Inkoop van ondersteuning en zorg voor kinderen met overgewicht en obesitas via aanbesteding flexibel preventief aanbod jeugd

Transcriptie

1 Naam Afzender Inkoop van ondersteuning en zorg voor kinderen met overgewicht en obesitas via aanbesteding flexibel preventief aanbod jeugd Inspiratiedocument voor gemeenten Auteur

2 Inhoud 1 Introductie en aanleiding 3 2 Visie van AAGG op aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas Op maat en modulair aanbod als onderdeel van de ketenaanpak Maatwerk en inzet van modulair aanbod vraagt om modulaire financiering (Door)ontwikkeling van aanvullend aanbod voor een sluitende ketenaanpak 6 3 Voordelen van inkoop van AAGG aanbod via aanbesteding Flexibel Preventief Aanbod Jeugd (FPAJ) 8 4 Minimale (kwaliteit)eisen en uitgangspunten bij de inkoop binnen de aanbesteding FPAJ 10 5 Aandachtspunten en toekomstige ontwikkelingen 12 Literatuur 14

3 1 Introductie en aanleiding Een kind met overgewicht en obesitas en ouders zijn vaak niet in staat om zelf de noodzakelijke gedragsveranderingen zelf volledig en duurzaam te realiseren. Er is ook geen silver bullit beschikbaar in literatuur, zorgstandaard en richtlijnen of de praktijk over wat bij welk gezin waarom werkt. Sinds de start van de (AAGG) is daarom in Amsterdam met diverse partners, waaronder verzekeraar Zilveren Kruis, nagedacht over en gewerkt aan wat een passend, flexibel en betaalbaar pallet aan ondersteuning en zorg voor deze kinderen is, en hoe dit te realiseren. Deze zoektocht is geland in het landelijk model Ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas (2018). Hierin staat een heldere visie over hoe de ondersteuning, begeleiding en zorg voor het kind met (dreigend) overgewicht en obesitas en gezin eruit kan zien. Het aanbod voor deze kinderen valt onder stap 5 en in sommige gevallen ook stap 6 van het landelijke model. Ook wordt ingegaan op de financiering van dit aanbod. Figuur 1, Processtappen landelijk model Ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas (C4O, 2018) Waar de AAGG de eerste jaren zelf aanbod ontwikkelde en/of inkocht, is in 2018 een volgende stap gezet. De gemeente heeft gekozen om het lichte aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas en ouders onderdeel te maken van het Flexibel Preventief Aanbod Jeugd (FPAJ). De inkoop van het aanbod is daarom per 2019 overgedragen aan de afdeling jeugd. Hiermee is deze inkoop geborgd in de reguliere processen van de gemeente. 3

4 Dit stuk omschrijft de visie en inhoudelijke onderbouwing op het inkoopbeleid van het aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas binnen de FPAJ aanbesteding en heeft als doel om de stand van zaken, ervaringen en uitdagingen van eind 2018 als good practice delen. Dit stuk is bedoeld als inspiratie voor andere gemeenten die de stap willen zetten om het lichte aanbod voor kinderen met ongezond gewicht niet langer los van de overige inkoop / aanbesteding / subsidiëring van de zorg voor de jeugd vorm willen geven. Hiertoe wordt kort ingegaan op de AAGG-visie op aanbod, de verwachte voordelen van het integreren van het aanbod in de aanbesteding FPAJ, de specifieke AAGG-eisen aanvullend op het FPAJ inkoopbeleid en ten slotte aandachtspunten voor de toekomst. 4

5 2 Visie van AAGG op aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas 2.1 Op maat en modulair aanbod als onderdeel van de ketenaanpak Aanbod op maat Het uitgangspunt van de ketenaanpak is dat er vaak meerdere problematieken spelen in het gezin van een kind met overgewicht en obesitas. Ongezond gewicht is in de meeste gevallen slechts een uiting van deze onderliggende problematiek. Het effectief aanpakken van overgewicht en obesitas vraagt dus om ondersteuning en zorg die zich niet primair focust op een gezonde leefstijl. De situatie van een kind met overgewicht is persoonsgebonden en vraagt om maatwerk. De centrale zorgverlener (in Amsterdam vaak de jeugdverpleegkundige) speelt daarbij een cruciale rol: hij/zij is ervoor langdurige ondersteuning van kind en gezin en focust zich op het versterken van zelfmanagement van het gezin. Samen met kind en gezin stelt de centrale zorgverlener een plan van aanpak op en zoekt naar aanbod dat bij hen past. Essentieel is dat er aanbod beschikbaar is wat aan de behoeften van het kind en ouders kan voldoen. Voordat tot de inzet van aanbod wordt overgegaan is door de centrale zorgverlener in kaart gebracht wat in dit gezin speelt en welk aanbod hierop aansluit. Mogelijke vormen van aanbod Met de term aanbod refereert het landelijk model naar alle ondersteuning en zorg, zowel programma s en interventies als professionals met een afgebakende taak, die ingezet kunnen worden binnen stap 5 (en stap 6) van het landelijk model. Van specialistische jeugdhulp tot psychosociale ondersteuning, van schuldhulpverlening tot laagdrempelig beweegaanbod en van voedingsadvies door een voedingsdeskundige tot zorg in de (para)medische sector (zoals medisch specialist, diëtist en/of fysiotherapeut). Dit document gaat over het aanbod dat vanuit het gemeentelijk domein gefinancierd wordt. Traditioneel denken hulpverleners aan het aanbieden van één interventie, waarin meerdere componenten aan bod komen (vaak voeding, bewegen en opvoeding), vaak gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) genoemd. Hoewel deze ook uit losse componenten kan bestaan, wordt wanneer over de GLI gesproken, meestal een vaststaand programma bedoeld. Deze wordt dan door één aanbieder (soms met onderaannemers ) uitgevoerd in een vaak afgemeten periode (bv 3 maanden). Dit past vaak niet bij de maatwerkbehoefte van het kind en gezin en heeft als risico dat kind en gezin vroegtijdig afhaken. Daarbij is het regelmatig nodig om eerst / ook onderliggende problematiek aan te pakken, voordat ingezet kan worden op verandering van het gedrag dat leidt tot een gezonde leefstijl. Modulair denken over aanbod Binnen de ketenaanpak in de gemeente Amsterdam heeft er om deze reden een verschuiving plaatsgevonden naar de voorkeur voor een modulaire aanpak. De modulaire aanpak gaat uit van losse onderdelen, ook wel modules genoemd, in plaats van totale pakketten waarin uniform wordt ingezet op: 5

6 systeemdynamiek, opvoedkundige vaardigheden en/of psychosociale ondersteuning, in combinatie met inzet op tenminste één van de volgende leefstijlfactoren: bewegen, slapen en/of voeding. De losse onderdelen, met diverse inschalingen van zwaarte, worden samengebracht tot een begeleidingstraject dat aansluit bij de individuele situatie en behoefte van kind en gezin (zie financieringsbijlage, landelijk model). Het samenstellen van een samenhangend pakket van modules ondersteuning en zorg voor kind en gezin wordt in Amsterdam idealiter gedaan door de centrale zorgverlener. Dit vraagt om goede afstemming en samenwerking met andere in het gezin betrokken professionals en om het integraal kijken naar aanbod. 2.2 Maatwerk en inzet van modulair aanbod vraagt om modulaire financiering Modulair denken van betekenis voor financiering Een modulaire aanpak zorgt voor passende ondersteuning en zorg voor kind en gezin. In lijn met dit maatwerk voor kind en gezin, vraagt de financiering van de ondersteuning en zorg ook om het denken in modules. Kind en gezin hebben op verschillende momenten een andere ondersteuningsbehoefte en deze kan zowel uit de basisvoorzieningen (inclusief sport) de Wet Publieke Gezondheid (Wpg), de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), Jeugdwet of de Zorgverzekeringswet (Zvw) gefinancierd worden. Aard bepalend voor financiering Dat betekent dat de ondersteuning en zorg voor kinderen/gezinnen met ogenschijnlijk vergelijkbare problematiek in de uitvoering en daardoor dus ook de financiering verschillen. Zo heeft het ene kind met ernstig obesitas behoefte aan ondersteuning en zorg op het gebied van bewegen door een Zvwgefinancierde kinderfysiotherapeut omdat uit het lichamelijk onderzoek blijkt dat een motorische beperking reden is voor de beperkte beweging van het kind. Bij een ander kind met ernstig obesitas dat onvoldoende beweegt, kan de oorzaak een gebrek aan zelfvertrouwen zijn waardoor hij beweging zo veel mogelijk vermijdt. Voor hem is psychosociale begeleiding bij bewegen in een niet-competitieve omgeving wellicht een oplossing. Deze ondersteuning valt onder de Jeugd GGZ in het kader van de Jeugdwet of onder de basisvoorzieningen en wordt gefinancierd door de gemeente. Een ander voorbeeld: Sommige ouders hebben moeite om hun kind gezond te laten eten. Ze gaan voor advies naar een diëtist, betaald uit de Zvw. Terwijl zij misschien meer gebaat zijn bij opvoedondersteuning bij het stellen van grenzen, betaald uit de Jeugdwet, dus de gemeente. Een goede brede anamnese maakt het mogelijk dat de best passende ondersteuning en zorg met bijbehorende financiering voor het kind en gezin wordt ingezet (zie financieringsbijlage, landelijk model). Voor elke module die kind en gezin nodig kunnen hebben bestaat een financieringsgrondslag. Alle modules die nodig zijn voor een integrale aanpak kunnen dus in principe ingezet worden. 2.3 (Door)ontwikkeling van aanvullend aanbod voor een sluitende ketenaanpak De AAGG heeft altijd de ambitie gehad om kind en gezin een sluitende ketenaanpak te bieden, passend bij de maatwerkbehoefte van kind en gezin. In 2012 en 2013 is het aanbod in Amsterdam voor kinderen 6

7 gericht op leefstijl geïnventariseerd. Het bestaande aanbod bleek niet altijd voldoende om te voldoen aan de vraag van kind en gezin. Daarnaast bleek er een grote diversiteit te bestaan in de kwaliteit van het beschikbare aanbod. De AAGG heeft daarom ingezet op de (door)ontwikkeling en inkoop van aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas en heeft een kwaliteitskader opgesteld om kwalitatief beter aanbod te laten uitvoeren. Hierbij is rekening gehouden met toenmalig bestaand aanbod vanuit stadsdelen en gemeente (oa Jeugd, Zorg, GGD). In lijn met de werkende elementen van de AAGG (zie : kansrijk? Een zoektocht naar de werkzame elementen, Nederlands Jeugdinstituut, Vrije Universiteit en Cuprifère Consult, 2018) is de manier van kijken naar aanbod in de tijd doorontwikkeld naar de modulaire aanpak zoals hierboven beschreven. Het is onvoldoende gelukt deze verandering vorm te geven via de inkoop door de AAGG. Het meeste tot en met 2018 ingekochte aanbod had daarom nog de traditionele vorm van focus op leefstijlverandering in een vaststaand programma, zoals eerder beschreven. 7

8 3 Voordelen van inkoop van AAGG aanbod via aanbesteding Flexibel Preventief Aanbod Jeugd (FPAJ) Vanaf 2019 wordt aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas ingekocht door de afdeling Jeugd via aanbesteding Flexibel Preventief Aanbod Jeugd (FPAJ) en niet meer via de AAGG. Jeugd koopt binnen het FPAJ preventief aanbod voor de jeugd in, dat past tussen de basisvoorzieningen, waar iedere burger gebruik van kan maken, en de specialistische jeugdzorg, die enkel op indicatie wordt ingezet. Om deel te kunnen nemen aan een programma/aanbod van het FPAJ is geen indicatie nodig. Het meeste aanbod is wél gericht op specifieke doelgroepen. Overgewicht en een ongezonde leefstijl zijn één van de vele kind- en systeemfactoren waar een preventieve aanpak de schakel is tussen geen ondersteuning of basisvoorzieningen en (curatieve) jeugdzorg. Het zorgt ervoor dat het kind in een later stadium niet in het curatieve deel van de (jeugd)zorg terecht hoeft te komen en voorkomt een terugval in destructief gedrag en leefstijl. Het aanbod van de AAGG past hier goed in en kan ook ingezet worden na een succesvol doorlopen curatief (jeugd)zorg traject voor het bestendigen van de veranderingen in het systeem en het verder versterken van het zelfmanagement. Integratie van dit aanbod in het FPAJ is volledig in lijn met het modulaire gedachtengoed zoals beschreven in 1.1. Er werden de volgende voordelen van de inkoop van het AAGG aanbod via aanbesteding FPAJ verwacht: Bevorderen maatwerk volgens modulaire aanpak voor kind en gezin De inkoop van aanbod dat niet primair gericht is op leefstijl, en wel belangrijk is voor kinderen met overgewicht en obesitas ligt niet bij de AAGG, maar bij Jeugd. Het integreren van het aanbod binnen Jeugd en het aanbod dat eerder door de AAGG werd ingekocht zorgt ervoor dat een stedelijk breed palet aan ondersteuning en keten onder 1 noemer beschikbaar komt. Dit maakt het inzichtelijker voor doorverwijzers (zoals de centrale zorgverlener) om overeenkomsten en verschillen tussen verschillende programma s te zien, evenals de wijze waarop één en ander (al dan niet) op elkaar aansluit. De verwachting is dat kind en gezin in de toekomst beter modulair en dus op maat kunnen worden bediend. Sturing op kwaliteit en inhoud Sinds de invoering van de Jeugdwet in 2015 is Jeugd verantwoordelijk voor de inkoop van preventief jeugdzorgaanbod vallend binnen de Jeugdwet. Aan de start van de invoering van de Jeugdwet lag de focus op het meer traditionelere jeugdzorgaanbod. Na de opstartfase van de Jeugdwet is ruimte om de inkoop van ondersteuning en zorg op aanpalende thema s hierin onder te brengen. De verwachting is dat het integreren van deze verschillende soorten ondersteuning en zorg binnen één aanbesteding vallend onder één verantwoordelijke inkoper leidt tot een betere onderlinge afstemming en uniforme sturing op kwaliteit. Zodat er een breed pakket aan ondersteuning en zorg komt op allerlei vlakken om modulair maatwerk te kunnen bieden (op overgewicht en natuurlijk ook andere thema s). 8

9 Aanbesteding is wettelijk verplicht Als een vorm van ondersteuning en zorg meerjarig wordt ingezet, gaan op een schaal van Amsterdam al snel aanvullende juridische en financiële regels gelden, zoals de aanbestedingsregels. Dit betekent dat een gemeente niet onbeperkt naar eigen inzicht een goed programma in kan kopen, maar dat een aanbesteding bij een bepaalde (meerjarige) omvang noodzakelijk is. Het is in dergelijke gevallen veel doelmatiger om dit niet per (segment van) thema te doen, maar gezamenlijk. Er is bewust gekozen om op dit moment de inhoudelijke verbinding aan te gaan, wetend dat bovenstaande voordelen wellicht niet direct gerealiseerd worden. Om straks te kunnen oogsten voor doorverwijzer, kind en gezin moet in deze nieuwe fase ook weer gebouwd worden. Maar niet bouwen betekent dat deze voordelen nooit behaald worden. 9

10 4 Minimale (kwaliteit)eisen en uitgangspunten bij de inkoop binnen de aanbesteding FPAJ Voor de inkoop van aanbod binnen de aanbesteding FPAJ gelden de volgende eisen om de kwaliteit van het aanbod in de toekomst te kunnen blijven garanderen. Deze eisen zijn gebaseerd op eisen die binnen de AAGG al werden toegepast en het door de AAGG ontwikkelede kwaliteitskader. 1 Brede blik op gezondheid en gezonde leefstijl: Het aanbod houdt zichtbaar rekening met de mogelijke aanwezigheid van multiproblematiek. Het aanbod dat zich specifiek richt op gezonde leefstijl bevat tenminste inzet op systeemdynamiek, opvoedkundige vaardigheden en/of psychosociale ondersteuning in combinatie met inzet tenminste één van de volgende leefstijlfactoren: bewegen, slapen en voeding. Het aanbod is vraaggericht en werkt conform een integrale visie. 2 Kwaliteit: Interventies zijn volgens het erkenningstraject Gezond en Actief Leven (Loket Gezond Leven) minimaal erkend met goed onderbouwd of aanbieders zijn bereid om deze kwalificaties in de nabije toekomst te behalen. De afgelopen jaren is binnen de AAGG hard gewerkt om de kwaliteit van het aanbod op het juiste niveau te brengen. Een aantal aanbieders heeft bijvoorbeeld moeten participeren in het erkenningstraject (zie kwaliteitskader). Sinds 2018 is een erkenning, deelname aan het erkenningstraject of de bereidheid hiertoe een voorwaarde om te kunnen inkopen binnen AAGG. Voor enkele interventies loop dit erkenningstraject nog. 3 Afstemming: Het maken van scherpe afspraken over het samenwerken van de aanbieder met de centrale zorgverlener (dan wel jeugdverpleegkundigen, Jeugdgezondheidszorg (JGZ) en de Ouder Kind Teams of sociale wijkteams) is essentieel. Hoewel voor het FPAJ-aanbod geen doorverwijzing nodig is, is het wel van belang dat wordt nagegaan of een bepaald aanbod passend en geschikt is voor kind en gezin. 10

11 De centrale zorgverlener De centrale zorgverlener heeft een belangrijke rol in het aanbod voor individuele kinderen en gezinnen in de vorm van casemanagement. De centrale zorgverlener neemt een brede anamnese af. Op basis van de anamnese wordt, in gesprek met kind en gezin, een plan opgesteld. Dit plan bevat de ondersteunende interventies (het aanbod). De centrale zorgverlener draagt er zorg voor dat de voorgenomen interventie past bij waar in het gezin behoefte aan is. Er zijn geen formele beschikkingen nodig voor verwijzing naar aanbod dat onderdeel is van het FPAJ. Voor een passende en juiste verwijzing is het belangrijk om de centrale zorgverlener als casemanager binnen de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas te blijven inzetten. Op die manier wordt voldaan aan op maat werken en het modulaire gedachtegoed afgestemd op kind en gezin. NB: het belang van afstemming van aanbieders met de centrale zorgverlener en/of Ouder Kindteam / sociaal wijkteam over het juiste aanbod op het juiste moment, met waar nodig tussentijds contact en afronding en eventueel vervolg aanbod om ervoor te zorgen dat de gedragsverandering beklijft, geldt natuurlijk niet alleen voor het aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas, maar voor het totale FPAJ aanbod. 11

12 5 Aandachtspunten en toekomstige ontwikkelingen De AAGG heeft in de afgelopen 5 jaar een heel traject doorlopen met verschillende partijen in de stad. Met de kennis die daarbij is opgedaan is het mogelijk een aantal aandachtspunten te benoemen. Toetsing van de (minimale) kwaliteit van het in te kopen aanbod. De AAGG heeft in 2017 het kwaliteitskader ontwikkeld. Dit kader geeft handvatten gericht op het vaststellen van de mate van aansluiting bij de doelgroep en het doorvoeren van mogelijke verbeteringen. Belangrijke criteria waar het kwaliteitskader op ingaat zijn: Effectiviteit van het aanbod, doelgroep van het aanbod, onderbouwing van het aanbod, kwaliteit van de professionals binnen het aanbod en achtergrondinformatie over aanbieder en aanbod. Aanbevolen wordt om het kwaliteitskader minimaal één keer per jaar te doorlopen met de aanbieders, om op die manier de voortgang en mogelijke ontwikkeling te bespreken. Het is hierbij van belang dat de contractmanagers bedreven zijn in het voeren van gesprekken aan de hand van het kwaliteitskader. De omgeving is in grote mate van invloed op de impact van het aanbod. Voorbeelden van belangrijke contextfactoren zijn heldere communicatie over de verwijsstructuur binnen de gemeente Amsterdam, goed geïnstrueerde verwijzers en signalerende verwijzers over het interventieaanbod, voldoende middelen om het interventie-aanbod te realiseren, infrastructuur voor passend aanbod na afloop van de interventie en voldoende diversiteit in het aanbod, aansluitend bij zowel de leeftijd en behoeften van deelnemers als de thema s. Samenwerking Samenwerking is niet alleen belangrijk tussen Ouder Kind-team / sociaal wijkteam en aanbieders. Ook de samenwerking tussen aanbieders onderling en andere ketenpartners moet worden gestimuleerd. Om een goed functionerende modulaire keten te creëren is het belangrijk dat aanbieders met een open en brede blik naar de andere ketenpartners kijken en dat zij zorgen dat zij een goede aanvulling zijn en blijven op het overige aanbod. Aanbieders hebben hierin een eigen verantwoordelijkheid en een proactieve rol. Sturing op brede visie Stuur op een brede visie bij de uitvoering, voorkom een smalle focus op leefstijl. Kind en gezin kunnen deelnemen aan aanbod zonder dat zij langdurige begeleiding ontvangen van een centrale zorgverlener, maar enkel en alleen als dit een bewuste keuze is. Goede sturing op financiering Iedere module wordt gefinancierd vanuit verschillende bronnen. Belangrijk is bijvoorbeeld dat de gemeente niet de onderdelen financiert die eigenlijk door verzekeraars behoort te worden gefinancierd, zoals de inzet van paramedici. Daarnaast is van belang dat helder is vanuit welke bron aanbod wordt gefinancierd en dat een dubbele financieringsgrondslag wordt voorkomen. 12

13 Integratie leefstijlaanbod in aanbod FPAJ Het aanbod voor kinderen met overgewicht en obesitas kan in de toekomst wellicht volledig worden geïntegreerd binnen het aanbod van FPAJ, waardoor specifiek leefstijlaanbod noodzakelijk is. De eerder geschetste visie op modulaire behandeling moet ertoe leiden dat minder wordt ingezet op programma s enkel gericht op overgewicht en obesitas. De aanpak moet zich richten op effectieve integrale aanpak van alle deelproblemen van kind en gezin. 13

14 Literatuur Nederlands Jeugdinstituut, Vrije Universiteit en Cuprifère Consult. Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht: Kansrijk? Een zoektocht naar de werkzame elementen, Utrecht: M. Sijben, M. Van der Velde, E. Van Mil, J. Stroo en J. Halberstadt: Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Amsterdam: Care for Obesity, december en Iresearch: De kwaliteit van een interventie bepalen in 5 stappen. Kwaliteitskader voor inkoop inkoop van ondersteuning en zorg voor kinderen met overgewicht en obesitas, Amsterdam: M. Timmers, A. Brondi: Advies Herijking aanbod KmO (interne rapportage). Amsterdam: Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht cluster Kinderen met Overgewicht, februari