Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek, karterende fase De Steeg 10 te Merselo

Transcriptie

1

2 Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek, karterende fase De Steeg 10 te Merselo E.A. Schorn Archeodienst Rapport 301 Onderzoeksmelding: In opdracht van: Bergs Advies B.V.

3 Colofon Titel: Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek Karterende fase: De Steeg 10 te Merselo Auteur(s): E.A. Schorn Met bijdragen van: N.v.t. Archeodienst Rapport: 301 ISSN nummer: Versienummer: 1.1 (definitief) Onderzoeksmelding: Gemeente: Venray Opdrachtgever: Bergs Advies B.V. Eindredactie Erik Schorn Foto s en tekeningen: Archeodienst BV, tenzij anders aangegeven Plaats: Zevenaar Foto omslag: Luchtfoto plangebied (rode kader) vanuit het zuiden, bron BingMaps Autorisatie: Willem-Simon van de Graaf De kaft van dit rapport is in de vorm van de voor- en achterkant van een Romeinse dakpan waarop hondenpootafdrukken staan. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder bronvermelding. Archeodienst BV aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit onderhavig onderzoek of de gegeven adviezen. Archeodienst BV, Ringbaan-Zuid 8a, Postbus 297, 6900 AG Zevenaar, tel , info@archeodienst.nl, 2

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Onderzoekskader Onderzoeksdoel en vraagstellingen Ligging en huidige situatie plangebied Toekomstige situatie plangebied Bureauonderzoek Methode Fysische geografie Geomorfologie en geologie Bodem Archeologie Historische geografie Bodemverstoring Specifieke archeologische verwachting Booronderzoek Werkwijze Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens Sediment Bodem Archeologische indicatoren Archeologische interpretatie Conclusie Inleiding Conclusies / beantwoording van de onderzoeksvragen Advies Bijlage 1: Periodentabel Bijlage 2: Verklarende woordenlijst Bijlage 3: Afkortingenlijst Bijlage 4: Geomorfologische kaart Bijlage 5: Bodemkaart Bijlage 6: Archeologische informatie Bijlage 7: Boorpuntenkaart Bijlage 8: Boorbeschrijvingen 3

5 Administratieve gegevens Projectnaam Merselo-De Steeg 10 Onderzoeksmelding Provincie Limburg Gemeente Venray Plaats Merselo Toponiem De Steeg 10 Type project Bureau- en booronderzoek, karterende fase (BO en IVO- K) Opdrachtgever Bergs Advies B.V. Contactpersoon opdrachtgever Dhr. N. Maes Bevoegd gezag Gemeente Venray Uitvoerder Archeodienst BV Uitvoerders veldwerk E.A. Schorn Vondstdeterminatie N.v.t. Uitvoeringsdatum Beheer en plaats documentatie Zevenaar Coördinaten zijn NW-NO-ZO-ZW Geografische positie (x-y; in m) Onderzoeksgebied (x) (y) (x) (y) (x) (y) (x) (y) Nieuwe stal (x) (y) (x) (y) (x) (y) (x) (y) Kaartbladnummer 52B Huidig grondgebruik Bouwland Oppervlakte onderzoeksgebied Ca m² Oppervlakte nieuwe stal Ca m² Geplande verstoringsdiepte Dieper dan de bouwvoor 4

6 1 Inleiding 1.1 Onderzoekskader In opdracht van Bergs Advies B.V. heeft archeologisch onderzoeksbureau Archeodienst BV een bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek, karterende fase (IVO-O(verig); booronderzoek) uitgevoerd in het plangebied aan de De Steeg 10 in Merselo (gemeente Venray, Fig. 1.1). Het onderzoek is uitgevoerd voor de aanvraag van een omgevingsvergunning voor de nieuwbouw van een varkensstal. De bodem zal door graafwerkzaamheden dieper dan 40 cm beneden maaiveld worden verstoord. Eventueel aanwezige archeologische resten zullen daarbij verloren gaan. Fig. 1.1: Het plangebied op de topografische kaart (bron: kadaster 2011). Op de gemeentelijke beleidsadvieskaart (Fig. 2.2, Moonen 2008) heeft het plangebied een hoge archeologische verwachting, wat inhoudt dat bij een bodemverstoring vroegtijdig archeologisch onderzoek in de vorm van een bureau- en inventariserend veldonderzoek dient te worden uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd conform de gemeentelijke eisen, de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2 (CCvD 2010) en de Leidraad Inventariserend Veldonderzoek versie 2.0 (Tol et al. 2012). Voor de in dit rapport gebruikte geologische en archeologische tijdsaanduidingen wordt verwezen naar Bijlage 1. Afkortingen en jargon worden in Bijlage 2 en 3 uitgelegd. 5

7 1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting aan de hand van bestaande bronnen over bekende of verwachte landschappelijke, historische en archeologische waarden. Het doel van het karterend booronderzoek is het toetsen van het opgestelde verwachtingsmodel door de intactheid van de bodemopbouw vast te stellen en de eventueel aanwezige archeologische resten en/of vindplaatsen te inventariseren. Om deze doelstelling te realiseren, zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? Zijn in het plangebied archeologische vindplaatsen aanwezig? Wat is te zeggen over de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten? Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten? Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het veldonderzoek bevestigd? In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? 1.3 Ligging en huidige situatie plangebied Het plangebied is ca m 2 groot en ligt aan De Steeg 10 in Merselo (Fig. 1.1). Het terrein wordt in het noorden, oosten en zuiden begrensd door landbouwgrond en in het westen door de weg De Steeg en het erf van De Steeg 10. Het plangebied is deels bebouwd en deels in gebruik al erf en deels als landbouwgrond. De hoogte van het maaiveld (geraadpleegd op varieert van ca. 24,9 in het noorden tot 25,6 m +NAP (Normaal Amsterdams Peil) in het zuiden. 1.4 Toekomstige situatie plangebied De exacte inrichting is niet bekend, maar onderstaande tekening geeft de geplande ligging van de varkensstal binnen het plangebied weer (Fig. 1.2). Fig. 1.2: Toekomstige situatie binnen het plangebied. 6

8 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode Ten behoeve van het bureauonderzoek zijn gegevens verzameld over bekende of verwachte archeologische waarden, alsmede over geologische, bodemkundige en historisch-geografische kenmerken van (de omgeving van) het plangebied. In het kader van het bureauonderzoek zijn de volgende bronnen geraadpleegd: Recente topografische kaarten (kadaster) en luchtfoto s (BingMaps via ArcMap) Actuele Hoogtebestand van Nederland (bron: AHN.nl) Bodemkaart van Nederland schaal 1: (geraadpleegd via Archis2) Geomorfologische Kaart Nederland (geraadpleegd via Archis2) Diverse historische kaarten (Kadastrale Kaart 1832, Topografische Militaire Kaarten serie (nettekeningen), serie (Bonnebladen), Top25 serie , geraadpleegd via watwaswaar.nl) Archeologische Monumentenkaart (AMK, geraadpleegd via Archis2) Archeologische waarnemingen, onderzoek- en vondstmeldingen (geraadpleegd via Archis2) Gemeentelijke archeologische beleidsadvieskaart (Moonen 2008). Bodemloket Rijksmonumenten vanuit de Atlas Leefomgeving (voorheen KICH) Gegevens amateur archeologen, Archeologische Werkgroep Venray. 2.2 Fysische geografie Geomorfologie en geologie Het plangebied ligt in het zuidelijk zandgebied van Nederland. Het is een relatief vlak gebied, dat nooit door het landijs bedekt is geweest (Berendsen 2005). De ondergrond wordt doorsneden door een aantal zuidoost-noordwest georiënteerde breuken, die in dit gebied het Peel Blok en de Roerdalslenk begrenzen. Het Peel Blok, waar het plangebied op ligt, is als gevolg van tektonische opheffing relatief hooggelegen en hier komen oude rivierafzettingen van de Maas (Formatie van Beegden) vrij dicht aan het oppervlak voor. Volgens de geologische overzichtskaart van Nederland liggen in de ondiepe ondergrond ter plaatse van het plangebied afzettingen die zijn gevormd in de laatste ijstijd, het Weichselien (ca jaar geleden), namelijk fluvioperiglaciale afzettingen bedekt met dekzand ( Van de geologische kaart van Nederland (schaal 1:50.000) is het kaartblad waar Merselo op ligt, niet uitgebracht. In het Weichselien is het klimaat steeds kouder en droger geworden bij een dalende zeespiegel (Berendsen 2004). Het landijs breidde zich sterk uit, maar heeft Nederland niet bereikt. Tijdens het Pleniglaciaal (ca jaar geleden) is de bodem permanent bevroren geweest. Hierdoor is het sneeuwsmelt- en regenwater gedwongen over het oppervlak af te stromen waarbij zogenaamde fluvioperiglaciale afzettingen zijn afgezet en dalen uitgesleten. Op ongeveer 500 m ten oosten van het plangebied ligt een dal (huidige dal van de Loobeek) dat in deze periode is gevormd (Bijlage 4, code 2R4). De fluvioperiglaciale afzettingen bestaan uit fijn en grof zand, soms met grind, leemlagen en plantenresten, en worden tot de Formatie van Boxtel gerekend (De Mulder e.a. 2003). De fluvioperiglaciale afzettingen zijn later grotendeels bedekt met dekzand. In de koudste en droogste perioden van het Weichselien, met name in het Laat-Pleniglaciaal (ca jaar geleden) en Laat-Glaciaal (ca jaar geleden), is de vegetatie vrijwel verdwenen, waardoor op grote schaal verstuiving is opgetreden (Berendsen 2004). Hierbij is dekzand over de fluvioperiglaciale afzettingen afgezet. Dit (vaak lemige) zand is kalkloos, fijnkorrelig ( μm), goed afgerond, goed gesorteerd en arm aan grind en wordt tot het Laagpakket van Wierden van de Formatie van Boxtel gerekend (Berendsen 2004). Het reliëf van de dekzanden wordt gekenmerkt door vlaktes, depressies en dekzandkopjes, afgewisseld met langgerekte ruggen. 7

9 Volgens de geomorfologische kaart ligt het noordelijke deel van het plangebied in een zone met dekzandwelvingen (Bijlage 4, code 3L5) en het zuidelijke deel op een dekzandrug (code 3K14). In het Holoceen (de laatste ca jaar) is het klimaat warmer en vochtiger geworden en is het landschap door geologische processen weinig veranderd. Door de toenemende vegetatie is het dekzand vastgelegd en hebben de beken zich ingesneden, waarbij beekdalen zijn ontstaan. De beken volgen vaak de natuurlijke laagten in het landschap zoals de eerder gevormde dalen uit het Pleistoceen. Ongeveer 500 m ten oosten van het plangebied ligt de Loobeek. Dit beekdal is goed zichtbaar op het Actueel Hoogtebestand van Nederland (AHN) (Fig. 2.1, blauwe kleuren). Het plangebied ligt ca. 2 à 3 meter hoger (lichtgroene en gele kleuren). Fig. 2.1: Het plangebied op het Actueel Hoogtebestand van Nederland (bron: Bodem Volgens de bodemkaart komen in het plangebied hoge zwarte enkeerdgronden voor (Bijlage 5, code zez23). De hoge zwarte enkeerdgronden bestaan uit een donkere, humeuze bovengrond van meer dan 50 cm dik met daaronder de oorspronkelijke bodem. De humeuze bovengrond betreft op de hogere zandgronden vaak een plaggendek, ook wel esdek genoemd. Plaggendekken zijn ontstaan, doordat in Zuid-Nederland vanaf ca. de 14 e en 15 e eeuw op grote schaal het systeem van potstalbemesting is toegepast (Spek 2004). Plaggen worden met mest van het vee vermengd en op de akkers uitgespreid om de bodem vruchtbaarder te maken. In de loop van de tijd is een plaggendek op de oorspronkelijke bodem ontstaan. De oorspronkelijke bodem onder de humeuze bovengrond is op de hogere zandgronden vaak een podzolgrond (Bijlage 5, code Hn21). De podzolgronden bestaan uit een humeuze, donkere bovengrond (Apb-horizont), die ca. 25 cm dik is, waaronder een E-horizont (uitspoelingshorizont) aanwezig is (De Bakker en Schelling 1989). Hieronder ligt de bruingekleurde B-horizont (inspoelingshorizont), die geleidelijk overgaat in de C-horizont. Afhankelijk van de 8

10 vroegere bodembewerking is de oorspronkelijke A-, E- en/of B-horizont in meer of mindere mate intact. Op de bodemkaart staan de gemiddelde grondwaterstanden aangegeven door middel van zogenaamde grondwatertrappen (I t/m VII). Het plangebied wordt naar verwachting gekenmerkt door een diepe grondwaterstand (grondwatertrap VII). Dit betekent dat de gemiddeld hoogste grondwaterstand dieper dan 80 cm en de gemiddeld laagste grondwaterstand dieper dan 160 cm beneden maaiveld wordt aangetroffen. 2.3 Archeologie Binnen het plangebied zijn geen archeologische monumenten, waarnemingen of onderzoeksmeldingen aanwezig. In een straal van 500 m rondom het plangebied is één archeologische monument en zijn meerdere waarnemingen en onderzoeksmeldingen bekend (Bijlage 6, Tab. 2.1). Het plangebied ligt binnen een provinciaal aandachtsgebied, waarvoor specifieke onderzoekseisen gelden. Monument Ligging Aard monument Datering m ten W Dorpskern Kleindorp LMEB-NTC Waarneming/ Onderzoeksmelding m ten ZW m ten ZW m ten ZW Ligging Aard waarneming Datering Nederzetting: keramiek en sporen Nederzetting: keramiek en sporen Nederzetting: keramiek en sporen IJZ-ME IJZ en VMEC-LMEA VMED-LMEA Onderzoeksmelding Ligging Aard melding Advies m ten ZW Proefsleuven Behoud of vervolg m ten ZW Opgraving Geen m ten ZW Booronderzoek Proefsleuven m ten ZW Proefsleuven Behoud in situ m ten NW Booronderzoek Geen vervolg m ten NO Booronderzoek Geen vervolg Tab. 2.1 Overzicht van de monumenten, waarnemingen en onderzoeksmeldingen binnen een straal van 500 m rondom het plangebied. Op de gemeentelijke beleidsadvieskaart heeft het plangebied een hoge archeologische verwachting (Fig. 2.2, Moonen 2008). Op deze kaart valt de westgrens van het plangebied binnen de historische dorpskern van Kleindorp, waardoor hiervoor ook een hoge verwachting geldt. De hoge verwachting geldt (volgens de gemeentelijke verwachtingskaart) voor landbouwculturen vanaf het Neolithicum. Voor jagers-verzamelaarsculturen vanaf het Paleolithicum tot en met Mesolithicum geldt (volgens de gemeentelijke verwachtingskaart) een lage verwachting. Het monument betreft de historische dorpskern van het dorp kleindorp, dat nu is opgenomen in het dorp Merselo. Op de AMK zijn historische dorpskernen en clusters oude bebouwing als gebieden van hoge archeologische waarde aangegeven. Dit is op grond van het belang van deze locaties, waar de wortels van de huidige dorpen of steden kunnen liggen. De begrenzing van deze kernen is gebaseerd op 19 e eeuwse en vroeg 20 e eeuwse kaarten. Binnen deze contouren kunnen in de bodem resten van vroegmoderne en waarschijnlijk ook van Laatmiddeleeuwse (vanaf circa 1300 AD) bewoning aangetroffen worden. Ook sporen van oudere bewoning kunnen aanwezig zijn. Bedacht dient echter te worden dat de bewoning in de Vroege en Volle Middeleeuwen (tot circa 1300 AD) een meer dynamisch karakter gehad kan hebben en dat de plaats en grens ervan niet perse hoeft samen te vallen met die van de latere bewoning. De in bovenstaande tabel (waarnemingnummers: , en ) 9

11 aangetroffen nederzettingsterreinen laten zien dat de middeleeuwse bewoning niet hoeft samen te vallen met de historische bewoningskern. Daarnaast blijkt dat op deze locaties ook prehistorische nederzettingsresten (IJzertijd) en resten uit de Romeinse tijd zijn aangetroffen Uit de gegevens van de Rijksmonumenten vanuit de Atlas Leefomgeving (voorheen KICH) blijkt dat binnen het plangebied geen (ondergrondse) bouwhistorische resten bekend zijn. De Archeologische Werkgroep Venray is per benaderd voor aanvullende informatie uit (de directe omgeving van) het plangebied. Dhr. R. Bloemen heeft aangegeven dat bij hun geen aanvullende informatie bekend is. Fig. 2.2: Het plangebied op de beleidsadvieskaart van de gemeente Venray (Moonen 2008). 2.4 Historische geografie Voor de historische ontwikkeling is historisch kaartmateriaal geraadpleegd. Zowel op het minuutplan uit het begin van de 19 e eeuw (Fig. 2.3) als op de kaart uit ca (Fig. 2.4) is het plangebied onbebouwd en in het noordelijk deel in gebruik als boomgaard en in het zuidelijke deel als bouwland. Wel is te zien dat direct ten westen van het plangebied historische bebouwing staat aangegeven op beide kaarten, waardoor er in het plangebied mogelijk resten van voorgangers te verwachten zijn, die mogelijk kunnen teruggaan tot in de Late-Middeleeuwen. 10

12 Fig. 2.3: Het plangebied op de kaart uit het begin van de 19 e eeuw, kadastrale minuut (bron: Fig. 2.4: Het plangebied op de kaart uit 1895, Bonneblad (bron: 11

13 2.5 Bodemverstoring Binnen het plangebied zijn geen bodemverontreinigingen, saneringen of ondergrondse olietanks, benzinepompinstallaties en dergelijke bekend waardoor archeologische resten mogelijk verloren zijn gegaan ( Binnen het plangebied is een stal/schuur aanwezig waardoor de bodem ter plekke van de bebouwing mogelijk is verstoord. 2.6 Specifieke archeologische verwachting Op basis van bovenstaand bureauonderzoek is voor het plangebied een gespecificeerde archeologische verwachting opgesteld (Tab. 2.2). Periode Verwachting Verwachte kenmerken vindplaats Laat-Paleolithicum - Mesolithicum Neolithicum Vroege- Middeleeuwen Late-Middeleeuwen Nieuwe tijd Laag Middelhoog Middelhoog Bewoningssporen, tijdelijke kampementen, vuursteen artefacten, haardkuilen Nederzetting: cultuurlaag, fragmenten aardewerk, natuursteen, gebruiksvoorwerpen Diepteligging sporen Onder het plaggendek vanaf de top van de podzolbodem Onder het plaggendek vanaf de top van de podzolbodem Vanaf maaiveld Tab. 2.2 Archeologische verwachting per periode voor het plangebied. Het landschap heeft met name voor de prehistorische mens een belangrijke rol gespeeld in de keuze voor een bewoningslocatie. Het plangebied ligt grotendeels op een dekzandwelving (en deels op een dekzandrug (zuidoostelijk rand) afgedekt door een oud bouwlanddek (enkeerdgrond). Gezien de ouderdom van de te verwachte afzettingen kunnen in het plangebied vindplaatsen aanwezig zijn vanaf het Laat-Paleolithicum tot en met de Nieuwe tijd. Jager-verzamelaars uit het Laat-Paleolithicum tot en met het Mesolithicum kozen als woon- en verblijfplaats vaak voor de hoger liggende terreingedeelten in het landschap, bij voorkeur in de buurt van open water. Water was een belangrijk gegeven, niet alleen voor het lessen van de dorst. Nabij water heerst er ook een grotere biodiversiteit wat de jacht en het verzamelen van plantaardig voedsel vergemakkelijkt. Vuursteenvindplaatsen worden gekenmerkt door een vuursteenspreiding aan het oppervlak en eventueel sporen in de vorm van ondiepe haardkuilen. De vuursteenartefacten kunnen vanaf het maaiveld worden verwacht als deze zijn opgeploegd. In situ vondsten en sporen kunnen onder het aanwezige plaggendek worden aangetroffen vanaf de top van een eventueel aanwezige podzolbodem dan wel de C-horizont, voor zover deze niet is verploegd. Gezien de relatief verre afstand tot het beekdal van de Loobeek heeft het plangebied een ongunstige landschappelijke ligging als tijdelijke woonplaats en wordt aan het plangebied een lage verwachting toegekend om vindplaatsen vanaf het Laat-Paleolithicum tot en met het Mesolithicum aan te treffen. Vanaf het Neolithicum ontstaan in onze streken de eerste landbouwculturen die gekenmerkt worden door sedentaire nederzettingen. In de beginperiode combineert men akkerbouw met het jagen en verzamelen, maar geleidelijk stapt men over naar akkerbouw en veeteelt. De nederzettingen worden gekenmerkt door permanente woningen die vaak diep in de grond gefundeerd waren. Waterputten werden gegraven voor de watervoorziening terwijl in en nabij de nederzetting afvalkuilen werden gegraven om afval te begraven. Deze sporen kunnen diep in de bodem reiken. De vondsten kunnen vanaf het maaiveld worden verwacht als deze zijn opgeploegd. In situ vondsten en sporen kunnen onder de aanwezige enkeerdgrond worden aangetroffen vanaf de top van een eventueel aanwezige podzolbodem dan wel de C-horizont, voor zover deze niet is verploegd. In de periode vanaf het Neolithicum tot en met de Vroege- Middeleeuwen heeft men nog steeds een voorkeur voor hoger en droger gelegen gebieden in de nabijheid van water. Gezien de ligging op de overgang van een hoog naar een grotendeels minder 12

14 hoog gebied en de relatief verre ligging ten opzichte van de beek wordt aan het plangebied een middelhoge verwachting toegekend voor nederzettingsresten vanaf het Neolithicum tot en met de Vroege-Middeleeuwen. Vanaf de Late-Middeleeuwen verandert het bewoningspatroon. Bewoning concentreert zich in dorpen, steden en bewoningsclusters. Rondom deze dorpen ligt het landbouwareaal dat instaat voor de voedselvoorziening van de inwoners. In deze periode is een hoge ligging van het gebied niet meer doorslaggevend voor de locatiekeuze. Uit het historisch kaartmateriaal blijkt dat in het plangebied geen bebouwing aanwezig is geweest, maar dat het plangebied in het westen relatief dicht in de buurt van de historisch bebouwing van Kleindorp ligt. Vandaar dat de historische bebouwingsgrens op de gemeentelijke kaart (Fig. 2.2, onderbroken lijn) groter is aangegeven en tot aan de westgrens van het plangebied reikt. Binnen het plangebied kunnen mogelijk nog resten van voorgangers van deze bebouwing aanwezig zijn die mogelijk teruggaan tot in de Late- Middeleeuwen. Daarom wordt aan het plangebied een middelhoge verwachting toegekend om vindplaatsen vanaf de Late-Middeleeuwen tot en met de Nieuwe tijd aan te treffen. Vondsten en sporen worden vanaf het maaiveld verwacht. 13

15 3 Booronderzoek 3.1 Werkwijze Op grond van het specifieke archeologische verwachtingsmodel is aan de hand van de Leidraad Inventariserend Veldonderzoek versie 2.0 (Tol et al. 2012) voor de volgende aanpak (PvA) gekozen. In totaal zijn 10 boringen geplaatst met een Edelmanboor met een boordiameter van 15 cm. De boringen zijn doorgezet tot minimaal 20 cm in de C-horizont. De oppervlakte van het plangebied bedraagt ca m², wat neerkomt op 10 boringen/ha. Dit is ruim genoeg om te voldoen aan de leidraad voor karterend booronderzoek, methode C1 (Tol et al. 2012). Voor zover de terreinomstandigheden (bebouwing, verhardingen, begroeiing etc.) het toelieten, is een boorgrid van 30 x 35 m gebruikt, waarbij de afstand tussen de raaien 30 m en de afstand tussen de boringen 35 m bedraagt. Voor een optimale verdeling van de boringen verspringt het beginpunt van een raai 17,5 m ten opzichte van de naastgelegen raai. De exacte boorlocaties zijn ingemeten met een meetlint. Het opgeboorde sediment is gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 mm en geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals houtskool, vuursteen en aardewerk. De boringen zijn beschreven conform de NEN 5104 en de bodemclassificatie volgens De Bakker en Schelling (1989). 3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens Voor de ligging van de boorpunten wordt verwezen naar Bijlage 7, de boorbeschrijvingen zijn te vinden in Bijlage 8. In het terrein loopt in zuidoostelijk en oostelijke richting licht op Sediment De natuurlijke ondergrond bestaat uit zeer fijn matig siltig zand dat goed is afgerond en zacht aanvoelt. Dit zand is geïnterpreteerd als dekzand en behoort tot de Formatie van Boxtel (Laagpakket van Wierden, de Mulder et al. 2003) Bodem Volgens het bureauonderzoek zouden in het plangebied enkeerdgronden aanwezig zijn al dan niet met resten van een oorspronkelijke podzolbodem. Het humeuze dek (Aap-horizont) dat is aangetroffen is meestal minder dik dan 50 cm (boring 1-4, 6 en 7) en wordt daarom niet tot de enkeerdgronden gerekend. Gezien de dikte kan deze wel tot een oud bouwlanddek worden gerekend. In de boringen 2, 4, 6 en 7 is onder de Aap-horizont een 5-20 cm dikke menglaag aangetroffen bestaande uit een vermenging van de Aap- en C-horizont, die door verploeging is ontstaan. De bouwvoor al dan niet met een menglaag ligt direct op het zand van de C-horizont. Er zijn geen resten van een podzolbodem onder de bouwvoor aangetroffen. Deze zijn waarschijnlijk door verploeging in de bouwvoor opgenomen. In de boringen 8 en 9 is een 30 cm dikke bouwvoor (Ap-horizont) aangetroffen, die ten behoeve van de aanleg van de moestuin in één keer is opgebracht. In boring 8 is nog de erfverharding onder de opgebrachte bouwvoor aangetroffen, waaronder zich de 15 cm dikke oorspronkelijke bouwvoor (Apb) bevond. Deze was in boring 19 verstoord (gevlekt uiterlijk). In boring 10 is helemaal geen bouwvoor aangetroffen. Hier bestond de bodem uit een 50 cm dikke puinlaag, die direct op het zand van de C-horizont ligt. 3.3 Archeologische indicatoren Bij de controle van het opgeboorde bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. 14

16 3.4 Archeologische interpretatie De natuurlijke podzolgrond is onder het oude bouwlanddek niet aangetroffen en waarschijnlijk door verploeging in de bouwvoor opgenomen. Vuursteenvindplaatsen van jagers-verzamelaars bestaan voornamelijk uit strooiing van fragmenten vuursteen en ondiepe grondsporen, zoals haardkuilen, in de bovengrond van de oorspronkelijke podzolgrond. Aangezien de bodem is verstoord, zijn eventueel aanwezige vuursteenvindplaatsen verloren gegaan. Daarnaast zijn er geen indicatoren aangetroffen, die wijzen op de aanwezigheid een vindplaats. De lage verwachting uit het bureauonderzoek voor vuursteenvindplaatsen van jagers-verzamelaars uit het Laat- Paleolithicum tot en met Mesolithicum kan daarom worden gehandhaafd. Nederzettingsresten uit het Neolithicum tot en met de Nieuwe tijd bestaan niet alleen uit fragmenten aardewerk, maar ook uit diepere sporen zoals paalgaten en afvalkuilen. Deze sporen kunnen tot in de C-horizont reiken en zijn mogelijk nog intact. Tijdens het booronderzoek zijn echter geen archeologische resten of indicatoren aangetroffen, die wijzen op de aanwezigheid een vindplaats uit deze periode. Daarom kan de middelhoge verwachting uit het bureauonderzoek om archeologische resten uit de perioden Neolithicum tot en met de Nieuwe tijd aan te treffen voor het plangebied naar laag worden bijgesteld. 15

17 4 Conclusie 4.1 Inleiding Het doel van het archeologisch bureauonderzoek was het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Het doel van het inventariserend veldonderzoek was om deze verwachting te toetsen. In paragraaf 4.2 wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen zoals die voorafgaand aan het onderzoek zijn geformuleerd. In paragraaf 4.3 wordt een advies gegeven ten aanzien van archeologisch vervolgonderzoek. 4.2 Conclusies / beantwoording van de onderzoeksvragen Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? De natuurlijke ondergrond bestaat uit zeer fijn matig siltig zand dat goed is afgerond en zacht aanvoelt. Dit zand is geïnterpreteerd als dekzand en behoort tot de Formatie van Boxtel (Laagpakket van Wierden, de Mulder et al. 2003). Het humeuze dek (Aap-horizont) dat is aangetroffen is meestal minder dik dan 50 cm (boring 1-4, 6 en 7) en wordt daarom niet tot de enkeerdgronden gerekend. Gezien de dikte kan deze wel tot een oud bouwlanddek worden gerekend. In de boringen 2, 4, 6 en 7 is onder de Aap-horizont een 5-20 cm dikke menglaag aangetroffen bestaande uit een vermenging van de Aap- en C- horizont, die door verploeging is ontstaan. De bouwvoor al dan niet met een menglaag ligt direct op het zand van de C-horizont. Er zijn geen resten van een podzolbodem onder de bouwvoor aangetroffen. In de boringen 8 en 9 is een 30 cm dikke bouwvoor (Ap-horizont) aangetroffen, die ten behoeve van de aanleg van de moestuin in één keer is opgebracht. In boring 8 is nog de erfverharding onder de opgebrachte bouwvoor aangetroffen, waaronder zich de 15 cm dikke oorspronkelijke bouwvoor (Apb) bevond. Deze was in boring 19 verstoord (gevlekt uiterlijk). In boring 10 is helemaal geen bouwvoor aangetroffen. Hier bestond de bodem uit een 50 cm dikke puinlaag, die direct op het zand van de C-horizont ligt. Zijn in het plangebied archeologische vindplaatsen aanwezig? In geen van de boringen zijn indicatoren aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. De kans dat binnen het plangebied een archeologische vindplaats aanwezig is, wordt daarom klein geacht. Wat is te zeggen over de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische resten? Niet van toepassing. Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten? Niet van toepassing. Wat is de specifieke archeologische verwachting van het plangebied en wordt deze bij het veldonderzoek bevestigd? Op basis van het bureauonderzoek was een lage archeologische verwachting voor de perioden Laat-Paleolithicum tot en met Mesolithicum en een middelhoge verwachting voor de perioden Neolithicum tot en met Nieuwe tijd voor het plangebied opgesteld. Op basis van het veldonderzoek kan de lage verwachting voor de perioden Laat-Paleolithicum tot en met Mesolithicum worden gehandhaafd en kan de middelhoge verwachting voor de perioden Neolithicum tot en met Nieuwe tijd worden bijgesteld naar laag. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische waarden bedreigd door de voorgenomen graafwerkzaamheden? Aangezien er geen archeologische resten worden verwacht vormen de voorgenomen graafwerkzaamheden geen bedreiging voor het archeologische bodemarchief. 16

18 4.3 Advies Op grond van de resultaten van het onderzoek acht Archeodienst BV een archeologisch vervolgonderzoek niet noodzakelijk. Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Met nadruk wijst Archeodienst BV erop dat dit selectieadvies nog niet betekent dat reeds bodemverstorende activiteiten of daarop voorbereidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen namelijk eerst moeten worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Venray), die vervolgens een selectiebesluit neemt. Het uitgevoerde onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Het archeologisch onderzoek is erop gericht om de kans op het aantreffen dan wel vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan echter, op basis van de onderzoeksresultaten, de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische waarden niet met zekerheid gegarandeerd worden. Indien bij graafwerkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen dienen deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, bij de minister gemeld te worden. Ook verdient het de aanbeveling de gemeente hierover in te lichten. 17

19 Literatuur Bakker, H. de/j. Schelling, 1989² (1966): Systeem van de bodemclassificatie voor Nederland, Wageningen. Berendsen, H.J.A. 2005: Fysische Geografie van Nederland, Assen. Berendsen, H.J.A., 2004: De vorming van het land; Inleiding in de geologie en de geomorfologie, Assen. Centraal College van Deskundigen Archeologie, 2010: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2, Gouda. Mulder, E.F.J. de/m.c. Geluk/I.L. Ritsma/W.E. Westerhof/T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland, Groningen. Kadaster, 2009: Topografische kaart 1: , Apeldoorn. Moonen, B.J., 2008: Begrensd verleden; Een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart en de cultuur-historische waardenkaart voor de gemeente Venray. Deelrapport I: Toelichting op de archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart en cultuurhistorische waardenkaart. RAAP-rapport 1482, Weesp. NEN (Nederlands Normalisatie Instituut), 1990: NEN-5104:1989 NL, Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie Instituut, Delft. Spek, Th, 2004: Het Drentse esdorpen landschap, een historisch geografische studie, Utrecht. Tol, A.J./J.W.H.P. Verhagen/M. Verbruggen, 2012: Leidraad inventariserend veldonderzoek versie 2.0. Deel: karterend booronderzoek, Gouda (SIKB uitgave). Websites (Actueel Hoogtebestand van Nederland) (diverse historische kaarten) (diverse kaarten, waaronder IKAW en AMK) (RCE Rijksmonumenten, voorheen KICH) (Bodemloket) (Geologische Overzichtskaart van Nederland Schaal 1: ) Lijst van afbeeldingen Fig. 1.1: Het plangebied op de topografische kaart (bron: kadaster 2011)....5 Fig. 1.2: Toekomstige situatie binnen het plangebied....6 Fig. 2.1: Het plangebied op het Actueel Hoogtebestand van Nederland (bron: Fig. 2.2: Het plangebied op de beleidsadvieskaart van de gemeente Venray (Moonen 2008) Fig. 2.3: Het plangebied op de kaart uit het begin van de 19 e eeuw, kadastrale minuut (bron: 11 Fig. 2.4: Het plangebied op de kaart uit 1895, Bonneblad (bron: 11 Lijst van tabellen Tab. 2.1 Overzicht van de monumenten, waarnemingen en onderzoeksmeldingen binnen een straal van 500 m rondom het plangebied....9 Tab. 2.2 Archeologische verwachting per periode voor het plangebied

20 Bijlage 1: Periodentabel

21 57260 BO & IVO-K De Steeg 10 te Merselo Bijlage 2: Verklarende woordenlijst Archeodienst BV

22 Bijlage 3: Afkortingenlijst afkorting betekenis afkorting betekenis 1 zwak Ks1 klei zwak siltige 2 matig Ks2 klei matig siltige 3 sterk Ks3 klei sterk siltige 4 uiterst Ks4 klei uiterst siltige g1 zwak grindig KWARTS Kwartsiet g2 matig grindig Kz1 klei zwak zandig g3 sterk grindig Kz2 klei matig zandig h1 zwak humeus Kz3 klei sterk zandig h2 matig humeus L leem h3 sterk humeus l licht AD Anno Domini (datering na Christus) LBK Lineaire bandkeramiek afb. afbeelding LEE Leer AHN Actueel Hoogtebestand Nederland LIN Lineair AMK Archeologische Monumenten Kaart Lz1 leem zwak zandig AMS directe C14-meting Lz3 leem sterk zandig AMZ Archeologische Monumenten Zorg m meter ARCHIS Archeologisch Informatie Systeem m² vierkante meter art. artikel MA Master of Arts ASB Archeologische Standaard Boorbeschrijving MC14 monster voor C14-datering AW Aardewerkconcentratie MFE ijzermonster AWG gedraaid MFOS fosfaatmonster AWH handgevormd mg matig gesorteerd BC Before Christ (datering voor Christus) MHK houtskoolmonster BE Beige MHT houtmonster bijv. bijvoorbeeld MICRO micromorfologisch onderzoek BL Blauw MLIT lithologisch monster blz bladzijde mm millimeter BOT Bot Mn mangaan BP Before Present (datering t.o.v. 'heden', zijnde 1950) MP pollenmonster BR Bruin mp meetpunt BS Baksteen MPF botanisch monster BTO Onverbrand bot MSc Master of Science BTV Verbrand bot MTL metaal BV Bouwvoor mv maaiveld (het landoppervlak) C14 Koolstofdatering MZF zoölogisch monster, 0,25 mmm CA kalk n nee ca. circa N noord CAA Centraal Archeologisch Archief NAP Normaal Amsterdams Peil CAD Computer-aided Drafting (of Design) NEN Nederlandse Norm CCvD Centraal College van Deskundigen nr. nummer Chr. Christus NV Natuurlijke verstoring CHW Cultuur-Historische Waardenkaart O oost CIS Centraal Informatie Systeem o.a. onder andere cm centimeter OD ouder dan CMA Centraal Monumenten Archief OR Oranje con concreties ORG Organisch CRI Crinoiden kalk OX oxidatie CvAK College PA Paars d donker pag. pagina DAO Defintief Archeologisch Onderzoek plr plantenresten drs. doctorandus pu puin e.d. en dergelijke PvA Plan van Aanpak e.v. en verder PvE Programma van Eisen et al. et alii (en anderen) RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed etc. etcetera RD Rijksdriehoek systeem FE Ijzer/oer (landelijk coördinatensysteem) FeO2 roest (ijzeroxide) REC Recente verstoring FF Fosfaat RI riet FG Fysisch Geograaf/ Fysische Geografie RO Rood Fig. Figuur RZ Roze G Grind S silt GE Geel s spoor gem. gemiddeld sch schelpenresten gew. gewicht sg slecht gesorteerd GEWICHT gewicht SIKB Stichting Infrastructuur Kwaliteitsboring Bodembeheer gg goed gesorteerd SLK (produktie-) slakken GIS Geografisch Informatie Systeem sph sphagnum GLS Glas Stiboka Stichting voor Bodemkartering GN Groen STN natuursteen GPS Global Positioning System tab. tabel GR Grijs tel. telefoon GW grondwater temp temperatuur Gs grind siltig TEX Textiel Gz1 grind zwak zandig TOU Touw Gz2 grind matig zandig V Veen Gz3 grind sterk zandig v vondst Gz4 grind uiterst zandig Vk1 veen zwak kleiig h humeus Vk3 veen sterk kleiig ho hout VKL Huttenleem/verbrande leem h1 zwak humeus Vm veen mineraalarm h2 matig humeus vnr vondstnummer h3 sterk humeus VST Vuursteen ha hectare Vz1 veen zwak zandig HK Houtskool Vz3 veen sterk zandig HL Hutteleem W west HT Hout WABO Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht HU Humus WI Wit id identiek aan WRO Wet Ruimtelijke Ordening IKAW Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden wo wordtelrest INDET Ondetermineerbaar X(XX) onbekend ing. ingenieur Z zand IVO Inventariserend Veldonderzoek Z zuid IVO-K Inventariserend Veldonderzoek, karterende fase Z1 zand uiterst fijn IVO-O Inventariserend Veldonderzoek Overig Z2 zand zeer fijn IVO-P Inventariserend Veldonderzoek Proefsleuven Z3 zand matig fijn IVO-V Inventariserend Veldonderzoek, verkennende fase Z4 zand matig grof J ja Z5 zand zeer grof JD jonger dan Z6 zand uiterst grof K klei zg zegge k kolom Zk zand kleiig KBW Bouwkeramiek Zs1 zand zwak siltig KER keramiek Zs2 zand matig siltig Kl Kiezel Zs3 zand sterk siltig km kilometer Zs4 zand uiterst siltig KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie ZW Zwart

23 Bijlage 4: Geomorfologische kaart

24 Geomorfologische kaart L K14 4H11 2R4 Legenda 4H11 3K14 3L5 2R4 Plangebied Glooiing van beekdalzijde Dekzandrug al dan niet met oud-bouwlanddek Dekzandwelvingen al dan niet met oud-bouwlanddek Beekdalbodem met veen ± m

25 Bijlage 5: Bodemkaart

26 Bodemkaart pzn21 Hn21/Zd21 Zd21 zez zez23 zvc/zvz pzn21 EZg23 EZg23w pzn23 zez23 zvc Legenda zez21 zez23 EZg23 zvc zvz Zd21 pzn21 pzn23 Plangebied ± Hoge zwarte enkeerdgronden in leemarm/zwak lemig fijn zand Hoge zwarte enkeerdgronden in lemig fijn zand Lage enkeerdgronden in lemig fijn zand Meerveengronden op zeggeveen, rietzeggeveen of broekveen Meerveengronden op zand zonder humuspodzol, beginnend ondieperdan 120 cm Duinvaaggronden in leemarm/zwak lemig fijn zand Gooreerdgronden in leemarm/zwak lemig fijn zand Gooreerdgronden in lemig fijn zand m...w moerig materiaal, 15 á 40 cm dik en beginnend tussen 40 en 80 cm -mv.

27 Bijlage 6: Archeologische informatie

28 :: Archeologische Informatie Legenda Plangebied Waarnemingen Waarnemingen : : : : Waarneming met datering : : : : Paleolithicum Mesolithicum Neolithicum Bronstijd IJzertijd Romeinse tijd Middeleeuwen Nieuwe tijd Vondstmeldingen Vondstmeldingen Onderzoeksmeldingen Bureauonderzoek Booronderzoek Gravend onderzoek Monumenten : :::: :::: Archeologische waarde Hoge archeologische waarde Zeer hoge archeologische waarde Middelhoge trefkans Hoge trefkans Water Ongekarteerd : ± : Lage trefkans ::: Zeer hoge archeologische waarde, beschermd IKAW m 1:10000 : : Bronnen: TOP10NL november 2012, ArchisII januari 2013

29 Bijlage 7: Boorpuntenkaart

30 Boorpuntenkaart !. 7? 9! ? 10! !. 2! !. 3! ! Legenda nieuwe varkensstal onderzoeksgebied!. Aap/Ap- op C-horizont? Verstoord ± m Achtergrond: Luchtfoto BingMaps 57260_Merselo_De Steeg10_BO+IVO-K

31 Bijlage 8: Boorbeschrijvingen

32 Boorbeschrijvingen Project Merselo De Steeg 10 Datum Type grond zand Beschrijver ES Bijzonderheden Methode Edelman 15 cm Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 1 40 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 70 Z2s2 ge Fe3 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 2 45 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 50 Z2s1 h1 zwgr/ge Aap/C A en C verploegd 70 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 3 45 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 70 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 4 35 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 45 Z2s1 h1 zwgr/ge Aap/C A en C verploegd 70 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 5 55 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 80 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 6 40 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 45 Z2s1 h1 zwgr/ge Aap/C A en C verploegd 70 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 7 30 Z2s1 h3 zwgr Aap akker 50 Z2s1 h1 zwgr/ge Aap/C A en C verploegd 80 Z2s2 orge Fe3 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 8 30 Z2s1 h3 dbr Ap opgebracht moestuin 55 X gegr Pu3 X erfverharding 70 Z2s1 h2 zwgr Apb 100 Z2s2 ge Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten 9 30 Z2s1 h3 dbr Ap opgebracht moestuin 110 Z2s1 h2 zwgr/ge X verstoord, gevlekt 130 Z2s3 lgr Fe2 C Boring Diepte in cm - mv Textuur Humus Kleur Bijzondere bestanddelen Horizont Opmerkingen Vondsten Z3s1 h2 gr/ge pu3, bs3 X puinverharding grasveld 80 Z2s2 d ge C

33