University of Groningen. Grensgeschillen van Tol, D.G.

Transcriptie

1 University of Groningen Grensgeschillen van Tol, D.G. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2005 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): van Tol, D. G. (2005). Grensgeschillen: een rechtssociologisch onderzoek naar het classificeren van euthanasie en ander medisch handelen rond het levenseinde. s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 G R E N S G E S C H I L L E N een rechtssociologisch onderzoek naar het classificeren van euthanasie en ander medisch handelen rond het levenseinde

3 Gedrukt door: Facilitair Bedrijf / GrafiMedia, Groningen Donald van Tol, 2005 Dit onderzoek kwam tot stand met steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) ISBN:

4 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Grensgeschillen Een rechtssociologisch onderzoek naar het classificeren van euthanasie en ander medisch handelen rond het levenseinde Proefschrift Ter verkrijging van het doctoraat in de Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. F. Zwarts, in het openbaar te verdedigen op dinsdag 20 december 2005 om uur door Donald Gerard van Tol geboren op 27 augustus 1971 te Eindhoven

5 Promotor Co-promotor Beoordelingscommissie Prof. J. Griffiths Dr. R.J.S. Schwitters Prof.dr. G.A. den Hartogh Prof.mr. E.Ph.R. Sutorius Prof.dr. G. van der Wal

6 Inhoudsopgave Introductie...5 Hoofdstuk 1: Kennis van regels en het probleem van classificaties De sociale werking van het recht en kennis van (juridische) regels Het semi-autonoom sociale veld als semiotische groep Wanneer kent iemand een regel? Van kennis van regels naar gebruik van classificaties Cognitieve solidariteit Communicatieve wetgeving en de cognitieve functie Over classificaties en classificeren Deel I: De constructie van classificerende begrippen met betrekking tot de regulering van medisch handelen rond het levenseinde Hoofdstuk 2: Grenzen op drift Gij zult niet doden Leven, hersens en de dood Levensberoving? De geneesheer en zijn patiënt De patiënt als slachtoffer van de medische macht Steen in de vijver Hoofdstuk 3: Euthanasie : van dood-na-besluit naar dood-op-verzoek Classificeren en bespreekbaar maken Classificeren, objectiviteit en waardevrije definities De deelnemers aan het debat Een keuze uit de bronnen Euthanasie: zachte dood of gruweldaad De Gezondheidsraad (1972): het belang van de patiënt Een hiaat in het rapport: pijnbestrijding en de doctrine van het dubbel effect Midden jaren zeventig Leenen en de schijngestalten De bouwstenen van Belinfante (1982) De Staatscommissie Euthanasie (1985) Het Standpunt van de KNMG De medische exceptie Het huidig juridisch controle-apparaat Tot slot Hoofdstuk 4: Classificeren van de dood: natuurlijk en niet-natuurlijk overlijden De Wet op de Lijkbezorging Geweldig of natuurlijk? Is de dood-na-besluit natuurlijk? Door het oog van de arts... 65

7 4.5 Een tegenwerping Tot slot Deel II: Twee decennia empirisch onderzoek naar de praktijk van medisch handelen rond het levenseinde...71 Hoofdstuk 5: Begripsverwarring en uiteenlopende schattingen Begripsverwarring (I): Hilhorst Geleerde gissingen Betrouwbaar en valide Begripsverwarring (II): Benjaminsen, Blad en Melief Tot slot Hoofdstuk 6: De reïficatie van medisch handelen rond het levenseinde Inleiding Classificeren onder regie van de onderzoekers Classificeren aan de hand van Vier Cruciale Vragen: Interviews Kanttekeningen bij het classificatie-systeem (I): Intenties in het onderzoek versus intenties in het (straf-)recht Kanttekeningen bij het classificatie-systeem (II): medisch zinloos Resultaten De reïficatie van medisch handelen rond het levenseinde De constructie-these Kanttekeningen bij het classificatiesysteem (III): cognitieve dissonantie Grensgevallen: tussen pijnbestrijding en levensbeëindiging Nieuwe doelstelling in het onderzoek: evaluatie van de meldingsprocedure Berichten uit een ziekenhuis Reïficatie in het onderzoek Terminale sedatie Het meldingspercentage Classificeren de respondenten hetzelfde als de onderzoekers? Het meldingspercentage ondermijnd Tot slot DEEL III: Empirisch onderzoek naar het classificeren van medisch handelen rond het levenseinde III.1 Van historisch naar empirisch onderzoek III.2 Juristen spelen met woorden, artsen spelen met levens III.3 Classificeren, achtergrondkennis en perspectief III.5 Tot slot Hoofdstuk 7: Een vragenlijst-onderzoek naar het classificeren van medisch handelen rond het levenseinde Onderzoeksvraag Aanpak en methode van het vragenlijstonderzoek Methode Toelichting bij de vragenlijst Toelichting bij de casus

8 Respondenten Steekproef en respons Consistentie van het gebruik van de verschillende classificaties Classificeren van de casus. Resultaten van vragen 1,2 en Cumulatieve resultaten Concluderend met betrekking tot de cumulatieve gegevens De casus apart bekeken Huisartsen nader bekeken Inleiding Identificatie met het handelen van de arts in de casus The social meanings of suicide en de regulering van professionele praktijken Het classificeren van lege artis medisch handelen Door andermans bril De inschattingsvraag Resultaten van de inschattingsvraag Conclusie met betrekking tot het inschatten van elkaars antwoorden Melden Resultaten Bewuste regel-overtreding? Invloed van juridische inschatting? Conclusie met betrekking tot de meldingsvraag Conclusies op basis van het vragenlijst-onderzoek Hoofdstuk 8: Interview-onderzoek naar het classificeren van medisch handelen rond het levenseinde Doel van de interviews Selectie van respondenten Opbouw en afname van de interviews Weergave van de resultaten Casus I: Als iemand niet meer eet : staken van de behandeling of levensbeëindiging? Classificaties gekozen in het vragenlijstonderzoek en tijdens de interviews Juridisch kader Medische behandeling Medisch zinloos Wilsonbekwaamheid en de rol van de echtgenote Normatief beladen versus neutraal gebruik van classificerende begrippen (niet-) natuurlijk overlijden en causaal redeneren door artsen Is staken van voeding actief handelen? De redeneerwijze van officieren van justitie Toetsen ter verheldering Conclusies bij casus I Casus II Slapen tot het eind, euthanasie of terminale sedatie? Classificaties gekozen in het vragenlijstonderzoek en tijdens de interviews Ophef over terminale sedatie Juridisch kader Actief versus passief handelen Medisch zinloos Dubbel effect

9 8.3.7 Verkapte euthanasie De wilsbekwame patiënt of de strategie van het speciale geval Een uitzonderlijke arts? Trucjes met hetzelfde resultaat Zorgvuldigheidseisen Conclusie bij casus II Casus III: Tussen pijnbestrijding en levensbeëindiging Classificaties gekozen in het vragenlijstonderzoek en tijdens de interviews Juridisch kader Morfine: het doel en het middel Intrede van intenties Waar gehakt wordt vallen spaanders Wel zo doen maar niet met die bedoeling Het spijt me vreselijk Een godsoordeel Laat ik het dan ook maar goed doen : dubbel effect en cognitieve dissonantie Conclusies bij casus III Samenvattende conclusies casus I, II en III Cognitieve solidariteit en de verstandhouding tussen artsen en juristen Inleiding Angst voor juridische consequenties? Artsen over juristen Kennis van de medische praktijk Tacit knowledge De schandpaal en de criminele sfeer versus de menselijke oplossing Wantrouwen en rechtsonzekerheid Artsen over de regels ten aanzien van euthanasie Officieren van justitie over artsen en de huidige regels: toetsbaarheid! Conclusie: controle als een kwestie van vertrouwen Hoofdstuk 9: Samenvatting en Slotbeschouwing BIJLAGEN Bijlage A: Gebruikte vragenlijsten Bijlage B: Bijlagen bij hoofdstuk Bijlage bij paragraaf 7.3: Consistentie in het gebruik van de classificaties Bijlage bij paragraaf 7.4: Classificeren van de casus Casus apart bekeken Bijlage bij paragraaf 7.5: Huisartsen nader bekeken Identificatie en classificeren Bijlage C: Overzicht meest relevante wetsartikelen Geraadpleegde literatuur English Summary Dankwoord