De boer op met de ergotherapeut Meerwaarde van een zorgboerderij bij ouderen met dementie, gemeten aan de hand van de Qualidem.

Transcriptie

1 De boer op met de ergotherapeut Meerwaarde van een zorgboerderij bij ouderen met dementie, gemeten aan de hand van de Qualidem. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar Module Bachelorproef Promotor(s) Mr. Johan Salomez Ergotherapeut Student Jolien Cardoen Howest departement Professionele Bachelors Kortrijk, Campus RDR, Renaat De Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk

2

3 De boer op met de ergotherapeut Meerwaarde van een zorgboerderij bij ouderen met dementie, gemeten aan de hand van de Qualidem. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar Module Bachelorproef Promotor(s) Mr. Johan Salomez Ergotherapeut Student Jolien Cardoen Howest departement Professionele Bachelors Kortrijk, Campus RDR, Renaat De Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk

4 WOORD VOORAF Deze bachelorproef geldt als sluitstuk van een boeiende opleiding ergotherapie aan de Hogeschool West-Vlaanderen. Dankzij het Woord vooraf krijg ik de kans om heel wat personen te bedanken voor hun hulp en steun bij het maken van mijn persoonlijk werk want zonder hen zou het uiteindelijke resultaat niet hetzelfde geweest zijn. De heer Johan Salomez, ergotherapeut dienst Warande in het zorgcentrum Sint-Jozef Graag wil ik u bedanken voor alle steun en begeleiding, niet enkel als stagementor tijdens mijn bachelorproefstage maar ook als promotor tijdens mijn bachelorproef. Telkens is er tijd gemaakt om mijn werk kritisch na te lezen en te bespreken. Uw enthousiasme, inzet en betrokkenheid heeft mij gemotiveerd om vol te houden en deze opdracht te volbrengen. Directie en personeel van het zorgcentrum Sint-Jozef Bedankt om mij de unieke kans te geven om mijn eindwerk uit te voeren samen met de bewoners van uw zorgcentrum. Daarnaast kreeg ik de kans om te functioneren als een echte ergotherapeut in het werkveld. Mevrouw Linda Nuyttens, Interne begeleider/docent aan de Hogeschool West- Vlaanderen Ik wil u bedanken voor de intense begeleiding gedurende mijn stage maar ook voor het correctiewerk en de raadgevingen bij de uitwerking van mijn bachelorproef. Daarbij gaf u mij telkens de aanmoediging en motivatie om verder te gaan tot het bittere eind. Docenten Ergotherapie aan de Hogeschool West-Vlaanderen Dankzij de kennis en vaardigheden die jullie mij hebben bijgebracht tijdens de driejarige opleiding, kan ik nu als volwaardig ergotherapeut functioneren in het werkveld. Ook hiervoor een dankwoordje en tevens voor de ondersteuning gedurende mijn hele traject. Mevrouw Hilde Desmet en An Decrock, de zorgboerinnen Bedankt om mij te helpen tijdens de moeilijke zoektocht naar een zorgboerderij en voor jullie bereidheid om het proefproject uit te werken op jullie zorgboerderij. Ook in naam van de bewoners voeg ik hier een woordje van lof toe voor jullie hartelijke ontvangst en voor de zorgzame begeleiding. Mijn familie en vrienden In het bijzonder wil ik mijn ouders en mijn vriend Thomas bedanken voor de steun, de kansen en aanmoediging gedurende mijn hele opleiding. Jullie gaven mij moed om deze moeilijke periode door te komen. Dank aan mevrouw Knockaert en mijn moeder om tijd vrij te maken om mijn bachelorproef na te lezen en te corrigeren. Bedankt iedereen, uw bijdrage was super belangrijk!

5 ABSTRACT Titel De boer op met de ergotherapeut De meerwaarde van een zorgboerderij bij ouderen met dementie, gemeten aan de hand van de Qualidem Student: Cardoen Jolien Opleiding: Bachelor in de ergotherapie - Howest Academiejaar: Promotor: Mr. Salomez Johan Interne begeleider: Mevr. Nuyttens Linda Stagedienst: Zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke Afdeling Warande Sleutelwoorden Ergotherapie, dementie, ouderen, qualidem, zorgboerderij, zorgboer, agrarische achtergrond Abstract Doel: de meerwaarde van een zorgboerderij bij ouderen met dementie bepalen aan de hand van het meetinstrument de Qualidem. Methode: de casestudie wordt uitgevoerd met vier dementerende ouderen tussen de jaar met een landbouwachtergrond. Gedurende de stage krijgen deze ouderen één maal per week de kans om deel te nemen aan het boerderijgebeuren op een zorgboerderij. Naast het voederen van de dieren en het uitvoeren van de taken worden er heel wat herinneringen opgehaald. De onderzoeksvraag is nagaan of zorgboerderijen een meerwaarde bieden voor ouderen met dementie. Resultaten: om deze meerwaarde te kunnen meten wordt de qualidem gebruikt. Het meetinstrument geeft een duidelijke indicatie van de kwaliteit van leven van de bewoner. Deze test wordt afgenomen bij het begin van de stage en tijdens het laatste bezoek op de zorgboerderij. De testresultaten tonen een verbetering in het welbevinden van de dementerenden. Diverse subschalen bereiken hogere scores. De therapeutische sessies op de zorgboerderij bevorderen zintuiglijke prikkelingen en zijn positieve ervaringen voor de ouderen maar na de bezoeken zijn de herinneringen echter vaag. Conclusie: De therapeutische dagbestedingen op de zorgboerderij zijn succesvol verlopen en bieden zeker een meerwaarde voor ouderen met dementie. Door deze sessies zijn heel wat doelstellingen bereikt. De kwaliteit van leven stijgt bij de bewoners en ze genieten van het boerderijgebeuren. Niet elke zorgboerderij is echter toegankelijk voor ouderen met dementie.

6 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF... 4 ABSTRACT... 5 INHOUDSOPGAVE... 6 VERKLARENDE WOORDENLIJST... 9 CORPUS Inleiding Onderzoeksvraag Zorgboerderijen en Groene Zorg Wat is een zorgboerderij? Definitie Ontstaan en evolutie van zorgboerderijen Doelgroepen op de zorgboerderij Soorten zorgboerderijen Zorggerichte zorgboerderijen Productiegerichte zorgboerderijen Andere functies van zorgboerderijen Activiteiten op de zorgboerderij Vier aspecten van een zorgboerderij Fysieke ruimte Economische ruimte Tijdsruimte Emotionele ruimte Kwaliteiten van een zorgboerderij Steunpunt Groene Zorg Wie staat er in voor de begeleiding op een zorgboerderij? De meerwaarde van een zorgboerderij Vorming van zorgboer/ zorgboerin Subsidies voor de zorgboerderijen Voorwaarden Procedure Evolutie van het aantal zorgboerderijen in Vlaanderen Ergotherapie voor ouderen met dementie binnen een zorgboerderij Inleiding Effecten van zorgboerderijen op ouderen met dementie... 25

7 1.3.3 Ergotherapie binnen een zorgboerderij: client-centered werken Ergotherapie en dementie Inleiding Definitie dementie Criteria voor dementie volgens de DSM IV Symptomen van dementie Stadia van dementeringproces De bedreigde ik-fase De verdwaalde ik-fase De verborgen ik-fase De verzonken ik-fase De zorgboerderij gekoppeld aan het Canadian Model of Occupational Performance(CMOP) CMOP-E Inleiding Voorstelling CMOP-E aan de hand van de verschillende aspecten Persoon Handelen Omgeving Het CMOP-E in relatie met de zorgboerderij Methode Uitleg casestudie Contact opnemen met zorgboerderij Meetinstrument Qualidem Inleiding Doelgroep en doelstelling Opbouw van de Qualidem Afname van de Qualidem Inleiding Korte voorstelling van de volgcliënten Resultaten van de Qualidem van vier volgcliënten Eerste testresultaten Tweede testresultaten Discussie en conclusie Vergelijking en interpretatie van de testresultaten Meetinstrument Qualidem Bevindingen en reacties Algemene conclusie Naar de toekomst toe... 61

8 LIJST MET FIGUREN, TABELLEN en GRAFIEKEN Lijst met figuren Lijst met tabellen Lijst met grafieken REFERENTIELIJST Boeken Wetenschappelijke artikels Digitale werken zonder auteur Digitaal werk met auteur Eindwerken LIJST VAN BIJLAGEN Lijst met bijlagen binnen het eindwerk Lijst met bijlage in de bijkomende bundel BIJLAGEN Bijlage 1: Voorstelling stageplaats zorgcentrum Sint-Jozef te Zonnebeke Bijlage 2: Voorstelling van zorgboerderij Den Overdraght Bijlage 3: Voorstelling van zorgboerderij t Fazantenhof" Bijlage 4: Blanco formulier zorgboerderijovereenkomst Bijlage 5: Foto s van de bezoeken aan de zorgboerderijen Bijlage 6: Tabellen: fasen dementie Bijlage 7: informatie Nederlandse zorgboerderijen... 78

9 VERKLARENDE WOORDENLIJST AAA: Afasie: Agnosie: Agogisch achtergrond: Apraxie: Client centered: CMOP-E: Delirium: DSM IV: Etnisch: Frontotemporale dementie: Lewy body dementie: PDL: Qualidem: Trimobos-instituut: Vasculaire dementie: Ziekte van Huntington: Animal Assisted Activities: hierbij worden de huisdieren binnen gebracht in het zorgcentrum Taalstoornissen ten gevolge van geheugenstoornissen Onvermogen tot herkennen van voorwerpen en afbeeldingen De achtergrond op basis van de opvoeding en de opleiding die de persoon genoten heeft Het onvermogen om complexe handelingen uit te voeren De cliënt staat in de interventie centraal Ergotherapeutisch model Canadian Model of Occupational Performance Stoornis in de hersenen dat leidt tot waanzin Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, deel IV - handboek voor de diagnose van psychische aandoeningen Betrekking hebben op een bepaalde cultuur Neurodegeneratieve aandoening waarbij vooral de voorste hersengebieden zijn aangedaan Voortschrijdende hersenziekte, waarbij zogenoemde Lewylichaampjes in diverse plekken in het brein ontstaan Passiviteiten van het Dagelijkse leven Meetinstrument om de kwaliteit van leven te bepalen bij ouderen met dementie Nationale kennisbank voor de geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg Vorm van dementie die veroorzaakt wordt door het afsterven van hersengebieden door verstoring van de bloedtoevoer in de hersenen Ongeneeslijke neurologische aandoening die geleidelijk hersencellen vernietigt, die een belangrijke rol spelen bij het doorgeven van informatie 9

10 CORPUS 1 Inleiding 1.1 Onderzoeksvraag Gedurende mijn twaalf weken stage wordt er onderzocht of zorgboerderijen een meerwaarde bieden voor ouderen met dementie. Zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke (zie bijlage 1) is onmiddellijk bereid om dit proefproject samen met enkele bewoners uit te voeren. Het zoeken naar een zorgboerderij is een ganse opgave geweest. Uiteindelijk staan twee zorgboerderijen open om de interventies te laten doorgaan op hun hoeve. De zorg voor ouderen met dementie heeft mijn interesse gewekt tijdens mijn opleiding ergotherapie, vandaar dat ik met mijn persoonlijk werk deze doelgroep iets wil aanreiken. Kwaliteitsvol leven is een centraal begrip in begeleiding van dementerenden. Heel wat mensen van het zorgcentrum zijn afkomstig uit de regio van de Westhoek, de landbouwstreek. Deze bewoners waren werkzaam of groeiden op in een boerderij. Voor heel wat ouderen is dit een groot gemis waardoor ik tracht om samen met de bewoners deze ervaringen opnieuw te herbeleven. Om het welbevinden van de dementerenden te bevorderen worden er therapeutische sessies georganiseerd op zorgboerderijen. Voor het uitwerken van de verschillende sessies op de zorgboerderij is er organisatorisch veel werk aan vooraf gegaan. Eerst is heel wat informatie ingewonnen over het boerenleven en de verschillende zorgboerderijen. Er worden enkele bezoeken gebracht aan zorgboerderijen in Nederland om kennis te maken met hun begeleiding van dementerenden. Daarna start enerzijds de zoektocht naar een geschikte en bereidwillige zorgboerderij in de omgeving van Zonnebeke, anderzijds naar bewoners die kunnen deelnemen aan het proefproject en naar activiteiten die de dementerenden kunnen uitvoeren op de hoeve. De boerderijbezoeken worden door de vier volgcliënten op een verschillende manier ingevuld. Voor de ene bewoner is het contact met de dieren belangrijk terwijl de andere het boerderijleven helemaal opnieuw herbeleeft door allerhande taken uit te voeren op de boerderij. De activiteiten tijdens de bezoeken worden afgestemd op de wensen en behoeftes van de bewoners. Om de meerwaarde van deze bezoeken te onderzoeken wordt in samenspraak met de interne begeleider en de promotor gekozen om het meetinstrument de Qualidem te gebruiken. Hiermee wordt de kwaliteit van leven gescoord van de volgcliënten, dit bij de aanvang van de stage en een tweede maal na de verschillende sessies op de zorgboerderij.

11 1.2 Zorgboerderijen en Groene Zorg Wat is een zorgboerderij? Definitie Een zorgboerderij is een land-of tuinbouwbedrijf waar mensen uit kwetsbare groepen opgevangen worden. Die opvang bestaat erin dat zij deelnemen aan de gewone activiteiten op de zorgboerderij. (Steunpunt Groene Zorg, z.j.) Ontstaan en evolutie van zorgboerderijen Een zorgboerderij is zeker geen nieuw fenomeen. Een boerderij was vroeger een plaats waar personen waarmee iets mis was welkom waren en tewerk gesteld werden. Meestal waren het familieleden, vrienden of kennissen van de zorgboeren die er werkten op de boerderij. Maar ook mensen met een beperking konden vrijwillig een handje helpen. Op de boerderij konden ze werken op hun eigen tempo en de zorgboeren waren telkens aanwezig. Wanneer er zich problemen voordeden, konden de mensen bij de zorgboer terecht. Het was zowel positief voor de zorgboer als voor de zorgbehoevende. (Steunpunt Groene Zorg, z.j.) De laatste jaren is er steeds meer nood aan zorg op maat en wordt er veel aandacht besteed aan de uitbouw van zorgvoorzieningen. Door de combinatie van landbouw en zorg groeien boerderijen uit tot zorgboerderijen. Hier in België zijn de zorgboerderijen vooral bestemd voor kinderen, jongeren en voor personen met een beperking. In Nederland staan ze al een heel stuk verder over zorgboerderijen, het concept is bijna helemaal gerealiseerd in de maatschappij. De boerderijen zorgen voor de begeleiding van jong en oud, maar ook voor de begeleiding van hulpvragers met diverse problematieken Doelgroepen op de zorgboerderij Sommige zorgboerderijen richten zich naar een bepaalde doelgroep, andere boerderijen staan open voor uiteenlopende doelgroepen. Door het gevarieerd aanbod aan activiteiten op de zorgboerderij kan iedereen zijn plaats terugvinden en zich effectief nuttig voelen. Er moet een perfecte match zijn tussen de doelgroep en het activiteitenaanbod op de boerderij; dit zorgt voor het welslagen van het concept zorgboerderijen. (Landbouw & Zorg,2007) Hieronder een korte opsomming van de verschillende doelgroepen die voorkomen op een zorgboerderij: - ouderen;

12 - mensen met een verstandelijke beperking; - mensen met een lichamelijke beperking, al dan niet gepaard met een andere beperking; - jongeren; - kinderen; - mensen met een psychiatrische problematiek/hulpvraag; - (ex-) verslaafden, mensen met een verslavingsproblematiek die geen aansluiting vinden in een sociale werkende maatschappij; - (ex-) gedetineerden; - dementerende ouderen; - asielzoekers; - mensen met een burn-out of depressie; - jongeren met een taakstraf; - mensen met een niet-aangeboren hersenletsel; - langdurige werklozen /kansarmen. (Landbouw & Zorg, 2007) Het zorgaanbod verschilt van zorgboerderij tot zorgboerderij. Er kunnen verscheidene vormen gecombineerd worden: dagbesteding, opvang overdag of 24 uur, tewerkstelling als re-integratie of arbeidszorg, therapie in de vorm van relaxatie, persoonlijkheidsontwikkeling of aanleren van sociale vaardigheden. Hier hangt de keuze volledig af van de zorgboer, ze kiezen al dan niet om meerdere doelgroepen te combineren naargelang zij denken het aan te kunnen op de boerderij. (Landbouw & Zorg, 2007) In Nederland bieden de zorgboerderijen begeleiding aan verschillende doelgroepen en voor diverse problematieken. Tabel 1 biedt een overzicht van de evolutie van het aantal Nederlandse zorgboerderijen overeenkomstig de verschillende doelgroepen die er begeleid worden. De tabel toont aan dat er een sterke groei en vraag is naar zorgboerderijen voor personen met autisme, voor personen met een verstandelijke beperking, speciaal onderwijs, personen met nietaangeboren hersenletsel maar vooral ook voor ouderen en dementerende ouderen Verstandelijke beperking Psychiatrische hulpvraag Lichamelijke beperking (ex-) gedetineerden (ex-) verslaafden Jeugdzorg Speciaal onderwijs Ouderen Dementerende ouderen Langdurige werklozen

13 Autisme Nietaangeboren hersenletsel Burn-out Kinderopvang Asielzoekers Tabel 1: Evolutie van aantal zorgboerderij met de verschillende doelgroepen door heen de jaren. Tijdens de stage wordt specifiek de nadruk gelegd op ouderen met dementie op een zorgboerderij. Dit is een doelgroep die niet voorkomt bij de zorgboerderijen in Vlaanderen maar een groep die de laatste jaren steeds maar toeneemt. Voor de bachelorproef worden er samen met enkele bewoners van het zorgcentrum Sint-Jozef enkele bezoeken gepland naar een zorgboerderij die openstaat voor dit proefproject Soorten zorgboerderijen Er bestaan twee verschillende types zorgboerderijen. Deze zijn de productiegerichte zorgboerderijen en de zorggerichte boerderijen. Elk leggen ze specifiek de klemtoon op zorg. Daarnaast zijn er zorgboerderijen die een mix tussen beide zijn Zorggerichte zorgboerderijen Een groot deel van de inkomsten van zorggerichte zorgboerderijen komt vanuit de zorg. Zorggerichte zorgboerderijen richten zich specifiek op het aanbieden van zinvolle dagbesteding en sociale contacten in een veilige omgeving. Het verschil met productiegerichte zorgboerderijen is dat er relatief meer cliënten mogen komen op een zorggerichte zorgboerderij. Deze vorm wordt meestal geleid door een zorgboer en een aantal begeleiders met een agogische achtergrond. De druk om te produceren ligt op dit soort boerderijen minder hoog. Men richt zich vooral naar de activiteiten met de cliënten zelf. Er is meer ruimte om activiteiten en werkzaamheden aan te passen aan de deelnemers.(vercruyssen, 2008) Productiegerichte zorgboerderijen In de productiegerichte zorgboerderijen ligt de klemtoon meer op de landbouwproductie en daarbij is de zorg ondergeschikt. Een groot deel van de inkomsten wordt gehaald uit de agrarische productie. Een productiegerichte zorgboerderij wordt geleid door een beheerder met een landbouwkundige opleiding die ook een groot deel van de begeleiding op zich neemt. Op deze zorgboerderij zijn er relatief minder cliënten aanwezig dan op een zorggerichte zorgboerderij. Er worden veel eisen gesteld aan de cliënten want op een bepaald tijdstip moet de productie klaar

14 zijn. Hier ligt de druk wat hoger. Dit zou zeker geen plaats zijn waar ouderen of ouderen met dementie terecht kunnen. (Vercruyssen, 2008) Besluit Voor de bachelorproef kies ik om het proefproject te laten doorgaan in een zorggerichte zorgboerderij omdat we werken met de doelgroep ouderen. Het is niet de bedoeling dat de ouderen 1 x per week werken of actief helpen op de zorgboerderij maar het gaat meer om de beleving van de ouderen in de natuur en bij de dieren of om het boerderij gebeuren te herbeleven. De ouderen kunnen in contact komen met de dieren en eventueel als het mogelijk is, een aantal taken uitvoeren op de hoeve. Dit is echter geen must. Tijdens het bezoek aan de zorgboerderij kunnen de bewoners kiezen of ze al of niet taken uitvoeren Andere functies van zorgboerderijen Naast deze twee types boerderijen kunnen zorgboerderijen ook een aantal andere functies vervullen. Deze functies komen voor bij verschillende zorgboerderijen in West-Vlaanderen. Hieronder worden de verschillende functies nader toegelicht en wordt er aangegeven welke functie tijdens de stage wordt toegepast. Wonen of logeren Er zijn zorgboerderijen waar de zorgvragers zowel werken als wonen. Bij 24 uur zorg moet men meer de klemtoon leggen op arbeidstraining of dagbesteding voor een aantal dagen in de week. Daarnaast kan de zorgboerderij ook logies of opvang bieden in het weekend of in de vakanties. Wanneer er bijvoorbeeld mensen met een mentale en/of lichamelijk beperking of ouderen komen logeren moeten er ook heel wat aanpassingen gebeuren op de boerderij zoals verhoogde toiletten, een rustruimte, verhoogde werktafels, aangepast gerei, aanpassingen in de buitenomgeving van de zorgboerderij. Er moet vooral aandacht zijn voor toegankelijkheid en veiligheid op de zorgboerderij. (Maertens & Speecke, 2002) Kinderopvang Er bestaan zorgboerderijen die zich specifiek richten naar kinderen. Deze bieden opvang aan kinderen op een boerderij. (Maertens & Speecke, 2002) Dagopvang Dagopvang wil zeggen dat de cliënten één of meerdere dagdelen aanwezig zijn op de zorgboerderij, specifiek bedoeld voor cliënten die extra ondersteuning of verzorging nodig hebben. Dagelijks wordt er zinvolle dagbesteding aangeboden aan de hand van diverse activiteiten maar hier staat vooral de zorg centraal. (Maertens & Speecke, 2002)

15 Therapeutische dagbesteding De focus ligt hier meer op het aanbieden van dagbesteding aan kinderen, volwassenen en ouderen die om welke reden dan ook zorg en begeleiding nodig hebben zoals het helpen op de boerderij, de koeien, schapen en kippen eten geven, eieren rapen, hooi harken, en nog veel meer taken die op de boerderij vervuld moeten worden. Doordat de activiteiten binnen een bedrijfscontext plaats vinden, hebben ze toch de status van arbeid. Bovendien krijgen ze de kans om hun motorische en sociale vaardigheden te stabiliseren en te ontwikkelen. Soms zijn er cliënten die op de boerderij niet zo zeer komen om te werken maar om ervaring op te doen en hun zintuigen te prikkelen. (Maertens & Speecke, 2002) Arbeidstraining en sociale activering Naast een gewone zorgboerderij zijn er ook boerderijen die zich specifiek richten naar het actief werken op de boerderij. Dit is o.a. van toepassing voor de (ex) verslaafden/ gedetineerden en langdurige werklozen. Deze zorgboerderij heeft als doel de cliënten te re-integreren in de maatschappij. Ze willen bereiken dat de cliënten doorstromen naar een opleiding, naar werk of vrijwilligerswerk. De cliënten/zorgvragers ontwikkelen plezier in hun werk, krijgen structuur en ritme en leren samenwerken. (Maertens & Speecke, 2002) Besluit Het lezen van het wetenschappelijk artikel leidt tot de conclusie dat productiegerichte zorgboerderijen heel wat voordelen bieden. De cliënt kan zelfstandig (autonomie) te werk gesteld worden en krijgt hierdoor een grotere zelfwaarde en creëert hierbij een succeservaring. Om een antwoord te zoeken op mijn onderzoeksvraag: Bieden zorgboerderijen een meerwaarde voor ouderen met dementie zou ik eerder kiezen voor een zorggerichte zorgboerderij met therapeutische dagbesteding. Hier ligt de klemtoon meer op de zorg en zinvolle dagbesteding wat heel wat gunstiger is bij ouderen met dementie. Deze ouderen kunnen namelijk de druk niet meer aan om op een productiegerichte zorgboerderij te werken. De therapeutische dagbesteding op een zorgboerderij is vooral gebaseerd om aan de hand van beleving herinneringen op te halen. De activiteiten op de zorgboerderij kunnen de sensomotorische en sociale vaardigheden stimuleren van de doelgroep Activiteiten op de zorgboerderij Op de zorgboerderij is er een groot aanbod aan activiteiten. Hieronder worden er enkele besproken. Het is van belang dat de zorgboer voldoende manuele activiteiten kan aanbieden op zijn boerderij voor hij een zorgboerderij opstart. Zo kunnen de zorgvragers heel wat activiteiten uitvoeren want voldoende afwisseling in de activiteiten is een belangrijk aspect binnen de zorgboerderijen.

16 De opgesomde activiteiten zijn niet bestemd voor alle doelgroepen. Het is de taak van de zorgvoorziening om de zorgboer te informeren over de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt. Zo kan de zorgboer de activiteiten afstemmen op de cliënt. Naargelang de zorgvrager evolueert worden er andere activiteiten aangeboden. De meeste activiteiten vinden buiten plaats omdat de gezonde buitenlucht de zorgvragers goed doet. Tussen de activiteiten door wordt er voldoende pauze genomen zodat de zorgvragers iets kunnen eten en drinken. Het activiteitenaanbod is de laatste jaren heel sterk uitgebreid. Het aanbod is natuurlijk afhankelijk van landbouwbedrijf tot landbouwbedrijf, wanneer het gaat om een tuinbouwbedrijf gaan er heel andere activiteiten voorkomen dan op een veebedrijf. Dagbestedingsactiviteiten op een zorgboerderij: - voederen van verschillende dieren zoals de konijnen, koeien, varkens, - planten water geven; - strooi oprakelen/stallen schoonmaken; - voertonnen voor de dieren vullen; - zaagsel in de kar scheppen voor de stallen van de dieren; - voeder van de koeien dichter scheppen. (Maertens & Speecke, 2002) Arbeidsmatige activiteiten op de zorgboerderij: - zaaien, planten, - manueel oogsten; - huishoudelijk werk op de boerderij ( bv. helpen eten maken, ); - de winkel bedienen; - maken van voedernestjes voor de vogels, hout verwerken; - dieren voederen; - eieren rapen; - stallen uitmesten/nieuw hooi in de stallen leggen; - schoonmaken van de groenten + groenten verpakken om daarna te verkopen. (Maertens & Speecke, 2002) Arbeidstraining voor zorgvragers met een relatief hoog niveau: - koeien melken; - dieren helpen verplaatsen van de stal naar de wei of omgekeerd; - stallen leeghalen en schoonmaken; - kweken van groenten; - geteelde producten verkopen; - geteelde producten wegen/sorteren en verpakken; - onderhoud van de boerderij: machines, gebouwen (Maertens & Speecke, 2002) Besluit Op de zorgboerderij zijn er heel wat taken die moeten uitgevoerd worden. De zorgboer en de zorgboerin zijn dagelijks in de weer om hun dieren zoveel mogelijk in de watten te leggen. Voor

17 mijn bachelorproef ligt het accent tijdens de boerderijbezoeken op de gewone dagbestedingsactiviteiten. Dus gaat het om activiteiten die ouderen op hun eigen tempo kunnen doen zonder enige druk. Het is ook afhankelijk hoe mobiel de ouderen zijn om deel te nemen aan de dagbestedingsactiviteiten. Mobiele ouderen kunnen deze taken uitvoeren maar rolstoel gebonden bewoners echter niet. Bij deze bewoners gaat het vooral over het concept om herinneringen op te halen, om het boerderijgebeuren te herbeleven en om hun zintuigen te prikkelen. De zorgvragers kunnen genieten van de aanwezigheid van dieren en planten, van alles wat er op de boerderij gebeurt Vier aspecten van een zorgboerderij Fysieke ruimte De plaats die hulpvragers innemen mag de ruimte van de gezinsleden niet te sterk beperken. De privacy van het gezin moet behouden blijven zonder geforceerde afspraken. Het is belangrijk dat er ongeremde contacten zijn tussen de gezinsleden van de zorgboerderij en de hulpvragers. Op die manier hebben de hulpvragers het gevoel dat ze behoren tot het sociale netwerk van de boerderij. (Termaat, 2010) Economische ruimte De financiële inkomsten uit de zorg mogen geen prioriteit krijgen want dit zou een te grote druk leggen op de aangeboden zorg binnen de boerderij. Met productie wordt bedoeld het aantal dagen of dagdelen dagbesteding die gegeven wordt aan hulpvragers. Afwezigheid van hulpvragers bij ziekte of een slechte dag, hulpvragers die afhaken om naar een andere werkplek te gaan, zouden te veel voor problemen zorgen. (Termaat, 2010) Tijdsruimte Als de bedrijfsactiviteit te veel tijd en aandacht van de boer en/of boerin opeist, zal er onvoldoende tijd zijn voor het opnemen van de zorg en begeleiding van de cliënten. (Termaat, 2010) Emotionele ruimte De gevoelsruimte is het belangrijkste aspect. De zorgboerderij biedt de zorgvrager een veilige, geborgen ruimte om te werken en er te vertoeven en dit vraagt een grote betrokkenheid van de zorgboer met zijn cliënten. (Termaat, 2010)

18 1.2.7 Kwaliteiten van een zorgboerderij Zelfredzaamheid, empowerment, cliëntgerichtheid, zorg dicht bij huis en participatie in de maatschappij zijn kwaliteiten die nauw aansluiten bij de zorgboerderijen. Er zijn zeker positieve factoren voor verschillende doelgroepen op een zorgboerderij. Hieronder worden een aantal kwaliteiten opgesomd waaraan een zorgboerderij moet voldoen: continue begeleiding; duidelijke structuur; contact met de natuur/ groene omgeving; contact met dieren; cliënt staat centraal: kijken naar de mogelijkheden en niet naar de beperkingen; afleiding/ andere omgeving; veilige omgeving, kleinschalig; ouderen kunnen participeren in de maatschappij; sociale contacten.(kwaliteitsgids Groene Zorg, 2007) Steunpunt Groene Zorg Op 1 februari 2004 werd Steunpunt Groene Zorg opgericht in België door Cera, Boerenbond en de Groep Katholiek Vormingswerk voor Landelijke Vrouwen. Steunpunt Groene Zorg legt voornamelijk de focus op de werking van zorgboerderijen. Daarnaast ondersteunt het nog tal van andere initiatieven, zoals: het aanbieden van zinvolle dagbesteding, mensen uit kwetsbare situaties opvangen en het aanbieden van een groene werkomgeving. Onder groene omgeving wordt verstaan instellingsboerderijen, kinderboerderijen, land-of tuinbouwbedrijven, kleinschalig wonen, landbouwactiviteiten, (Steunpunt Groene Zorg, z.j.) Steunpunt Groene Zorg legt de klemtoon op het actief bevorderen en ondersteunen van de groene zorg in Vlaanderen door: goede randvoorwaarden; beleidsvoorbereiding; bekendmaking; internationale contacten: verschillende zorgboerderijen in verschillende landen; kennis en informatie; studieopdrachten. Daarnaast organiseren ze ook dienstverlening voor land- en tuinbouwbedrijven, welzijnsvoorzieningen en zorgvragers. In de provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Limburg, Antwerpen en in Vlaams-Brabant is er een contactpersoon bij wie je terecht kan voor: informatie over zorgboerderijen/ Steunpunt Groene zorg/ aanmelding van vragen voor geschikte zorgboerderijen voor een bepaalde doelgroep; zoeken naar oplossingen voor praktische problemen;

19 het organiseren van vormingsactiviteiten en uitwisselingsinitiatieven tussen boeren en zorgvoorzieningen; begeleiding tijdens het opstarten van een zorgboerderij; steun bieden voor het aanvragen van subsidies voor zorgboerderijen. (Steunpunt Groene Zorg, z.j.) In februari, toen Steunpunt Groene Zorg tot stand kwam, onderzocht men enkel de noden en haalbaarheid van de zorgboerderijen. Er waren vooral bekommernissen over zwart werk en wat als er iets gebeurt. Door de jaren heen is de werking van Steunpunt Groene Zorg sterk geëvolueerd. Er zijn nu zorgboerderijovereenkomsten ontwikkeld, subsidies die zorgboeren ontvangen van de Vlaamse overheid. Later evolueerde dit verder naar dienstverlening voor geïnteresseerde boerderijen en welzijnsvoorzieningen. Eén van de belangrijkste punten was de kwaliteitsbewaking die hieruit voortvloeide in 2007 en een kwaliteitsgids die je kunt afhalen via de site. (Kwaliteitsgids Steunpunt Groene Zorg, 2007) De tabel is een weergave van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van Steunpunt Groene Zorg Sterktes Zwaktes Kansen Bedreigingen Fysieke afstand Stijgende vraag naar Onzeker over de een gevarieerd financiële omkadering zorgtraject Gedifferentieerd en gevarieerd aanbod: maatwerk Hoge tevredenheidsgraad waardoor het aantal zorgboerderijen stijgt Ondersteunende dienstverlening, op zijn beurt omkaderd door Steunpunt Groene Zorg Figuurlijk afstand: verkeerde verwachtingen van de zorgsector De nodige begeleiding die vanuit het zorgcentrum moet komen Privacy i.v.m. Informatie uitwisseling Samen werken met andere beroepsgroepen kan uitbouw van Groene Zorg verbeteren Desinteresse van de zorgsector of regulerende overheid Goede relatie tussen maatschappij, landbouw en zorg Drempel voor de zorgboer Inbedding in het zorgtraject Weinig tot geen tijd voor opvolging bij sommige welzijnsvoorzieningen Tabel 2: SWOT-analyse Steunpunt Groene zorg in functie van de zorgboerderij. (Evaluatierapport Steunpunt Groene Zorg, )

20 1.2.9 Wie staat er in voor de begeleiding op een zorgboerderij? Een goede samenwerking op de zorgboerderij is pas succesvol wanneer de zorgboerderij, de welzijnsvoorziening en Steunpunt Groene Zorg voldoende betrokken worden met elkaar en elkaar ondersteunen. De zorgboerderij staat namelijk in voor de begeleiding van de zorgvrager, de welzijnsvoorziening staat in voor de begeleiding van de zorgvrager en de zorgboer en Steunpunt Groene Zorg ondersteunt de 3 samenwerkende partijen. De zorgboer informeert zich best goed bij de zorginstelling wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van de cliënten. Aan de hand van die informatie kan de zorgboer zijn activiteiten aanpassen aan de cliënt. Het is belangrijk dat de cliënt zijn zelfvertrouwen versterkt en tot succeservaring komt gedurende het verblijf op de zorgboerderij. Daarnaast kunnen er ook externe begeleiders instaan voor de begeleiding op de zorgboerderij zoals ergotherapeuten, zorgkundigen en verpleegkundigen. Als de zorgvrager medische of zorgkundige noden heeft, mag dit enkel gebeuren door een verpleegkundige of zorgkundige. In sommige gevallen mag de zorgboer zelf medicatie verstrekken aan de zorgvrager maar dit kan enkel met officiële toestemming van de arts. Begeleiding van buitenaf is ook mogelijk. De zorgboer kan zelf mensen inhuren en betalen om op de zorgboerderij de zorgvragers te helpen begeleiden. Daarnaast kan de zorgvoorziening/instelling zorgen voor vrijwilligers om te helpen met het vervoer of met de begeleiding van de activiteiten op de zorgboerderij. Meestal is dit op vrijwillige basis en geeft de zorgvoorziening iets om hen te bedanken. De vrijwilligers krijgen vooraf een contract van de welzijnsvoorziening over verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid, begeleiding, financiën en ongevallen De meerwaarde van een zorgboerderij De meerwaarde voor de zorgboer Een zorgboerderij beginnen als landbouwbedrijf is zeker een meerwaarde, het heeft zelfs een positief voorkomen naar de buitenwereld toe. Het bedrijf houdt zich niet langer alleen maar bezig met het agrarische aspect maar staat nu ook in voor de zorg van zorgbehoevenden. Tevens biedt de zorgboer een zinvolle dagbesteding aan de zorgbehoevenden. Naarmate de cliënten positief evolueren, zorgt dit ook voor een positief gevoel en een grote voldoening bij de zorgboer. Door zorg en landbouw te combineren beleeft hij veel meer plezier in zijn werk en daarnaast zorgt het ook voor activiteit op de boerderij. (Maertens & Speecke, 2002) De meerwaarde voor de zorgvoorziening Het is niet enkel een meerwaarde voor het landbouwbedrijf maar ook voor de zorgvoorziening. De cliënten worden uit hun dagelijkse routine gehaald en worden in contact gebracht met de natuur en dieren. Deze aspecten bevorderen het welbevinden van de cliënten. Daarnaast verliezen ze hun

21 etiket van patiënt/cliënt en worden ze terug ingeschakeld in de maatschappij. (Maertens & Speecke, 2002) De meerwaarde voor de zorgvrager Een belangrijk principe is dat ze in contact komen met de zorgboer en andere zorgvragers. Cliënten leren door hun ervaringen op de zorgboerderij. Op de zorgboerderij worden de cliënten enkel op hun mogelijkheden aangesproken en hun te korten worden niet benadrukt. Door het werken op de zorgboerderij ervaren de cliënten terug het leven van vroeger. Andere cliënten vinden het gezond om te werken op een zorgboerderij vanwege het werken in de vrije natuur. Aan de hand van activiteiten brengen de cliënten hun dag door op een actieve en zinvolle manier. Veel cliënten missen structuur in hun dagelijkse leven, zorgboerderijen kunnen deze structuur zeker bieden aan de hand van een vast dag verloop / seizoen ritme. (Maertens & Speecke, 2002) Vorming van zorgboer/ zorgboerin Momenteel bestaan er geen opleidingen of cursussen om zorgboer te worden. Voor het opstarten van een zorgboerderij heeft de zorgboer/ zorgboerin op dit moment nog geen specifieke opleiding nodig. Bedrijfshulpverlening en/of een EHBO diploma zijn de enige vereisten voor de zorgboer/ zorgboerin van gecertificeerde zorgboerderijen. Vaak heeft één van beiden, zorgboer of zorgboerin, een zorggerichte opleiding gevolgd. Om dit beroep goed uit te oefenen zijn volgende kwaliteiten een pluspunt. Basisattitudes die de zorgboer/ zorgboerin moeten bezitten zijn geduld, gevoel voor humor, flexibiliteit, genegenheid, warmte en een positieve ingesteldheid. - Geduld: de zorgboer en zorgboerin hebben heel veel kennis en praktijkervaring; zij moeten dit overbrengen aan de cliënten op niveau en in het tempo van de hulpvragers. - Gevoel voor humor en flexibiliteit: iemand die geduldig is, kan ook relativeren en kan zijn verwachtingen nuanceren en ziet ook het positieve en de komische kant van de zaak als er iets fout loopt. - Genegenheid en warmte: dit zijn basiskwaliteiten die de zorgboer en zorgboerin moeten uitstralen naar de cliënten toe. Meestal hebben de zorgbehoevenden dat te weinig ontvangen, zodat bij hen hun gevoel van veiligheid, geborgenheid en ook zelfvertrouwen weinig is ontplooid. Naast de eigenschappen die de zorgboer of zorgboerin van nature bezit, beschikken de zorgverleners ook over sociale vaardigheden zoals: - gemakkelijk contacten leggen; - organisatie talent; - doelgericht werken; - respect hebben voor de eigenheid van de zorgbehoevende;

22 - respect hebben voor de religieuze, politieke, sociale en culturele achtergrond van de zorgvrager; - samenwerken en overleggen met de hulpverleners van de zorgvoorziening en met de mantelzorgers. Het is natuurlijk zo dat niet één persoon al deze kwaliteiten kan hebben. Dé zorgboer bestaat dus niet. Zorgboer en zorgboerin vullen elkaar aan in deze eigenschappen, vaardigheden en attitudes en vormen een team net zoals in een zorgcentrum Subsidies voor de zorgboerderijen De Vlaamse overheid heeft beslist dat zorgboerderijen in aanmerking komen voor een subsidie wanneer zij zorg aanbieden op hun boerderij. Het biedt vooral een meerwaarde voor de zorgvragers. De zorgboer en hun gezinsleden krijgen een compensatie voor de tijd die ze besteden aan de begeleiding van de zorgvragers. Er zijn twee verschillende opties, nl. het aanbieden van de infrastructuur van het verblijf of het zelf opvangen van maximaal 3 zorgvragers. Wanneer het enkel gaat om het gebruiken van de infrastructuur krijgt de zorgboer een subsidie van 15 euro per dag. Wanneer ze niet enkel de infrastructuur aanbieden van de boerderij maar ook opvang bieden voor maximaal 3 zorgvragers dan krijgt de zorgboer een subsidie van 40 euro per dag onafhankelijk van het aantal zorgvragers. Het is enkel de opvang overdag die in rekening gebracht wordt voor het ontvangen van een subsidie, dit kan een halve dag zijn (periode van 3 uur overdag) of dit kan een dag zijn (periode van 6 uur overdag). (Vlaamse Overheid, 2013) Voorwaarden Als je als zorgboerderij subsidies wil ontvangen, moet je aan enkele voorwaarden voldoen. Er moet vooraf een overeenkomst zorgboerderij tussen de welzijnsvoorziening en de zorgboer worden opgemaakt.(zie bijlage 4) Daarnaast is het ook belangrijk dat de zorgboerderij geregistreerd staat bij de Vlaamse overheid en verzekerd is voor risico s die kunnen gebeuren op de zorgboerderij tijdens zorg en activiteiten. Op de zorgboerderij mogen maximaal 3 zorgvragers tegelijkertijd aanwezig zijn. (Ministrieel besluit, 2005, 14 oktober) Procedure Als land- en tuinbouwbedrijf moet men een aanvraagformulier bezorgen bij de administratie van de Vlaamse overheid om te kunnen genieten van een subsidie. Naast het aanvraagformulier moet de zorgboer nog een aantal documenten voorleggen aan de Vlaamse overheid, nl. de verklaring op erewoord dat de zorgboer een land- of tuinbouwer in hoofdberoep is, een aanslagbiljet van de belastingen, een bewijs dat het bedrijf verzekerd is voor eventuele ongevallen op de boerderij en de overeenkomst van de aanvraag om te starten met een zorgboerderij.

23 Wanneer de zorgvragers naar de boerderij komen, wordt dit telkens aangetekend op een registratieformulier. Na elk kwartaal wordt het registratieformulier door de 3 partijen ondertekend en bezorgd aan de administratie. Aan de hand van deze aantekeningen krijgt de zorgboer zijn subsidies uitbetaald. (Vlaamse Overheid, 2013) Evolutie van het aantal zorgboerderijen in Vlaanderen Steunpunt Groene Zorg telde eind 2012 een 718 tal actieve zorgboerderijen in Vlaanderen. Door heen het jaar zijn deze actieve zorgboerderijen gegroeid met een aantal van 51. Het gaat vooral over professionele land-en tuinbouwbedrijven die zich kandidaat stellen om opvang te bieden voor verschillende doelgroepen. Deze 718 boerderijen ontvangen subsidies van het Departement Landbouw en Visserij. Daarnaast zijn er 173 zorgboerderijen die niet erkend zijn als landbouwbedrijf zoals een paardenmanege, hobbyboer. Deze krijgen dan ook geen subsidies van de Vlaamse overheid. (Jaarverslag, 2012) Boeren en boerinnen van zorgboerderijen worden zeker niet rijk met de subsidies die ze krijgen van de Vlaamse overheid. Hierdoor zijn er al verschillende zorgboerderijen afgehaakt. Die zorgboeren vonden het niet meer haalbaar. Bijgevolg verminderde het aanbod met 28 gesubsidieerde zorgboerderijen. (Jaarverslag, 2012) Figuur 1: Evolutie aantal zorgboerderijen in Vlaanderen. (Jaarverslag, 2012)

24 Figuur 2: Evolutie aantal zorgboerderijen in Vlaanderen. (Jaarverslag, 2012) Figuur 3: Spreiding van de zorgboerderijen over de Vlaamse provincies. (Jaarverslag, 2012) In deze figuren wordt het aantal zorgboerderijen in Vlaanderen voorgesteld. Zo zie je maar dat er al heel wat zorgboerderijen bestaan in Vlaanderen. Maar als je de provincie apart bekijkt, zie je dat er voor de provincie West-Vlaanderen bijvoorbeeld toch nog een aantal blinde vlekken te vinden zijn waar er geen tot weinig zorgboerderijen aanwezig zijn. Uiteraard zijn er in grote steden geen zorgboerderijen maar enkel op het platteland.

25 1.3 Ergotherapie voor ouderen met dementie binnen een zorgboerderij Inleiding Na de uitleg over het concept zorgboerderij gaat dit deel van mijn bachelorproef over het aspect ouderen met dementie op een zorgboerderij. Hier wordt belicht wat de effecten zijn van zorgboerderijen op ouderen met dementie en wat ergotherapie kan betekenen op een zorgboerderij. In West-Vlaanderen zijn er geen zorgboerderijen die werken met ouderen met dementie. Er zijn geen Belgische studies en/of publicaties over en rond zorgboerderijen voor ouderen. Er zijn enkel artikels en wetenschappelijke publicaties terug te vinden rond het algemeen onderwerp zorgboerderij. Het begeleiden van dementerenden op zorgboerderijen is wel heel bekend in Nederland. Er is dan ook meer informatie terug te vinden over de Nederlandse invulling van het concept. Bijgevolg worden er enkele bezoeken gebracht aan Nederlandse zorgboerderijen. De kennismaking met de zorg en begeleiding van dementerenden en ook de activiteiten met deze doelgroep tijdens het prospectiebezoek zijn bijzonder boeiend en leerrijk. (zie bijlage 7) Effecten van zorgboerderijen op ouderen met dementie Uit verschillende wetenschappelijke bronnen kun je afleiden dat zorgboerderijen een groot effect hebben op ouderen met dementie. Het onderzoek van Simonne De Bruin (De Bruin, 2010) toont aan wat het verschil is tussen ouderen met dementie op een zorgboerderij en ouderen met dementie in een zorgcentrum. Deze verschillende effecten worden later verwerkt in de bachelorproef onder de vorm van doelstellingen bij bepaalde bewoners. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Het cognitief functioneren, emotioneel welbevinden en gedragsproblemen blijven stabiel. Er zijn geen verschillen merkbaar zowel in de groep op de zorgboerderij als in de groep van het zorgcentrum. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Meer sociale contacten komen voor waardoor de relatie tussen de partner en de familie vlotter verloopt. Ouderen sluiten zich meer en meer op in hun eigen huis en durven niet meer in interactie te treden met de maatschappij waardoor ze hun sociale contacten verliezen. Op een zorgboerderij komen ouderen in contact met andere mensen waarmee ze een vertrouwensband creëren. Soms kunnen ze naast de vertrouwenspersonen ook in contact komen met de mensen uit de omgeving van de zorgboerderij doordat de zorgboer hen mee neemt naar de winkel bijvoorbeeld. (Elings, 2011; De Bruin, 2010)

26 Een lichte verbetering van de fysieke conditie bij de ouderen met dementie nemen we ook waar. Ouderen worden voortdurend geactiveerd om deel te nemen aan de activiteiten op de zorgboerderij. Dieren voederen, het stro bijeen harken, wandelen, maaltijden bereiden, zijn allemaal activiteiten die ervoor zorgen dat de ouderen hun fysieke conditie op peil houden door voortdurend te bewegen. Ouderen op een zorgboerderij zijn meer betrokken bij de activiteiten en voelen hierdoor de stimulans om meer te bewegen dan in het zorgcentrum. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Op de zorgboerderij zorgt de zorgboer dat er een gevarieerd aanbod van activiteiten is. Er worden zowel activiteiten uitgevoerd in groep als individueel terwijl in een reguliere dagopvang het meestal over groepsactiviteiten gaat en je je niet altijd specifiek kan richten tot één oudere. De activiteiten vinden vaak plaats in de buitenlucht wat heel goed is doet voor de ouderen. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Er is een duidelijke verbetering in de voedselconsumptie en in de vochtinname van ouderen met dementie op een zorgboerderij. Het is zeer belangrijk dat ouderen met dementie veel eten en drinken want dit laten ze soms achter hen, wat leidt tot ondervoeding en gewichtsverlies. Het blijkt dat ouderen op een zorgboerderij veel meer eten dan in reguliere dagopvang. Ze hebben meer energie nodig om de activiteiten op de boerderij uit te voeren waardoor hun eetlust stijgt. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Besluit Het wetenschappelijk onderzoek vergeleek 30 ouderen met dementie in dagopvang op de zorgboerderij met 23 ouderen in de regulaire dag verzorging gedurende een periode van één jaar. Gemiddeld gingen de ouderen 2 à 3 dagen in de week naar de zorgboerderij met een gemiddelde van 6 uren per dag. Er is een duidelijke verbetering in het welzijn en de gezondheid van de ouderen met dementie op een zorgboerderij. Duidelijke verschillen zijn waarneembaar. Het is zeker een meerwaarde om ouderen met dementie een dag te laten meelopen op de zorgboerderij. Tijdens het onderzoek zag men een groot verschil bij de vochtinname en de voedselconsumptie. De bewoners met dementie gaan veel meer eten en drinken gedurende hun verblijf op de boerderij. (Elings, 2011; De Bruin, 2010) Ergotherapie binnen een zorgboerderij: client-centered werken Hieronder wordt ergotherapie nader toegelicht en ook de meerwaarde van een ergotherapeut op een zorgboerderij. Binnen de ergotherapie staat elke cliënt centraal ongeacht om welke doelgroep het gaat. In de bachelorproef worden ouderen met dementie centraal geplaatst tijdens de interventies op de zorgboerderij. Het is van groot belang om de noden en behoeften van iedere cliënt afzonderlijk te dedecteren. Vervolgens kan er een doelgerichte therapeutische begeleiding worden aangeboden.

27 Het begrip kwaliteitsvol leven staat centraal tijdens ergotherapeutisch handelen. Carl Ransom Rogers ontwikkelde deze benadering onder de term Client-centered en was ook de eerste die hem toepaste. Rogers omschreef deze manier van werken als volgt. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012) Het scheppen van een duidelijke gestructureerde, permissieve( tolerante) relatie, die de cliënt in staat stelt tot een zodanig begrip over zichzelf te komen, dat deze vanuit een nieuw perspectief weer verder kan. (Rogers, 1942) Vanuit deze stelling formuleerde Rogers een 4-tal uitgangspunten. Vandaag de dag vormen deze 4 uitgangspunten nog steeds de basis van cliëntgerichte zorg. De cliëntgerichte therapeut heeft voldoende vertrouwen in de groei- en ontwikkelingsmogelijkheden van de mens met als doel de cliënt te helpen zicht te krijgen op de hindernissen die hem er toe beletten een oplossing voor zijn probleem te vinden. De therapeut probeert zicht te krijgen op het innerlijke referentiekader en de belevingswereld van de cliënt. Hij poogt hiervan een beeld te vormen en deze wereld aan te voelen. De therapeut richt zijn aandacht expliciet naar de huidige situatie en de toekomst van de cliënt en niet uitdrukkelijk naar diens verleden uitgezonderd als het verleden voor de cliënt cruciaal is. De therapeut probeert een zo gelijkwaardig mogelijke relatie met zijn cliënten na te streven. Hij zal zich op een respectvolle en meelevende manier gedragen tegenover de cliënt. (Rogers, 1942) Wanneer men ouderen met dementie begeleidt, moet men telkens rekening houden met deze vier uitgangspunten. Deze uitgangspunten gelden niet enkel voor personen met dementie maar voor alle doelgroepen. Het dementieproces van ouderen met dementie evolueert met de tijd. Bijgevolg moeten we voortdurend kijken naar het handelen van deze personen en terug grijpen naar het verleden. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012) 1.4 Ergotherapie en dementie Inleiding De vergrijzing in de maatschappij neemt steeds toe want zowel de gemiddelde leeftijd van de bevolking als het percentage ouderen stijgt. Door de stijgende levensverwachting zijn er meer voorzieningen nodig om het aantal ouderen op te vangen en stijgt de nood aan zorgverleners om deze mensen te verzorgen en hen een goede behandeling te geven. Meer en meer krijgen ouderen te kampen met dementie. Voor velen is dit begrip niet altijd even duidelijk en velen kunnen dementie geen plaats geven. Voor familieleden is het niet evident om met ouderen met dementie om te gaan. Vaak hebben ze het moeilijk om hun dierbaren te zien veranderen, al dan niet in een korte termijn. De symptomen hangen af van persoon tot persoon.

28 Hieronder wordt het begrip dementie kort uitgelegd aan de hand van de 3 fases en de 3 à 4 stadia. In dit eindwerk is het belangrijk om het begrip dementie toe te lichten omdat er telkens gewerkt wordt met deze mensen en het belangrijk is om te weten hoe je met deze mensen omgaat Definitie dementie Vlaanderen telt maar liefst mensen die lijden aan dementie. Meer dan de helft van deze mensen wonen nog thuis (70%) en worden verzorgd door familieleden/partner of naasten. Daarnaast zijn er 30% van de ouderen met dementie die verblijven in een zorgcentrum omdat de zorg voor de familieleden en naasten veel te zwaar werd. Deze aandoening kan ook voorkomen op jonge leeftijd, wat jong dementie genoemd wordt. (Dementieplan Vlaanderen, ) Hieronder enkele definities in verband met dementie: We beschouwen dementie als een syndroom, d.w.z. een groep van verschijnselen van abnormaal geestelijk functioneren die zich tegelijk voordoen. Dementie is op zichzelf dus geen ziekte, maar verwijst naar een onderliggende ziekte. (Dr. De Cock, 1997) Dementie is een syndroom dat gekenmerkt wordt door een achteruitgang van verschillende verstandelijke functies. Daarbij is de aantasting van het recent geheugen het meest herkennende. Doordat verlies krijgt de oudere het moeilijk om nog normaal en zelfstandig in de gemeenschap te functioneren. (Dr. De Cock, 1997) Kortom dementie is een aandoening die zowel bij jong als oud kan aangetroffen worden waarbij er duidelijke waarneembare functiestoornissen in de cognitieve functies merkbaar zijn. Er wordt pas gesproken van dementie wanneer de persoon niet meer kan functioneren in de maatschappij op de manier waarop hij dit voordien deed Criteria voor dementie volgens de DSM IV Hieronder worden kort de criteria voorgesteld waaraan dementie moet voldoen. Deze worden voorgesteld in het handboek Psychopathologie: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, (DSM IV). (Cuyvers, 2009) Het ontwikkelen van cognitieve defecten die tot uiting komen in geheugenstoornissen en in één of meerdere van de volgende cognitieve stoornissen: o Afasie ( taalstoornis); o Apraxie ( verminderd vermogen om motorische activiteiten uit te voeren ondanks het feit dat de motorische functies nog intact zijn); o Agnosie ( stoornissen in het herkennen en identificeren van voorwerpen ondanks de zintuiglijke waarneming die nog intact is); o Stoornissen in de executieve functies ( plannen maken, organiseren, volgorde aanbrengen, ).

29 Deze cognitieve stoornissen veroorzaken ernstige beperkingen in het sociaal en beroepsmatig functioneren en geven een duidelijke verslechtering ten opzichte van het vroeger functioneren. Deze stoornissen doen zich niet uitsluitend voor tijdens een delirium of een andere klinische ziekte. (Cuyvers, 2009) Daarnaast onderscheidt DSM-IV een aantal vormen van dementie: vasculaire dementie; ziekte van Alzheimer; Lewy Body dementie; fronto-temporale dementie; Parkinson dementie; dementie door gebruik van middelen (alcohol); dementie door aids; dementie door multiple sclerose; dementie ten gevolge van de ziekte van Huntington. (Cuyvers, 2009) Symptomen van dementie Dementie brengt een aantal symptomen met zich mee die we kunnen onderverdelen in zowel de kernsymptomen als de secundaire symptomen. De kernsymptomen van dementie zijn: desoriëntatie in tijd en ruimte; desoriëntatie in persoon; stoornissen in het korte termijngeheugen; stoornissen in het lange termijngeheugen; afasie; agnosie; apraxie; stoornissen in de uitvoerende functies. (Verhaest, 2008) Onder secundaire symptomen kunnen we onderstaande kenmerken onderscheiden bij dementerende personen: decorumverlies: fatsoennormen vergeten; persevereren: het doelloos herhalen van woorden, zinsdelen, handelingen en bewegingen; stemmingswisselingen: de ene dag kan een persoon met dementie heel blij zijn en de ander dag heel kwaad; hallucinaties: dingen zien of horen die er in werkelijkheid niet zijn; confabulaties: lege gaten in het geheugen worden opgevuld door fantasie; gevoelens van angst en ontreddering vaak door verlieservaring: leiden tot achterdocht, agressie, apathie. (Verhaest, 2008)

30 1.4.5 Stadia van dementeringproces (zie bijlage 6) De bedreigde ik-fase In de fase van het bedreigde ik zijn er vooral stoornissen in het korte termijngeheugen, nl. geheugenstoornissen en aandachtstoornissen. Later wordt dan ook het lange termijngeheugen aangetast. Wanneer het interpreteren van informatie niet meer lukt, brengt dit heel wat gevolgen met zich te weeg zoals persoonsnamen vergeten, voorwerpen op een bepaalde plaats leggen maar vergeten waar, de draad kwijt zijn tijdens een gesprek, telkens hetzelfde vertellen, zijn kleine tekens die leiden naar dementie. Tijdens deze fase verloopt het plannen en organiseren van taken traag en moeizaam. In deze fase kunnen cliënten zelf nog keuzes maken, maar ze stellen zich vaak afwerend op. Het probleem bevindt zich in de overdracht van het korte termijngeheugen naar het lange termijngeheugen. Hierdoor is het vaak moeilijk om recente informatie vast te leggen, enkel informatie die gekoppeld is aan emoties wordt wel vastgelegd in het lange termijngeheugen. Personen met beginnende dementie voelen zich meestal onzeker en angstig. Ze vergeten soms dingen zodanig dat ze zich moeilijk kunnen uitdrukken. Dit leidt tot snel boos zijn en/of verdrietig zijn. Ouderen met beginnende dementie proberen de dementie te ontkennen en te verstoppen voor de buitenwereld. (Abrahams, 2009) Taak van de ergotherapeut In deze fase moet de ergotherapeut vooral steun bieden aan de oudere met dementie. Dit gebeurt meestal door eens samen te zitten met de oudere met dementie, zo kan de oudere zijn gevoelens uiten en hierdoor stijgt het welbevinden. Daarnaast kan de ergotherapeut ook advies bieden aan familie en mantelzorgers van het dementerend familielid. Het is belangrijk dat deze ouderen voldoende structuur krijgen gedurende deze fase zodat ze een gevoel van veiligheid en geborgenheid hebben. Daarnaast willen ze ook zoveel mogelijk volhouden en betrokken blijven in de maatschappij De verdwaalde ik-fase In deze fase lukt het niet meer om nieuwe informatie op te slaan en er bevinden zich hiaten in het lange termijngeheugen. Er ontstaan problemen bij het benoemen en ordenen van datgene wat waargenomen wordt. Het verschil tussen heden, verleden en toekomst wordt steeds vager. Zelfs een onderscheid maken tussen hun eigen werkelijkheid en hetgene zich in de omgeving afspeelt wordt steeds moeilijker. De ouderen herinneren zich beter de gebeurtenissen uit het verleden. Datgene wat de oudere waarneemt, krijgt vaak een andere betekenis vanuit zijn belevingswereld. De waarnemingen bij ouderen met dementie zijn gebaseerd op foute conclusies. Daarnaast zijn de hevige emoties heel belangrijk in deze fase, ze komen meestal voort vanuit hen eigen belevingsfase. Negatieve gevoelens lijden tot achterdocht en/of boosheid. De achteruitgang in het dementieproces wordt in deze fase niet meer verborgen voor de omgeving. Op vertrouwde plaatsen in de omgeving en bij bekende gezichten voelen ze zich vertrouwd, anders vertonen ze gedrag vanuit de bedreigde ik. Het is belangrijk in deze fase dat de ouderen voldoende structuur hebben en dat er zoveel mogelijk wordt meegegaan in hun beleving. (Abrahams, 2009)

31 Taak van de ergotherapeut In deze fase van het dementeringsproces is het belangrijk dat de ergotherapeut houvast biedt aan de oudere met dementie; zowel houvast in persoon, situatie, voorwerpen, De ergotherapeut zorgt ervoor dat de situatie zo gestructureerd loopt aan de hand van enkele rituelen. Rituelen zijn herkenbare patronen bij de ouderen met dementie. Daarnaast kunnen voorwerpen een emotionele waarde hebben voor ouderen met dementie, het is aan de ergotherapeut om deze beleving op te wekken. Het gaat hier dan vooral over voorwerpen en gezichten die een gevoel van geborgenheid geven. Daarnaast is het belangrijk dat we als ergotherapeut niet op de fouten wijzen van de oudere met dementie De verborgen ik-fase Deze fase is een vergevorderde fase in het dementieproces. Ze leven enkel nog in hun eigen wereld waarin ze niemand toelaten en niemand nodig hebben. In deze fase is het nog mogelijk om contact te maken met de oudere maar het wordt moeilijk. Meestal herhalen ze dezelfde klanken en bewegingen die meestal doelloos zijn maar toch betekenis hebben voor hen. Daarnaast kunnen ouderen moeilijk hanteerbaar gedrag vertonen zoals zich apathisch opstellen. Maar anderen kunnen daarin heel levendig zijn. Door het steeds verder verzonken geraken in de verborgen fase staan de ouderen wel nog open voor contact maar dat kan tot wederkerigheid leiden in wisselwerking met het gevoel. Om toch contact te maken met deze ouderen met dementie gebeurt dit meestal aan de hand van muziek, bewegingen spiegelen, aanrakingen, oogcontact, (Abrahams, 2009) De verzonken ik-fase In deze fase bevinden de ouderen zich in de laatste fase van het dementeringsproces. Er kan nauwelijks nog contact gemaakt worden met de oudere. De ouderen reageren niet meer op prikkels afkomstig vanuit de omgeving, ze reageren enkel op zintuiglijke prikkels. De oudere vertoont in deze fase vaak contractuurvorming in de spieren, dit leidt tot stijve spieren en gewrichten. Contact name is hier heel moeilijk in deze fase. Als ergotherapeut proberen we aan de hand van PDL (passiviteiten van het dagelijkse leven), snoezelen, massages, haptonomie om toch enige vorm van contact te hebben met de oudere. (Abrahams, 2009) De taak van de ergotherapeut In de laatste fase van het dementeringsproces is het belangrijk dat de ergotherapeut veiligheid biedt aan de oudere met dementie. De oudere verwacht in deze fase vooral affectief lichamelijk contact aan de hand van sensorische en motorische prikkels vanuit de omgeving. Als ergotherapeut proberen we de oudere zoveel mogelijk te betrekken tijdens de activiteit aan de hand van zintuiglijke prikkels waardoor hun beleving gestimuleerd wordt. Daarbij kan men als ergotherapeut comfortzorg aanbieden: alle mogelijke zorg geven aan de cliënt om zo het welzijn en het comfort zo goed mogelijk te waarborgen.

32 1.5 De zorgboerderij gekoppeld aan het Canadian Model of Occupational Performance(CMOP) CMOP-E Inleiding In dit hoofdstuk wordt de werking binnen de zorgboerderij besproken vanuit de concepten van het CMOP-E. Het CMOP-E heeft een illustratieve en grafische weergave van het ergotherapeutisch perspectief van de dynamische communicatie betreffende een persoon, zijn handelen en zijn omgeving. Wanneer er één perspectief leidt tot verandering, zullen de andere perspectieven ook beïnvloed worden. In het CMOP-E wordt het cliëntgericht werken op de eerste plaats gezet. De cliënt staat als het ware in het midden van de structuur. Aan de hand van dit model weet de ergotherapeut waarop hij moet letten tijdens het aanbieden van activiteiten op de zorgboerderij Voorstelling CMOP-E aan de hand van de verschillende aspecten. Figuur 4: CMOP- E model Persoon Spiritualiteit Iedere persoon wordt gezien als een uniek individu en geeft een unieke betekenis aan zijn leven. Daarnaast heeft iedere persoon individuele interesses, behoeftes en wensen. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012). Het is belangrijk op de zorgboerderij dat de bewoner kan zijn wie hij is en

33 daarbij kan doen wat hij wil en waarbij hij zich goed voelt. De ene bewoner gaat bijvoorbeeld liever de dieren eten geven, de stal uitmesten, de planten water geven, terwijl de andere bewoner geniet van gewoon aanwezig te zijn op de boerderij. Cognitief Het cognitieve vermogen van ouderen met dementie gaat sterk achteruit. Informatie van het korte termijngeheugen kan niet meer overgebracht worden naar het lange termijngeheugen. Maar dingen uit het lange termijngeheugen herinneren ze zich nog. Door de ouderen met dementie mee te nemen naar een zorgboerderij kan dit heel wat invloed hebben op hen. (enkel ouderen die vroeger in contact gekomen zijn met dieren of op een boerderij gewerkt hebben). Ze herinneren hun vroegere kindertijd, ze bloeien helemaal open in de omgeving van dieren. De cognitie wordt hier gestimuleerd door het aanbieden van reminiscentie en belevingsgerichte activiteiten. Fysiek Naarmate men ouder wordt, gaat de fysieke conditie achteruit. Maar dat wil niet zeggen dat dit enkel bij personen met dementie is. De motoriek vermindert steeds maar het is belangrijk dat ouderen toch op een bepaalde manier kunnen deelnemen aan een activiteit. De tastzin is hier zeker nog intact. De ouderen kunnen dingen voelen en worden via de zintuigen door de voorwerpen geprikkeld. Voorbeelden hiervan zijn: dieren voederen, dieren aaien, water geven aan de planten rondom de boerderij. Affectief Onder het aspect affectief horen de sociale en emotionele functies en de interpersoonlijke en intrapersoonlijke factoren. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012). Tijdens het bezoek aan de activiteiten op de zorgboerderij kunnen de bewoners met dementie terug participeren in de maatschappij. De bewoners komen in contact met andere cliënten op de zorgboerderij en met de zorgboer en de zorgboerin; zo kunnen ze in interactie treden met elkaar. Het sociale en emotionele aspect wordt gestimuleerd door het samen zijn en de zintuigen worden aangesproken Handelen Productiviteit Er zijn heel wat klusjes te doen op een zorgboerderij. De boer en de boerin zijn iedere dag druk in de weer om al hun dieren te verzorgen en hierbij kunnen de bewoners zeker een handje helpen. De bewoners krijgen een stuk verantwoordelijkheid over de dieren en zo dragen de ouderen bij tot betekenisvol handelen. Zelfredzaamheid Door deel te nemen aan activiteiten op de zorgboerderij gaan de ouderen veel meer bewegen en actiever zijn dan tijdens hun verblijf in het zorgcentrum. De verhoging van de activatie zorgt voor een stijging van de zelfredzaamheid.

34 Ontspanning Op de zorgboerderij hoeft er niet altijd gewerkt te worden. De ouderen kunnen er ook even tot rust komen in een omgeving met dieren en planten. Vaak wordt er ook wel een koffie gedronken bij een gezellige babbel of worden er ontspannende activiteiten aangeboden Omgeving Cultureel Het culturele aspect bevat etnische en routinematige activiteiten/ praktijken. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012). Door het werken op de boerderij kunnen de ouderen met dementie routines ontwikkelen. Bijvoorbeeld in de namiddag worden de dieren voor de tweede keer gevoederd en de stallen worden gemest, Dit zijn verschillende routines die de ouderen gedurende de bezoeken op de boerderij zullen aanleren. Institutioneel Het institutionele aspect bevat de maatschappelijke organisatie en de activiteiten/praktijken. Door het deelnemen aan de activiteiten op de zorgboerderij en in het zorgcentrum worden er verschillende doelstellingen nagestreefd. De doelstellingen zijn persoonsgebonden. Fysiek Het fysieke aspect omvat de natuurlijke en bebouwde omgeving van de bewoners. Voor de bewoners is dit op de eerste plaats het zorgcentrum. Dag in dag uit verblijven ze daar en komen daar met verschillende dingen in contact. Daarnaast zal de zorgboerderij op de tweede plaats komen en dit zorgt voor een verruiming van de fysieke omgeving en een verhoogd welbevinden. Sociaal Het sociale aspect omvat alles over de sociale omgeving van de bewoner. De bewoners kunnen in een rustige omgeving in contact komen met zowel andere bewoners als met de zorgboer en zorgboerin. Via deze weg kunnen ze gezamenlijke interesses, waarden en overtuigingen delen met elkaar. (Kinéban, Le Granse, & Hartingsveldt, 2012)

35 1.5.3 Het CMOP-E in relatie met de zorgboerderij De zorgboerderij biedt mogelijkheden om met alle aspecten van het CMOP-E rekening te houden en kan dan perfect ingepast worden in de ergotherapeutische praktijk en in de praktijk van mijn bachelorproef waar de verschillende bewoners kort worden besproken. Dit model toont aan dat de ergotherapeut een betekenis kan leveren tijdens een aantal bezoeken op de zorgboerderij en hierbij zijn taak als ergotherapeut kan vervullen. De ergotherapeut heeft kennis over zowel de bewoners als over de activiteiten die worden aangebracht aan de bewoners. Hierdoor kunnen de bezoeken aan de zorgboerderij heel goed gepland worden en kan de ergotherapeut inspringen waar nodig.

36 2 Methode 2.1 Uitleg casestudie Om de meerwaarde van de boerderijbezoeken te onderzoeken wordt in samenspraak met de interne begeleider en de promotor gekozen om het meetinstrument de Qualidem te hanteren. Hiermee wordt de kwaliteit van leven gescoord van de volgcliënten, dit bij de aanvang van de stage en een tweede maal na de verschillende sessies op de zorgboerderij. Er wordt nagegaan of de vooropgestelde doelstellingen per cliënt behaald worden. De testresultaten van de eerste afname en van de tweede van de Qualidem worden vergeleken met elkaar. De steekproef wordt uitgevoerd bij 4 dementerende ouderen van het zorgcentrum Sint-Jozef in Zonnebeke, die behoren tot de leeftijdsgroep tussen de jaar oud. De ouderen worden geselecteerd op basis van een landbouwachtergrond en het hebben van dieren in het verleden. Bij inzage van de verschillende dossiers zijn er heel wat bewoners die een landbouwachtergond hebben hier in de Westhoek. Daarnaast moet er ook een selectie gemaakt worden tussen de bewoners die mobiel zijn en rolstoel gebonden. De voorkeur van de zorgboerderijen gaat uit naar personen die mobiel zijn en die een handje kunnen helpen op de zorgboerderij. Tegenwoordig blijven de mensen thuis wonen zolang ze mobiel zijn of gaan ze naar een serviceflat. De populatie in het zorgcentrum is daardoor grotendeels een groep met heel wat beperkingen. In het zorgcentrum zijn de meeste bewoners rolstoel gebonden. Sommigen kunnen wel rechtstaan mits enige steun. Er zijn wel enkele mobiele personen aanwezig in het zorgcentrum maar deze personen vertonen wegloopgedrag of hebben geen landbouwachtergrond. Uiteindelijk selecteren we vier geïnteresseerde bewoners die bereid zijn om deel te nemen aan de bezoeken op de zorgboerderij. Deze bewoners worden later in de casestudie kort voorgesteld aan de hand van het CPPF. 5.2 Contact opnemen met zorgboerderij Het contact met een zorgboerderij wordt vaak vastgelegd door Steunpunt Groene Zorg Brugge. In de literatuurstudie wordt Steunpunt Groene Zorg duidelijk toegelicht. Tijdens het schrijven van de literatuurstudie wordt er enkele malen contact opgenomen met Steunpunt Groene Zorg om een geschikte zorgboerderij te vinden waar ouderen met dementie gedurende enkele weken 1 dag in de week op bezoek kunnen gaan. Dit lijkt geen simpele opgave. Steunpunt Groene Zorg heeft zijn zorgboerderijen in en rond de omgeving van West-Vlaanderen niet zomaar vrij. Daarnaast zijn ouderen met dementie geen gekende doelgroep voor de zorgboeren. Vaak zijn het de zorgboerderijen die zelf de eerste stap zetten om cliënten te ontvangen of zorginstellingen die zelf opzoek gaan naar een geschikte zorgboerderij om dagbesteding aan hun cliënten aan te bieden.

37 Het is heel belangrijk dat er een goede band is tussen de zorgboer en het zorgcentrum zodat er regelmatig overleg gebeurt aangaande de doelstellingen en het welzijn van de cliënten. Doordat er van Steunpunt Groene Zorg weinig reactie komt op de zoektocht naar zorgboerderijen, wordt het initiatief zelf in handen genomen. Via het internet worden verschillende zorgboerderijen gecontacteerd. Zorgboerderij Den Overdragt van Poperinge (zie bijlage 2) is bereid om dementerenden te ontvangen. Door een collega van het zorgcentrum Sint-Jozef leren we een tweede zorgboerderij kennen. Zorgboerderij t Fazantenhof van Houthulst ( zie bijlage 3) wil eveneens de uitdaging aangaan om deze nieuwe doelgroep te begeleiden. Er wordt gekozen om sessies te laten doorgaan in beide boerderijen omdat het concept van deze zorgboerderijen verschillend is en zo andere doelstellingen kunnen bereikt worden. Zorgboerderij Den Overdraght legt meer de nadruk op het werken op de zorgboerderij. De bewoners moeten gedurende het bezoek een aantal taken vervullen. In zorgboerderij t Fazantenhof wordt het genieten en het herbeleven van het boerderijgebeuren beklemtoond.( zie bijlage 5). In de conclusie van de bachelorproef worden kort de positieve en de negatieve punten van beide zorgboerderijen toegelicht. 5.3 Meetinstrument Qualidem Inleiding De casestudie naar het onderzoek van de meerwaarde voor ouderen met dementie op een zorgboerderij wordt onderzocht aan de hand van een test de Qualidem. Het meetinstrument bepaalt de kwaliteit van leven van de bewoners voor de interventies op de zorgboerderij en na de interventies op de zorgboerderij. Er wordt gebruik gemaakt van de eerste versie van de Qualidem. Een vernieuwde versie van de Qualidem is nog niet beschikbaar, het is nog steeds in ontwikkeling. Het meetinstrument werd ontworpen door het Trimbos-Instituut in samenwerking met het VUMC /EMGO-instituut, afdeling Psychiatrie en afdeling Huisarts-, sociale en verpleeghuisgeneeskunde. (Ettema, De lange, Dröes, Mellenbergh, & Ribbe, 2005) In dit hoofdstuk wordt kort de werking van de Qualidem besproken. Hierbij worden de belangrijkste zaken besproken, nl. de doelgroep, doelstelling en opbouw. De bijhorende zaken uit de handleiding van de Qualidem worden niet besproken in de bachelorproef, maar er wordt verwezen naar de handleiding van de Qualidem geschreven door het Trimbos-Instituut. (Ettema, De lange, Dröes, Mellenbergh, & Ribbe, 2005) Doelgroep en doelstelling Het meetinstrument is bedoeld om de levenskwaliteit voor ouderen met dementie in een woonzorgcentrum te meten. Tot de doelgroep horen ouderen met dementie boven de 65 jaar met een

38 lichte tot zeer ernstige dementie. Daarnaast is het meetinstrument niet getest voor personen met de ziekte van Parkinson, jong dementie en personen in een terminaal stadium. De onderzoeksvraag is gericht op de doelgroep: personen met een matige tot ernstige dementie. Tijdens de bachelorproef wordt de Qualidem gebruikt als uitgangspunt voor de interventies. Op basis van de scores op de subschalen worden er activiteiten en begeleiding gepland en ook aangepast op de zorgboerderij. Er wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de wensen en behoeften van de bewoners. In team worden de sessies besproken en wordt er nagegaan hoe de bewoners de bezoeken op de zorgboerderij ervaren. De mantelzorgers en familieleden worden ingelicht rond het gebeuren op de zorgboerderij, zodat ze nauw betrokken worden bij de verandering van het welbevinden bij de persoon met dementie. (Ettema, De lange, Dröes, Mellenbergh, & Ribbe, 2005) Opbouw van de Qualidem De Qualidem bestaat uit negen verschillende subschalen en veertig items die elk afzonderlijk gescoord moeten worden aan de hand van observaties en waarnemingen. De verschillende onderwerpen kunnen waargenomen worden in de tabellen, vermeld onder hoofdstuk resultaten. Naast de negen subschalen is er een subschaal die apart gescoord moet worden, nl. subschaal J overige vragen. Deze vragen zijn bedoeld voor verder onderzoek en dienen door het Trimbos- Instituut nog getest te worden. Deze laatste worden wel gescoord tijdens het afnemen van de Qualidem maar worden niet verder onderzocht gedurende de interventie op de zorgboerderij. Daarom worden ze ook niet verwerkt in de tabellen en in de grafieken van volgcliënten. Het meetinstrument per volgcliënt is terug te vinden in de bijkomende bundel, bijlages De bijlagen zijn genummerd per volgcliënt en per datum van afname. Belangrijk om weten is dat tijdens het afnemen van het meetinstrument de Qualidem bij een ernstige dementerende een aantal subschalen wegvallen, nl. positief zelfbeeld, iets om handen hebben en zich thuis voelen. Deze worden bij deze problematiek weggelaten. Dit is niet van toepassing bij mijn volgcliënten want de bewoners bevinden zich in het stadium van lichte tot matige dementie. (Ettema, De lange, Dröes, Mellenbergh, & Ribbe, 2005) 5.4 Afname van de Qualidem Inleiding Gedurende de drie eerste weken wordt de nodige tijd genomen om de bewoners van het woonzorgcentrum Sint-Jozef en om de werking op de afdeling te leren kennen. Na de derde week wordt een grondig CPPF gemaakt van de 4 volgcliënten en worden deze volgcliënten grondig geobserveerd. Gedurende deze week wordt de vragenlijst met veertig items ingevuld. De

39 Qualidem wordt afgenomen in samenspraak met een verpleegkundige en ergotherapeut van de afdeling. Bij enkele vragen zijn een aantal meningsverschillen tussen de verpleegkundige en de ergotherapeut maar in overleg wordt een overeenkomst over de score bepaald. De score van de test geeft een indicatie voor de huidige kwaliteit van leven, verdeeld over verschillende subschalen. De scores gelden als uitgangspunt voor verdere interventies. Hoe hoger de score, hoe hoger de kwaliteit van leven voor deze subschaal Korte voorstelling van de volgcliënten Volgcliënt 1 G.C. (zie bijkomende bundel, bijlage 1) Personalia: G.C. is 93 jaar oud Problematiek: matige dementie ADL-functies: o volledig afhankelijk van derden Fysiek: o rolstoel gebonden; o enkel nog steun name op beide voeten met behulp van tillift; o niet meer instaat om grove en fijn motorische functies uit te voeren. Interpersoonlijke vaardigheden: o kan erg opvliegend zijn tegen bepaalde bewoners; o gedurende de dag vaak onrustig omdat ze geagiteerd is door andere bewoners. Intrapersoonlijke vaardigheden: o denkt steeds terug in het verleden. Cognitief: o score MMSE: 10/30; o weinig ziekte-inzicht; o verward, vergeet veel; o gedesoriënteerd in tijd/ ruimte/ persoon; o onthoudt wel de bewoners die in het verleden iets verkeerd hebben gedaan. Interesses: o houdt van de natuur en dieren. Voorgeschiedenis o werkte vroeger op de boerderij van haar tante. Specifieke doelstellingen voor G.C. Hieronder worden de doelstellingen Client-Centered opgesteld naar de behoeften en wensen van de bewoner en tevens ook gebaseerd op de doelstellingen uit het wetenschappelijk artikel van S. De Bruin en M. Elings. De bewoner kan gedurende het bezoek aan de zorgboerderij haar stressfactoren beperken; haar roepgedrag beperken;

40 haar cognitief welbevinden bevorderen aan de hand van het oproepen van herinneringen; gemotiveerd worden om deel te nemen aan de verschillende activiteiten; gestimuleerd worden om in interactie te treden met medebewoners, begeleider en zorgboerin; haar grove motoriek in de bovenste ledematen onderhouden; meer voedsel en vocht consumeren; haar emotioneel welbevinden bevorderen; aangezet worden om in contact te treden met de verschillende dieren. Volgcliënt 2: S.B. (zie bijkomende bundel, bijlage 2) Personalia: S.B. is 85 jaar oud Problematiek: matige dementie ADL-functies: o bij het wassen en aan- en uitkleden heeft S.B. gedeeltelijk hulp nodig boven en onder de gordel; o kan zich verplaatsten mits ondersteuning van derden. Fysiek: o wandelt onder belgeleiding overdag gefixeerd; o bij lange afstanden is een rolstoel aangewezen. Interpersoonlijke vaardigheden: o treedt gemakkelijk in contact met anderen. Intrapersoonlijke vaardigheden: o haar familie betekent veel voor haar; o sterk afgeleid tijdens activiteiten van externe prikkels; o wisselende gemoedstoestand. Cognitief: o score MMSE: 8/30; o weinig ziekte inzicht; o verward, vergeet veel; o gedesoriënteerd in tijd / ruimte/ persoon; o agnosie/ apraxie. Interesses: o houdt van de natuur en dieren. Voorgeschiedenis: o hielp met haar ouders vaak op de boerderij Specifieke doelstellingen voor volgcliënt 2 Hieronder worden de doelstellingen Client-Centered opgesteld naar de behoeften en wensen van de bewoner en tevens ook gebaseerd op de doelstellingen uit het wetenschappelijk artikel van S. De Bruin en M. Elings. De bewoner kan gedurende het bezoek aan de zorgboerderij haar cognitief welbevinden bevorderen aan de hand van het oproepen van herinneringen; gestimuleerd worden om in interactie te treden met medebewoners, begeleider en zorgboerin;

41 gemotiveerd worden tot zinvolle dagbesteding; aangezet worden om in contact te komen met de verschillende dieren op de boerderij; haar grove motoriek in de bovenste ledematen onderhouden; haar gemoedstoestand positief laten evolueren; haar emotioneel welbevinden bevorderen; meer voedsel en vocht consumeren. Volgcliënt 3: M.P. (zie bijkomende bundel, bijlage 3) Personalia: M.P. is 82 jaar oud Problematiek: matige dementie / ziekte van Parkinson, wagenziek ADL-functies: o kan zelfstandig haar bovenste ledematen wassen, voor onderste ledematen hulp van derden nodig; o aan- en uitkleden gebeurt onder begeleiding, o kan zich verplaatsten mits ondersteuning van derden. Fysiek: o kan zelfstandig wandelen mits ondersteuning; o door de ziekte van Parkinson is het niet altijd gemakkelijk om te wandelen goede/ slechte dagen; o bij lange afstanden is een rolstoel aangewezen. Interpersoonlijke vaardigheden: o treedt gemakkelijk in contact met anderen; o neemt graag deel aan activiteiten in de leefgroep. Intrapersoonlijke vaardigheden: o relatief verdraagzaam tegen zwakkere bewoners; o zit naast een goede jeugdvriendin en dit kan soms botsen. Cognitief: o score MMSE: 18/30; o weinig ziekte- inzicht dementie, wel over de ziekte van Parkinson; o verward, vergeet veel o gedesoriënteerd in tijd / ruimte/ persoon; o apraxie. Interesses: o houdt van de natuur en dieren. Voorgeschiedenis: o hielp met haar ouders vaak op de boerderij. Specifieke doelstellingen voor volgcliënt 3 Hieronder worden de doelstellingen Client-Centered opgesteld naar de behoeften en wensen van de bewoner en tevens ook gebaseerd op de doelstellingen uit het wetenschappelijk artikel van S. De Bruin en M. Elings. De bewoner kan gedurende het bezoek aan de zorgboerderij haar cognitief welbevinden bevorderen aan de hand van het oproepen van herinneringen; gestimuleerd worden om in interactie te treden met medebewoners, begeleider en zorgboerin;

42 gemotiveerd worden om deel te nemen aan de verschillende activiteiten; aangezet worden om in contact te treden met de verschillende dieren op de boerderij; haar emotioneel welbevinden bevorderen; gestimuleerd worden om de grove motoriek in de onderste ledematen te onderhouden; meer voedsel en vocht consumeren. Volgcliënt 4: D.T. (zie bijkomende bundel, bijlage 4) Personalia: D.T. is 87 jaar oud Problematiek: matige dementie / definitieve pacemaker/ liesbreuk links ADL-functies: o wassen en kleden: gedeeltelijk hulp nodig van derden; o toiletgebeuren: zelfstandig; o maaltijdgebeuren: zelfstandig; o kan zich zelfstandig verplaatsen. Fysiek: o kan zich volledig zelfstandig verplaatsen; o D.T. is hardhorig, draagt een hoorapparaat; o draagt een bril. Interpersoonlijke vaardigheden: o aanvaardt geen hulp van anderen; o neemt graag deel aan activiteiten in de leefgroep. Intrapersoonlijke vaardigheden: o zijn familie betekent zeer veel voor hem; o is graag onafhankelijk van anderen. Cognitief: o score MMSE: 11 /30; o weinig ziekte inzicht; o verward; o gedesoriënteerd in tijd / ruimte/ persoon; o belangrijke gebeurtenissen van uit de leefgroep kan hij de dag zelf of de dag erna nog na vertellen. Interesses: o houdt van de natuur en dieren. Voorgeschiedenis: o was vroeger landbouwer ideaal voor de bezoeken op de zorgboerderij. Specifieke doelstellingen voor volgcliënt 4 Hieronder worden de doelstellingen Client-Centered opgesteld naar de behoeften en wensen van de bewoner en tevens ook gebaseerd op de doelstellingen uit het wetenschappelijk artikel van S. De Bruin en M. Elings. De bewoner kan gedurende het bezoek aan de zorgboerderij zijn cognitief welbevinden bevorderen aan de hand van het oproepen van herinneringen; gestimuleerd worden om in interactie te treden met medebewoners, begeleider en zorgboerin;

43 gemotiveerd worden om deel te nemen aan de verschillende activiteiten; aangezet worden om in contact te treden met de verschillende dieren op de boerderij; zijn emotioneel welbevinden bevorderen; gestimuleerd worden om zijn fysieke conditie te onderhouden; hulp aanvaarden van derden; meer voedsel en vocht consumeren.

44 3 Resultaten van de Qualidem van vier volgcliënten 3.1 Eerste testresultaten Volgcliënt 1: G.C. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,14 B: positief affect ,88 C: negatief affect D: rusteloos gespannen ,33 gedrag E: positief zelfbeeld ,88 F: sociale relaties G: sociaal isolement ,33 H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben ,66 J: overige vragen bedoeld 6 voor verder onderzoek Tabel 3: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 1 (zie bijkomende bundel, bijlage 5) Uit de resultaten van de eerste afname van de Qualidem bij volgcliënt 1, kan afgeleid/ afgelezen worden dat de bewoner voor één subschaal het maximum scoorde, nl. voor zich thuis voelen. Aan de subschalen waarbij de score onder de helft is, wordt er zeker aandacht besteed tijdens de interventies op de zorgboerderij. De subschalen die het minst scoren zijn iets om handen hebben, sociaal isolement, rusteloos gespannen gedrag en positief affect. Volgcliënt 2: S.B. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,90 B: positief affect ,22 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld ,88 F: sociale relaties ,11 G: sociaal isolement ,88 H: zich thuis voelen ,66 I: iets om handen hebben ,66 J: overige vragen bedoeld 6 voor verder onderzoek Tabel 4: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 2 (zie bijkomende bundel, bijlage 7)

45 Bij de afname van de Qualidem bij volgcliënt 2 blijkt dat ze bij twee subschalen een maximum behaalt, nl. bij een negatief affect en rusteloos gespannen gedrag. Andere subschalen scoren boven de helft, enkel de subschaal iets om handen hebben scoort relatief zeer laag. Deze subschaal is een aandachtspunt tijdens de bachelorproef. Volgcliënt 3: M.P. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,95 B: positief affect C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties ,44 G: sociaal isolement ,77 H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben ,66 J: overige vragen bedoeld 9 voor verder onderzoek Tabel 5: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 3 (zie bijkomende bundel, bijlage 9) Bij volgcliënt 3 is uit de afname van de Qualidem gebleken dat ze het maximum van de scores behaalt bij vijf subschalen. De andere subschalen scoren ruim boven de helft en de subschaal iets om handen hebben scoort zeer laag tijdens het afnemen van de test. Gedurende de therapeutische begeleiding wordt belang gehecht aan dit item. Volgcliënt 4: D.T. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,38 B: positief affect ,11 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties G: sociaal isolement H: zich thuis voelen ,67 I: iets om handen hebben J: overige vragen bedoeld 9 voor verder onderzoek Tabel 6: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 4 (zie bijkomende bundel, bijlage 11) Uit de resultaten van de eerste afname van de Qualidem bij volgcliënt 4 blijkt dat er vijf subschalen het maximum scoren. Daarnaast scoren alle subschalen boven de helft maar moet er

46 tijdens het uitwerken van de sessies rekening gehouden worden met drie subschalen, nl. zorgrelatie, positief affect en sociale relaties. 3.2 Tweede testresultaten De tweede afname van de test wordt afgenomen na de bezoeken op de zorgboerderij. Via de testen wordt nagegaan of de bezoeken op de zorgboerderij een meerwaarde bieden voor de ouderen met dementie. De vragenlijst wordt terug in overleg met de hoofdverpleegkundige en de ergotherapeut van de afdeling afgenomen. Eerst en vooral worden de resultaten afzonderlijk gescoord zonder de resultaten van de eerste afname er bij te nemen. Volgcliënt 1: G.C. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,23 B: positief affect ,22 C: negatief affect D: rusteloos gespannen ,78 gedrag E: positief zelfbeeld ,89 F: sociale relaties ,89 G: sociaal isolement H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben ,33 J: overige vragen bedoeld 8 voor verder onderzoek Tabel 7: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 1 (zie bijkomende bundel, bijlage 6) Volgcliënt 2: S.B. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,05 B: positief affect ,22 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties ,78 G: sociaal isolement H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben J: overige vragen bedoeld 8 voor verder onderzoek Tabel 8: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 2 (zie bijkomende bundel, bijlage 8)

47 Volgcliënt 3: M.P. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie B: positief affect C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties ,44 G: sociaal isolement H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben ,67 J: overige vragen bedoeld 9 voor verder onderzoek Tabel 9: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 3 (zie bijkomende bundel, bijlage 10) Volgcliënt 4: D.T. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Score Percentage A: zorgrelatie ,86 B: positief affect ,33 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: Sociale relaties ,67 G: sociaal isolement H: zich thuis voelen I: iets om handen hebben ,33 J: overige vragen bedoeld 9 voor verder onderzoek Tabel 10: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 4 (zie bijkomende bundel, bijlage 12)

48 4 Discussie en conclusie 4.1 Vergelijking en interpretatie van de testresultaten Volgcliënt 1: G.C. Subschaal Aantal Scorebereik Score 1 ste Score 2 de Percentages Percentages vragen afname afname 1 ste afname 2 de afname A: zorgrelatie ,14 95,23 B: positief affect ,88 72,22 C: negatief affect D: rusteloos ,33 77,78 gespannen gedrag E: positief zelfbeeld ,89 88,89 F: sociale relaties ,89 G: sociaal isolement , H: zich thuis voelen I: iets om handen ,66 33,33 hebben J: overige vragen 6 8 bedoeld voor verder onderzoek Tabel 11: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 1 120,00% Volgcliënt 1: G.C. 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Eerst afname Tweede afname Grafiek 1: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 1

49 Besluit Uit de eerste afname van de Qualidem bij volgcliënt G.C. komt er naar voor dat volgende subschalen onder de helft scoorde: rusteloos gespannen gedrag, sociale relaties, sociaal isolement. Dit is te verklaren doordat G.C. zeer opvliegend en kordaat is tegen de bewoners in de leefgroep. Ze maakt vaak ook rusteloze bewegingen. Iedere bewoner die in de leefgroep een verkeerde beweging, handeling of in het verleden haar iets misdaan heeft, wijst G.C. openlijk af. Ze kan moeilijk overweg met kritiek. G.C. zit in de leefgroep samen aan tafel met twee bewoners, van daar is de mogelijkheid er om in sociaal contact te komen met deze bewoners. Door haar roepgedrag en haar gespannen lichaamstaal zijn deze bewoners zeer stil tegen haar en zelfs eerder angstig. Wanneer er iemand niet luistert, maakt ze zich kwaad en begint ze te roepen tot iemand haar hoort. Ook wanneer haar dochter aanwezig is, heeft ze dit roepgedrag. Na de verschillende sessies op de zorgboerderij is er duidelijk een merkbaar verschil tussen de scores van levenskwaliteit in het zorgcentrum en de kwaliteit van leven op een zorgboerderij. G.C. bloeit helemaal open tijdens het herbeleven van het boerderijgebeuren. Er is een heel ander G.C. merkbaar. Het contact met de natuur en de dieren heeft een positieve invloed op GC. Ze doorbreekt haar sociaal isolement. Dit betekent dat ze gedurende het bezoek niet roept, geen contact afwijst met anderen en ook niet wordt afgewezen door anderen. Daarnaast zijn er ook hogere scores voor zorgrelatie, positief affect, negatief affect en rusteloos gespannen gedrag. G.C. geniet van de verschillende bezoeken en is overstelpt met zintuiglijke prikkels gedurende de bezoeken. Ze is heel rustig, geeft geen kritiek op de gang van zaken en ze komt in sociaal contact met de zorgboerin en de ergotherapeuten. G.C. haalt heel wat herinneringen op. Het uitvoeren van taken op de zorgboerderij is beperkt voor G.C. omdat ze rolstoel gebonden is. IJverig helpt ze wel met de zorgboerin voedingswaren maken om te verkopen in de winkel. De bezoeken op de zorgboerderij bieden zeker een meerwaarde voor G.C. (zie bijkomende bundel, bijlage 13) Bereikte doelstellingen: G.C. vertoont tijdens de interventies op de zorgboerderij geen enkele vorm van roepgedrag / stressfactoren; G.C. stimuleert zeker haar cognitief vermogen gedurende de sessies op de zorgboerderij; G.C. komt verschillende malen in interacties met medebewoners, begeleider en zorgboerin; G.C. kan gedurende de sessies gemotiveerd worden om deel te nemen aan de verschillende activiteiten op de zorgboerderij; G.C. komt gedurende de sessies verschillende malen in contact met de dieren, toont geen angst voor verschillende dieren; G.C. haar emotioneel welbevinden wordt bevorderd gedurende de sessies op de zorgboerderij.

50 Volgcliënt 2: S.B. Subschaal Aantal Scorebereik Score 1 ste Score 2 de Percentages Percentages vragen afname afname 1 ste afname 2 de afname A: zorgrelatie ,90 90,05 B: positief affect ,22 72,22 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld , F: sociale relaties ,11 77,78 G: sociaal isolement , H: zich thuis voelen , I: iets om handen ,66 50 hebben J: overige vragen 6 8 bedoeld voor verder onderzoek Tabel 12: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 2 120,00% Volgcliënt 2 : S.B. 100,00% Percentage 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Eerste afname Tweede afname Subschaal Grafiek 2: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 2

51 Besluit Uit de eerste afname van het meetinstrument de Qualidem is gebleken dat S.B. enkel onder de helft scoort voor de subschaal iets om handen hebben. Daarnaast zijn de laagste scores boven de helft zorgrelatie en sociale relaties. S.B. is in de leefgroep een zeer rustige dame, geniet van alledaagse dingen in de leefgroep en legt niet gemakkelijk contact met andere bewoners. Maar ze wordt zelf wel graag aangesproken. S.B. heeft heel wisselvallige dagen, de ene dag kan ze super gelukkig zijn en de andere dag is ze boos om de kleinste dingen. Dit zorgt ervoor dat ze vaak hulp afwijst van anderen, kort van stof is en haar stemming kan zeker niet positief beïnvloed worden. Ze heeft geen bezigheden in de leefgroep maar ze vertelt ook dat ze haar niet verveelt. Wanneer er groepsactiviteiten zijn, kan S.B. mits enige stimulatie en ondersteuning deelnemen aan de activiteit. Door de verschillende interventies op de zorgboerderij proberen we de volgende subschalen positief te beïnvloeden, nl. zorgrelatie, sociale relaties en iets om handen hebben. Na de sessies op de zorgboerderij is er toch enig verschil merkbaar. Er is een stijging van de scores voor de subschalen: zorgrelatie en iets om handen hebben. Tijdens het boerderijgebeuren is S.B. helemaal onder de indruk en ze haalt heel wat herinneringen op. Door ziekte is S.B. maar twee maal mee geweest naar de zorgboerderij. Het koude weer maakt S.B. gedurende het eerste bezoek opstandig. Naast het meenemen van extra dekens naar de boerderij, is het moeilijk voor de begeleiders om hierop in te spelen. Tijdens het tweede boerderijbezoek komt S.B. in contact met de verschillende dieren en dit geeft haar een gevoel van welbevinden. Haar gemoedstoestand is positief. Zelfs na twee sessies hebben de boerderijbezoeken invloed op haar levenskwaliteit. (zie bijkomende bundel, bijlage 13) Bereikte doelstellingen: S.B. kan tijdens het tweede bezoek aan de zorgboerderij gestimuleerd worden om deel te nemen aan de activiteiten; S.B. komt gedurende het tweede bezoek in interactie met de zorgboerin en de begeleiders; S.B. kan tijdens het tweede bezoek gestimuleerd worden om herinneringen op te halen; S.B. kan gestimuleerd worden om tijdens het tweede bezoek in contact te komen met de verschillende dieren op de zorgboerderij, ze toont geen angst voor de verschillende dieren; S.B. haar gemoedstoestand evolueert positief tijdens het tweede bezoek op de zorgboerderij; S.B. haar emotioneel welbevinden kan gedurende de sessie op de zorgboerderij positief beïnvloeden worden, S.B. heeft genoten van de verschillende bezoeken op de zorgboerderij.

52 Volgcliënt: M.P. Subschaal Aantal vragen Scorebereik Scores 1 ste afname Scores 2 de afname Percentages 1 ste afname Percentages 2 de afname A: zorgrelatie , B: positief affect C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties ,44 94,44 G: sociaal isolement , H: Zich thuis voelen I: iets om handen hebben J: overige vragen bedoeld voor verder onderzoek ,66 16, Tabel 13 : Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 3 Percentage 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Volgcliënt 3: M.P. Eerste afname Tweede afname Subschaal Grafiek 3: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 3

53 Besluit: Uit de eerste afname van de Qualidem bij M.P. is er te zien dat er slechts één subschaal onder de helft scoort, nl. iets om handen hebben. De andere subschalen scoren boven de helft en sommige subschalen zelfs maximaal. Eén van de subschalen die het laagste scoort boven de helft is namelijk de subschaal sociaal isolement. Dit is duidelijk te verklaren want M.P. is een stille dame en geniet van alles rondom haar. Ze is graag in sociaal contact met de bewoners aan haar tafel, zelf gaat ze weinig in sociaal contact treden als ze niet wordt aangesproken. In de leefgroep zit M.P. naast haar beste vriendin van vroeger en soms hebben ze een woordwisseling. Wanneer M.P. alleen in de leefgroep zit, geniet ze van de stilte en heeft daar niets om handen waardoor ze laag scoort op de Qualidem voor het desbetreffende onderdeel. Tijdens de interventies op de zorgboerderij richten we de aandacht op de subschalen die iets minder scoren. Na de verschillende sessies op de zorgboerderij is er een duidelijke evolutie merkbaar want in de twee afname van de Qualidem scoren alle subschalen bijna maximaal. Enkel de subschalen sociale relaties en iets om handen hebben scoren hetzelfde als tijdens de eerste afname van de Qualidem. Tijdens de sessies op de zorgboerderij geniet M.P. met volle teugen van het boerderij gebeuren. Ze laat gewillig de dieren uit haar handen eten en is niet bang van de verschillende dieren op de zorgboerderij. M.P. komt veel in sociaal contact maar enkel als ze aangesproken wordt door de zorgboerin / ergotherapeut. Daar M.P. rolstoel gebonden is, voert ze weinig taken uit. Dat vindt ze niet erg en ze ontfermt zich over de kat, die tijdens de bezoeken op haar schoot komt zitten. Toch zijn er geen veranderingen op de grafiek. Dit is te verklaren door het feit dat M.P. gedurende het bezoek enkel rekening houdt met zichzelf en omdat ze ook weinig actief is. Ze vertelt wel over haar herinneringen en geniet van de verschillende bezoeken. (zie bijkomende bundel, bijlage 13) Bereikte doelstellingen: M.P. kan gedurende de verschillende sessies in contact treden met de dieren op de zorgboerderij; M.P. stimuleert haar cognitief welbevinden tijdens het oproepen van herinneringen; M.P. kan gemotiveerd worden om deel te nemen aan de verschillende interventies op de zorgboerderij; M.P. treedt gedurende de verschillende interventies op de zorgboerderij in interactie met medebewoners en zorgboerin; M.P. bevordert haar emotioneel welbevinden gedurende de verschillende sessies op de zorgboerderij en M.P. heeft duidelijk genoten van de verschillende boerderijbezoeken; M.P. kan tijdens de sessies gestimuleerd worden om met enkele dieren in contact te komen.

54 Volgcliënt: D.T Subschaal Aantal vragen Scorebereik Scores 1 ste afname Scores 2 de afname Percentages 1 ste afname Percentages 2 de afname A: zorgrelatie ,38 42,86 B: positief affect ,11 83,33 C: negatief affect D: rusteloos gespannen gedrag E: positief zelfbeeld F: sociale relaties ,67 G: sociaal isolement H: zich thuis voelen , I: iets om handen hebben J: overige vragen bedoeld voor verder onderzoek , Tabel 14: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 4 Percentage 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Volgcliënt 4: D.T. Eerste afname Tweede afname Subschaal Grafiek 4: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt 4

55 Besluit Uit de eerste afname van de Qualidem bij volgcliënt 4 blijkt dat er geen enkele subschaal onder de helft scoort. Heel wat subschalen scoren zelfs het maximum. Toch moet er aandacht zijn voor de subschalen zorgrelatie, positief affect en sociale relaties want deze scoren lager dan de andere subschalen. Dit is duidelijk te verklaren want D.T. is een goed gezinde, stille persoon en gaat graag zijn eigen gang in het zorgcentrum. Hij is niet graag afhankelijk van anderen. Hij doet het liefst alles op zijn eigen manier waardoor hij hulp van anderen niet op prijs stelt. Daarbij heeft D.T. geen positieve uitstraling, hij heeft zelden een glimlach op zijn gezicht en zijn stemming gedurende de dag is niet positief te beïnvloeden. D.T. is iemand die heel in zichzelf gekeerd is en die zich gedeeltelijk afsluit van de omgeving. Hij legt geen spontaan contact met andere bewoners in het zorgcentrum. Tijdens de interventies op de zorgboerderij wordt er rekening gehouden met de verschillende subschalen die minder scoren. Bij de vergelijking van de eerste en tweede afname van de Qualidem bij volgcliënt 4 zijn er enkele stijgingen merkbaar voor de subschalen: positief affect, sociale relaties en zich thuis voelen. Op de boerderij krijgt D.T. de opdracht om sommige taken samen met een andere bewoner uit te voeren en dit lukt aardig. Tijdens de interventies op de zorgboerderij is er een stijging merkbaar op de subschaal Positief affect. D.T. voelt zich goed en functioneert in de vertrouwde belevingswereld. Dit is duidelijk merkbaar aan zijn tevreden uitstraling en zijn goed humeur. Daarnaast is er ook een kleine stijging merkbaar bij de subschaal sociale relaties. Tijdens de bezoeken op de zorgboerderij sluit D.T. zich niet meer af van zijn omgeving. Hij is voortdurend betrokken bij het boerderijgebeuren en helpt waar hij kan. Hij trekt ook vriendschappelijk op met een bewoner die gedurende de interventies op de boerderij meehelpt met het uitvoeren van taken. Bij vergelijking van de scores zien we naast enkele stijgingen ook enkele dalingen namelijk bij de subschalen zorgrelatie en iets om handen hebben. Deze daling is een aanduiding dat D.T. telkens hulp weigert van derden zowel van de ergotherapeut als van de zorgboerin. In het zorgcentrum verricht hij dagelijks ook enkele taken en deze activiteiten voert hij zelfstandig uit zonder de hulp van anderen. Op de zorgboerderij krijgt hij opdrachten aangeboden met de nodige uitleg. Enkele karweien moet hij doen met de hulp van anderen. Tijdens de interventies op de zorgboerderij is D.T. actief en gebruikt de juiste techniek tijdens het werken. Deze vaardigheden heeft D.T. nog altijd in zijn vingers. D.T. fleurt op bij het vertellen van herinneringen. (zie bijkomende bundel, bijlage 13) Bereikte doelstellingen: D.T. haalt heel wat herinneringen op tijdens de interventies op de zorgboerderij; D.T. onderhoudt zijn fysieke conditie tijdens het de verschillende activiteiten; D.T. was telkens gestimuleerd om deel te nemen aan de verschillende opdrachten op de zorgboerderij; D.T. bevordert gedurende de verschillende sessies zijn emotioneel welbevinden; D.T. komt gedurende de interventies op de zorgboerderij in contact met de verschillende dieren

56 4.2 Meetinstrument Qualidem De Qualidem is een bruikbaar meetinstrument om de meerwaarde te meten van ouderen met dementie op een zorgboerderij. Het geeft een duidelijke indicatie van de kwaliteit van leven bij ouderen met dementie boven de 65 jaar. Een gedetailleerde uitleg over het meetinstrument is na te lezen in de handleiding van het Trimbos-Instituut. De vragenlijst van de Qualidem lijkt op zich eenvoudig maar toch neemt de afname per cliënt een klein halfuur in beslag. Samen met het team worden de vragen één voor één grondig besproken en wordt er overlegd waardoor dit toch heel wat tijd vraagt. Zeker wanneer er onzekerheden zijn bij bepaalde vragen is overeenstemming van heel groot belang. De eerste scores van de test zijn genoteerd tijdens de eerste weken van de stage en zijn een duidelijke weergave van de kwaliteit van leven bij de vier volgcliënten. Tijdens de sessies wordt er vooral belang gehecht aan de subschalen die minder scoren gedurende de eerste afname van het meetinstrument. Op basis van deze scores worden de doelstellingen per cliënt vastgelegd met als doel de kwaliteit van leven te verbeteren tijdens de sessies op de zorgboerderijen. Tijdens de activiteiten en begeleiding op de zorgboerderij wordt er zoveel mogelijk rekening gehouden met de behoeften en wensen van de zorgvragers. Ondanks de korte periode van de stage en omdat er weinig evolutie merkbaar is bij ouderen met dementie over een korte tijdsspanne, kies ik ervoor om de tweede testafname uit te voeren na het laatste boerderijbezoek. Op die manier wordt er nagegaan of het vertoeven op de zorgboerderij een meerwaarde biedt aan deze doelgroep. De Qualidem wordt tijdens de stage voor de eerste maal gehanteerd in het zorgcentrum. De reacties van de ergotherapeuten en de verpleegkundigen over het meetinstrument zijn positief. Met dit goed onderbouwde meetinstrument worden de aandachtspunten in de zorg voor ouderen met dementie geregistreerd om vervolgens een doelgerichte therapeutische begeleiding aan te bieden. Toch wil ik aanbevelen om het aantal onderwerpen bij enkele subschalen uit te breiden. Subschalen, waarbij 7 vragen moeten gescoord worden geven een betere en juistere weergave van de verandering in levenskwaliteit dan de subschalen met slechts 3 vragen. Het Trimbos-instituut doet nog verder onderzoek in verband met de subschaal J overige vragen. Naar mijn mening is het aangewezen dat er per subschaal een minimum van 5 à 6 vragen kunnen worden gescoord. In de cijfergegevens van de casestudie is er een duidelijke stijging merkbaar van de waarden bij diverse subschalen. De vooropgestelde doelstellingen per cliënt zijn gedeeltelijk behaald. Hogere scores van de Qualidem betekenen dus een hogere levenskwaliteit bij de bewoners. De bezoeken op de zorgboerderij verbeteren het welbevinden van de ouderen met dementie.

57 4.3 Bevindingen en reacties Tijdens mijn stage wou ik als ergotherapeut iets betekenen voor de doelgroep ouderen met dementie. Ik wou de uitdaging aangaan voor een nieuw project, nl. ouderen met matige dementie begeleiden op een zorgboerderij. De invulling van het concept is wel heel bekend in Nederland. Als ergotherapeut kan je een bijzondere bijdrage leveren tijdens het uitvoeren van de sessies op de zorgboerderij en speel je een grote rol bij het verwezenlijken van het project. Aan de boerderijbezoeken gaat er organisatorisch heel wat werk vooraf. Het is de taak van de ergotherapeut om gegevens in te winnen over de zorgvragers aan de hand van het CPPF, om de wensen en noden te achterhalen, om de mogelijkheden, beperkingen en ook de interesses van de ouderen te registreren. Er wordt gezocht naar een geschikte zorgboerderij. Gedurende het project wordt er verschillende malen overlegd met de zorgboerin over alle facetten van zorgvragers en zorgboerderij. Het is belangrijk dat de familie van de dementerende ouderen op de hoogte is van het uitstappen en dat ze geregeld bevraagd worden over de invloed van de interventies op hun familielid. In een overlegmoment met alle betrokken partijen worden de sessies besproken en geëvalueerd. Als ergotherapeut ben je ook de geschikte personen om het meetinstrument Qualidem af te nemen om de kwaliteit van leven op de zorgboerderij te meten. Ik ben ervan overtuigd dat je als ergotherapeut de hand kan reiken aan dementerende ouderen om hen zorg en ontspanning te geven in de sfeervolle omgeving van een zorgboerderij. De zorgvragers die tijdens mijn stage deelnamen aan de sessies op de zorgboerderij, hebben genoten van het boerderijgebeuren en hebben heel wat herinneringen opgehaald. Het contact met de dieren en de natuur geeft een rustgevende werking. De therapeutische sessies op de zorgboerderij bevorderen zintuiglijke prikkelingen, lokken emoties uit en zijn positieve ervaringen voor de ouderen maar na de bezoeken zijn de herinneringen van de interventies echter vaag. Na een lange zoektocht vond ik twee zorgboerderijen die openstaan voor het proefproject. Door een uitgebreid aanbod van reeds geplande activiteiten in het zorgcentrum Sint-Jozef is het aantal uitstappen naar de zorgboerderij beperkt tijdens de stage. Twee sessies werden gehouden in zorgboerderij Den Overdraght en vijf sessies in zorgboerderij t Fazantenhof. Niet elke zorgboerderij is echter toegankelijk voor ouderen met dementie, dit komt duidelijk aan het licht tijdens de bezoeken. Hieronder worden de verschillen, de positieve en negatieve kenmerken van de twee hoeven toegelicht. Zorgboerderij Den Overdraght is niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Het oneffen terrein is ongemakkelijk en onaangenaam voor de zorgvragers, maar ook voor de begeleiders die de rolstoelen moeten voortduwen. De visie van de zorgboerin is vooral gericht op het werken op de zorgboerderij, nl. arbeidstraining. Dit is totaal niet haalbaar voor ouderen met dementie. De zorgboerin wenst dat de zorgvragers taken uitvoeren tijdens de begeleiding zodat de hoeve rendabel blijft. Het doelpubliek van het zorgcentrum heeft zijn beperkingen. Er zijn weinig tot geen mobiele bewoners die taken kunnen uitvoeren op de zorgboerderij. Op deze zorgboerderij kunnen

58 slechts twee volgcliënten mee per interventie waardoor de observaties beperkt zijn. De zorgboerderij houdt heel veel dieren maar de soorten zijn beperkt tot koeien en schapen. Tijdens de bezoeken op de zorgboerderij schenkt de zorgboerin aandacht aan reminiscentie. Er staan veel oude werktuigen en dit stimuleert de volgcliënten om herinneringen op te halen. Tijdens het slechte weer zorgt de zorgboerin voor een binnen activiteit, nl. het overtrekken van vilt op zeep. Deze bezigheid is wel wat moeilijk voor de ouderen zodanig dat hun medewerking gering is. De zorgvragers zijn wel geboeid door de uitleg over de verschillende soorten schapen en over de verwerking van wol. De zorgboerin heeft me geholpen tijdens mijn zoektocht naar een zorgboerderij. Dankzij haar geloof in mijn bachelorproef is het project er kunnen starten. Zorgboerderij t Fazantenhof is goed toegankelijk. Er zijn veel aanpassingen gedaan voor rolstoelgebruikers, nl. hellingen en aangepaste paden. Deze zorgboerderij heeft een ruim aanbod van verschillende diersoorten, wat zeker boeiend is voor de ouderen. De visie van de zorgboerin is gericht op het herbeleven van het boerderijgebeuren, herinneringen ophalen en eventueel het uitvoeren van taken voor de zorgvragers die dit aankunnen. De klemtoon ligt op therapeutische dagbesteding en is aangepast voor de begeleiding van ouderen. Bij slecht weer kunnen de zorgvragers helpen bij het maken van voedingswaren om te verkopen in de hoevewinkel. De zorgboerderij staat open om meer mensen te ontvangen. Aan de sessies nemen vier volgcliënten deel. Deze boerderij is een voorbeeldboerderij om de doelgroep er te begeleiden. Er is een fijne samenwerking gegroeid met de zorgboerin. Tijdens de stage zijn er zeven interventies doorgegaan in een zorggerichte zorgboerderij, waarbij de nadruk wordt gelegd op therapeutische dagbesteding. Oorspronkelijk was het de bedoeling om gedurende de stageperiode van 12 weken 1 keer per de week langs te gaan op een zorgboerderij. Dit was geen gemakkelijke opgave. Door een uitgebreid aanbod van reeds geplande activiteiten in het zorgcentrum Sint-Jozef is het aantal uitstappen naar de zorgboerderij echter beperkt tijdens de stage. Organisatorisch moet er ook rekening gehouden worden met diverse factoren, nl. de personeelsbezetting op de dienst, de beschikbaarheid van het busje, het weer Door de regen en de herfstkoude zijn enkele boerderijuitstappen niet kunnen doorgaan. De bezoeken duren telkens 2.30u. in de namiddag en dat is voor de doelgroep voldoende. Hieronder worden enkele reacties van de zorgboerinnen genoteerd over de ervaringen wat betreft het ontvangen van de nieuwe gasten op de hoeve. Korte reactie van de zorgboerin van zorgboerderij Den Overdraght : Het is een totaal andere aanpak dan met jongeren. Deze doelgroep voert geen echte taken uit en verricht geen werk. De ouderen moeten wel bij de taken betrokken worden in de vorm van: zie eens die koeien of kijk eens, dat zijn nogal grote bieten. De zorgvragers genieten van het boerderijgebeuren en worden er stil van. Het bezoek aan de hoeve is voor hen echt wel een hele belevenis.

59 Tevens kan de vraag gesteld worden wie er het meest genoten heeft van de boerderijmomenten, de zorgvrager of de begeleider (zoals in het liedje wie laat wie nu uit, over het uitlaten van de hond maar begrijp me wel niet verkeerd, hé). Naar vergoeding toe is de bijdrage vanuit Groene Zorg echt niet voldoende, tenzij dit kan opgelost worden met de hulp van vrijwilligers, die zelfstandig de dementerenden begeleiden, zodat de taak van de zorgboer zich beperkt tot het klaarzetten en uitleggen van de taak. Korte reactie van de zorgboerin van zorgboerderij t Fazantenhof : Voor het eerste bezoek rijzen er heel wat vragen: Hoe dement zijn die mensen?, Zijn deze mensen rolstoel gebonden?, Hoe zullen zij reageren?., dus is er wel een onwennig gevoel maar het benieuwd zijn, overwint dat. Het eerste bezoek is natuurlijk het meest vermoeiende en eist het meest energie, niettemin is het wel de moeite waard. Het is toch verbazend dat personen met dementie nog weten welke taken en activiteiten hen te wachten staan op de hoeve. Via een vorm van reminiscentie kunnen heel wat herinneringen opgehaald worden en kunnen er taken waarmee ze vroeger vertrouwd waren, worden uitgevoerd. Er zijn geen negatieve ervaringen rond de bezoeken op de zorgboerderij, het was wel verrijkend om deze doelgroep te begeleiden. Ook een reactie van de stagementor van het zorgcentrum: Wij staan positief ten opzichte van de bezoeken aan de zorgboerderij. We zien de impact die de bezoeken op de bewoners hebben, ook al weten ze achteraf soms niet meer waar ze geweest zijn of wat ze daar gedaan hebben. De bewoners komen meestal met een voldaan gevoel terug naar het zorgcentrum. Van de bezoeken zelf genieten de bewoners ook. Bij de bewoners die in een vroeg stadium van dementie verkeren, zien we ook dat ze uitkijken naar het bezoek en dat ze nadien ook nog kunnen/proberen te vertellen wat ze gezien of gedaan hebben. De zorgboerin en zorgboer van de zorgboerderijen staan ook open voor de bewoners. Dit is op zich een heel belangrijk aspect van het bezoek, omdat de bewoners erg gevoelig zijn voor de manier waarop vreemden hen benaderen. Voor de bewoners is het ingrijpend wat de zorgboer/boerin voor hen zijn tijdens de eerste bezoeken. Op de beide zorgboerderijen zijn we goed ontvangen geweest. Tijdens de stage zijn we steeds met twee begeleiders naar de zorgboerderij geweest (een ergotherapeut en de stagiair). Om de bezoeken in de toekomst verder te zetten zullen we de hulp van vrijwilligers moeten inroepen om de rolstoelafhankelijke bewoners te duwen. De vrijwilligers zijn echter niet altijd van de jongste en het duwen moet voor hen haalbaar zijn. Een laatste bedenking die ik nog heb, is de financiële kant,... Voor het zorgcentrum is er voor deze bezoeken geen probleem want deze zijn gratis voor het zorgcentrum. De zorgboerderij zelf krijgt van de Vlaamse overheid echter maar een kleine forfaitaire vergoeding voor de namiddag. De zorgboeren investeren toch veel tijd

60 voor de zorgvragers tijdens de bezoeken en wat de bewoners nog kunnen bijdragen in de dagelijkse werking op de boerderij is eerder beperkt. Zelf kijk ik met een tevreden gevoel terug op de boerderijbezoeken. Ik ben zelf niet zo vertrouwd met de boerenstiel, dus veel was nieuw voor mij. Ik zag ook dat de bewoners veel zaken herkenden van vroeger en dat ze ook verwondering toonden voor sommige vernieuwingen die er nu gelden op de boerderij. De bewoners kregen ook de ruimte om zelf dingen te vertellen en vooral om zelf dingen te doen. Bewoners met veel energie konden deze ook uitgebreid kwijt op de zorgboerderij. 4.4 Algemene conclusie Op basis van de resultaten van het praktijkonderzoek en van het literatuuronderzoek wil ik een antwoord formuleren op mijn onderzoeksvraag: Bieden zorgboerderijen een meerwaarde voor ouderen met dementie. Op de zorgboerderijen kan verantwoorde zorg en begeleiding aangeboden worden die tegemoet komt aan de wensen en noden van deze doelgroep zodat de kwaliteit van leven bevorderd wordt. De levenskwaliteit van ouderen met matige dementie kan geoptimaliseerd worden door interventies op de zorgboerderijen. De zorgboerderijen bieden een meerwaarde omdat volgende doelstellingen er kunnen gerealiseerd worden bij deze zorgvragers: - uitlokken van emoties; - bieden van geluksmomenten; - activeren van sensomotoriek; - stimuleren om te bewegen; - vermeerderen van sociale contacten; - verbeteren van voedselconsumptie en vochtinname; - aanbieden van vertrouwde belevingswereld (bij mensen met landbouwachtergrond); - verruimen van de leefomgeving; - in contact brengen met natuur en dieren; - geven van een gevarieerd aanbod aan activiteiten. Dus kan er besloten worden dat zorgboerderijen effectief een meerwaarde bieden aan de kwaliteit van leven bij de ouderen met dementie. Jammer genoeg zijn de zorgboer/ zorgboerin weinig vergoed voor de begeleiding en voor het aanbieden van hun infrastructuur. Ongeacht hoeveel zorgvragers naar de therapeutische dagbesteding op zorgboerderij komen, krijgen de zorgboeren slechts 20 euro voor een halve dag. Dit is heel weinig voor het werk en de energie die ze investeren in de zorgvragers. De doelgroep

61 ouderen met dementie kunnen maar heel beperkt deelnemen aan de arbeidsintensieve taken op de boerderij. Hun bijdrage is weinig lonend. Dit verklaart ook dat de ouderen en ouderen met dementie geen gekende doelgroep zijn voor de zorgboerderijen in Vlaanderen. In Nederland zijn de subsidies stukken hoger. De zorgboeren verdienen 60 à 65 euro voor de begeleiding van één zorgvrager, ongeacht van welke doelgroep. Het financiële aspect zal uiteraard een knelpunt zijn om het concept ouderen met dementie op een zorgboerderij vorm te geven. 4.5 Naar de toekomst toe Het proefproject wordt na mijn stage zeker voortgezet door de ergotherapeuten van zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke. Natuurlijk wordt er uitgekeken naar de lente en zomer, een aangenamere periode voor de boerderijbezoeken. Zowel de bewoners als het personeel en de directie van het zorgcentrum hebben een positieve visie over de begeleiding op de zorgboerderijen. Naar haalbaarheid toe is het belangrijk dat er voldoende personeel op de dienst staat zodat er tijdens de uitstappen ook opvang voor de andere bewoners gewaarborgd is. Eventueel kunnen er vrijwilligers ingeschakeld worden om met de ergotherapeut mee te gaan naar de zorgboerderij voor de begeleiding van de rolstoelgebruikers. In het drukke activiteitenprogramma zullen er zeker boerderijbezoeken ingepland worden. Wanneer de bezoeken op de zorgboerderij niet meer haalbaar zijn, kan er ook worden gewerkt met AAA, nl. Animal Assisted Activity. Hierbij worden er dieren binnengebracht in het zorgcentrum. De spontane contacten met de dieren kunnen positieve ervaringen ontwikkelen bij de ouderen en hun welbevinden in het zorgcentrum versterken. Hopelijk kan mijn persoonlijk werk inspirerend werken voor ergotherapeuten, woonzorgcentra, zorgboerinnen, zorgboeren, Steunpunt Groene Zorg, om samen het concept ouderen met dementie op zorgboerderijen uit te bouwen in Vlaanderen. Het leven op de boerderij kleurt de kwaliteit van het leven van de ouderen met dementie.

62 LIJST MET FIGUREN, TABELLEN en GRAFIEKEN Lijst met figuren Figuur 1: Evolutie aantal zorgboerderijen in Vlaanderen. (Jaarverslag, 2012) Figuur 2: Evolutie aantal zorgboerderijen in Vlaanderen. (Jaarverslag, 2012) Figuur 3: Spreiding van de zorgboerderijen over de Vlaamse provincies. (Jaarverslag, 2012) Figuur 4: CMOP- E model Figuur 5: Zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke Figuur 6: Zorgboerderij Den Overdraght Figuur 7: Zorgboerderij t Fazantenhof Lijst met tabellen Tabel 1: Evolutie van aantal zorgboerderij met de verschillende doelgroepen door heen de jaren. 13 Tabel 2: SWOT-analyse Steunpunt Groene zorg in functie van de zorgboerderij. (Evaluatierapport Steunpunt Groene Zorg, ) Tabel 3: Eerste testafname Qualidem volgcliënt Tabel 4: Eerste testafname Qualidem volgcliënt Tabel 5: Eerste testafname Qualidem volgcliënt Tabel 6: Eerste testafname Qualidem volgcliënt Tabel 7: Tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 8: Tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 9: Tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 10: Tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 11: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 12: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 13 : Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Tabel 14: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Lijst met grafieken Grafiek 1: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Grafiek 2: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Grafiek 3: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt Grafiek 4: Vergelijking eerste en tweede testafname Qualidem volgcliënt

63 REFERENTIELIJST Boeken Abrahams, J. (2009). Respectvol omgaan met personen met dementie: een praktijkgids voor de zorgsector. Leuven: Acco. Cuyvers, G. (2009). Psychopathologie. Mechelen: Plantyn nv. De Coninck, L. (2008). Ergotherapie in de gerontologie: Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. Leuven: Acco. Kinéban, A. & le Granse, M. (2006). Grondslagen van de ergotherapie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. Pollefliet, L. (2012, vijfde druk). Schrijven: van verslag tot eindwerk: Do s en dont s. Gent: Academia Press. Termaat, G. (2010). De zorgboerderij: over de chemie tussen landbouw en zorg. Nederland: Roodbond Publishers B.V. Verhaest, P. (2008). Basisinformatie dementie. Antwerpen: Expertisecentrum Dementie Vlaanderen vzw. Wetenschappelijke artikels De Bruin, S., Oosting, S., Kuin, Y., Hoefnagels, E., H.Blauw, Y., De Groot, L. & Schols, J.(2009) Green Care Farms Promote Activity Among Elderly People With Dementia. The Netherlands: Wageningen University. pp De Bruin, S., Oosting, S., Tobi, H., Enders-Slegers, M.J., Van der Zijpp, A. & Schols, J. (2011) Comparing day care at green care farms and at regular day care facilities with regard to their effects on functional performance of community dwelling older people with dementia. Dementia. Pp De Bruin, S., Oosting, S., Van Der Zijpp, A., Enders-Slegers, M.J. & Schols, J. (2010). The concept of green care farms for older people with dementia: An integrative framework. Dementia. De Bruin, S.,( 2010, augustus). Met ouderen de boer op! Het effect van zorgboerderijen op mensen met dementie. Denkbeeld, pp Elings, M. (2011, juni). Effecten van zorglandbouw: wetenschappelijk onderzoek naar de meerwaarde van zorgboerderijen voor cliënten. Plant Research International, Wageningen UR, pp Hamer, T. (2003). Belevingsgerichte zorg in de praktijk: gewoon doen! Tijdschrift voor Verpleeghuisgeneeskunde, pp

64 Hassink, J. (2003). De bodem onder de zorgboerderij: Naar een onderbouwing van de heilzame eigenschappen van een zorgboerderij. Handboek Dagbesteding, pp Hassink. J. (2005, januari). Zorgboerderijen als gezond alternatief. Maandblad Geestelijke volksgezondheid, pp Maertens, G., & Speecke, W. ( 2002, juni). De haalbaarheid van zorgboerderijen in Vlaanderen. De sleutel, pp Digitale werken zonder auteur Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de toekenning van subsidies voor de zorg en activering van zorgvragers op land- of tuinbouwbedrijven met toepassing van het Vlaams Programma voor Plattelandsontwikkeling. (2005). Geraadpleegd op 5 augustus 2013 via Jaarverslag. (2012). Jaarverslag 2012 Steunpunt Groene Zorg vzw. Geraadpleegd op 12 juli 2013 via Kwaliteitsgids Steunpunt Groene Zorg. (2007). Geraadpleegd op 23 juli 2013 via Landbouw & zorg. (2007). Geraadpleegd op 12 augustus 2013 via Vlaamse Overheid voor Landbouw & Visserij. (2013). Geraadpleegd op 26 juli 2013 via Dementieplan Vlaanderen. ( ). Geraadpleegd op 26 augustus 2013 via en-gezondheid.be/uploadedfiles/nlsite_v2/nieuws/2011/dementieplan%20vlaanderen% %20(pdf).pdf Digitaal werk met auteur Ettema, T., De lange, J., Dröes, R.M., Mellenbergh, D. & Ribbe, M. (2005) Handleiding Qualidem: een meetinstrument kwaliteit van leven bij mensen met dementie in verpleeg- en verzorgingshuizen, versie 1. Trimbos- Instituut Utrecht. Eindwerken Deramoudt, M. (2007) Ergo in overall: mijn onderzoek naar de meerwaarde van een ergotherapeut op een Kooise Zorgboerderij Camping. Bachelorproef, Hogeschool Weste-Vlaanderen, Departement RDR. Vercruyssen, W. (2007) Zorgboerderijen: Een vernieuwend concept in het streven naar de rehabilitatie van chronisch psychiatrische patiënten. Bachelorproef, Universiteit Gent.

65 LIJST VAN BIJLAGEN Lijst met bijlagen binnen het eindwerk Bijlage 1: Voorstelling van de stageplaats Bijlage 2: Voorstelling van zorgboerderij Den Overdraght Bijlage 3: Voorstelling van zorgboerderij t Fazantenhof Bijlage 4: Blanco formulier zorgboerderijovereenkomst Bijlage 5: Foto s van de bezoeken aan de zorgboerderij Bijlage 6: Tabel fasen van dementie Bijlage 7: Informatie Nederlandse zorgboerderijen Lijst met bijlage in de bijkomende bundel Bijlage 1: CMOP-E volgcliënt 1 Bijlage 2: CMOP-E volgcliënt 2 Bijlage 3: CMOP- E volgcliënt 3 Bijlage 4: CMOP- E volgcliënt 4 Bijlage 5: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 1 Bijlage 6: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 1 Bijlage 7: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 2 Bijlage 8: Tweede testafname Qualidem - volgcliënt 2 Bijlage 9: Eerste testafname Qualidem volgcliënt 3 Bijlage 10: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 3 Bijlage 11: Eerst testafname Qualidem volgcliënt 4 Bijlage 12: Tweede testafname Qualidem volgcliënt 4 Bijlage 13: Observaties tijdens de verschillende bezoeken op de zorgboerderij

66 BIJLAGEN Bijlage 1: Voorstelling stageplaats zorgcentrum Sint-Jozef te Zonnebeke De bachelorproefstage wordt uitgevoerd in het zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke. Zorgcentrum Sint-Jozef is gelegen in de dorpskern van Zonnebeke, recht tegenover het postkantoor. Het complex is enkele jaren geleden helemaal vernieuwd met een aantal serviceflats voor het zorgcentrum erbij. Nu, in 2013, bouwen ze een dagverzorgingscentrum met daarboven een aantal serviceflats; het geheel sluit aan bij het zorgcentrum. Het zorgcentrum bezit 90 eenpersoonskamers verdeeld over de 2 afdelingen. Daarnaast zijn er nog 4 tweepersoonskamers en 3 eenpersoonskamers voor bewoners in kortverblijf. Buiten het zorgcentrum zijn er nog 31 serviceflats, 10 serviceflats in de Zonnebeek en 21 serviceflats in de Gezelle. In het zorgcentrum zijn er ruimtes aanwezig waar mensen elkaar kunnen ontmoeten om gezellig bij te praten zoals in de cafetaria, leefruimtes, kapsalon, zithoekjes, kapel, In het zorgcentrum is er een gevarieerd aanbod aan activiteiten, zowel binnenshuis als buitenshuis. De activiteiten worden verzorgd door een sterk team. Het team bestaat uit kinesisten, ergotherapeuten en animators. Deze mensen staan gedurende de dag klaar voor al de bewoners en zorgen telkens voor vernieuwende activiteiten. Een team van een 90-tal personeelsleden en 40-tal vrijwilligers is dag in dag uit bezig om de bewoners goede zorg te geven met oog op kwaliteit. De eerste stap zetten naar een zorgcentrum is niet altijd zo evident, dat hangt af van bewoner tot bewoner. Daarom staat het team in om de bewoners een warme en betrokken zorg aan te bieden met extra aandacht voor een sfeervol woon- en leefklimaat. De bewoners mogen hun kamer naar eigen wil inrichten, meestal gebeurt dit aan de hand van spullen die voor hen heel waardevol zijn. De bewoners en familieleden worden steeds begeleid tijdens het nemen van deze belangrijke beslissing. Opdracht verklaring Het zorgcentrum wil aan alle eisen voldoen om de bewoner een goede thuis vervangende omgeving aan te bieden, voor bewoners die niet meer langer zelfstandig thuis kunnen wonen omwille van fysieke of psychische redenen. Er wordt geen rekening gehouden met de afkomst, godsdienst, politieke opvatting. Iedere persoon is uniek en wordt aanvaard zoals hij/zij is en is vrij om te komen naar het zorgcentrum. Het is belangrijk dat er wordt geluisterd naar de wensen en de behoeften van de bewoner, zo kan men alles afstemmen op de bewoner zelf zoals individuele momenten, aromabad, groepsactiviteiten. Naast twee open afdelingen is er ook een gesloten afdeling voor personen

67 met dementie. Er wordt geprobeerd om deze mensen een warme thuis, aandacht en comfort te bieden en daarbij wordt ook een zinvolle dagbesteding en belevingsgerichte begeleiding aangereikt. Zorgcentrum Sint-Jozef is een open zorgcentrum waar ruimte is voor inspraak en overleg. Er wordt steeds aandacht besteed en eraan gewerkt om van het zorgcentrum een thuis te maken voor alle bewoners die er wonen en werken. Figuur 5: Zorgcentrum Sint-Jozef Zonnebeke

68 Bijlage 2: Voorstelling van zorgboerderij Den Overdraght Zorgboerderij Den Overdraght is landelijk gelegen tussen Woesten en Poperinge. De zorgboerderij wordt uitgebaat door Filip en Ann Louwagie Decrock. Beiden staan in voor de dagelijkse verzorging van de dieren en het begeleiden van mensen op hun zorgboerderij. Het koppel heeft 3 kinderen die naast het studeren soms helpen op de boerderij. De zorgboerderij wordt meestal gebruikt als kijk- en doeboerderij voor schoolgroepen. Daarnaast geeft Ann ook een aantal workshops over wol, dit zowel voor volwassenen als voor kinderen. De zorgboerderij wordt ook gebruikt voor jongeren die een burn-out hebben en die enkele dagen het reilen en zeilen op de boerderij willen beleven en meewerken. Naast kinderen en jongeren hebben de zorgboeren nog geen andere doelgroepen begeleid. De boerderij bestaat al sinds 1850, het was toen al een grootschalig modern landbouwbedrijf. In 1995 kregen Filip en Ann de kans om deze zorgboerderij over te nemen. De boerderij was een gemengd landbouwbedrijf met melkvee, jongvee, fokvarkens, vleesvarkens met bijhorende weideen akkerland. Om de weides beter te onderhouden koos Filip om verschillende rassen van schapen te houden; dit bracht twee voordelen met zich mee zowel voor de weiden als voor de hobby van Ann. Ann volgde tijdens haar schoolcarrière de opleiding kleding en dat leidde via haar workshops tot het creatief omspringen met wol. Op de kijk- en doeboerderij worden de bezoekers ontvangen om het boerderijleven te leren kennen, om kennis te maken met speciale en zeldzame schapen en om bij te leren over de verwerking van wol. Figuur 6: Zorgboerderij Den Overdraght

69 Bijlage 3: Voorstelling van zorgboerderij t Fazantenhof" Zorgboerderij t Fazantenhof is gelegen in Houthulst nabij Langemark. De zorgboerderij wordt uitgebaat door Hilde Desmet en Rik Latré. Samen hebben ze 6 kinderen die naast het studeren ook instaan voor het gebeuren op de boerderij. Het zorgboerderijconcept wordt vooral opgenomen door Hilde en haar man Rik zorgt voor de dieren. Naast het opvangen van groepen heeft Hilde haar hoevewinkel. Dagelijks worden er verse producten gemaakt voor haar winkel en ook om te verkopen op de markt. Er is een aanbod van vanillepudding, plattekaastaart, pannenkoeken, hoeveijs. De zorgboerderij is een gespecialiseerd melkveebedrijf en bestaat al 100 jaar. Rik Latré is de 4 de generatie op de boerderij, samen met zijn vrouw Hilde hebben ze hun handen vol op de boerderij. Het landbouwbedrijf heeft 85 melkkoeien en 50 stuks jongvee en het bedrijf bestaat uit 50 hectare land dat bedoeld is voor de productie van ruwvoeder voor de dieren op de boerderij. Daarnaast hebben ze nog 2 hectare land die bedoeld is voor eigen kweek of voor de verkoop aan particulieren. Hilde stelt haar boerderij als zorgboerderij open voor bezoeken van klassen, volwassenen, jongeren met een beperking en jongeren met een burn-out. Het is de bedoeling dat de bezoekers een handje helpen. Er is mogelijkheid tot de dieren voederen, stallen uitmesten, melkverwerking, maken van producten voor de verkoop in de winkel, De agenda van Hilde is steeds vol geboekt. Het is dan ook noodzakelijk dat er tijdig een afspraak wordt gemaakt met haar om een bezoek te brengen aan haar zorgboerderij. Figuur 7: Zorgboerderij t Fazantenhof

70 Bijlage 4: Blanco formulier zorgboerderijovereenkomst

71

72

73 Bijlage 5: Foto s van de bezoeken aan de zorgboerderijen

74

75 Bijlage 6: Tabellen: fasen dementie

76

77

78 Bijlage 7: informatie Nederlandse zorgboerderijen Zorgboerderij t Paradijs Zorgboerderij t Paradijs is gelegen in een bosrijke omgeving in Barneveld Op de boerderij is er opvang voor 8 jongeren met een burn-out, met een verstandelijke handicap of jongeren die uit school gezet zijn. Daarnaast biedt de zorgboerderij nog opvang voor 12 tot 15 ouderen met matige dementie, lichte dementie en jongdementie en bieden ze ook nog opvang voor 30+ ers. Op de zorgboerderij zijn er heel wat dieren aanwezig: paarden, biokippen, sierkippen, angorageiten, koeien, De ouderen komen vooral voor zinvolle dagbesteding en om het leven op de boerderij te herleven. In België is dit te vergelijken met een dagverzorgingscentrum. In Nederland krijgt iedere pensioengerechtigde van de overheid nog een toelage bovenop hun pensioen. Bij de ene is dit meer dan bij de andere want dit is afhankelijk van hoeveel ze gewerkt hebben. Deze toelage kunnen ze dan gebruiken om naar een zorgboerderij te gaan. De zorgvrager moet per dag 60 euro betalen aan de zorgboer. Op de zorgboerderij zijn er geen ergotherapeuten werkzaam, enkel een maatschappelijk werkster en een verpleegkundige. De andere begeleiders zijn vrijwilligers. De zorgboerderij is opgestart in 2006 en was vroeger een melkveebedrijf. Intussen is het heel wat veranderd en is het geëvolueerd naar een tuinbouwbedrijf en melkveebedrijf. Een sponsor financierde de uitbouw van de hoeve tot een zorgboerderij. De dagactiviteiten zijn gezellig koffiekletsen, dieren voederen, helpen in de tuin, wandelen in het bos, breien, gezelschapsspelen, aardappelen schillen, eten maken,.. De zorgvragers kunnen vrij kiezen welke activiteit ze willen uitvoeren. Zorgboerderij t Paradijs staat niet in voor het vervoer van de cliënten naar de zorgboerderij, hiervoor rekenen ze op vrijwilligers. Alle cliënten zijn na een dag op de zorgboerderij zeer tevreden en evolueren positief. Door de zintuiglijke prikkels zijn ze moe en voldaan na een dag op de zorgboerderij. Een gigantische cliëntgerichte zorgboerderij met zeer veel mogelijkheden.