIE L 120/20 Publicatieblad van de Europese Unie 7.5.2008 AANBEVELINGEN COMMISSIE AANBEVELING VAN DE COMMISSIE van 6 mei 2008 inzake de externe kwaliteitsborging voor wettelijke auditors en auditkantoren die

Nadere informatie

Circulaire nr. Betreft uitvoering krachtens de Datum CVZ 04/42 ZFW 28 juli 2004 CTZ 04/07. Kenmerk Afdeling/Behandelaar Doorkiesnummer

Circulaire nr. Betreft uitvoering krachtens de Datum CVZ 04/42 ZFW 28 juli 2004 CTZ 04/07. Kenmerk Afdeling/Behandelaar Doorkiesnummer Aan de uitvoeringsorganen Ziekenfondswet en/of AWBZ Circulaire nr. Betreft uitvoering krachtens de Datum CVZ 04/42 ZFW 28 juli 2004 CTZ 04/07 Onderwerp Getrouwheidsonderzoek hogekostenverevening 2003 Ingangsdatum

Nadere informatie

Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017

Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017 Vernieuwd toezicht: wat betekent dat voor het bestuur? Het toezicht op besturen en scholen per 1 augustus 2017 Inleiding Het onderwijs verandert. En het toezicht verandert mee. Vanaf 1 augustus 2017 houden

Nadere informatie

Vergoedingen Vermarkting Kunststof Verpakkingsafval Huishoudens

Vergoedingen Vermarkting Kunststof Verpakkingsafval Huishoudens Vergoedingen Vermarkting Kunststof Verpakkingsafval Huishoudens De Werkgroep Vergoedingen, Kwaliteit en Ketenregie heeft op 25 juni 2014 ingestemd met de basisprincipes van de opzet voor de vergoeding

Nadere informatie

Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der Meer)

Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der Meer) Vergadering: 11 december 2012 Agendanummer: 12 Status: Besluitvormend Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 E mail: gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der

Nadere informatie

Op 12 oktober 2018 heeft u het voorstel voor de Regeling Tachografen aan het Adviescollege toetsing regeldruk (ATR) aangeboden voor toetsing.

Op 12 oktober 2018 heeft u het voorstel voor de Regeling Tachografen aan het Adviescollege toetsing regeldruk (ATR) aangeboden voor toetsing. Retouradres: Postbus 16228 2500 BE Den Haag Aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat Mevrouw drs. C. Van Nieuwenhuizen Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG Datum 1 november 2018 Onderwerp Regeling Tachografen

Nadere informatie

Controle protocol Stichting De Friesland

Controle protocol Stichting De Friesland Controle protocol Stichting De Friesland 1. Doelstelling Stichting De Friesland heeft van de Belastingdienst de ANBI (algemeen nut beogende instelling) verkregen. Ten aanzien van de verantwoording van

Nadere informatie

Meldpunt Verpakkingenmei tot en met oktober 2015

Meldpunt Verpakkingenmei tot en met oktober 2015 Meldpunt Verpakkingenmei tot en met oktober 2015 Conclusies (o.b.v. halfjaarrapportage opgesteld door Milieu Centraal) 23 november 2015 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 FUNCTIES EN DOELEN VAN HET MELDPUNT

Nadere informatie

Directoraat-Generaal Preventie, Jeugd en Sancties

Directoraat-Generaal Preventie, Jeugd en Sancties Ministerie van Justitie j1 Directoraat-Generaal Preventie, Jeugd en Sancties Directie Sanctie- en Preventiebeleid Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Duurzaam verpakken in gerecycled kunststofverpakkingsafval. Empack Theater 2 13 april 2016

Duurzaam verpakken in gerecycled kunststofverpakkingsafval. Empack Theater 2 13 april 2016 Duurzaam verpakken in gerecycled kunststofverpakkingsafval Empack Theater 2 Onderwerpen 1. Kennisinstituut Duurzaam Verpakken 2. Inzet van kunststof neemt toe 3. Beleid gericht op het sluiten van de kuststofketen

Nadere informatie

Plan van aanpak ter verbetering van het voorschottenbeheer

Plan van aanpak ter verbetering van het voorschottenbeheer Bijlage Voortgangsrapportage verbetering voorschottenbeheer: Plan van aanpak, vastgesteld door de Minister van Buitenlandse Zaken op 8 mei 2007 Plan van aanpak ter verbetering van het voorschottenbeheer

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000

Nadere informatie

2 3 MEI 28H. uw kenmerk. ons kenmerk. Lbr. 14/042

2 3 MEI 28H. uw kenmerk. ons kenmerk. Lbr. 14/042 Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad 2 3 MEI 28H Vereniging van Nederlandse Gemeenten informatiecentrum tel. (070) 373 8393 uw kenmerk bījlage(n) betreft Voortgang Informatieveiligheid ons

Nadere informatie

RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP DE REGENBOOG. Onderzoeksnummer :

RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP DE REGENBOOG. Onderzoeksnummer : RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP DE REGENBOOG School : De Regenboog Plaats : Wilsum BRIN-nummer : 05US Onderzoeksnummer : 112468 Datum schoolbezoek : 19 maart 2009 2 INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

gemeente Eindhoven Raadsvoorstelinzake controleplan accountant 2013

gemeente Eindhoven Raadsvoorstelinzake controleplan accountant 2013 gemeente Eindhoven Raadsnummer 13R5570 Inboeknummer 13bst01755 Beslisdatum B&W 15 oktober 2013 Dossiernummer 13.42.251 Raadsvoorstelinzake controleplan accountant 2013 Inleiding Vanaf boekjaar 2010 is

Nadere informatie

Basisdocument monitoring verpakkingen (2013-2022) Versie 1.0, augustus 2013. Datum 22 augustus 2013

Basisdocument monitoring verpakkingen (2013-2022) Versie 1.0, augustus 2013. Datum 22 augustus 2013 Basisdocument monitoring verpakkingen (2013-2022) Versie 1.0, augustus 2013 Datum 22 augustus 2013 Colofon Hoewel dit rapport met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Rijkswaterstaat geen enkele

Nadere informatie

RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP BASISSCHOOL DE BONTE TOL

RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP BASISSCHOOL DE BONTE TOL RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP BASISSCHOOL DE BONTE TOL School : Basisschool De Bonte Tol Plaats : Pijnacker BRIN-nummer : 27JX Onderzoeksnummer : 112746 Datum schoolbezoek

Nadere informatie

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009. Geacht bestuur,

Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009. Geacht bestuur, L0117 Stichting Portaal t.a.v. het bestuur Postbus 375 3900 AJ VEENENDAAL Rijnstraat 8 Postbus 30941 2500 GX Den Haag www.vrom.nl Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009 Geacht bestuur, Ieder

Nadere informatie

De Rekenkamer is verder nagegaan of de verantwoording van de verschuldigde vergoeding over 2011, 2012 en 2013 volledig is.

De Rekenkamer is verder nagegaan of de verantwoording van de verschuldigde vergoeding over 2011, 2012 en 2013 volledig is. 1 Managementsamenvatting De managementsamenvatting is geschreven in het Nederlands en het Papiamentu. De Rekenkamer wil hiermee bereiken dat meer mensen kennis kunnen nemen van de inhoud van het rapport.

Nadere informatie

Jaarplan 2012 gemeente Velsen

Jaarplan 2012 gemeente Velsen Jaarplan 2012 gemeente Velsen januari 2012 HVCinzameling Miriam Dijst Adviseur Gemeenten 12 januari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Maatregelen afvalbeheerplan 6 3. Maatregelen 2012 7 4. Planning

Nadere informatie

Meldpunt Verpakkingen November 2013 t/m april 2014

Meldpunt Verpakkingen November 2013 t/m april 2014 Meldpunt Verpakkingen November 2013 t/m april 2014 Samenvatting en conclusies (o.b.v. halfjaarrapportage opgesteld door Milieu Centraal) 28 mei 2014 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 SAMENVATTING... 5 2.1

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 29 304 Certificatie en accreditatie in het kader van het overheidsbeleid Nr. 5 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van

Nadere informatie

VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE

VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Recycling verpakkingen Nederland 2016 VERPAKKINGEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Recycling verpakkingen Nederland 2016 INHOUD Circulaire economie met bijdrage 6 verpakkingsketen

Nadere informatie

CONTROLEPROTOCOL VOOR DE ACCOUNTANTSCONTROLE OP DE JAARREKENING 2016 VAN DE GEMEENTE TEN BOER.

CONTROLEPROTOCOL VOOR DE ACCOUNTANTSCONTROLE OP DE JAARREKENING 2016 VAN DE GEMEENTE TEN BOER. CONTROLEPROTOCOL VOOR DE ACCOUNTANTSCONTROLE OP DE JAARREKENING 2016 VAN DE GEMEENTE TEN BOER. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie