Werkblad Diergedrag vwo

Transcriptie

1 Diergedrag vwo 1

2 Werkblad Diergedrag vwo Duur: 1,5 uur. In ARTIS leven veel dieren. Ze blijven mensen boeien met hun wonderlijke gedrag. Van de kleine gestreepte zweepspinnen die zich wekenlang door hun moeder laten meesjouwen, tot schildpadden die al vanaf hun geboorte op eigen benen staan. De Grieken hadden in 400 voor Christus al in de meeste steden dierentuinen gebouwd om diergedrag te bestuderen. Nu, duizenden jaren later, kan ook jij in ARTIS verbazingwekkend diergedrag van dichtbij zien. 2

3 1. Prikkels Gorillahuis 1 Mensen en dieren vertonen gedrag als reactie op prikkels. Prikkels zijn veranderingen in de leefomgeving (als eten of een object) of binnen in het lichaam (als trek of een emotie). In dierentuinen wordt het aanbod van gevarieerde prikkels ook wel gedragsverrijking genoemd. In ARTIS zijn er sommige prikkels niet, die er in het wild wel zijn. In het wild hebben zebra s bijvoorbeeld te maken met leeuwen waardoor ze vluchtgedrag vertonen. Roofdieren hebben uitdagingen nodig om actief te blijven. Daarom krijgen de Afrikaanse wilde honden bijvoorbeeld vlees aan een kabelbaan. Voor welke prikkels heeft ARTIS in het buitenverblijf van de gorilla s gezorgd? Voer Speelobjecten Dieren worden ook uitgedaagd door andere diersoorten, waardoor ze ander gedrag vertonen. Welke zie je hier bij elkaar zitten in het verblijf? 3

4 2. Gedragsverrijking Savanne 2 Welke soort vormen van gedragsverrijking zie je hier? Teken die na. Wat voor soort prikkel zie je? Omcirkel je antwoord. andere diersoort / voer / speelobject 4

5 (Te) dichtbij Kerbertterras 3 Bij de leeuwen zijn aan beide kanten van het verblijf donkere plekken te zien op de muur. Daar heeft de mannetjesleeuw tegen de muur geplast De leeuw bakent hiermee zijn af. 5 Voer zelf een proef uit met een vriend / vriendin. Probeer hoe dicht je bij die persoon kan komen zonder dat het voor één van jullie ongemakkelijk voelt. 6 7 Hoe dichtbij kan je komen? Gebruik de liniaal op je werkblad. Wie reageert er het eerst? En hoe? centimeter

6 4. Ouderzorg Reptielenhuis 4 In het dierenrijk gaan ouders heel verschillend met hun jongen om. Sommige dieren verzorgen hun jongen jarenlang. Andere dieren zorgen alleen voor een goede plek voor de eieren. Als de jongen uit het ei komen, gaan die gelijk hun eigen gang. Vlakbij de ingang van het Reptielenhuis staan twee broedmachines en daarnaast staan terraria met jonge reptielen. Lees het bord bij de terraria en kijk bij de broedmachine. Zijn er eieren van reptielen die veel of weinig aan ouderzorg doen? Sommige soorten reptielen begraven hun eieren in de grond. Eieren die onderin de kuil liggen, worden minder warm dan eieren die bovenop liggen. De temperatuur bepaalt welk geslacht de jongen worden. Op hoeveel graden Celsius staan de broedmachines? C en C. Waarom zou dit zo zijn? 6

7 5. Oversprongbankje t Veentje 5 Als dieren een conflict hebben, kan het voorkomen dat ze twijfelen tussen vluchten of aanvallen. Een dier kan dan spontaan heel ander gedrag vertonen, bijvoorbeeld zich wassen of interesse tonen in een voorwerp in de omgeving. Wij vertonen dit gedrag ook als we op ons hoofd krabben. Dit noemen we overspronggedrag. Dit woord is in ARTIS verzonnen, op deze plek. Het bankje heet daarom nu het Oversprongbankje. Observeer een conflict tussen twee vogels. Welke vogels hebben een conflict? Hoe weet je dat ze een conflict hebben? 7

8 6. Thuis Jaguars Bij het bouwen van dierverblijven wordt er rekening gehouden met de behoeften van de dieren. Vaak is er een uitkijkpost en een plekje voor dieren om zich terug te trekken. Stel dat je een nacht in een leeg verblijf moet doorbrengen. Welke dingen zou je meenemen om je overnachting makkelijker te maken? Schrijf maximaal drie voorwerpen op Geluiden Fazanterie 7 Onbewust hoor je veel geluiden. Als je goed luistert kun je in ARTIS geluiden horen die je nog nooit eerder hebt gehoord. De geluiden hebben een functie: dieren communiceren ermee. Doe je ogen dicht en luister. Waar komen geluiden vandaan? Loop naar het verblijf waar het meeste geluid vandaan komt. Hoe klinkt het geluid? Beschrijf het met één woord 8

9 Welk dier produceert het geluid? Schrijf de Nederlandse en wetenschappelijke naam op. Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Tussen welke dieren vindt de communicatie plaats? Omcirkel. Tussen een mannetje / vrouwtje / onbekend en een mannetje / vrouwtje / onbekend van dezelfde / een andere diersoort. Kijk naar de houding van de vogels. Op wat voor manier is er sprake van communicatie? Mensen en sommige dieren kunnen over grote afstanden communiceren. Mensen gebruiken bijvoorbeeld telefoons. In Nederland was ARTIS de eerste telefoonabonnee. Dat was in Het telefoonnummer was 1. 9

10 8. Samenwerken Aquarium eerste verdieping, Koraalrif Sommige organismen werken op een unieke manier samen. De poetsvis is een klein visje dat een heus poetsstation beheert. Op deze speciale plekken maakt hij een op-en-neer dansende beweging als hij vissen ziet die misschien wel van hun dode huidcellen en parasieten af willen. Dit is weer eten voor de poetsvis. Als de vis het toelaat, reinigt de poetsvis niet alleen de buitenkant, maar ook de kieuwen en de tanden van de vis. Op drukbezochte poetsstations kan een poetsvis tot wel 300 klanten per dag poetsen. In ARTIS zwemt de poetsvis achter zijn klanten aan. Zoek de poetsvis en schets het dier op je werkblad. Teken ook een klant van de poetsvis. 8 Poetsvis Klant 10

11 9. Symbiose Aquarium eerste verdieping, tegenover Koraalrif De anemoonvis leeft op een bijzondere manier samen met een anemoon. De anemoonvis beschermt de anemoon tegen zijn natuurlijke vijanden, zoals de koraalvlinder. Als de anemoon wordt aangevallen, produceert de anemoonvis een afschrikwekkend tak-tak -geluid. 8 De anemoon geeft gif af waar de anemoonvis goed tegen kan. Waarom is het voor de anemoonvis voordelig om in de anemoon te verblijven? 11

12 10. Conflict Aquarium Grote Zaal Dieren leggen heel wat kilometers af in hun leven. De monarchvlinder bijvoorbeeld wel 4800 kilometer! De Fregateilandkever komt daarentegen in zijn hele leven niet verder dan 19 meter. Dieren verplaatsen zich met een reden: bijvoorbeeld om eten te zoeken of om een concurrent weg te jagen. Zoek een conflict tussen vissen op. Tip: Ga bij een aquarium staan waar veel beweging te zien is. Tussen welke dieren is er een conflict? 8 Waaraan zie je dat de dieren een conflict hebben? 12

13 11. Koppels Afrikaanse pinguïns 9 De biologische klok van de Afrikaanse pinguïn is aangepast aan hun oorspronkelijke leefgebied: de dieren broeden van augustus tot begin mei. Pinguïns vormen koppels, en niet alleen in het broedseizoen. Blijkbaar draait het dus niet alleen om de seks. In ARTIS hebben vrouwtjes het vleugelmerk meestal aan hun linkervleugel en mannetjes aan hun rechtervleugel. Kijk of je een koppel pinguïns kunt vinden. Is het koppel dat je ziet een homo- of heterostel? Check de antwoorden van dit werkblad via je begeleider. 13

14 Extra: Gedragsonderzoek doen In ARTIS wordt regelmatig onderzoek naar diergedrag gedaan. Gedragsonderzoek in het wild is vaak lastig omdat dieren meestal niet op één plek blijven. Het ARTIS-park is ideaal voor gedragsonderzoek. De dieren kunnen goed worden geobserveerd. Eén van de onderzoeken in ARTIS ging over nieuwkomers bij de groep Chileense flamingo s. Er werd onderzocht hoe de nieuwe groep vogels uit Emmen zich mengde en gedroeg tegenover de ARTIS-groep. Vandaag heb ook jij de kans diergedrag van dichtbij te observeren. Lees de instructie voor gedragsonderzoek hieronder en voer daarna zelf een gedragsonderzoek uit. Je kunt alle stappen voor het onderzoek invullen in het schema op de volgende bladzijde. Stappenplan Stap 1 Onderzoeksvraag Als je onderzoek doet naar het gedrag van een dier, kies je eerst een dier en een onderzoeksvraag. Stap 2 Ethogram Je bestudeert het dier 10 minuten lang. Je kijkt welke handelingen het vaakst voorkomen. Noteer de handelingen in een tabel (ethogram) en bedenk een afkorting. Zorg dat de handelingen niet overlappen (bijvoorbeeld eten en kauwen ). Stap 3 Protocol Nu observeer je welke handelingen het dier in vijf minuten uitvoert. Elke vijf seconden noteer je de afkorting van de handeling die je ziet. Stap 4 Conclusie Noteer je conclusie. 14 Voorbeeld Dier: trompetzwaan Onderzoeksvraag: Kan een trompetzwaan meerdere dingen tegelijkertijd doen? Handeling Afk. Beschrijving Zwemmen ZW Vooruit bewegen in het water. Eten ET Voer in de bek nemen. Poepen PO Mest laten vallen. Handeling 1e min. 2e min. 3e min. 0-5 sec. ZW ET PO 6-10 sec. ZW, ET ET ET sec. ZW, ET ET ET sec. ZW, ET PO ET Conclusie: Een trompetzwaan kan tegelijkertijd zwemmen en eten, dus hij kan twee dingen tegelijkertijd doen.

15 Jouw gedragsonderzoek (ongeveer 30 minuten) Tip: kies een sissende kakkerlak, zwarte veldkrekel (Insectarium 10 ), dwergoeistiti (Kleine-Zoogdierenhuis 11 ), zwartstaartprairiehond 12 of Japanse makaak 13. Dier en onderzoeksvraag Naam dier Geslacht m / v / onbekend Onderzoeksvraag Ethogram Handeling Afkorting Beschrijving Protocol 1e 2e 3e 4e 5e Handeling minuut minuut minuut minuut minuut 0-5 seconden 6-10 seconden seconden seconden seconden seconden seconden seconden seconden seconden seconden seconden Schematische tekening dier Conclusie 15

16 Sarphatistraat Welkom in Planetarium Hoofdentree Parkeerterrein Tramhalte lijnen 9 en 14 Plantage Middenlaan Verzamelpunt Insectarium Tramhalte lijn 10 Tramhalte lijnen 9 en 14 Plantage Kerklaan Tramhalte lijnen 9 en 14 t Polderhuis artikelnummer E-1823-F Verzamelpunt Apenrots Het Tuinpaviljoen Restaurant de Twee Cheetahs