De patiënt, de dokter en de taal. Truus Pinkster
|
|
- Anna van der Linden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De patiënt, de dokter en de taal Truus Pinkster
2 De patiënt, de dokter en de taal
3 De patiënt, de dokter en de taal - pagina 2
4 De patiënt, de dokter en de taal Motto: Taal beschrijft niet alleen de werkelijkheid, zij vormt die ook. Ik was 13 en net bevrijd van het gips waar ik vier maanden in gelegen had, thuis, na een heupoperatie. Er kwam een fysiotherapeut uit Groningen aan huis om mij weer te leren lopen (ik woonde in Eenrum, 25 km ten noorden van de stad). Mijn ouders vertelden hem over de operatie en de orthopeed. "Ik zal contact met hem opnemen", zei de fysiotherapeut. Die uitdrukking hadden wij nog nooit gehoord, hij zei niet gewoon: ik zal hem even bellen. En daardoor kwam de man uit een voor ons vreemde wereld, waar we tegen op keken en een beetje bang voor waren. Schutting om het domein Al jaren zetten vele patiëntenorganisaties zich in voor het overbruggen van de afstand tussen arts of verpleegkundige en patiënt. Ze pleiten voor de inbreng van beider kennis, die van de deskundige en die van de ervaringsdeskundige, in behandeling en zorg. Taal is daarbij een belangrijk middel en kan een brug zijn maar ook een barricade opwerpen. Oorspronkelijk heeft de medische stand welbewust de taal als een barricade gebruikt. Ieder vak ontwikkelt vaktaal en meestal heeft dat tweeërlei doel: gemakkelijk kennis uitwisselen met collega's, ook internationaal, maar ook: een schutting om het eigen domein zetten om het zo af te grenzen van dat van anderen en naar 'leken', in dit geval patiënten, om zo ook een verschil in status te bewerkstelligen. Zo wordt het domein ontoegankelijk voor die leek ook al gaat het over zijn gezondheid en zijn lichaam (of geest). De taal die gebruikt werd was de taal die wetenschappers in de afgelopen eeuwen onderling gebruikten, de lingua franca, het Latijn. De gewone man en vrouw beheerste en beheerst dat niet, dus de schutting was snel gezet. Voorbeelden? Ik neem er een paar uit de verloskunde: Partus Nulli pari Neonaat Sectio (caesarea) Placenta Hydrocefalus bevalling vrouwen die voor de eerste keer bevallen pasgeborene keizerssnede nageboorte waterhoofd In deze voorbeelden allemaal termen waarin het Nederlandse woord precies hetzelfde betekent als het Latijnse en ook (bijna) even kort is. Niet alleen academisch opgeleide medici gebruiken deze termen maar ook vroedvrouwen. Ook tegenover hun cliëntes of in informatie voor hun cliëntes. Dikwijls met het argument dat dit nu eenmaal de gewone vaktermen zijn. Ze realiseren zich kennelijk niet dat ze op deze manier tonen zich verheven te voelen boven de zwangere vrouwen die ze begeleiden noch dat ze hen zo buiten hun domein sluiten. Zelfs patiëntenorganisaties maken zich hier schuldig aan. In verslagen van interviews met individuele patiënten kwam ik de volgende termen tegen: 'Moeder bevallen van prematuur', 'procesevaluatie van neonaten'. Het is alsof het over dingen gaat in plaats van over mensen. En alsof het een patiëntdossier van een arts is in plaats van een verslag van ervaringen van zwangere en pas bevallen vrouwen. De patiënt, de dokter en de taal - pagina 3
5 De lingua franca van deze tijd is uiteraard het Engels naast, en soms in merkwaardige combinaties met, nog steeds, het Latijn en met 'potjeslatijn'. Ook dat dringt door in allerlei terminologie die voor patiënten gebruikt wordt: mamacare, mamapoli, mamaverpleegkundige, coloncare, addiction care, healthy pregnancy 4all, rooming in (kinderziekenhuizen en kinderafdelingen), healthy ageing, physician assistant, nurse practitioner. Deze laatste twee zijn naast onbegrijpelijk ook nog eens bijna onuitspreekbaar voor de meeste Nederlanders (terwijl het functies zijn in de huisartsenzorg). In mijn ogen is er hier sprake van geestelijke luiheid en onvoldoende besef van het belang van duidelijk en toegankelijk taalgebruik tussen arts, verpleegkundige en patiënt. Opvallend is dat veel patiëntenverenigingen bovengenoemde termen kritiekloos overnemen. En dit geldt ook voor de zorgverzekeraar. Willen zij soms ook hun patiënten buiten sluiten? in het gesprek tussen de patiënt en zijn of haar arts of verpleegkundige. Mij vreemde termen (die ten dele ook niet eens vaktaal zijn maar gewoon dikdoenerij) in het gesprek met mijn arts maken dat ik gescheiden word van de kennis over mijn lichaam en mijn gezondheid: ik krijg geen toegang. Het is toch al vervelend als er iets is met mijn gezondheid, maar dat vocabulaire, die taal maakt het nog vreemder en vervreemdender. In het ergste geval word ik bijna tot een ding gemaakt, tot een object zoals in de term nullus partus. Dit vervreemdende taalgebruik van de medische stand is meestal niet intentioneel. Men is zich niet bewust van het grote belang van 'verbindend' taalgebruik en streeft daar dus ook niet naar. In opleidingen en op de werkvloer is er geen of nauwelijks aandacht voor. Maar, intentioneel of niet, taal maakt deel uit van de behandeling en genezing. Het doet er toe welke taal je spreekt of hoort. De macht van de taal Is dit erg? Maak ik me druk om niets? Natuurlijk is het ontwikkelen van een vaktaal niet erg, integendeel. Deze maakt de uitwisseling tussen vakgenoten gemakkelijker, ook internationaal. Bovendien hebben artsen en verpleegkundigen deze vaktaal ook nodig om afstand te scheppen tot alle emoties die hun vak soms met zich meebrengt. Zolang die taal tussen collega's gebruikt wordt is daar niets op tegen. Maar anders dan bijvoorbeeld de vaktaal van een programmeur of een meubelmaker gaat de vaktaal van de medicus en de verpleegkundige over mensen, hun lichaam en hun gezondheid. En speelt ze een cruciale rol Taal als uitdrukking van visie Artsen en verpleegkundigen In de communicatie tussen patiënt en arts of verpleegkundige spelen niet alleen medische of zogenaamd medische termen een rol, maar ook gewone woorden die uitdrukking zijn van een visie, een manier van kijken naar de patiënt en naar ziekte en gezondheid. "Hebben we die patiënt al gezien?" is een gewone vraag van de ene collega aan de andere. 'Zien' is een gewoon Nederlands woord maar in deze zin op een bijzondere manier gebruikt. 'Zien' betekent normaal dat je iemand of iets met eigen ogen hebt waargenomen. In het zinnetje hierboven betekent het: De patiënt, de dokter en de taal - pagina 4
6 heb je die patiënt al onderzocht, is er een eerste gesprek geweest, is er een diagnose gesteld? Een wonderlijk en vervreemdend woordgebruik. En de visie, bewust of onbewust, die erin tot uitdrukking komt, is dat een patiënt niet allereerst een persoon is met wie je contact maakt, die je spreekt, maar een onderzoeksobject. Een ander voorbeeld: "Heeft mevrouw al medicijnen gehad?" Een zin uit een gesprekje tussen twee verpleegkundigen, in het bijzijn van de patiënte die in bed ligt. Ze spreken in de derde persoon óver iemand die erbij is en die gewoon aanspreekbaar is, maar ze spreken haar niet aan. Ook dat werkt vervreemdend. Waarom vragen de verpleegkundigen het de patiënte zelf niet? In dit taalgebruik is de patiënt geen individuele autonome persoon met wie je een verbinding aan gaat maar iemand over wie je praat, die voorwerp van onderzoek en diagnose is. Patiënten en patiëntenorganisaties Uiteraard zit ook in taalgebruik van patiënten zelf en van patiëntenorganisaties een visie op de patiënt, op ziekte en gezondheid. Een van de meest opvallende is die op de ziekte kanker. In allerlei reclames (radio, tv) en op billboards is er sprake van 'de strijd tegen kanker'. Daaruit spreekt een visie dat het gaat om een soort wedstrijd, die je kunt winnen of verliezen. "Hij heeft kanker overwonnen" of " die kanker overwonnen heeft" is jaren na het verdwijnen van de kanker nog steeds de beschrijving van de wielrenner Lance Armstrong. Maar wat nu als de kanker niet verdwijnt, je dus niet geneest? Ben je dan een verliezer? Heb je het dan niet goed gedaan? Hier dus taalgebruik dat ervan uit gaat dat het genezen van een ziekte een individuele verantwoordelijkheid is, en niet een lot dat je treft en waar je pech of geluk bij kunt hebben. Waarschijnlijk is dit een visie die niet strookt met de opvattingen van de meeste kankerpatiëntenverenigingen noch van patiënten. Toch is dit het overheersend taalgebruik in allerlei media. En de website van het KWF kankerbestrijding is daarvan een opvallend voorbeeld. Zowel artsen en verpleegkundigen als patiëntenverenigingen en patiënten zelf zijn zich heel dikwijls niet bewust van de visie die spreekt uit hun taalgebruik. Taalgebruik dat de zieke mens tot een object maakt of de genezing als een wedstrijd voorstelt. Taal die hem of haar persoonlijk verantwoordelijk stelt voor zijn of haar genezing. Taal die een zieke een verliezer maakt. Bewuste visie of niet, dit taalgebruik heeft wel effect. Je voelt je als patiënt een ding, een voorwerp van onderzoek, niet een mens die ziek is. Je voelt je een verliezer als de kanker niet verdwijnt, niet een mens die doodgewoon pech gehad heeft. Taal beschríjft namelijk niet alleen de werkelijkheid, zij vórmt die ook. Verbindende taal Een verpleegkundige ontvangt een patiënte en haar man voor een gesprek bij opname in het ziekenhuis. Al snel merkt ze dat de mensen uit Friesland komen en Fries hun moedertaal is. De verpleegkundige, Friezin, gaat over in het Fries en de sfeer die daarvoor al goed was, wordt nog vertrouwder. De patiënte en haar man geven gemakkelijk en uitvoeriger antwoord op de vragen, ze durven ook meer te zeggen, zijn openhartiger in het hun vertrouwde Fries. De patiënt, de dokter en de taal - pagina 5
7 De beide werelden, die van de patiënt en die van de zorgverlener, zijn bij elkaar gekomen, ze verkeren in hetzelfde domein. Deze verpleegkundige toont ons wat 'verbindend' taalgebruik vermag. In deze, recente, situatie door over te gaan naar het Fries. Maar allereerst door gevoeligheid voor taal en taalgebruik in het algemeen en van dat van haar patiënte in het bijzonder: ze signaleert heel snel dat ze Friessprekend is en gaat over op het Fries. Dit zijn de beide vermogens die je nodig hebt voor 'verbindend' taalgebruik: kennis en besef hoe belangrijk taal en taalgebruik is in behandeling en zorg. En empathie, inleving in de patiënt. Dat vraagt omschakeling van de arts of verpleegkundige van het vakdomein naar het gesprek met de patiënt. Er moet een brug geslagen, een paadje gelegd worden. Dat is niet gemakkelijk en het vraagt bewustwording en training. Maar het loont! Voor patiëntenorganisaties geldt dat ze niet gemakshalve de medische terminologie over moeten nemen en zich, evenals dokters en verpleegkundigen, bewust moeten worden van het belang en het effect van taalgebruik. Schrijf of zeg niet 'coloncare' maar vraag aan patiënten hoe ze zelf hun aandoening noemen. Dan merk je vanzelf dat de meeste patiënten niet praten over 'coloncare' maar gewoon over 'darmkanker'. En dat ze de term 'physician assistant' niet eens kennen noch gebruiken maar spreken over de assistente of de verpleegkundige. 'De regie bij de patiënt' is in patiëntenorganisaties een bekend parool. Zorgverleners en ook de zorgverzekeraar hebben dat overgenomen. Pas dat dan ook toe op het taalgebruik. Schrijf of spreek daarom vanuit het perspectief van de patiënt. Gebruik in het contact met de patiënt voor ieder duidelijke en toegankelijke taal. En geef haar of hem zo de macht over de taal terug en daarmee de macht van de taal. Truus Pinkster, januari 2012 De patiënt, de dokter en de taal - pagina 6
8 Literatuur John Mackenbach, Ziekte in Nederland. Gezondheid tussen politiek en biologie. Amsterdam, Elsevier/Mouria, Truus Pinkster, De macht van de taal. Cliëntbeschrijvingen en seksespecifieke hulpverlening in de verslavingszorg. Ongepubliceerd artikel, Truus Pinkster, Uitgangspunten bij het schrijven van patiëntinformatie. Zorgbelang Groningen, PDF te downloaden op Groningse website Huisartsen Reitdiep. De patiënt, de dokter en de taal - pagina 7
9 De patiënt, de dokter en de taal - pagina 8
10 , t patiën d e dokter en de t a a l De Hoendiep TE Groningen Telefoon Fax info@zorgbelang-groningen.nl Groningen, januari 2012
Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag
Nadere informatieTake-home toets klinisch redeneren 2
Take-home toets klinisch redeneren 2 Naam: Sanne Terpstra Studentnummer: 500646500 Klas: 1F2 Datum: 23-01-2012 Deel 1: Casus Mevrouw Alberts is een 81 jarige weduwe. Haar man is 5 maanden geleden overleden
Nadere informatieFormeel en informeel. Formeel: Je gebruikt u om iemand aan te spreken. Je noemt iemand bij zijn achternaam.
Formeel en informeel Tijdens je stage praat je veel met mensen. Soms is het een officieel gesprek, soms een gezellig praatje met een collega. Dit noem je formele en informele gesprekken. Formeel betekent
Nadere informatieSterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.
FC 60 C 22 M 21 Y 10K PMS 549 FC 0 C 54 M 100 Y 0 K PMS 144 Sterker met Stoma door jouw ervaring te delen Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.nl
Nadere informatieKlinisch redeneren Take-home toets
Klinisch redeneren Take-home toets Naam: Joyce Stuijt Klas: 1F2 Docent: S. Verschueren Datum: 23 januari 2012 Studentnr: 500635116 Inhoudsopgave Casus 3 Diagnose 4 Prognose 4 Resultaatsklasse 5 Beoogd
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatieOmgaan met kanker. Moeheid
Omgaan met kanker Moeheid Vermoeidheid is een veelvoorkomende bijwerking van kanker of de behandeling ervan. Ruim 60% van alle mensen zegt last van vermoeidheid te hebben, zelfs dagelijks. De vermoeidheid
Nadere informatiepagina 1 van 7 Vragenlijst Toestemming uitwisselen medische gegevens Invullen namens: NPCF - Nanda Beck Tekstgrootte: A A A Toestemming uitwisselen medische gegevens Inleiding Uw zorgverlener is verplicht
Nadere informatieThema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer
Thema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer Deze les gaat over praten in de wachtkamer. Meneer Bashir gaat naar de huisarts. Hij moet even wachten. Hij zit in de wachtkamer. Er zitten veel mensen. Ze praten.
Nadere informatieOP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS
OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst
Nadere informatieVIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN
E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen
Nadere informatieDenkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril
hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem
Nadere informatieDe MS van Tess Als elke dag onzeker is
Morgen gaan we naar de huisarts, zegt haar moeder s middags. Ik weet niet wat er met je is. Je bent zo moe de laatste tijd. En nu heb je ook nog last van je oog. De juf zegt dat ik misschien een bril moet,
Nadere informatieWELKOM MARKERING VAN DE PALLIATIEVE FASE WORKSHOP COMMUNICATIE MET PATIËNT EN INFORMELE ZORG. door Nelly Troost
WELKOM MARKERING VAN DE PALLIATIEVE FASE WORKSHOP COMMUNICATIE MET PATIËNT EN INFORMELE ZORG door Nelly Troost GEGEVENS UIT DE CASUS Systeem dhr. Jansen 74 jaar MW. JANSEN 75 jaar Medisch/Zorgverlening
Nadere informatieOp bezoek. bij Sam op de Intensive Care
Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieOnderzoek werknemers met kanker
Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieDie Jezus volbracht in zijn leven, toen hij in de wildernis leefde
Kunt u een verhaal over Jezus vertellen dat veel voor u betekent? Ja, Jezus is erg belangrijk voor mij en anderen die geloven dat hij onze redder en heer der levenden is Een belangrijk verhaal voor mij
Nadere informatieLesbrief 14. Naar personeelszaken.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 14. Naar personeelszaken. Wat leert u in deze les? Wanneer u zeggen en wanneer jij zeggen. Je mening geven en naar een mening vragen. De voltooide tijd gebruiken.
Nadere informatieDelier. Informatie voor familie en betrokkenen
Delier Informatie voor familie en betrokkenen Inleiding Op onze verpleegafdeling is een familielid, vriend(in) of kennis van u opgenomen. Tijdens uw bezoek aan de patiënt heeft u waarschijnlijk gemerkt
Nadere informatieJezus maakt mensen gelukkig
Eerste Communieproject 33 Jezus maakt mensen gelukkig Jezus doet wonderen In les 5 hebben we geleerd dat God onze Vader is. Wij zijn allemaal zijn kinderen. Alle mensen zijn broertjes en zusjes van elkaar!
Nadere informatieThema Kinderen en school. Demet TV. Lesbrief 9. De kinderopvang
Thema Kinderen en school. Demet TV Lesbrief 9. De kinderopvang zoekt opvang voor haar kind. belt naar een kinderdagverblijf. Is er plaats? Is de peuterspeelzaal misschien een oplossing? Gaat inschrijven
Nadere informatieAls genezing niet meer mogelijk is
Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als
Nadere informatieAnorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk?
Anorexia Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Anorexia nervosa. Anorexia is een ernstige ziekte waarbij degene die het heeft zichzelf min of meer uithongert. Deze patiënten zijn dan ook extreem mager.
Nadere informatieOnderwerp: Acute verwardheid of delier
Onderwerp: 1 Informatie over acute verwardheid of delier Voor wie is deze folder bedoeld? Deze folder is bedoeld voor patiënten die worden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis. Zoals de verpleegkundige aan
Nadere informatieHet huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15
Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieopm werkboek 2004 24-05-2004 16:49 Pagina 1 levensboek van
opm werkboek 2004 24-05-2004 16:49 Paga 1 levensboek van opm werkboek 2004 11-05-2004 11:16 Paga 2 Inhoud Enkele aanwijzgen voor het gebruik.......................... 3 Mijn geboortedag........................................
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? RESPECT
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over pesten op het werk. Iemand kan bijvoorbeeld gepest worden door een collega. Of door de baas. PESTEN OF PLAGEN? Pesten is wat anders dan plagen. Iedereen maakt wel
Nadere informatieZelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012
Zelfmanagement, gedeelde zorg of ontzorgen. Congres Chronische zorg Jacques Loomans (ZB NH) Jeanny Engels (Vilans) 29 juni 2012 Programma Inleiding Inleefoefening zelfmanagement met nabespreking Rol patiëntenverenigingen
Nadere informatieThema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer
Thema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer Deze les gaat over praten in de wachtkamer. Een man, meneer Wong, gaat naar de huisarts. Hij moet even wachten. Hij zit in de wachtkamer. Er zitten veel mensen.
Nadere informatieManoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners. Cilia Linssen, ICISZ
Manoevreren in de driehoeksverhouding naasten, patiënten en zorgverleners Cilia Linssen, ICISZ Meneer van Dam heeft het koud Workshop Reflectie op ervaring als naaste Patronen rond naasten van de palliatieve
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatiePijn bij kinderen Afdeling D/ kinderafdeling
Uw kind is waarschijnlijk opgenomen in het ziekenhuis of dit gaat binnenkort gebeuren. Deze folder is bedoeld om u als ouder(s)/ verzorger(s) te informeren over pijn bij kinderen en tips te geven hoe hier
Nadere informatiePositieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving!
Van Kleef Lezing 10-12-2015 Spreker: Jan Walburg, Hoogleraar Positieve Psychologie, Universiteit van Twente Positieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving! Aan positieve psychologie kleeft
Nadere informatieInknippen van je tongriempje
Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer
Nadere informatieOnderzoek werknemers met kanker
Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek
Nadere informatietientallen miljoenen euro s per jaar. Ook een vrijwilliger heeft zo een economische waarde.
Mt.5:16 De Week van gebed voor de eenheid van alle kerken. Ieder jaar is dit gebed in dezelfde week in januari. Het zal puur toeval zijn, maar ieder jaar valt ook de actie Kerkbalans in deze periode. Met
Nadere informatierouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014
rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve
Nadere informatieBloed en Transfusie over bloedgroepen, transfusies en immuunreacties
HAVO Bloed en Transfusie over bloedgroepen, transfusies en immuunreacties Ieder jaar ontvangen zo n 250.000 Nederlanders een bloedtransfusie. Het gaat dan vaak om patiënten die een grote operatie moeten
Nadere informatiePatiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid. (delier) Acuut optredende verwardheid (delier)
Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 1 Acuut optredende verwardheid (delier) Intensive Care, route 3.3 Telefoon (050) 524 6540 Inleiding Uw familielid
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatiePDS B e l a n g e n v e r e n
r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen
Nadere informatieHoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?
INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat
Nadere informatieGedragscode. Gewoon goed doen
Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel
Nadere informatieAls papa of mama een bolletje in het hoofd heeft Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar over brughoektumor bij hun papa of mama
Als papa of mama een bolletje in het hoofd heeft Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar over brughoektumor bij hun papa of mama Deze folder legt uit wat er gebeurt als je papa of mama een bolletje
Nadere informatieMEDIACONTACT SITUATIE
MEDIACONTACT Wilco Bontenbal SITUATIE U, als manager, krijgt ongetwijfeld wel eens te maken met de. Daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in uw natuurlijke stijl van optreden in de en uw voorkeur
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieAssertiviteit. BOL 1 e jaars AG studenten
BOL 1 e jaars AG studenten In de beroepspraktijk verwacht men van je dat je kunt opkomen voor jezelf en voor je opvattingen over je stage, de hulpverlening etc. Men verwacht tegelijkertijd dat je dit op
Nadere informatieU leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.
TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een
Nadere informatieZondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55
Zondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55 Maria gaat op visite bij Elisabet. Maria was natuurlijk helemaal vol van het geweldige nieuws dat ze van de Gabriël had gehoord. Ze wilde het heel graag aan
Nadere informatieGeloof tegenover gevoelens
Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods
Nadere informatieLezing cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid
Lezing cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid Wanneer we praten over cliëntenparticipatie is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen enerzijds de individuele en de collectieve cliëntenparticipatie.
Nadere informatieCP16. ziek- en betermelden
CP16 ziek- en betermelden Bent u ziek? Kunt u daarom niet werken? Geef het dan door aan uw baas. Dat is normaal in Nederland. Als u wat langer ziek bent, maakt u een afspraak met de bedrijfsarts. Als u
Nadere informatieDe patiënt met acuut optredende verwardheid (delier)
De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid/delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen vanwege een ziekte, een ongeval en/of een operatie.
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 9. 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42
Inhoud Woord vooraf 9 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42 2. Papa, ik ben bang dat jij ook dood gaat 44 Overdenking over 1 Korintiërs 15: 35-49 78 3. Ik ben mijzelf niet meer
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieWORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur
WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les twee Welkom bij les twee van deze e-cursus waarin we je willen laten zien hoe je groter kunt worden zodat je problemen
Nadere informatiekritieke diensten voor kinderen die op bezoek komen Raf gaat een kijkje nemen op de Spoedgevallendienst Ga je mee? UZ Gent, Spoedgevallendienst
voor kinderen die op bezoek komen kritieke diensten Raf gaat een kijkje nemen op de Spoedgevallendienst Ga je mee? UZ Gent, Spoedgevallendienst Inhoud Voorwoord Welkomstwoordje van Raf 3 Stel jezelf even
Nadere informatieEr zijn mensen nodig met nieuwe fantasie
Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl
Nadere informatieDe pedagogisch medewerker
De pedagogisch medewerker 1 Inleiding Het kind dat in het ziekenhuis wordt opgenomen, komt in een voor hem vreemde omgeving terecht. Voor kinderen is het ziekenhuis een onnatuurlijke situatie. Ziek zijn
Nadere informatiePatiënteninformatie. Acute verwardheid
Patiënteninformatie Acute verwardheid Inhoud Inleiding... 3 Wat is acute verwardheid of delirium?... 3 Hoe wordt een delirium behandeld?... 4 Hoe kunt u uw familielid helpen?... 4 Medicatie... 4 Drinken
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieSTUDIES EN BEROEPEN. Wat moet je doen?
STUDIES EN BEROEPEN Welke opleiding moet je doen om dokter te worden? Wat doet een ingenieur? Waar werkt een secretaresse? Welk beroep wil jij doen? Wat moet jij studeren? Wat moet je doen? 1. Verbind
Nadere informatieKom erbij Tekst: Ron Schröder & Marianne Busser Muziek: Marcel & Lydia Zimmer 2013 Celmar Music / Schröder & Busser
Kom erbij Kom erbij, want ik wil je iets vertellen, het is heel bijzonder, dus luister allemaal. Ik ken honderdduizend prachtige verhalen, maar dit is echt het mooiste van allemaal. Het gaat over twee
Nadere informatieA R T R O S E B I J E E N K O M S T 1 1 A P R I L Z I N N I G E Z O R G
A R T R O S E B I J E E N K O M S T 1 1 A P R I L Z I N N I G E Z O R G G E F A C I L I T E E R D D O O R W I E W A R E N A A N W E Z I G? Mensen met artrose, huisartsen, fysiotherapeuten, oefentherapeuten,
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieOntmoetingskerk - Laren NH - 20 april 2014 - Pasen Mattheüs 28: 1-10
Ontmoetingskerk - Laren NH - 20 april 2014 - Pasen Mattheüs 28: 1-10 Zondagsnacht, terwijl soldaten op wacht staan bij het graf, komt er een luide stem uit de hemel. Ze zien hoe de hemelen zich openen
Nadere informatieVragenlijst bij rugpijn
Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn
Nadere informatieOnderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).
Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker
Nadere informatieMet wie kan jij dan praten? Een brochure voor kinderen van 7 tot 11 jaar
Als je moeder naar een psychiatrisch ziekenhuis moet... of je vader naar een psychiater... Met wie kan jij dan praten? Een brochure voor kinderen van 7 tot 11 jaar Deze brochure werd - met toestemming
Nadere informatieWanneer en hoe raakt de huisarts betrokken bij een gezin waar jonge kinderen zijn en een van de ouders kanker heeft
Ervaringen in de huisartsenpraktijk. Cunera Jonker, huisarts in Delft Het was een mooie dag in de herfst. Varkentje plukte appels uit de boom.. toen Kikker aan kwam lopen. Hij keek bezorgd. Ik heb iets
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Coach voor patiënten met niet-aangeboren hersenletsel
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Coach voor patiënten met niet-aangeboren hersenletsel UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord U begint binnenkort met een poliklinisch revalidatietraject.
Nadere informatieLes 33. Zwangerschap
http://www.edusom.nl Thema Gezondheid Les 33. Zwangerschap Wat leert u in deze les? Informatie begrijpen over zwanger zijn. Zeggen dat u zwanger bent of dat u zich niet lekker voelt. Woorden die hetzelfde
Nadere informatieVragen en antwoorden m.b.t. de VRE-bacterie
Infectiepreventie Vragen en antwoorden Vragen en antwoorden m.b.t. de VRE-bacterie Juli 2015 Algemene vragen en antwoorden 1. Wat is een VRE-bacterie? VRE staat voor Vancomycine Resistente Enterokok. De
Nadere informatieZondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14
Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieVoorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten
Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te gaan. Waarom deze informatie? 2 Gebruiksaanwijzing 3 Cartoon 1 bereid uw ziekenhuisopname
Nadere informatieWat vraag ik aan mijn arts?
Wat vraag ik aan mijn arts? Tips voor in de spreekkamer gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Tijdens het consult 3 Uw voorbereiding 3 Informatie die u kunt geven aan uw arts 4 Vragen over het onderzoek 5
Nadere informatieIndividueel Transitieprofiel voor jongeren
Individueel Transitieprofiel voor jongeren Naam Datum van invullen : : A. ZIEKTE EN GEZONDHEID 1. Ik kan mijn aandoening goed beschrijven. 2. Ik begrijp wat mijn arts vertelt. 3. Ik weet welke medicijnen
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieHandelingen 2:11b De Geest helpt goed nieuws de wereld in
Handelingen 2:11b De Geest helpt goed nieuws de wereld in Waar op de wereld je ook bent, overal kun je christenen vinden. Dat is het werk van de Geest. En hij wil ook ons daarbij inschakelen. In deze preek
Nadere informatieCP17. het werkoverleg
CP7 het werkoverleg Als u in Nederland aan het werk bent, overlegt u ook vaak met collega s over het werk. Soms overlegt u tijdens het werk met een colleg Soms doet u ook mee aan een speciaal werkoverleg
Nadere informatieHC zd. 42 nr. 31. dia 1
HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:
Nadere informatieKanker en erfelijkheid Hoe vertel ik het mijn familie?
Kanker en erfelijkheid Hoe vertel ik het mijn familie? Verzekeren en erfelijkheid 1 Heb je een aanleg voor kanker? Dan kunnen sommige familieleden de aanleg voor de ziekte ook hebben. Het is belangrijk
Nadere informatieMeldactie 'Voelt u zich bij de dokter in veilige handen?'
pagina 1 van 10 Meldactie 'Voelt u zich bij de dokter in veilige handen?' Als patiënt moet u er op kunnen vertrouwen dat de zorg veilig is. Veiligheid in de zorg betekent vooral dat u als patiënt geen
Nadere informatieOefening 3: Keuzes maken
Oefening 3: Keuzes maken In oefening 2 heeft u gezien dat keuzes gemaakt kunnen worden op basis van belangrijkheid en urgentie. Wat belangrijk is wordt deels extern bepaald en is deels persoonlijk. De
Nadere informatieDe Bijbel open 2012 37 (22-09)
1 De Bijbel open 2012 37 (22-09) Onlangs kreeg ik een vraag over twee genezingen in de bijbel. De ene gaat over de verlamde man in Lukas 5 die door het dak van een huis tot Jezus wordt gebracht en door
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieADHD: je kunt t niet zien
➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen
Nadere informatieHelp, ik moet naar het ziekenhuis!
Help, ik moet naar het ziekenhuis! Tips voor mensen met een verstandelijke beperking en voor ziekenhuismedewerkers Inhoud Inleiding Informatie over het ziekenhuis 1 Hoofdstuk 1 Een bezoek aan het ziekenhuis
Nadere informatie