Bijlage 4/2 INHOUDSOPGAVE 1. ALGENKWEEK

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE 1. ALGENKWEEK STRIPPEN EN ABSORBEREN VAN AMMONIAK BIOLOGISCHE BEHANDELING DUNNE MEST (ZUIVEREN VAN MESTVLOEISTOF) COMPOSTEREN DROGEN Droging van leghennenmest op het pluimveebedrijf Droogsystemen voor vleeskuikenmest op het pluimveebedrijf Indampen en drogen INDAMPEN KALKBEHANDELING MECHANISCHE SCHEIDING MEMBRAANFILTRATIE (NATTE) OXIDATIE PRECIPITATIE (VAN AMMONIAK MET MAGNESIUM) PRODUCTVORMGEVING VERBRANDEN VERGISTEN (BIOGASPRODUCTIE) VITO 1 BBT-kenniscentrum

2 1. Algenkweek 1.1 Doel Het produceren van algen met behulp van mestmineralen. 1.2 Procesbeschrijving Dunne mest wordt vooraf door middel van scheidingsapparatuur van het grootste deel van de niet-opgeloste droge stof ontdaan. De dunne fractie wordt vervolgens in een algenvijver gedoseerd. Deze bestaat uit een ondiep (0,2-0,6m ) slotenstelsel waarbij de inhoud door middel van paddels of propellers wordt rondgestuwd en gemengd. Algen zijn eencellige planten die zich onder invloed van het zonlicht vermenigvuldigen. Voor de celopbouw worden koolzuur uit de lucht en mineralen uit de mest opgenomen; hierbij wordt zuurstof geproduceerd. De productie van algen gaat gepaard met reiniging van de mestvloeistof, met name ten aanzien van BZV, N en P, waarbij symbiose plaats vindt tussen algen en bacteriën. De algen worden afgescheiden van de vloeistof door middel van bezinking, flotatie, centrifugatie of membraanscheiding. 1.3 Blokschema VITO 2 BBT-kenniscentrum

3 1.4 Stand van de techniek Er is vrij uitgebreid onderzoek gedaan naar het kweken van algen op basis van mest en in een gematigd klimaat, o.a. door Fallowfield et al. (1994). Enkele jaren geleden hebben twee Nederlandse bedrijven (Algaetec en Ingenieursbureau D. Kuiper) ieder afzonderlijk op een varkensbedrijf een algenvijver gebouwd. Algaetec heeft vergevorderde plannen om in Noord- Brabant enkele algenvijvers bij varkenshouderijen te plaatsen. De productiesnelheid is gemiddeld over het jaar ongeveer 15 g droge stof per m 2 vijveroppervlak en per dag, waarbij de productiesnelheid in het koude halfjaar minimaal is. Hierbij kan ook verwezen worden naar een artikel van Wiegant et al. (1994) en de daaraan gekoppelde discussie met Prof Mur van de Universiteit van Amsterdam (NL) over het gebruik van algenvijvers in het algemeen en voor mest in het bijzonder. 1.5 Grondstoffen en eindproducten Er worden geen hulpstoffen gebruikt voor het kweken van algen zelf. Bij de scheiding van mest en van algen kan eventueel vlokmiddel worden ingezet. Na scheiding van algen en effluent is de algenmassa nog nat en bevat slechts enkele procenten droge stof. Algen bevatten op de droge stof ongeveer 0,5-1% P en 6% N (Wiegant et al., 1995). Op basis van de samenstelling van varkensmest, het scheidingspercentage van een mestscheider en de algensamenstelling kan men berekenen dat per m 3 varkensmest ongeveer 25 kg algen droge stof gevormd wordt. De gebruiksmogelijkheden van algen zijn onduidelijk. Vaak wordt gedacht aan veevoer, maar het gebruik van algen als veevoer is in de Europese veevoederwetgeving niet toegestaan. Ook wordt wel gesproken van gebruik als leverancier voor bepaalde fijnchemicaliën. Zolang er geen duidelijkheid is over de afzetmogelijkheden van de algen heeft het proces geen praktisch belang. 1.6 Emissies Over de emissies naar de lucht is weinig bekend. Omdat tijdens zonneschijn de ph tot boven een waarde van 10 kan oplopen is het mogelijk dat ammoniak wordt gestript, maar waarschijnlijk is dit effect bescheiden omdat de ammoniakconcentratie in de vijver laag is. Verondersteld mag worden dat een deel van de stikstofverbindingen in de mest via nitrificatie en denitrificatie in de algenvijver in stikstofgas worden omgezet. Ook over de effluentkwaliteit is weinig kwantitatieve informatie beschikbaar. Aangenomen mag worden dat het gehalte aan N en P relatief laag is. 1.7 Energiegebruik Het energieverbruik is laag en bestaat uit elektriciteit voor voortstuwing en algenscheiding. Bij scheiding door middel van membraanfiltratie noemen Schellekens & Van Gastel (1995) een verbruik van 3 kwh/m 3. VITO 3 BBT-kenniscentrum

4 1.8 Kosten De firma Algaetec hanteert volgens Schellekens & Van Gastel (1995) een oppervlak van 6,3 m 2 per zeug en 2,5 m 2 per vleesvarkensplaats. Een vijver met een oppervlak van m 2 zou aldus geschikt zijn voor de mest van 320 zeugen en 800 vleesvarkens. Hiervoor is de investering 3,4 miljoen BEF, inclusief een eenvoudige voorscheiding. Voor rente, afschrijving en onderhoud wordt gerekend met een bedrag van BEF per jaar. Dit is per m 3 zeugenmest 600 BEF en per m 3 vleesvarkensmest 920 BEF. Deze bedragen zijn exclusief de kosten voor afzet van dikke fractie en effluent en de inkomsten uit verkoop van algen. De kostenramingen zijn sterk afhankelijk van de uitgangspunten ten aanzien van algenproductiesnelheid per eenheid vijveroppervlak, de scheidingsmethoden en de opbrengsten voor de algen. Veelal wordt uitgegaan van een lage opbrengst voor de algen voor de mestproducent, omdat de afnemer kosten moet maken om de gewenste producten er uit te winnen. Door Algaetec is wel eens een bedrag van 5 BEF/kg algen droge stof genoemd. Dit zou een inkomstenbron van 125 BEF/m 3 kunnen betekenen. 1.9 Technische problemen Het afscheiden van de algen is een algemeen erkend probleem. Het lijkt niet eenvoudig om de mestscheiding en de algenkweek zo te beheersen dat steeds een effluent wordt geproduceerd waaruit zowel de N als de P volledig is verwijderd Capaciteit De in de literatuur beschreven en huidige projecten zijn alle ontwikkeld voor gebruik op de boerderij, maar dit lijkt uit technisch oogpunt niet beslist noodzakelijk. Een aspect dat zwaar gaat wegen bij centrale behandeling is de benodigde grondoppervlakte Toepasbaarheid in Vlaanderen De toepasbaarheid in het algemeen hangt in eerste instantie af van de afzetbaarheid van de geproduceerde algen. Voorts is meer inzicht nodig in de emissies naar lucht en de samenstelling van het effluent. Een belangrijk struikelblok is ook de vrij grote oppervlaktebehoefte die vaak niet aanwezig is bij varkensbedrijven. Op basis van de verwachte lage N- en P-gehalten in het effluent kunnen wellicht grote hoeveelheden over het (gras)land worden gebracht; een begrenzing is dan waarschijnlijk het kaliumgehalte (kopziekte bij koeien bij extreem hoge kaligiften op grasland) Vergelijkbare technieken De productie van eendekroos, die op een enkel bedrijf in Nederland wordt beoefend, is enigszins vergelijkbaar. Eendekroos zou als veevoer bruikbaar zijn. VITO 4 BBT-kenniscentrum

5 1.13 Informatiepunt Algaetec B.V. Parallelweg GS Giessen Nederland Tel.: Fax: M. van de Water Ingenieursbureau D. Kuiper Postbus EG Leiden Nederland Tel.: Fax: Dr. Ir. D. Kuiper Praktijkonderzoek Varkenshouderij (PV) Postbus AB Rosmalen Nederland Tel.: Fax: Ing. J. van Gastel 1.14 Referenties 1. Fallowfield, H.J., I.F. Svoboda & N.J. Martin (1994) The treatment of livestock slurry by aeration and algae. In: Pollution in livestock production systems. Eds: I.A. Dewi, R.F.E. Axford & I.M. Marai. Uitgave CAB International, Wallingford, Engeland, ISBN Schellekens, J. & J. van Gastel (1995) Kunnen algenvijvers het mestprobleem oplossen? Info- Bulletin Varkenshouderij, IKC Varkenshouderij, Rosmalen, Nederland, 4-95, pp Wiegant, W.M., J.W. Mulder & B. v.d. Veer (1995) Toepassing van algen voor nazuivering van afvalwater en behandeling van seizoensgebonden bronnen. H 2 O 25, pp VITO 5 BBT-kenniscentrum

6 2. Strippen en absorberen van ammoniak 2.1 Doel Het verwijderen van ammoniak uit mestvloeistof en het vastleggen van de verwijderde ammoniak in een afzetbaar product. 2.2 Procesbeschrijving Door toevoeging van loog of kalk wordt de ph-waarde van de bij voorkeur "deeltjesvrije" mestvloeistof eventueel verhoogd tot circa 10. Dit is nodig om het NH 4 /NH 3 -evenwicht in de richting van het vrije ammoniak te verschuiven. De voorbehandelde vloeistof wordt vervolgens boven in een kolom voorzien van pakking of schotels gebracht. Aan de onderzijde van de kolom wordt lucht (luchtstrippen) of stoom (stoomstrippen) ingeblazen. Mestvloeistof en stripgas stromen derhalve in tegenstroom door de kolom. Tijdens de passage door de kolom vindt overdracht van ammoniak plaats van de mestvloeistof naar het stripgas. Het stripgas uit de kolom is daardoor rijk aan ammoniak. Afhankelijk van het stripgas, lucht of stoom, wordt de ammoniak hieruit verwijderd door absorptie in zure vloeistof of door condensatie. In het eerste geval onstaat een ammoniumzoutoplossing als eindproduct; in het tweede geval is het product ammoniakwater. De lucht waaruit de ammoniak door absorptie is verwijderd kan opnieuw in de stripkolom worden gebruikt. Dit voorkomt extra CO 2 -inbreng met als gevolg minder scaling (kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat). Een alternatief is het strippen met lucht door een mestvloeistof die door middel van fermentatie een temperatuur van circa 70 C heeft bereikt. 2.3 Stand van de techniek In een aantal mestverwerkingssystemen wordt ammoniakstrippen als processtap toegepast. Dit is o.a. het geval in een aantal door Hüttner et al. (1996) beschreven demonstratie installaties in Duitsland. Het betreft hier de installaties Finsterwalde, Göritz en Pfaffendorf (stoomstrippen) en de installatie Haverbeck (luchtstrippen) (zie techniekbladen 7, 8, 11 en 9, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). Deze installaties hebben een verwerkingscapaciteit van tot ton mest per jaar. Ook bij het droogsysteem van SPS (zie techniekblad 30, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1) is luchtstrippen op demo-schaal uitgetest. Het strippen met lucht mag als een praktijkrijpe techniek worden beschouwd, het is op basis van de beschikbare informatie niet goed op te maken in hoeverre dat ook het geval is bij stoomstrippen. Daarnaast vindt er NH 4 -N-verwijdering uit mest door middel van fermentatie plaats in de demoinstallatie Cloppenburg (Duitsland) (zie techniekblad 6, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1) met een capaciteit van t/j. VITO 6 BBT-kenniscentrum

7 2.4 Grondstoffen en eindproducten De grondstof voor het stripproces is een ammoniakhoudende mestvloeistof. In verband met verstopping van de stripkolom moet deze weinig deeltjes bevatten, terwijl voor een goed verwijderingsrendement een hoge ph-waarde essentieel is. Naast de ph-waarde van de mestvloeistof speelt de temperatuur bij het luchtstrippen een belangrijke rol. Bij een hogere procestemperatuur verloopt de stofoverdracht sneller. De gevormde eindproducten zijn: ammoniakwater (demo-installatie Göritz en Pfaffendorf) (zie techniekbladen 8 en 11 bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1), ammoniumbicarbonaat, verkregen na kristallisatie (demo-installatie Finsterwalde) (zie techniekblad 7, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1) en ammonium-sulfaatoplossing (demo-installatie Cloppenburg en Haverbeck) (zie techniekbladen 6 en 9, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). In het laatste geval is het stripgas gewassen met zwavelzuur. Bij gebruik van salpeterzuur ontstaat een oplossing van ammoniumnitraat (demo-installatie Lingen) (zie techniekblad 10, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). Het ammoniakwater kan in principe tot elk gewenst niveau (tot 99%) worden geconcentreerd. Als de stripkolom goed gedimensioneerd is en de mestvloeistof een goede voorbehandeling heeft ondergaan, is een stikstofverwijderingsrendement > 90% mogelijk. 2.5 Emissies Aangezien het strippen en absorberen van ammoniak in een gesloten systeem plaatsvindt, zijn de emissies eerder gering. 2.6 Energiegebruik Het energieverbruik bij luchtstrippen is onder andere afhankelijk van de procestemperatuur. Bij een hogere procestemperatuur hoeft immers minder lucht door de kolom te worden gevoerd. Het verbruik aan elektrische energie bedraagt circa 2,3 kwh/m 3 vloeistof bij 20 o C en 0,85 kwh/m 3 bij 50 o C. Bij stoomstrippen bedraagt het elektriciteitsverbruik 0,45 kwh/m 3 vloeistof, terwijl het verbruik aan thermische energie neerkomt op circa 100 kg stoom per m 3. Energieterugwinning met behulp van warmtewisselaars is in geval van stoomstrippen mogelijk (Anoniem, 1995). 2.7 Kosten Volgens een studie van het Nederlandse Stowa (Anoniem, 1995) bedraagt de investering van een stripperinstallatie voor ammoniakrijk afvalwater met lucht als stripgas (bedrijfstemperatuur 20 o C) circa 70 miljoen BEF voor 2,1 m 3 /h en circa 96 miljoen BEF voor 8,3 m 3 /h. Een stoomstripinstallatie van dezelfde capaciteit bedraagt 52 miljoen BEF, respectievelijk 57 miljoen BEF. Bij een NH 4 -ingangsconcentratie van respectievelijk 450, 900 en mg/l bedragen de exploitatiekosten voor het luchtstripproces (temperatuur 20 o C; 2,1 m 3 /h) 510, 420 en 380 BEF per kg verwijderde N(Kj). De exploitatiekosten van het stoomstripproces zijn bij dezelfde concentratieniveaus en hydraulische capaciteit 510, 390, en 325 BEF per kg verwijderde N. VITO 7 BBT-kenniscentrum

8 Deze kosten zijn uiteraard afhankelijk van de schaalgrootte. Bij een viermaal grotere capaciteit zullen de exploitatiekosten per kg verwijderde N(Kj) een factor 1,9 tot 2,3 (voor het luchtstrippen) en 1,5 tot 2,5 (voor het stoomstrippen) lager worden. In 1991 heeft het Nederlandse ingenieursbureau Tebodin een globale schatting gemaakt van de kosten van een luchtstripproces voor mest (Dilweg, 1991). Voor een situatie waarin 50 t/h dunne fractie van varkensmest met mg NH 4 -N/l werd behandeld werd de investering op 54 miljoen BEF geraamd en de kosten per kg verwijderde N (90% rendement) op 38 miljoen BEF. Deze raming is ten aanzien van zowel de investerings- als de exploitatiekosten beduidend lager dan die van Stowa. Een goede verklaring hiervoor ontbreekt. 2.8 Technische problemen Strippen wordt veelvuldig toegepast in de procesindustrie. De toepassing op mestvloeistoffen is betrekkelijk nieuw. Technische problemen hierbij kunnen zijn: overmatige schuimvorming en vervuiling van het pakkingsmateriaal door vaste deeltjes uit de mest en/of kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat (scaling). Door spoelen met zuur kan de installatie worden gereinigd. 2.9 Capaciteit Strippers kunnen in elke gewenste capaciteit worden gebouwd, maar zullen in de praktijk minimaal een doorzet van enkele m 3 /h hebben Toepasbaarheid in Vlaanderen Een belangrijke voorwaarde voor toepassing is dat er afzet voor het ammoniakhoudende eindproduct aanwezig is. Dit is mogelijk als meststof of als grondstof in de kunstmestindustrie. In het laatste geval dient worden nagegaan welke ammoniumverbinding de grootste afzetpotentie heeft Vergelijkbare technieken Een enigszins vergelijkbare techniek voor de verwijdering van ammoniak uit mestvloeistof is transmembraanchemosorptie (TMCS). Hierbij diffundeert ammoniak door een membraam en wordt vervolgens geabsorbeerd in zuur (Klaassen & Van Voorneburg, 1995). Bij het indampen van mest kan ammoniak direct uit de dampstroom in de indamper, door middel van een absorptie-installatie, worden gewassen. Deze techniek is separaat ontwikkeld door de Nederlandse firma Stork (Van Voorneburg et al., 1995) en door de Duitse firma Schott. Door de laatst vernoemde firma werd de techniek toegepast bij de demo-installatie in Lingen, Duitsland (zie techniekblad 10, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). VITO 8 BBT-kenniscentrum

9 2.12 Informatiepunt GEA-Wiegand GmbH Einsteinstr D Ettlingen Duitsland tel.: fax: Schott Engineering GmbH Postfach 2480 W-6500 Mainz 1 Duitsland tel.: fax: Stork CRO Postbus AC Nieuw Vennep Nederland tel.: fax: De Heer A.C. Boersen TNO-MEP Postbus AH Apeldoorn Nederland tel.: fax: ir. B. Jansen VITO 9 BBT-kenniscentrum

10 2.13 Referenties 1. Dilweg, J. (1991) Kostenevaluatie transmembraanchemosorptie tyer verwijdering van NH 3 uit water. Vergelijking met een conventioneel stripper/absorber systeem. Rapport Tebodin, Den Haag, Nederland, rapportnr Anoniem (1995) Behandeling van stikstofrijke retourstromen op rioolwaterzuiveringsinrichtingen. Praktijkonderzoek aan lucht- en stoomstripinstallaties bij de RWZI Utrecht, Rapport Stowa 95-12, Nederland, ISBN nr Hüttner A., G. Karle & P. Weiland P. (1996) Verfahren zur umweltverträglichen Gülleaufbereitung mit Nährstoffrückgewinnung. 3. GVC-congres Würzburg oktober Klaassen R. & F. van Voorneburg (1995) Ammoniakverwijdering uit mestvloeistoffen en afvalwater door middel van Trans-Membraan-Chemo-Sorptie. Rapport TNO, Apeldoorn, Nederland, ref.nr. R Voorneburg, F. van, P.J.W. ten Have, J.H. Snijders & L.H.J.M. Schneiders (1995) De zure wassing van ammoniak uit damp in een indamp-/dampwascombinatie voor varkensmest. Rapport TNO-MEP, Apeldoorn, Nederland, ref. nr. R VITO 10 BBT-kenniscentrum

11 3. Biologische behandeling dunne mest (zuiveren van mestvloeistof) 3.1 Doel Lozing mestvloeistof op oppervlaktewater, riolering of land. 3.2 Procesbeschrijving Zuivering vindt meestal plaats in de vorm van het aërobe biologische actief-slibproces met nitrificatie en denitrificatie. Soms wordt dit proces voorafgegaan door anaërobe biologische zuivering. Verdergaande zuivering is mogelijk wanneer membraanfiltratie of indampen wordt toegepast, soms in combinatie met biologische zuivering of met elkaar. Om bij biologische zuivering de kosten laag te houden wordt vrijwel altijd een voorbehandeling toegepast waarbij het merendeel van de niet-opgeloste droge stof wordt afgescheiden door middel van bezinking, filtratie of centrifugatie. Vaak wordt biologische zuivering ook toegepast als nabehandeling voor het condensaat van een indamp- of droogproces. Hierbij dienen vluchtige organische componenten zoals lagere vetzuren en ammoniak te worden verwijderd. Lagere vetzuren kunnen via een anaëroob proces in biogas worden omgezet. Bij aërobe behandeling kan een vrijwel volledige verwijdering van ammoniakale stikstof plaats vinden (< 1 mg/l). Daarnaast vindt een vergaande verwijdering plaats van BZV en CZV. Bij zuivering van dunne fracties afkomstig van scheidingsprocessen resteert een (bruine/gele) humeuze organische fractie die slechts langzaam afbreekt. Meestal leidt dit tot BZV-waarden die tussen 25 en 100 mg/l fluctueren bij CZV-gehalten van meerdere duizenden mg/l (voornamelijk afhankelijk van mestsoort en watergehalte). Voorts bevat deze fractie N-houdende componenten die tot een vrij hoge waarde voor N-totaal in het effluent kunnen leiden. Het effluent bevat voorts tientallen tot honderden mg P/l. Het gehalte hieraan wordt wel verlaagd door vlokmiddelen zoals kalk, magnesiumoxide of ijzerchloride tijdens, voor of na het proces toe te passen. Dit heeft bovendien een verlaging van de concentraties van CZV, BZV en organische N tot gevolg. Bij zuivering van condensaten kunnen effluentsamenstellingen worden verwezenlijkt die vrij goed overeenkomen met die van gereinigd rioolwater of zelfs beter zijn. Kenmerkend voor biologische zuivering is dat er geen zouten worden verwijderd. De gehalten aan K en Cl zijn derhalve gelijk aan die van de onbehandelde mestvloeistof. Bij zuivering van dunne fractie na mestscheiding leidt dit tot hoge zoutgehalten in het effluent. Het condensaat van indampers en drogers bevat vluchtige componenten, met name ammoniak en lagere vetzuren (voornamelijk azijnzuur). Het vetzuurgehalte is na een voorafgaande vergisting overigens beduidend lager dan zonder deze behandeling. Nazuivering met een biologisch proces is een mogelijkheid om de kwaliteit verder te verbeteren, zoals hierboven al is opgemerkt. Soms wordt de kwaliteit van het condensaat van het indamproces verbeterd door naschakeling van een omgekeerde-osmose-installatie (MVH) of door een nitrificatieproces voor de indamper te plaatsen (Promest) (zie techniekbladen 20 en 22, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). VITO 11 BBT-kenniscentrum

12 Ter vergelijking is in tabel 1 de effluentsamenstelling van een aantal systemen vermeld. Wanneer een range werd opgegeven is de hoogste waarde ingevuld. Soms heeft de waarde betrekking op de opgegeven bovengrens. De verschillen binnen een groep zullen voornamelijk het gevolg zijn van verschillen in drogestofgehalten van de behandelde mest. Ook is waarschijnlijk soms sprake van een (optimistische) verwachting terwijl in andere gevallen werkelijke praktijkwaarden zijn vermeld. Tabel 1 Effluentsamenstelling systemen Biologie algemeen (Biologie zonder vergaande zuivering) Component Eenheid 1 1a CZV mg/l BZV mg/l Nkj mg/l NH 4 N mg/l NO 2 N mg/l 1 10 NO 3 N mg/l N-totaal mg/l P-totaal mg/l K mg/l Cl mg/l SO 4 mg/l Zouten mg/l Droge stof mg/l Zwevende stof mg/l Bezinkb. stof mg/l 1 Skarabee (België) zie techniekblad 24, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 1a Idem na fysico-chemische-behandeling zie techniekblad 24, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 2 Demo-Haverbeck (Duitsland) zie techniekblad 9, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 3 Demo-Pfaffendorf (Duitsland) zie techniekblad 11, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 4 Bio Armor (Frankrijk) zie techniekblad 2, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 5 Pomarede (Frankrijk) zie paragraaf 2.7, referentie 1; 6 SMG (Nederland) (kalvergier) zie techniekblad 28, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1; 7 Makason( België) (kalvergier) zie techniekblad 17, bijlage 4/1, paragraaf VITO 12 BBT-kenniscentrum

13 3.3 Stand van de techniek Met aërobe biologische zuivering is ruime ervaring opgedaan. Anaërobe zuivering van condensaat is nog weinig getest (bij Memon-proefinstallatie, zie techniekblad 19, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). Voor zover bekend is er weinig ontwikkelingswerk gaande ten aanzien van de zuivering van effluent. Een uitzondering is wellicht een systeem van de Duitse firma Seaborne dat is gebaseerd op methaanvergisting gevolgd door diverse precipitatieprocessen waarbij N en P met metaalzouten wordt neergeslagen. Hierbij zou een effluent ontstaan met minder dan 13 mg BZV/l, 8 mg N/l en 1,5 mg P/l (Hedegaard, 1994). In 1997 is de bouw van een proefinstallatie met een capaciteit van 8 m 3 /d gepland in Schleswig-Holstein. 3.4 Technische problemen Bij de biologische zuivering van condensaat is de samenstelling van het influent zo eenzijdig dat diverse nutriënten moeten worden toegevoegd (SPS, Memon; zie techniekbladen 30 en 19, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). Deze worden echter niet geheel opgenomen (b.v. fosfaat) zodat er restverontreiniging ontstaat. Ook wordt er weer humeuze CZV tijdens het biologische proces gevormd. Soms is sprake van een niet-geheel stabiel proces (demo Haverbeck, zie techniekblad 9, bijlage 4/1, paragraaf 4.5.1). Met name bij de zuivering van varkensmest bestaat vrij veel kans op de vorming van slecht bezinkbaar slib, hetgeen aanleiding kan zijn voor zwevende stof in het effluent. Dosering van kalk leidt vaak tot een verbeterde bezinking. De beheersing van de temperatuur is bij biologische zuivering van mestvloeistof vaak moeilijk, vooral het op peil houden in de winter. Het neerslaan van humeus materiaal en fosfaat in het effluent kan leiden tot een niet afzetbare afvalstroom en verhoging van het chloridegehalte, bijvoorbeeld bij het gebruik van ijzerchloride. 3.5 Informatiepunt Zie bijlage 1/1, paragraaf 1.9.1) voor de algemene lijst van informatiebronnen onder de trefwoorden "aëroob zuiveren", "nitrificatie", "membraantechniek". VITO 13 BBT-kenniscentrum

14 3.6 Referenties 1. Hedegaard, M. (1994) Die Umwandlung von Flüssigmist in einen organischen Dünger. In: Umweltverträgliche Gülleaufbereitung. E. Kuhn (Ed.) Rapport KTBL Darmstadt Duitsland 2. Jean Coillard, Cemagref Lyon, L unité de traitement de la pomerade (groupe occitan), PORC Magazine 35 N 268 juni Neukermans & Colanbeen (1995) Verslag van de onderzoekingen ondernomen tijdens de periode 1 januari 1993 tot en met 31 december Comité voor onderzoek van mestverwerkingstechnieken (I.W.O.N.L.), Gent, januari Poels, J., K. Van Rompu & W. Verstraete (1988) Het koncentreren van varkensmest met membraanscheidingstechnieken. Landbouwtijdschrift 41, pp Van Tongeren, W.G.J.M. van & P.J.W. ten Have (1991) Toepassing van omgekeerde osmose bij mestverwerking. Proces Technologie, december 1991, pp VITO 14 BBT-kenniscentrum

15 4. Composteren 4.1 Doel Primair doel: Het omzetten van ruwe mest in compost. Secundaire doelen: Stabilisatie organisch materiaal; Kiemdoding door verhitting; Droging door vochtverdamping. 4.2 Procesbeschrijving Onder composteren wordt in het algemeen een proces verstaan waarbij in een poreuze massa micro-organismen onder voornamelijk aërobe omstandigheden afbreekbare organische stof omzetten in koolzuur en water. Hierbij komt warmte vrij die bij een goede configuratie tot een aanzienlijke temperatuursverhoging leidt, met temperaturen tussen circa 50 en 70 C. Hierdoor vindt afdoding van ziektekiemen en onkruidzaden plaats. De vrijkomende warmte kan voor 85% voor de verdamping van het vocht worden gebruikt. Afhankelijk van de samenstelling van het materiaal kan circa 8 kg water worden verdampt per kg afgebroken organische stof. Het proces vraagt enkele weken, afhankelijk van de werkwijze. De meest eenvoudige werkwijze is het plaatsen in hopen zonder verdere behandeling en in de open lucht. Een overkapping is meestal nodig voor bescherming tegen regen en zon. Veelal wordt het composterende materiaal tijdens deze periode enkele malen (mechanisch) omgezet. Een verdere intensivering kan plaats vinden door lucht door of over de composterende massa te blazen; het proces vindt dan meestal in een afgesloten ruimte plaats. Door de hoeveelheid doorgeblazen lucht te veranderen (meestal via aan een computer gekoppelde sensoren voor vocht en temperatuur) kan het verloop van het proces ten aanzien van temperatuur en droging worden gestuurd. Het eindproduct is een rulle, reukarme, humeuze en ziektkiemenvrije compost. Een voldoend hoge porositeit (circa 30-50% holle ruimte) vergt een relatief hoog drogestofgehalte van meer dan 25%, afhankelijk van de mestsoort. Deze porositeit kan aanwezig zijn in stapelbare pluimveemest afkomstig uit vleeskuikenstallen en leghennenstallen wanneer er met ventilatielucht is gedroogd (zie techniekblad 5, bijlage 4/3, paragraaf 4.5.3). Vloeibare mest (varkens, runderen en pluimvee) kan als zodanig niet worden gecomposteerd. Hiertoe is het nodig mestscheiding toe te passen (b.v. (stro)filter, centrifuge of bandscheiding) waarbij een stapelbare dikke fractie wordt geproduceerd met 20-35% ds. Een andere mogelijkheid is de toevoeging van droog organisch materiaal, zoals bermgras of stro, aan ruwe mest of aan een relatief natte dikke fractie. VITO 15 BBT-kenniscentrum

16 4.3 Stand van de techniek Compostering is een oud proces. De laatste jaren wordt op veel plaatsen gewerkt aan optimalisatie en beheersing van het procesverloop bij mest(fracties). In toenemende mate wordt daarbij aandacht gegeven aan de beperking van de emissie van geur en stikstofverbindingen. Een belangrijke richting is compostering in gesloten behuizing met processturing door regeling van de beluchting, waarbij de emissies door nageschakelde gasreinigingsapparatuur worden geminimaliseerd. Voorbeelden hiervan zijn: a) De centrale verwerkingseenheid van Ferm-O-Feed in Odiliapeel, Nederland waar vleeskuikenmest in gesloten tunnels wordt gecomposteerd; b) Composteringsinstallaties voor leghennenmest op leghennenbedrijven bij Vaessen in Horst (NL) en Te Wierik in Raalte (NL); c) Een composteringsinstallatie voor een mengsel van vloeibare mest en bermgras bij loonbedrijf Smit in Markelo (NL) met de systeemnaam Mescom die thans in aanbouw is. In de komende jaren zal dit optimalisatieproces zich ongetwijfeld voortzetten. 4.4 Grondstoffen en eindproducten In veel gevallen worden droge, C-rijke grondstoffen toegevoegd om de porositeit te verbeteren of de N-emissie te verminderen. Het gaat hierbij meestal om stro, maar er zijn ook systemen waarbij aan de lucht gedroogd bermgras wordt gebruikt. Soms worden hulpstoffen gebruikt, zoals bentoniet of zeoliet, om de emissie van ammoniak door absorptie te verminderen. De samenstelling van het eindproduct is sterk afhankelijk van de mestsoort, de voorbehandeling (b.v. scheiding), eventuele toeslagstoffen en de wijze van composteren. Bij compostering kan 30-50% van de droge stof worden afgebroken. Vaak is de resterende massa niet groter dan een derde tot de helft van de oorspronkelijke massa. Er kan een vochtgehalte van 20-30% worden bereikt; lagere vochtgehalten zijn niet te bereiken omdat de omstandigheden voor microbiële afbraak dan te ongunstig worden. 4.5 Emissies Inherent aan het proces is de emissie van koolzuur en water die vrijkomt bij de afbraak van de organische stof en de vochtverdamping als gevolg van warmteontwikkeling en de uitdrogende werking van door- en overgeblazen lucht. Er vindt emissie van geur plaats. De mate van geuremissie is vooral afhankelijk van het optreden van anaërobe processen, veelal op microniveau. Daarnaast is er sprake van ammoniakemissie, ter grootte van tientallen procenten van de oorspronkelijk aanwezige stikstof (ammoniakaal en organisch). Hanegreefs (1995) meldt een emissie van 55% van de totale N bij strofiltratie van varkensmest plus compostering van de dikke fractie, terwijl Dobbelaere (1988) bij de compostering van dikke fractie varkensmest, afkomstig van directe scheiding onder de roosters, eveneens verliezen mat van rond de 50%. Hansen et al. (1990) maten bij compostering van kippemest wisselende N-verliezen, afhankelijk van de temperatuur (ingesteld via het luchtdebiet), van 25-32% bij temperaturen boven 50 C en 4% bij een temperatuur van 45 C. Behalve N-verlies naar de atmosfeer bestaat ook de mogelijkheid van vrijkomen van N-houdend percolaat; dit kan meestal weer over de compost worden verspreid. VITO 16 BBT-kenniscentrum

17 Over de mate van geuremissie bij compostering van mest is weinig kwantitatieve informatie te vinden. Bruins et al. (1994) maten de emissie vanuit een gesloten container met broeiende leghennenmest, waarbij wekelijks een nieuwe laag werd opgebracht en de kopruimte werd geventileerd (80 m 3 /h over 13 m 2 ). Per m 2 mestoppervlak was de geuremissie ongeveer 20 ge/s. Het is de vraag in hoeverre dit cijfer kenmerkend is voor compostering van mest in het algemeen. De emissie van ammoniak is volgens Mahimairaja et al. (1994) te verminderen door de C/Nverhouding te verhogen, absorptiemiddelen toe te voegen of de ph te verlagen (b.v. door S toe te voegen die tot sulfaat wordt geoxideerd). De uitworp van geur en ammoniak is simultaan omlaag te brengen door de uittredende lucht door een zure wasser te leiden, eventueel aangevuld met een biofilter (zie techniekblad 1, bijlage 4/3, paragraaf 4.5.3). Te denken valt aan een te behandelen luchthoeveelheid van m 3 /t te composteren materiaal bij doorblazing; ook wordt wel een getal van m 3 /t genoemd bij overblazing (Guiziou, 1996). Bruins et al. (1994) hadden een zure wasser geplaatst achter de hiervoor genoemde mestopslag voor leghennenmest. Hierdoor werd de uitworp van geur met 64% en van ammoniak met 99,5% teruggebracht. 4.6 Energiegebruik Het gebruik van energie is afhankelijk van de procesvoering. Bij compostering door middel van het opzetten van een hoop zonder verdere omzetting of beluchting is het energiegebruik vrijwel nihil. Zeker bij toekomstige uitvoeringen met processturing via de beluchting zal elektrische energie nodig zijn voor de ventilatoren. Hanegreefs rekent met ruim 5 kwh/t stromest bij compostering met omzetting maar zonder door- of overblazing op bedrijfsniveau. Bij een Frans centraal verwerkingsbedrijf voor pluimveemest bedraagt het verbruik bij luchtoverblazing circa 8 kwh/t (Guiziou, 1996). Op een Nederlands pluimveebedrijf met een productie van t compost per jaar rekent men met circa 50 kwh/t ingaande mest voor een gesloten composteringssysteem met luchtdoorblazing (Groot Severt, 1994; Vaessen, 1996). Bij compostering komt energie vrij in de vorm van warmte die bij een goede werkwijze voor het grootste deel voor de verdamping van water wordt gebruikt. 4.7 Kosten De kosten zijn sterk afhankelijk van de schaal, het proces en de maatregelen om de emissies te beperken. In tabel 1 is een samenvatting gegeven van de beschikbare informatie. Hieruit blijkt dat de kosten(schattingen) sterk uiteenlopen. VITO 17 BBT-kenniscentrum

18 Tabel 1 Samenvatting investerings- en verwerkingskosten volgens diverse informatiebronnen Mestsoort Kippen Varkens Systeem Gesloten, mechanisch omzetten, overblazen Gesloten, doorblazen, zure wasser Stromest, overkapt, mechanisch omzetten Centrifugekoek, overkapt, omzetten, opzakken Ingaand t/j Compost t/j Investering miljoen BEF Kosten BEF/t ing Kosten BEF/t comp 25 4,9 2,1 4, Referentie Guiziou 1996 Vaessen 1996 Hanegreefs 1997 Hügle 1994 Ten aanzien van de centrale composteringseenheid die in de eerste kolom van tabel 1 wordt genoemd, kan worden opgemerkt dat de raming voor een luchtbehandelingssysteem (geur, ammoniak) 19 miljoen BEF bedragen. Bij een veronderstelde exploitatiekosten van 20% van de investering zouden hierdoor de verwerkingskosten toenemen tot BEF/t ingaande mest en BEF/t compost. Hanegreefs rekent met een bedrag van 90 BEF/t stromest en 300 BEF/t compost voor luchtbehandeling. Hierdoor nemen de verwerkingskosten toe tot 370 BEF/t stromest en BEF/t voor compost. De kostenramingen volgens Hügle (1994) vallen relatief hoog uit door de toerekening van de arbeidskosten van een volledige werknemer. Zonder deze posten bedragen de kosten per ton ingaande mestfractie 710 BEF en per ton compost BEF. Globaal genomen mag op grond van het voorgaande worden verondersteld dat de verwerkingskosten voor gesloten compostering met aansluitende luchtbehandeling ongeveer BEF/t ingaande mest bedragen. 4.8 Technische problemen Omdat het proces relatief eenvoudig is zijn geen grote technische problemen te verwachten. Soms zijn er problemen met een onvoldoende porositeit waardoor anaërobe processen optreden die tot geuroverlast leiden. VITO 18 BBT-kenniscentrum

19 4.9 Capaciteit Het proces leent zich in zijn meest eenvoudige vorm voor toepassing op zeer kleine schaal. Naar mate de wens tot procesbeheersing en emissiebeperking toeneemt is de vereiste schaal groter Vergelijkbare technieken Het thermisch drogen is enigszins vergelijkbaar, maar leidt tot een lager eindvochtgehalte. Bij (aërobe) beluchting van vloeibare mest en bij (anaërobe) vergisting wordt eveneens een deel van de organische stof afgebroken en komt energie vrij in de vorm van warmte respectievelijk biogas Informatiepunt Zie bijlage 1/1, paragraaf voor de algemene lijst van informatiebronnen onder het trefwoord composteren Referenties 1. Bruins, M.A., W. Kroodsma & R. Scholtens (1994) Ammoniak- en geuremissie uit een gesloten opslag voor voorgedroogde leghennenmest: een oriënterend onderzoek. Rapport IMAG-DLO, Wageningen, Nederland 2. Dobbelaere, A. (1988) Mestscheiding onder de roosters van een slachtvarkensstal. Landbouwtijdschrift 4, nr. 1, pp Groot Severt, M. (1994) Zeventig procent droge stof zonder vliegen en stank. Pluimveehouderij (Nederland) 24, 18 maart Guiziou, F. (1996) Persoonlijke mededeling onderzoeker Cemagref Rennes. 5. Hanegreefs, P. (1995) Strofiltratie: één der mogelijkheden van mengmestbehandeling op bedrijfsniveau. Voordracht voor studienamiddag "Mestverwerking: mogelijkheden en haalbaarheid" 6 december 1995 Hoger Instituut der Kempen te Geel 6. Hanegreefs, P. (1997) Brief aan CIOM met kenmerk PH/97/001 d.d. 13 januari Hansen, C., W. Dick, H.M. Keener, C. Marugg & H.A.J. Hoitink (1990) Poultry manure composting. Ammonia capture and aeration control. Voordracht voor ASAE-meeting, Columbus, Ohio, USA, juni, Hühle, T. (1994) Gülle separieren und kompostieren. Rapport Rationalisierungs-Kuratorium für Landwirtschaft, Rendsburg/Osterrönfeld, Duitsland 9. Mahimairaja, S., N.S. Bolan, M.J. Hedley & A.N. Macgregor (1994) Losses and transformation of nitrogen during composting of poultry manure with different amendments: an incubation experiment. Bioresource Technology 47, pp Vaessen, A. (1996) Persoonlijke mededeling eigenaar leghennenbedrijf met composteringssysteem VITO 19 BBT-kenniscentrum

20 5. Drogen 5.1 Droging van leghennenmest op het pluimveebedrijf Doel Het emissie-arm drogen van leghennenmest tot een stapelbare hoogwaardige meststof dat geschikt is voor vervoer over lange afstand en/of voor verdere bewerking Procesbeschrijving Algemeen Voor 1980 werden in Nederland droogsystemen toegepast in zogenaamde deep-pit- en kanalenstallen (Kroodsma, 1976). Hoewel in deze stallen droge mest kan worden verkregen, werden in de stal problemen ondervonden met hoge ammoniakconcentraties in koude perioden, met vliegen en ongedierte. Sinds 1980 is een ontwikkeling gestart om de mest te drogen op batterijen met mestbanden. Zowel bij nieuwbouw als bij renovatie worden thans vrijwel algemeen mestbandbatterijen met een droogsysteem geïnstalleerd. Voordroging van de mest De batterijen zijn zodanig ontworpen dat de mest gedurende maximaal zeven dagen op de banden wordt gedroogd. Daarna wordt de mest uit de stal verwijderd. De droging wordt uitgevoerd met een mengsel van buitenlucht en stallucht dat via ingebouwde geperforeerde leidingen over de mestbanden wordt geblazen. De buitenlucht wordt veelal opgewarmd in een warmtewisselaar, waarbij de warmte van de ventilatielucht wordt benut. Indien niet de gewenste temperatuur kan worden bereikt (circa 17 C) wordt automatisch via een stoffilter stallucht bijgemengd. Bij warm weer wordt automatisch overgeschakeld op droging met buitenlucht. De ventilatiecapaciteit bedraagt 0,5-0,7 m 3 /hen.uur bij een druk van 300 Pa op het eind van de geperforeerde leidingen. Mestopslag De gedroogde mest met 45-55% droge stof wordt of opgeslagen in een veldschuur op het pluimveebedrijf of rechtstreeks afgevoerd naar de gebruiker, b.v. akkerbouwbedrijven waar de mest in de open lucht op de kopakker wordt opgeslagen. Bij laagsgewijze aanvoer van de mest in een veldschuur treedt spontane compostering op tot meer dan 70 C, waardoor de mest droogt tot meer dan 60 % droge stof. Bij dit proces treedt ammoniak- en geuremissie op. Bij opslag in de open lucht wordt de mest op een hoop gestort. In de mesthoop treden anaërobe processen op wat leidt tot plakkerige, stinkende mest. Door regeninslag ontstaat bovendien een natte laag boven op de mest. Naast kwaliteitsverlies treedt ook ammoniak- en stankemissie op. Afdekking van de mest met een plasticfolie voorkomt inregenen en ammoniak- en geuremissie tijdens de opslag. Door het broeiproces treedt echter onder de folie condens op waardoor een papperige, stinkende mest wordt verkregen. Deze mest is moeilijk te verwerken en veroorzaakt tijdens verspreiding veel stankoverlast. Afdekking van de mest komt in aanmerking bij mest met minstens 70 % droge stof. VITO 20 BBT-kenniscentrum

21 Nadroogtechnieken Op een gering aantal bedrijven wordt sinds enkele jaren de mest in tunnels gedroogd tot meer dan 70 % droge stof (Neukermans & Colanbeen, 1994; Uenk et al., 1994). Naast de tunneldroging is een ontwikkeling gaande om de mest op het pluimveebedrijf na te drogen en voor langere tijd op te slaan. Deze systemen drogen de mest laagsgewijs met ventilatielucht (HELI-systeem) of drogen de mest door geforceerde compostering (systeem Vaessen) of door laagsgewijze, natuurlijke compostering (systeem IMAG-DLO). De toepassing van deze technieken vereist in Nederland een aanpassing van de bestaande milieuvergunning van het pluimveebedrijf. Invoering van deze technieken hangt onder andere af of het geoorloofd blijft de mest in de open lucht op te slaan en of de mestontvangende bedrijven hogere eisen gaan stellen aan de mestkwaliteit Grondstoffen en eindproducten In tabel 1 is de gemiddelde samenstelling vermeld van mest die verschillende behandelingen heeft ondergaan. De cijfergegevens zijn afkomstig van Kroodsma et al., Tabel 1 Samenstelling van voor- en nagedroogde en gecomposteerde mest Component Voorgedroogde mest Nagedroogde mest Gecomposteerde mest ds (g/kg) As (% ds) 25,9 26,1 31,8 Nkj (g/kg ds) 54,4 48,4 56,9 NH 4 -N (g/kg ds) 6,5 5,0 9,7 P-totaal (g/kg ds) 16,1 16,7 18,9 Hulpstoffen worden niet gebruikt Emissies Stallen met bandbatterijen en geforceerde mestdroging zijn Groen-Labelwaardig (Anoniem, 1993). De emissiefactor bedraagt 35 g NH 3 per hen per jaar. Is op het bedrijf een open mestloods voor droge mest aanwezig dan geldt een toeslag van 50 g NH 3 per hen per jaar (Anoniem, 1996a). Uit het onderzoek naar nadroogtechnieken blijkt dat de ammoniakemissie aanzienlijk lager is dan de huidige norm voor de open mestloods. In de huidige Nederlandse wetgeving zijn nog geen mogelijkheden opgenomen voor de toepassing van nieuwe nadroogtechnieken. Over de geuremissie van stallen bestaat nog veel onzekerheid. Uit onderzoek van Klarenbeek et al. (1985) bleek dat, in stallen met droge mestopslag onder de batterijen en in stallen met mestbandbatterijen, de geur aanzienlijk geringer was dan in stallen met dunne mestopslag onder VITO 21 BBT-kenniscentrum

22 de batterijen. Momenteel geldt in Nederland een norm van 120 dierplaatsen per mestvarkenseenheid (m.v.e.) voor stallen met mestbandbatterijen met geforceerde mestdroging en directe afvoer van de mest. In stallen met geforceerde mestdroging en langdurige opslag van de mest op het bedrijf geldt een norm van 60 dierplaatsen. De minst gunstige situatie doet zich voor in stallen met dunne mestopslag onder de batterij, namelijk 15 dierplaatsen (Anoniem, 1996b). Sinds 1995 is nieuw onderzoek gaande in hoeverre vermindering van de ammoniakemissie invloed heeft op de geuremissie Energiegebruik Het (voor)drogen van mest koste energie. Uit onderzoek van Van Horne (1994) kwam naar voren dat in mechanisch geventileerde stallen gemiddeld 1,65 kwh per henplaats per jaar werd verbruikt. De mestdroging vereiste het grootste deel, namelijk 46%; gegevens over de drogestofgehalten van de mest waren echter niet beschikbaar. Neukermans & Colanbeen (1994) berekenden voor de tunneldroging een stroomverbruik van 2,2 kwh per hen en per jaar. Onduidelijk is of dit geheel of gedeeltelijk aan de droging moet worden toegerekend. Uit onderzoek van Kroodsma et al. (1985) bleek dat de mest tot % droge stof werd voorgedroogd bij een stroomverbruik van 1,0-1,5 kwh per hen per jaar. Deze mest is echter ongeschikt voor transport en opslag in de open lucht en moet in een loods nagedroogd worden. Om voor export in aanmerking te komen moet de mest in Nederland tot meer dan 55 % droge stof worden gedroogd. Dit vraagt echter aanzienlijk meer energie. Door Kroodsma et al. (1995) werd een stroomverbruik gemeten van 2,5-3,0 kwh per hen per jaar, waarbij de mest werd gedroogd tot % droge stof. Onderzoek van Kroodsma et al. (1996) toonde aan dat met nadroogtechnieken mest met 45 % droge stof wordt gedroogd tot meer dan 80 % droge stof. Het energieverbruik van de nadroging bedroeg circa 1,0 kwh per hen per jaar. Op grond van deze resultaten kan worden geconcludeerd dat voordroging tot ca, 45% ds in combinatie met nadroging meer perspectief biedt dan voordroging in de stal tot circa 55 % droge stof Kosten Uiteraard is een bandbatterij met mestdroging duurder dan een batterij zonder droging. In de huidige situatie zijn de verschillen tussen stallen met dunne- en drogemestverwerking echter verwaarloosbaar door de dure aanvullende voorzieningen voor de dunne-mestopslag. Over de investeringen van nadroogtechnieken is nog weinig bekend. Door Van de Weerdhof (1995) worden bedragen genoemd die variëren van circa BEF per henplaats. De jaarlijkse kosten voor transport van de mest wordt grotendeels bepaald door de afstand tussen pluimveebedrijf en de plaats van aanwending. Vooral in overschotsituaties zullen de kosten voor het transport van de dunne mest de kosten voor het drogen benaderen of zelfs hoger zijn. Door toepassing van nadroogtechnieken worden de droogkosten hoger maar kunnen de afzetkosten worden verlaagd. Bovendien zijn mogelijkheden aanwezig om de mest verder te bewerken tot een beter vermarktbaar product Toepasbaarheid in Vlaanderen Batterijen met mestbanden en droogsystemen zijn algemeen toepasbaar. Vrijwel alle batterijfabrikanten kunnen deze systemen leveren. VITO 22 BBT-kenniscentrum

23 De ontwikkeling van nadroogsystemen is in volle gang. Vanwege kwaliteitsverbetering van de mest en vermindering van de emissies wordt verwacht dat deze systemen op korte termijn beschikbaar komen. Naast aanwending van de droge mest op akkerbouwbedrijven, biedt verdere bewerking van de mest tot bijvoorbeeld mestkorrels perspectief Informatiepunten Hendrix Voeders B.V. (HELI-systeem) Postbus MA Boxmeer Nederland tel.: fax: Ir. Y. Wintjens IMAG-DLO - Wageningen (IMAG-DLO-systeem) Postbus AA Wageningen Nederland tel.: fax: Ing. W. Kroodsma Maatschap Vaessen-Donners (Vaessen-systeem) Herenbosweg NW Horst Nederland tel.: fax: De heer A. Vaessen Stichting Groen Label Postbus AA Deventer Nederland tel.: fax: VITO 23 BBT-kenniscentrum

24 5.1.9 Referenties 1. Anoniem, (1993) Mestbandbatterij met geforceerde mestdroging. Stichting Groen Label, Deventer, Nederland, BB Anoniem (1996a) Wijziging Uitvoeringsregeling ammoniak en veehouderij. Interimwet ammoniak en veehouderij. Min. VROM en Min. LNV, Den Haag, Nederland 3. Anoniem (1996b) Richtlijn Veehouderij en Stankhinder Min. VROM en Min. LNV, Den Haag, Nederland 4. Horne, P.L.M. van (1994) Oorzaken van verschillen in energieverbruik op leghennenbedrijven. Rapport LEI-DLO, Den Haag, Nederland, nr , 36 pp 5. Klarenbeek, J., A. Ph. van Harreveld & A.A. Jongebreur (1985) Geur- en ammoniakemissies bij leghennenstallen. IMAG Wageningen, Nederland, rapportnr. 70, 70 pp 6. Kroodsma, W., (1976) Het drogen van kippemest met behulp van stallucht in verschillende staltypen. IMAG-rapport 73, Wageningen, Nederland, 46 pp 7. Kroodsma, W., J.A. Arkenbout & J.A. Stoffers (1985) New system for drying poultry manure in belt batteries. IMAG Research Report 85-1, Wageningen, Nederland, 27 pp 8. Kroodsma, W., N.W.M. Ogink, R. Bleijenberg & M.A. Bruins (1995) Mestdroging in een leghennenstal met mestbandbatterijen: energieverbruik, drogestofgehalte van de mest en ammoniakemissie. IMAG-DLO rapport 95-2, Wageningen, Nederland, 27 pp 9. Kroodsma, W., R. Bleijenberg, N.W.M. Ogink & Y. Wintjens (1996) Nadroging van voorgedroogde leghennenmest volgens het HELI-systeem en de laagsgewijze composteermethode. IMAG-DLO rapport 96-08, Wageningen, Nederland, 47 pp 10.Neukermans, G. & M. Colanbeen (1994) Het drogen van leghennenmest met droogtunnel. Pluimvee; themanummer: mest/mestverwerking, pp Uenk, G.H., G.J. Monteny, T.G.M. Demmers & M.G. Hissink (1994) Praktijkonderzoek naar het drogen van leghennenmest in een droogtunnel en het effect op de ammoniak-, geur-, en stofemissie. IMAG-DLO rapport 94-21, Wageningen, Nederland, 29 pp 12.Weerdhof, A van de (1995) Nieuwe nadroogsystemen voor leghennenmest. In: PP-uitgave no.33, Studiemiddagen Kalkoenenhouderij, eendenhouderij en leghennenhouderij, Beekbergen, Nederland, pp VITO 24 BBT-kenniscentrum

25 5.2 Droogsystemen voor vleeskuikenmest op het pluimveebedrijf Doel Het emissie-arm drogen van vleeskuikenmest tot een stapelbare hoogwaardige meststof die geschikt is voor vervoer over lange afstand en/of voor verdere bewerking Procesbeschrijving De stallen worden iedere mestronde ingestrooid met een laag houtkrullen of gehakseld stro. Na afloop van de 6-7-weekse mestperiode wordt de strooiselmest verwijderd. De jaarlijkse mestproductie bedraagt circa 10 kg mest met 60 % droge stof per dierplaats (Anoniem, 1994). De gemiddelde samenstelling is weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 1 Component Gemiddelde samenstelling van vleeskuikenmest in g/kg Gehalte ds 580 organische stof 430 N tot 26,0 N mineraal 11,7 N org 14,3 P 2 O 5 24,0 K 2 O 21,5 Na iedere mestronde wordt de strooiselmest direct van het bedrijf afgevoerd. Het grootste deel wordt naar de akkerbouw afgezet. Over het algemeen wordt de mest in de open lucht op de kopakker gelost. Afdekking met plasticfolie levert dezelfde problemen op als met voorgedroogde leghennenmest, hoewel door het strooisel de strooibaarheid minder negatief wordt beïnvloed. Er is een tendens aanwezig om de mest onder gecontroleerde omstandigheden op te slaan en eventueel te drogen tot meer dan 85% droge stof Stand van de techniek Om de ammoniakemissie te verminderen is een aantal technieken ontwikkeld om drogere strooiselmest in de stal te verkrijgen. De praktijkintroductie van deze stallen loopt door verschillende oorzaken (hoge investeringen, stofproblematiek,...) vertraging op; sommige stallen verkeren nog in een experimenteel stadium. Deze nieuwe stallen zijn voorzien van een zwevende vloer en strooiseldroging, een geperforeerde vloer en strooiseldroging of bestaan uit etagesystemen met luchtdoorlatende vloer en strooiseldroging. VITO 25 BBT-kenniscentrum