Haalbaarheidsonderzoek supersnel breedband in het Land van Cuijk

Transcriptie

1 Haalbaarheidsonderzoek supersnel breedband in het Land van Cuijk Een onderzoek naar de haalbaarheid in de gemeenten Cuijk, Grave en Mill & St. Hubert 1

2 Datum: 12 september 2014 Opdrachtgevers: Gemeente Cuijk Gemeente Grave Gemeente Mill & St. Hubert Opgesteld door: Arjan Eising Paul Kempen Henk van der Wal ERM Kempen Consultancy BV Wequip BV 2

3 Inhoudsopgave: Samenvatting Inleiding Voorgeschiedenis Land van Cuijk Bestuurlijke besluitvorming CGM Haalbaarheidsonderzoek in het kort Scope Vraagstelling Aanpak Resultaat Ontwikkelingen en behoefte naar supersnel breedband Ontwikkeling van breedbandinfrastructuur in de wereld en de EU Rol Nederlandse overheid bij de ontwikkeling van supersnel breedband Marktontwikkelingen supersnel breedband op basis van glasvezel Huidige situatie breedband in het Land van Cuijk Te verwachten knelpunten voor inwoners Situatie voor ondernemers in het Land van Cuijk Het belang voor maatschappelijke organisaties Behoeftepeiling inwoners Cuijk Grave Mill Behoeftepeiling bedrijven Het beleid van de kabelexploitanten Conclusie ontwikkelingsbehoefte breedband in het Land van Cuijk Technische oplossingen Draadloze technieken Draadloze technieken versus Glasvezel Conclusie technische mogelijkheden

4 5 Ontwerp netwerk, scenario s Scenario s Pre-engineering Ontwerpkaart Ringstructuur Cuijk Grave en Mill Aanwezigheid en beschikbaarheid van bestaande infrastructuur Exploitatie van het netwerk Marktconforme tarieven 3-in-1 pakketten voor berekening opbrengsten Samenvatting investering en exploitatie van de verschillende scenario's Parameters Exploitatieopzet en resultaten per gemeente: Financiering Banken : Provincie Noord Brabant: De Gemeente als financier: Particuliere investeerders Risico s Risicoanalyse Risico s voor de gemeenten Strategie risicovermindering gemeente Organisatie Keuze en advies organisatiemodel Investeerders Schema organisatievorm: Hieronder is deze structuur schematisch weergegeven: Conclusies en aanbevelingen uit het onderzoek Bijlagen: Bijlage 1 Enquêteformulier Bijage 2 Artikel website Kassa.vara.nl dd 3 mei 2014: Bijlage 3 Overzicht gesprekken en presentaties in de gemeenschap

5 5

6 Samenvatting Dit rapport bevat de uitkomsten van het haalbaarheidsonderzoek naar een nieuwe supersnelle breedband infrastructuur binnen de gemeenten Cuijk, Grave en Mill & St. Hubert, (CGM). Aanleiding is de opgave die de 5 gemeenten in het Land van Cuijk hebben vastgelegd in de Strategische visie Land van Cuijk. Hierin is versterking van de breedbandinfrastructuur benoemd als actie onder Thema 3 Versterken van de vestigingsvoorwaarden. In het uitvoeringsprogramma van eind 2013 is het verkennen van een Breedbandnetwerk Land van Cuijk benoemd als actie voor Eind 2013 is vanuit de drie CGM gemeenten opdracht verstrekt voor dit haalbaarheidsonderzoek. In het Plan van aanpak is de doelstelling overgenomen uit de Strategische visie: Doelstelling is een netwerk met 100% dekking van alle huishoudens, bedrijven en instellingen in zowel de kernen en buitengebieden van het Land van Cuijk. Dit tegen een aantrekkelijk marktconforme prijs. Conclusie van het onderzoek is dat de aanleg en exploitatie van een nieuw gebiedsdekkend netwerk technisch en economisch haalbaar is. Volledige verglazing van het netwerk is de beste optie, daarbij is het gezamenlijk verglazen van de kernen en buitengebieden de beste keuze. Advies ten aanzien van het vervolg: Ga verder met de vraagbundeling en uitdetailleren van het netwerk, op basis van het scenario 1, volledig verglazen; Maak als gemeente een keuze voor een borgstelling ofwel zelf financieren Probeer in het Land van Cuijk alle gemeenten gelijk op te laten trekken in de vervolgfase, zodat er één coöperatie gevormd kan worden, die het netwerk exploiteert. Conclusie vanuit de gehouden enquête en diverse gesprekken met belangengroepen binnen de CGM gemeenten is dat er voldoende animo en behoefte bestaat om een netwerk te bouwen voor supersnel internet. Met name in de buitengebieden is veel onvrede over de huidige situatie maar ook in de kernen zijn er bewoners die meer bandbreedte en mogelijkheden willen. Er is met verschillende wijk en dorpsraden gesproken en overwegend wil men graag mee doen aan een initiatief voor en door de gemeenschap. Dit leeft meer in de kleine kernen dan in de grote centra. Uit de enquête komt naar verder voren dat als gestart wordt met de vraagbundeling het mogelijk moet zijn om 40% van de aansluitingen in de kernen te contracteren en 70% van de mensen in het buitengebied en op de bedrijventerreinen. Vanuit andere initiatieven is ook helder dat hier een zeer intensieve promotiecampagne voor nodig is. Kijkend naar verschillende technieken is glasvezel de techniek om zowel de kernen als buitengebieden te ontsluiten. Draadloze technieken zijn relatief goedkoop, maar nog niet geschikt om voor een groot aantal aansluitingen een hoge verbindingssnelheid te leveren. Zendmasten moeten daarnaast ook weer worden aangesloten op een glasvezelnet. Zeker op de langere termijn is het zeker rendabel om meteen voor glasvezel te kiezen tot in de woning. De techniek van aanleg van glasvezel wordt steeds verder geoptimaliseerd en is nog niet uitontwikkeld. TKF heeft een pre ontwerp gemaakt voor de CGM gemeenten. Op basis van deze structuur is er een kostprijs begroot per aansluiting. 6

7 De kostprijs, per aansluiting bedraagt: 905,- per aansluiting in de kern 2105,- per aansluiting in het buitengebied 2909,- per aansluiting op het industrieterrein Om per gemeente een besluit te kunnen nemen over de haalbaarheid is per gemeente een tweetal scenario s doorgerekend. Scenario 1 ontsluiting van de gehele gemeente, dus kernen buitengebieden en bedrijventerreinen. Scenario 2 ontsluiting van het buitengebied en de bedrijventerreinen. In scenario 1 wordt er uitgegaan van één prijsniveau van 53,95 per maand voor een 150 Mbps snelheid up en down. Buitengebieden en Bedrijven betalen daarnaast 495,- aansluitbijdrage. In scenario 2 wordt een prijsniveau aangehouden van 75,- per maand en een éénmalige bijdrage van 750,- Bij het tweede scenario zijn er nadien nog twee mogelijkheden: Het initiatief wordt nadien verder uitgebreid naar de kern Een marktpartij zoals Ziggo of Reggefiber/KPN neemt haar aandeel en verglaast haar abonnees in de kern alsnog, (onder dreiging van verlies van klanten). Uit de gesprekken met deze partijen is duidelijk geworden dat zij op korte termijn binnen de CGM gemeente geen plannen hebben om op gemeenteschaal te gaan verglazen. Recentelijk heeft KPN meerderheidsaandeelhouder van Reggefiber (grootste uitvoerder van glasvezelnetten in Nederland), uitgesproken dat zij zich zal focussen op verdere optimalisatie van haar kopernet in plaats van in te zetten op glasvezel. Tijdelijk zal dit toereikend kunnen zijn echter op middellange termijn zeker niet. Met name in de spitstijden ontstaan nu reeds problemen met de verbindingssnelheid. Theoretisch weergegeven datasnelheden worden vaak niet gehaald. Uit de exploitatieberekeningen per verschillende gemeente blijkt dat met name voor het scenario 1 goede cijfers te halen zijn. De terugverdientijden per gemeente zijn: Cuijk 13 jaar Grave 14 jaar Mill & St. Hubert 16 jaar CGM gemeenten gezamenlijk: 12 jaar Binnen deze periode is het gehele netwerk terugverdiend. Scenario s 2 leveren op termijn ook goede cijfers maar zijn minder bestand tegen risico s van dalende abonnementen en prijsdruk. Het voordeel bij scenario 2 is wel dat er minder omvangrijke risico s gelopen worden. Als dit project slaagt zou nadien bekeken kunnen worden hoe de kernen kunnen worden benaderd. Een gezamenlijke exploitatie van CGM gemeenten is financieel het meest aantrekkelijk, vooral ook omdat er met één ringstructuur gewerkt kan worden. Door het grote aantal abonnees is er meer weerstand tegen prijsdruk, veroorzaakt door concurrentie en verlies van abonnees (churn). Er zijn een aantal banken die ervaring hebben met het financieren van dit soort initiatieven. Zij hebben aangegeven ook geïnteresseerd te zijn in dit initiatief mits er een borgstelling van de gemeente 7

8 komt. Daarbij wordt ook gekeken naar het weerstandsvermogen van de exploitatie, zoals tegenvallende prijsontwikkelingen en terugval in deelnamepercentage. Een coöperatie is zeer geschikt voor het beoogde doel om vanuit de gemeenschap een dergelijk netwerk op de te bouwen en te exploiteren. Dit creëert een wij gevoel dat noodzakelijk is om de doelstelling te halen. Daarboven zou een BV of stichting geplaatst kunnen worden die het eigendom heeft. De gemeente kan kiezen om hier in deel te nemen. De gemeente speelt een belangrijke rol, de regio Land van Cuijk zou dit initiatief nog beter kunnen laten slagen. Wanneer dit initiatief Land van Cuijk breed wordt aangevlogen is de slagingskans en het synergie-effect nog groter. Deze studie is voor de drie CGM gemeenten opgezet, in Boxmeer wordt deze studie op vrijwel gelijke wijze uitgevoerd. De laatste maanden zijn in goed overleg met Boxmeer de uitgangspunten afgestemd. In Sint Anthonis is de intentie om een soortgelijk traject te starten om op korte termijn gelijk te gaan optrekken. Daarmee is een netwerk voor het hele Land van Cuijk een stap dichterbij. 8

9 1 Inleiding 1.1 Voorgeschiedenis Land van Cuijk De gemeenten in het Land van Cuijk willen een gunstig en toekomstbestendig leef- en werkklimaat voor de inwoners van nu en morgen bieden. Een regio waar mensen prettig kunnen leven. Er voldoende banen zijn En waar senioren langer, comfortabel en veilig in hun eigen woning kunnen blijven wonen. Het Land van Cuijk streeft naar een gunstig ondernemersklimaat met voldoende perspectief en ontwikkelmogelijkheden voor bestaande en nieuwe ondernemers. Zowel voor winkeliers in de kerngebieden, bedrijven op bedrijventerreinen als voor zelfstandig werkende mensen met een beroep aan huis. En een vitaal platteland, dat ruimte biedt voor de transformatie van bestaande agrarische bedrijvigheid naar nieuwe recreatieve en bedrijfsmatige functies. Zodat bestaande ondernemers zich door kunnen ontwikkelen en nieuwe ondernemers zich in de gemeente willen vestigen. Passend binnen de ambities van het Graafs Manifest in 2011, hebben de samenwerkende gemeentes van het Land van Cuijk daarom een Strategische visie voor het Land van Cuijk vastgesteld. Hierin zijn sterktes en zwaktes van de regio benoemd net als kansen en bedreigingen. Twee dragende lijnen zijn in de visie uitgezet: De blik vooruit, de blik naar buiten ; Samenwerken is noodzaak. Bij de visie is een uitvoeringsagenda vastgesteld waarin 5 thema s zijn benoemd die bijzonder van belang zijn om de visie tot uitvoering te brengen. Voor elk thema is een actieprogramma bepaald: Thema 1: Versterken keten Agro & Food; Thema 2: Groei van recreatie en toerisme; Thema 3: Versterken van de vestigingsvoorwaarden; Thema 4: Leefbaarheid kernen & Zorg; Thema 5: Sociaal Domein. Versterking van de breedbandinfrastructuur is benoemd als actie onder Thema 3 Versterken van de vestigingsvoorwaarden. In het uitvoeringsprogramma van eind 2013 is het verkennen van een Breedbandnetwerk Land van Cuijk benoemd als actie voor Voor een goed leef- en ondernemersklimaat vormt snel en betrouwbaar dataverkeer een steeds belangrijkere factor. Het internetgebruik neemt toe. Technologische ontwikkelingen en het feit dat steeds meer mensen beeld- en videomateriaal uploaden vereisen steeds hogere datasnelheden. Het dataverkeer tussen bedrijven speelt een steeds grotere rol bij de bedrijfsvoering en samenwerking. Consumenten en recreanten worden steeds kieskeuriger. Steeds meer ondernemers in de recreatieve sector, horeca en detailhandel bieden daarom wifi aan, zorgen voor klantenbinding via de sociale media of apps of genereren extra omzet via internetverkoop. Voor de meeste mensen is internet inmiddels een basisbehoefte geworden. 9

10 1.2 Bestuurlijke besluitvorming CGM Ter verwezenlijking van de ambitie van een supersnel breedbandnetwerk binnen CGM is een plan van aanpak opgesteld op basis waarvan besluitvorming bij de afzonderlijke gemeentes heeft plaatsgevonden. Het plan van aanpak is op de volgende data behandeld in de verschillende colleges en raden: Gemeente Cuijk: 10 september 2013: Vaststelling Plan van aanpak en goedkeuring start onderzoek naar de mogelijkheden van Breedband Land van Cuijk door College van B&W Cuijk ; De Raad is vervolgens via een raadsinformatie brief op de hoogte gesteld. Gemeente Mill en St Hubert: 26 november 2013: Vaststelling Plan van Aanpak en goedkeuring start onderzoek. Gemeente Grave: 12 november 2013: Vaststelling Plan van aanpak door het College van B&W. 17 december 2013: Goedkeuring van de Raad op het Plan van Aanpak. De eerste stap beschreven in het plan van aanpak vormt het haalbaarheidsonderzoek. Dit rapport is hiervan het resultaat. Op basis hiervan kan in het politiek-bestuurlijk proces van elke betrokken gemeente besloten worden over het vervolg. 10

11 2 Haalbaarheidsonderzoek in het kort 2.1 Scope Dit onderzoek betreft de haalbaarheid van een netwerk met 100% dekking voor supersnel internet voor alle huishoudens, bedrijven en instellingen in zowel de kernen als de buitengebieden van het Land van Cuijk. Dit tegen een aantrekkelijk marktconforme prijs. (bron: Plan van aanpak ERM). Geografisch gezien beperkt het onderzoek zich tot het grondgebied van de opdracht gevende gemeentes Cuijk, Grave en Mill en St. Hubert. Grotendeels gelijktijdig met de uitvoering van dit onderzoek heeft de gemeente Boxmeer een vergelijkbaar haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Over en weer zijn aannames en bevindingen uitgewisseld. Uitgangspunt is wel dat voor alle gemeenten een eigen business case is opgesteld. Hiermee kan men per gemeente een oordeel vellen over de haalbaarheid. Bij het uitvoeren van het onderzoek is uitgegaan van het zogenaamde coöperatieve model, zoals dit elders (Heeze-Leende en Boekel) succesvol is toegepast. De keuze om van dit model uit te gaan is gedurende het onderzoek geverifieerd op haalbaarheid, waarbij ook alternatieven zijn bekeken. Geconstateerd is, dat die minder perspectief bieden. 2.2 Vraagstelling Als leidraad voor de uitvoering van het onderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: Is er behoefte aan verbetering van de breedband infrastructuur? Is het haalbaar om in het Land van Cuijk een breedbandnet op te zetten voor het gehele gebied? Welke organisatievorm sluit het beste aan bij het gewenste doel? Aan welke randvoorwaarden dient het project dan te voldoen? Is er voldoende draagvlak onder de bewoners en stakeholders om deel te nemen? 2.3 Aanpak Bij het uitvoeren van het onderzoek is een systematische aanpak gehanteerd, waarbij zoveel mogelijk is getracht feitelijke informatie te vergaren, voordat analyses zijn uitgevoerd en conclusies zijn getrokken. Daar waar nodig, is iteratief te werk gegaan. Dat wil zeggen dat latere bevindingen zijn gebruikt om eerdere stappen opnieuw te doorlopen. Ontwikkelingen en best practices van elders, zoals ten aanzien van technieken, prijsstellingen, de rol en houding van hogere overheden, banken en marktpartijen zijn verwerkt in het onderzoek en vergeleken met lokale omstandigheden en constateringen zoals deze met name via de uitgevoerde enquête zijn vastgesteld. Ook voor de organisatorisch opzet is deze aanpak gehanteerd. In min of meer chronologische volgorde zijn de volgende activiteiten uitgevoerd: Oriëntatie: het voeren van gesprekken met belanghebbenden en personen en organisaties die bij eerdere initiatieven betrokken waren. Studie op hoofdlijnen geografische indeling relevant grondgebied, inwonersaantallen, spreiding kernen en buitengebieden. Studie op hoofdlijnen van aanwezige infrastructuur. Pre-engineering en kostenraming voor nieuwe infrastructuur op hoofdlijnen. 11

12 Eerste schets organisatiestructuur. Opstellen van een communicatieplan Eerste publiciteit en presentatie website. Start uitvoering enquête. Verfijning engineering en kostenraming (nog steeds op hoofdlijnen). Oriëntatie op hybride oplossing met deels draadloos of coaxiaal netwerk. Verkennende gesprekken met banken. Verdieping organisatiestructuur inclusief vergelijking projecten elders. Analyse uitkomsten enquête. Valideren en aanpassen aannames. Overleg met Breedbandfonds Brabant en bank. Finaliseren investeringskostenraming en exploitatiebegroting. Presentatie voorlopige onderzoeksresultaten aan opdrachtgevers. 2.4 Resultaat Dit rapport geeft inzicht in de behoefte aan een toekomstbestendig breedbandnetwerk in de CGM gemeenten en het bedrijfseconomische draagvlak voor een dergelijk netwerk. Dit rapport beschrijft de technisch, organisatorisch en financieel best haalbare en meest effectieve oplossing voor de realisatie en het beheer van een breedbandnetwerk met 100% dekking voor 3 gemeentes in het Land van Cuijk. Hierbij wordt ingegaan op: Behoefte en ontwikkelingen breedband Technische mogelijkheden en kosten Best haalbare en meest effectieve technische oplossing Aanleg- en beheerorganisatie Financiering en risico Rol van de gemeente en de regio 12

13 3 Ontwikkelingen en behoefte naar supersnel breedband 3.1 Ontwikkeling van breedbandinfrastructuur in de wereld en de EU De behoefte aan breedbandinfrastructuur groeit wereldwijd sinds internet in de jaren 90 is ontstaan. Om de toenemende behoefte aan internetverkeer bij te benen is het continu nodig om in de infrastructuur te investeren. Voor de overheid is het een zoektocht naar de juiste maatregelen. Er wordt gezocht naar een balans tussen het bevorderen en dus rendabel houden van private investeringen en het versnellen van die investeringen met garanties, leningen, subsidies en andere overheidsmaatregelen. De Europese Unie, de lidstaten en decentrale overheden zijn op grote schaal actief met het breedbanddossier bezig. De Europese Commissie heeft, om beleidsmatige en financiële betrokkenheid van overheden te reguleren het begrip NGA, dat staat voor Next Generation Acces Network geïntroduceerd en als volgt gedefinieerd 1 : Bij de huidige stand van ontwikkeling van de markt en de technologie zijn NGA-netwerken aansluitnetwerken die volledig of gedeeltelijk gebruikmaken van optische elementen en die breedbandtoegangsdiensten kunnen leveren met betere kenmerken dan de bestaande basisbreedbandnetwerken. Het netwerk waarop het haalbaarheidsonderzoek zich heeft gericht is een NGA-netwerk. Voor de realisatie van zo n supersnel breedband netwerk zijn verschillende technische oplossingen of combinaties daartussen mogelijk. 3.2 Rol Nederlandse overheid bij de ontwikkeling van supersnel breedband Ook de Nederlandse overheid onderkent de groeiende behoefte aan supersnel breedband en de noodzaak om de ontwikkeling hiervan collectief te faciliteren. In Nederland zijn het met name de provincies en gemeentes die zich actief inzetten voor uitbreiding van het areaal supersnelle breedband. Daarbij wordt mede om juridische overwegingen vermeden om (puur) glasvezel als technische oplossing voorop te stellen boven andere netwerktechnieken. Toch blijkt dat in de praktijk het leeuwendeel van de oplossingen die worden gerealiseerd met betrokkenheid van overheden, glasvezelnetwerken zijn. De provincie Noord-Brabant heeft inmiddels het Breedbandfonds Brabant operationeel gemaakt. Via dit revolverende fonds zal in totaal ,- beschikbaar worden gesteld aan breedbandinitiatieven in zgn. witte gebieden. Dit zijn gebieden waar nog geen NGA-infrastructuur beschikbaar is. Deze gebieden worden wit genoemd in eerdergenoemde mededeling van de Europese Commissie 1. Het fonds heeft een revolverend karakter, hetgeen betekent dat het uitzetten van het kapitaal plaatsvindt onder beding van terugbetaling en dat er een (lage) rente betaald zal moeten worden. Met de fondsmanager is ten behoeve van dit initiatief gesproken. Ook andere Nederlands provincies hebben beleid in uitvoering dat erop is gericht in hun provincie de uitrol van nieuwe netwerken te versnellen. Op gemeenteniveau is het beeld dat de meeste gemeentes aandacht hebben voor het breedbanddossier, waarbij per gemeente verschillen bestaan in betrokkenheid. Op sommige plaatsen wordt actief vanuit visieontwikkeling en strategie gewerkt. Op andere plaatsen wordt meer gereageerd op signalen van partijen die in de gemeente aan de slag willen gaan. 1 MEDEDELING VAN DE COMMISSIE, EU-richtsnoeren voor de toepassing van de staatssteunregels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken (2013/C 25/01). 13

14 Onder supersnel internet wordt meestal verstaan een verbinding met een snelheid van 25 Mbps. 1 Megabit per seconde is gelijk aan 0,125 MegaByte per seconde. Ofwel 1MB = 8 Mbps 3.3 Marktontwikkelingen supersnel breedband op basis van glasvezel Glasvezel aansluitingen groeiden in 2013 het hardst van alle telecomaansluitingen met bijna 8 procent, waarmee het marktaandeel in 2014 uitkomt op 8,9 procent. Behalve consumenten investeren ook gemeenten, woningcorporaties, instellingen en instituten steeds meer in breedband. Denk hierbij aan de zorgsector, het onderwijs en de veiligheidssector. Eind maart 2014 telde Nederland ruim 2,1 miljoen glasvezelaansluitingen (homes passed). Daarmee is momenteel een kwart van alle Nederlandse huishoudens verglaasd. In 221 van de 408 Nederlandse gemeente ligt glasvezel naar woningen. Van alle woningen met een glasvezelaansluiting maakt circa 33% ook daadwerkelijk actief gebruik van de verbinding, door het afnemen van één of meer diensten 14

15 (homes activated). Daarmee bedraagt het aantal glasvezelabonnees eind maart 2014 zo n 685 duizend. Hierin is nog niet het aantal voorinschrijvingen van nieuwe klanten meegenomen, waarmee de totale conversie naar schatting tussen de 35% en 40% ligt. Bijna 85% van alle glasvezelaansluitingen in Nederland is in handen van het bedrijf Reggefiber, een joint venture tussen investeringsmaatschappij Reggeborgh (minderheidsaandeelhouder) en KPN (beoogd) meerderheidsaandeelhouder. Het uitrolmodel van Reggefiber bestaat hoofdzakelijk uit een vraaggestuurde aanpak, maar daarnaast legt het bedrijf ook direct glasvezel aan in nieuwbouwwijken. Reggefiber is in 2014 actief in ongeveer 200 Nederlandse gemeenten. Het Communication Infrastructure Fund van Rabo Bouwfonds (CIF) is een andere partij die actief is met de uitrol van glasvezel naar woningen in Nederlandse gemeenten. CIF hanteert als verglazingsstrategie het overnemen van lokale kabelnetten (en klanten) en vervolgens uitrollen van een nieuwe glasvezelinfrastructuur, naast de bestaande kabelaansluiting. Momenteel is CIF actief in 24 gemeenten in Nederland, hoofdzakelijk in het westen en oosten van Nederland. De verwachting is dat CIF niet actief zal worden in het onderzoeksgebied, omdat er geen lokale (zelfstandige) kabelnetten zijn die door CIF zouden kunnen worden aangekocht. Hiernaast zijn er nog een klein aantal commerciële partijen die op kleine schaal investeren in glasvezelnetwerken meestal in samenwerking met gemeenten. E-Fiber is zo n partij. In Boxmeer zijn verkennende gesprekken gaande. Dit bedrijf heeft een belang in Boekelnet, gemeente Boekel. Hen is gevraagd om een aanbieding voor een 100% dekkend netwerk te maken. Voorlopig hebben zij geen interesse om in Cuijk Grave en Mill zo n aanbieding te doen. Naast deze investeerders in glasvezel kenmerkt Nederland zich door een steeds groter aantal lokale initiatieven. Het gaat hierbij in het algemeen om initiatieven binnen gemeentegrenzen. Een simpele zoekvraag op het internet levert verschillende gemeentelijke treffers op. 15

16 3.4 Huidige situatie breedband in het Land van Cuijk In het overgrote deel van het Land van Cuijk bestaat de huidige breedbandinfrastructuur op dit moment uit aansluitingen via koperkabel. In het hele Land van Cuijk liggen telefoonkabels die in eigendom zijn van KPN. In de woonkernen ligt ook TV-kabel (CAI) in eigendom van Ziggo. Alleen in de gemeente Cuijk heeft Reggefiber tijdens de ontwikkeling van 3 nieuwbouwlocaties glasvezel aangelegd. De blauwe vlakken op de plattegrond van Cuijk geven aan waar glasvezel ligt. Via de telefoonlijn van KPN kunnen mensen TV en/of internetabonnementen afsluiten bij verschillende service providers. Via de tv-kabel kunnen mensen dat alleen bij de kabeleigenaar, Ziggo, zelf. Op de locaties waar glasvezel ligt kunnen mensen een abonnement afsluiten bij veel verschillende service providers. De gebieden waar geen Ziggo-kabel of glasvezel ligt, dus buiten de kernen, ook wel witte gebieden genoemd komen in aanmerking voor subsidie vanuit het Breedbandfonds. Voor internetverbindingen via koperdraad van KPN en Ziggo wordt wel een maximale snelheid aangeboden, maar geen minimale snelheid gegarandeerd. Dat is namelijk niet mogelijk vanwege de eigenschappen van koper en de netwerkstructuur. Bij transport over een langere afstand vanaf het wijkstation treedt namelijk verstoring op in de kabel en neemt de snelheid sterk af. Dit is noemt men demping. Dat is nu al te merken in de internetsnelheden die geboden kunnen worden. Hieronder is dit afstandseffect voor verschillende technieken via koper grafisch weergegeven. 16

17 - ADSL 1 en 2 = over koperdraad - G. SHDSL = gestandaardiseerde SDSL techniek via dubbele koperdraad - VDSL 2 = 2 e generatie DSL over platte of dubbele koperdraad Ook neemt de internetsnelheid af als er meer dataverkeer is. Dat is vooral te merken op piekmomenten in de avond, als veel mensen tegelijk gebruik maken van internet of TV kijken. In de buitengebieden zakt de snelheid dan al snel terug. Tot onder 1 Mbps* Bovengenoemde problemen treden niet op voor inwoners in Cuijk die nu al glasvezel hebben. De snelheid / capaciteit is in theorie eindeloos te noemen. Snelheden van terrabits per seconde zijn momenteel de standaard over lange afstanden en in laboratoria wordt zelfs op korte afstand petabits gehaald. Een factor 10 miljoen keer zo snel als de huidige snelste koperverbindingen. Overboeking: Overboeking is een term die voortkomt uit de ADSL tijd. Dit betekent dat de aanvoercapaciteit voor de wijkcentrale minder is dan de som van de bestelde capaciteit van alle aangesloten wijkbewoners tesamen. Tijdens piekuren is het dan waarschijnlijk dat de bestelde snelheid (capaciteit)niet behaald wordt. De overboeking verschilt per aanbieder en per techniek. Bij breedband via glasvezel is er minder noodzaak voor overboeking. De capaciteiten vanaf de woning naar de wijkcentrale en dan naar het hoofdknooppunt, (lees internet) zijn dermate eindeloos in vergelijking tot koper en draadloos dat dit geen problemen oplevert bij intensief gebruik. Bedrijven als KPN en Ziggo verglazen wel hun hoofdverbindingen van wijkcentrale naar hoofdknooppunt echter de last mile naar de woonhuizen niet vanwege de hoge kosten. En juist deze last mile veroorzaakt de bottle-neck voor supersnel internetverkeer. 3.5 Te verwachten knelpunten voor inwoners Het internet verbruik neemt steeds verder toe naar schatting met zo n 60% per jaar! Steeds meer consumenten schakelen over naar TV via internet, zoals via Netflix en bezitten bovendien een HD TV. Hoe hoger de beeldresolutie, hoe hoger de benodigde datasnelheid. TV via internet vergt voor normale SD kwaliteit ongeveer 2 Mbps. HD kwaliteit vergt 4-5 Mbps. En ultra HD, dat nu in ontwikkeling is, vergt een verbinding van 25 Mbps, (bron Netflix). Daarnaast wordt er steeds meer data ge upload en worden meer en meer diensten zoals zorg en beveiliging via internet afgewikkeld. 17

18 Symmetrische internetverbindingen worden belangrijk in verband met de upload van videostreams bijvoorbeeld voor bewaking of zorg op afstand. Naarmate dataverkeer verder toeneemt, zullen internetverbindingen via koper, met name op piekmomenten in de avonduren, steeds trager worden. Het overstappen naar een duurder en sneller abonnement is echter net als het kopen van een snellere auto. Bij filerijden heeft dat weinig zin. De collectieve verbetering van de basisinfrastructuur voor inwoners is noodzakelijk om aan de toekomstige vraag naar capaciteit en snelheid te kunnen voldoen. 3.6 Situatie voor ondernemers in het Land van Cuijk Op bedrijventerreinen en in het buitengebied bestaat de huidige basisinfrastructuur uit telefoonlijnen. En dat terwijl ook voor veel ondernemers snel dataverkeer juist een belangrijke vestigingsfactor is. Dat geldt bijvoorbeeld voor logistieke ondernemers en voor ondernemers, die grotere bestanden moeten overzenden (bv drukkerijen, reclamebureaus, ontwerpers en architecten). Of voor videobewaking van eigendommen. Maar ook voor recreatieve en horeca bedrijven is een snelle betrouwbare internetverbinding, ook voor hun klanten, erg belangrijk. Zeker voor recreatieve bedrijven, die op relatief grote afstand van het wijkstation zijn gevestigd, levert dit beperkingen op. Dit maakt het vestigingsklimaat voor nieuwe ondernemers in de gemeente dus minder aantrekkelijk dan in gebieden waar al wel glasvezel ligt. De huidige infrastructuur beperkt economische ontwikkelkansen en de ontwikkeling van een vitaal platteland. Verschillende grote, kapitaalkrachtige ondernemers hebben zelf al een eigen individuele glasvezelkabel aangelegd. De investeringskosten hangen hierbij vooral af van de afstand. Niet van de omvang van het gebruik. Het gaat om bedragen tot wel euro per aansluiting. Voor het merendeel van de ondernemers is een snelle verbinding relatief duur. Maar deze vormen samen wel de meerderheid en daarmee een belangrijke motor voor de economie en een vitaal platteland. Juist voor deze groep ondernemers is het dus van groot belang dat de verbetering van de breedbandinfrastructuur collectief wordt opgepakt. De industriële kring, vertegenwoordiger van een groot aantal bedrijven in het Land van Cuijk, is een warm voorstander van breedbandnetwerken op alle bedrijventerreinen. In maart 2013 is er door de firma IP fiber (in opdracht vande industriële Kring) een scan uitgevoerd om de mogelijkheid van glasvezelnetwerken op bedrijventerreinen te onderzoeken. Conclusie van deze scan was dat er zeker mogelijkheden zijn om op de bedrijventerreinen een dergelijk netwerk te realiseren, mits voldoende deelnemers deelnemen. Bij een deelname van circa 31% van de bedrijven zou er een vastrecht per maand van 233,- betaald moeten worden voor een aansluiting. Dit is exclusief het pakket van diensten dat men af wil nemen. Vanuit de industriële kring is na deze rapportage geen actie meer ondernomen. Bedoeling is om deze haalbaarheidsstudie te volgen met het oog op de mogelijke uitrol van een nieuw netwerk in het gehele Land van Cuijk. 3.7 Het belang voor maatschappelijke organisaties Nederland is aan het vergrijzen. Steeds meer ouderen blijven het liefst zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Grootste aandachtspunt daarin is vereenzaming en acute hulp bij calamiteiten. Er zijn in de zorg en het aanbieden van zorg steeds meer projecten met software die zorg op afstand aanbieden. Dat betekent dat er steeds minder zorg in persoon naar de mensen toe zal gaan. Deze pakketten maken vaak gebruik van video via een laptop, tablet of televisie om zorgdiensten te communiceren. Hiermee kunnen mensen zorg op maat krijgen zonder dat er meteen iemand langs hoeft te gaan. 18

19 Er is met Pantein als een van de grootste zorgverleners in de regio gesproken over de nut en noodzaak van breedband in relatie tot de zorg. Marjo Onderwater van Pantein is enkele jaren geleden gestart met een pilot veilig en plezierig thuis. Dit is een software pakket met zorg en service op afstand. Uitkomst van dit project is dat mensen in eerste instantie wat huiverig en sceptisch zijn over een nieuwe manier van communiceren. Maar gebruikers die na zes maanden werden geïnterviewd waren bijna allemaal erg enthousiast en wilden niet meer zonder. Reden waarom het project van pilot nu een regulier project is. Het project is met behulp van een provinciale subsidie opgezet. 3.8 Behoeftepeiling inwoners Cuijk Grave Mill Voordat een nieuw glasvezelnetwerk wordt aangelegd, is het gebruikelijk om een zogenaamde vraagbundeling te organiseren. Via deze vraagbundeling worden, ondersteund door intensieve marketing en communicatie, bindende contracten gesloten met de eindgebruikers die op het netwerk worden aangesloten en de beoogde klanten zijn van de aanbieders van de diensten over dat netwerk. Het contracteren met deze eindgebruikers heeft een bindend, maar voorwaardelijk karakter. De te vervullen voorwaarde is dat voldoende contracten worden gesloten om het netwerk rendabel te kunnen gaan exploiteren. De hoeveelheid benodigde klanten wordt in dit verband uitgedrukt in een percentage, te weten dat deel van alle objecten (woningen en bedrijven) die op het netwerk worden aangesloten, dat een contract tekent voor de diensten internet en telefonie. Om de kans van slagen van de vraagbundeling in te schatten, is in de periode april juni 2014 een enquête uitgevoerd, al enigszins ondersteund met marketing in de vorm van het bekendmaken van een merknaam LVCnet, een website en een professionele huisstijl. De doelstelling van de meting is geweest om een zo betrouwbaar mogelijke uitspraak te doen over de kans van slagen van de toekomstige vraagbundeling en daaropvolgende exploitatie van een nieuw te realiseren netwerk. Onder meer is in kaart gebracht wat het huidig bestedingsgedrag op het gebied van internet, televisie en telefonie is van de inwoners en bedrijven in het projectgebied en wat de klanttevredenheid daarbij is. Gevraagd is ook naar het gebruik van nieuwe media. Ook is de solidariteit onderzocht, in hoeverre vindt men glasvezel in het buitengebied belangrijk en is men bereid daar meer voor te betalen? De enquête is afgenomen door middel van een papieren en een online vragenformulier. Alle, ongeveer huishoudens in de regio hebben een uitnodiging ontvangen om deel te nemen aan de enquête. Bijlage 1 bij deze rapportage is een niet ingevuld exemplaar van het enquêteformulier (24%) huishoudens hebben de enquête ingevuld en dat percentage vertelt ons dat de uitslag een betrouwbare weerspiegeling voor de drie gemeenten geeft. 13% van deze respondenten woont in het buitengebied en 87% in de kernen. Van elke gemeente heeft ongeveer een kwart van de huishoudens gereageerd. 19

20 Enquete geografische verwerking respons Kernen 87% Buitengebied 13% # Voor alle kernen, bedrijventerreinen en buitengebieden 6 20

21 Uit de enquête blijkt dat 38% van de respondenten maandelijks méér bereid is te betalen voor stabieler en/of sneller internet dan men nu betaalt aan de huidige provider(s). Voor het grootste deel betreft deze bereidheid een bedrag van 10,- per maand. Enquête 55% wil niet meer betalen 38% wil wel meer betalen 7% geen mening Ruim 53% van de bedrijven wil meer betalen # Voor alle kernen, bedrijventerreinen en buitengebieden 8 21

22 31% van de respondenten is ontevreden over hun huidige provider. 42% van de respondenten wil zich actief inzetten voor de komst van glasvezel in het hele Land van Cuijk. Deze 42% van de 25% van de inwoners die de enquête heeft ingevuld houdt in dat dus ongeveer 10% van alle inwoners zich bereid heeft verklaard om zich actief in te zetten. Dat zijn meer dan 2000 mensen! Van alle respondenten spreekt 61% van de respondenten uit te denken dat glasvezel de leefbaarheid van het Land van Cuijk vergroot. Enquête 61% ja 21% geen mening 18% nee # Voor alle kernen, bedrijventerreinen en buitengebieden 9 Op basis van deze cijfers is aannemelijk dat een succesvolle vraagbundeling van 40% haalbaar is, mits het standaard aanbod inhoudelijk en qua prijs gelijkwaardig is aan wat bestaande provider(s) aanbieden. Dit percentage van 40%, gekoppeld aan een jaarlijkse groei, is waarmee is gerekend in de exploitatieopzet. 3.9 Behoeftepeiling bedrijven In de draagvlakmeting zijn ook de bedrijven meegenomen. De bedrijven op de bestaande bedrijfsterreinen zijn georganiseerd via de industriële kring Land van Cuijk. In de bewonersenquête is een aantal vragen specifiek gericht op ondernemers. Uit de respons blijkt als volgt: ondernemers prefereren betrouwbaarheid boven capaciteit; doordat meermaals niet geslaagde initiatieven zijn opgestart, is er een sfeer van eerst zien dan geloven ontstaan bij de ondernemers; er is zeker interesse. 22

23 3.10 Het beleid van de kabelexploitanten De meest voor de hand liggende partijen om de collectieve verbetering van de bestaande infrastructuur op te pakken vanuit de markt zijn de bestaande kabelexploitanten zelf, dus Reggefiber, KPN en Ziggo. Daarom is voor dit onderzoek met deze partijen gesproken. Reggefiber beperkt zich tot investeringen in de kernen. Buitengebied en bedrijventerreinen worden niet door Reggefiber aangesloten. Reggefiber heeft als beleid op dit moment een wat men noemt wijk voor wijk gerichte aanpak. Het bedrijf heeft geen plannen om op korte termijn nieuwe grootschalige investeringen te doen. Wel is er een beleidslijn die inhoudt dat nieuwbouwwijken worden voorzien van glasvezel. Reggefiber heeft als commerciële organisatie met name glasvezel aangelegd in dichtbevolkte kernen. De terugverdientijden voor aanleg in buitengebieden liggen aanmerkelijk hoger. Om er voor te zorgen dat Reggefiber deze gebieden toch zou ontsluiten, hebben sommige gemeentes getracht afspraken te maken met Reggefiber. Reggefiber zou een deel van de aansluitkosten onder voorwaarden investeren in het buitengebied en de bewoners moeten het restant zelf investeren. Het laatste experiment van Reggefiber vindt plaats in Eersel. Na evaluatie besluit Reggefiber of deze werkwijze herhaald wordt. Op deze manier heeft Reggefiber met relatief weinig kapitaal (lage kosten) veel mensen kunnen bereiken en hebben providers veel nieuwe abonnementen kunnen afsluiten. Reggefiber legt dus niet aan in onrendabele gebieden. Op basis van die commerciële aanpak is Reggefiber in staat om haar investeringen in relatief korte tijd, ca. 7 jaar, terug te verdienen. Op dit moment biedt Reggefiber voornamelijk nieuw supersnel internet aan op nieuwbouwlocaties. KPN heeft namelijk de wettelijke plicht om daar telefoonverbindingen aan te leggen. Tegenwoordig legt zij daar dan glasvezel aan in plaats van koper. De aanleg hiervan is dan relatief goedkoop doordat de aanleg gelijktijdig plaatsvindt met de andere nutsvoorzieningen. Deze glasvezel verbinding kan dan zowel worden gebruikt voor zogenaamde triple play. Reggefiber verzorgt de exploitatie van dit nieuwe glasvezelnet. Organische groei vanuit de nieuwbouwgebieden naar bestaande wijken is denkbaar, maar gebeurt mondjesmaat. De 3 nieuwbouwwijken in Cuijk zijn daar een voorbeeld van. Gevraagd naar concrete ambities in het Land van Cuijk geeft Reggefiber aan in het algemeen bereid te zijn tot verkennende gesprekken met een gemeente die een positieve en warme grondhouding heeft. KPN heeft ondertussen de Autoriteit Consument en Markt verzocht om toestemming voor het verwerven van een meerderheidsaandeel in Reggefiber. KPN zelf heeft aangegeven dat zij zich zal gaan focussen op verdere optimalisatie van haar kopernet. KPN verklaart technische maatregelen te gaan nemen om de maximale internetsnelheid van ca. 80% van haar bestaande telefoonverbindingen te gaan verhogen naar minimaal 40 Mbps. Deze capaciteit is anno 2014 nog redelijk tot goed te noemen. Al is het vermoedelijk ook zo dat in de nabije toekomst behoorlijk wat huishoudens een grotere capaciteit nodig hebben omdat meerdere gebruikers en apparaten tegelijk internet gebruiken. KPN heeft grote bedragen geïnvesteerd in glasvezelnetten en in de aankoop van 4G licenties. Reeds gestarte initiatieven en samenwerkingen op het gebied van supersnel breedband worden afgeblazen of vertraagd. 23

24 ZIGGO Ziggo heeft desgevraagd aangegeven niet te investeren in glasvezel tot in de woning. Ziggo wil maximaal 1000 euro per woning investeren in de witte gebieden als derden daar een kabelnetwerk (coax) willen aanleggen. Het restant van de aanlegkosten per woning, circa 2000 tot 3000 euro, komen voor rekening van de bewoner of de coöperatie. Wel heeft Ziggo de maximale snelheid van haar abonnementen verhoogd. Het duurste abonnement is verhoogd naar 180 Mbps down (= 22,5 MB/s) en 18 Mbps up (= 2,5 MB/s). Dit zou kunnen voldoen als NGA netwerk echter dit zijn maximale snelheden in ideale omstandigheden. Bij een toename van het dataverkeer zakken deze snelheden snel terug. Speedtests: Tests bij verschillende providers wijst uit dat de geprognosticeerde snelheid vaak niet wordt gehaald. Vaak bedraagt deze slechts 50% van de beloofde capaciteit. Zie ook de bijlage 2 consumenten test Kassa Conclusie ontwikkelingsbehoefte breedband in het Land van Cuijk Vanuit de gehouden enquête is duidelijk dat er draagvlak is voor een toekomst vast netwerk tegen gelijkwaardige tarieven. Vooral mensen die meer betalen voor een hogere capaciteit zijn niet tevreden. Verder denken 61% van de respondenten dat een dergelijk netwerk de leefbaarheid zeker zal vergroten. Er zijn goede ervaringen met zorgpakketten op afstand. Dit staat nog in de kinderschoenen maar zal sterk groeien de komende jaren. De huidige kabelexploitanten KPN, Ziggo en Reggefiber zijn op dit moment niet van plan om te investeren in grootschalige verbeteringen, die leiden tot het gewenste resultaat en 100% dekking. Terwijl dat voor de leefbaarheid en economische potentie van het Land van Cuijk, juist wel van groot belang is. De verbetering van de infrastructuur voor internet met 100% dekking voor het hele Land van Cuijk dient dus niet alleen collectief, maar ook onder eigen regie te worden opgepakt. Als we daar te lang mee wachten, verliezen we een deel van de aantrekkelijkheid van deze regio voor inwoners, ondernemers en toeristen en verspelen we het economisch potentieel van het vitale platteland en de bedrijventerreinen. 24

25 4 Technische oplossingen Zoals eerder aangegeven kan een NGA netwerk voor supersnel breedband worden opgebouwd uit verschillende technieken en combinaties daarvan. In deze studie zijn de technieken vergeleken, waarbij niet alleen is gekeken naar de capaciteit en snelheid, maar ook naar verschillen in investerings- en beheerkosten en duurzaamheid. Momenteel wordt in Nederland zowel in bekabelde (glasvezel) als draadloze technologie geïnvesteerd. Om tot een goede afweging te komen welke technologie het beste geschikt is voor regio Land van Cuijk, is er met het volgende rekening gehouden. 4.1 Draadloze technieken Draadloze technieken maken gebruik van de lucht als drager. Dit is een gedeeld medium, waardoor de snelheid, capaciteit en betrouwbaarheid beperkingen heeft. Er zijn een aantal draadloze technieken te noemen: Mobiele 4G netwerken 4G is een nieuwe, snellere technologie voor mobiel internet. Eind 2012 werden de daarvoor geschikte frequenties via een veiling over de mobiele aanbieders verdeeld. Mobiele netwerken zoals 4G vormen echter géén aantrekkelijk alternatief voor supersnel internet voor inwoners en bedrijven. De snelheden van 4G zijn te laag voor gebruik thuis. Deze zijn maximaal 20/10 Mbps ofwel 2,5/1,25 MB per seconde. Het dataverbruik is duur. Dit kost op dit moment ca per 2,5 Gb. Het gemiddelde verbruik per jaar is 175,2 Gb. Internet zou dan dus 1400 per jaar kosten. Het is een shared medium. Dat betekent dat de capaciteit afhankelijk is van het aantal gebruikers, waardoor er zenders moeten worden bijgeplaatst als het verbruik toeneemt. Bij 4G geldt net zoals bij 3G dat de werkelijke snelheid wordt bepaald door: Afstand tot de zendmast Muren en gebouwen tussen de gebruiker en de zendmast Aantal gebruikers per zendmast Het is ook geen open netwerk, waar iedere provider diensten kan leveren. De dekking per provider is hierdoor op dit moment: 25

26 KPN: 96% Vodafone: 51,5% T-Mobile: 10,6% Tele2: 0% KPN en Vodafone hebben beiden 1,4 mld. betaald voor het gebruik van de door hun gekochte frequenties. T-Mobile 911 mln. en Tele2 160 mln. Gezien het toenemende dataverkeer zijn de kosten van 4G relatief hoog zeker in relatie tot de snelheid. Zeker als huishoudens hier massaal gebruik van zouden willen maken. Direct stralen met behulp van eigen zendmasten, micro golf techniek Er zijn gedachten en pilots om met behulp van straalapparatuur vanuit een hoge mast woningen direct aan te stralen. Hier loopt reeds een pilot in Erp waarbij er circa 30 woningen zijn aangesloten. Deze pilot geeft de bewoners een capaciteit van circa 50 Mbps. De abonnementsprijs is zo n 85,- voor telefoon en internet (geen TV) met een aansluittarief van 750,-. 26

27 Deze optie zou voor ver weg gelegen boerderijen in het buitengebied op kleine schaal aantrekkelijk kunnen zijn. Echter voor het op grotere schaal aanstralen van woningen in het buitengebied is de capaciteit van de zendapparatuur beperkt. Om draadloos meer capaciteit te kunnen bieden, dienen er meer antennes geplaatst te worden. De afzonderlijke antennes dienen wel te worden aangesloten op een glasvezelverbinding om met voldoende capaciteit de data te transporteren. De verbinding wordt met de micro golf techniek gerealiseerd van de mast naar de gebruiker zogenaamde point to point verbindingen. Een point to point straalverbinding wordt altijd opgezet tussen twee vaste punten; een zend- en ontvangstantenne die bevestigd zijn aan een mast of op een gebouw. Deze verbinding kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld het uitwisselen van data in de vorm van beeld, geluid, internet en multimedia. Met name de noodzaak dat er een zichtlijn moet zijn tussen zender en ontvanger betekent dat dit nog wel eens problemen oplevert met aanwezige obstakels zoals bomen en hoge gebouwen. Er zijn verschillende aanbieders van dergelijke verbindingen die vaak ook als netwerkoperator opereren, zoals Greennet, TWS, Wireless Brabant. Uit overleg met marktpartijen is gebleken dat financiering van een straalverbinding bij marktpartijen kan worden gelegd zonder volledig in te boeten op openheid van het netwerk en zeggenschap over de dienstverlening. Indien de investering in de straalverbinding niet op de exploitatie drukt wordt hiermee dus een deel van de investering van het glasvezelnet in de tijd naar achteren geschoven. Daarmee is er wel een voordeel te behalen. Banken zijn minder geïnteresseerd om in dergelijke netwerken te investeren omdat hier geen echte vaste waarde voor lange termijn wordt aangelegd en het onderpand dus beperkt is. Met een glasvezelkabel ligt dat anders. De microgolftechnologie vergt een duidelijk lagere initiële investering. Niet zozeer in de financiële exploitatie als wel in de omvang van de initiële investering is deze draadloze technologie gunstig. Wat wel een groot nadeel is dat deze masten wel op een glasvezelinfrastructuur dienen te worden aangesloten om een goede snelle verbinding te realiseren. Met name bij meer masten dient er dus wel een glasvezelring te worden aangelegd. In de CGM gemeenten met circa 2500 aansluitingen zouden minstens 15 tot 20 masten nodig zijn om een betrouwbaar net te bouwen. Satellietverbindingen Het gebruik van de satelliet om toegang tot het internet te verlenen is interessant in gebieden waar geen breedband toegang (via ADSL, kabel of mobiel) wordt aangeboden. Tegenwoordig zijn er diverse aanbieders die ook een retourkanaal via de satelliet leveren. De gebruiker heeft in dat geval een satellietzender/ontvanger nodig en een geschikte satellietschotelantenne. Vooral bij het downloaden van informatie zijn via satellietverbindingen behoorlijke snelheden te behalen. Het uploaden gaat echter aanzienlijk langzamer. Dit komt doordat de gebruiker met een relatief kleine antenne en een zender met een beperkt vermogen een signaal moet versturen naar een satelliet die zich km boven de evenaar bevindt. De grote afstand die het signaal moet afleggen zorgt voor een flinke vertraging. Satelliet-internet leent zich dan ook niet goed voor interactief gebruik zoals bijvoorbeeld bij online gaming. Ook bij VoIP (telefonie via internet) is deze vertraging goed te merken. Bij internet via de satelliet wordt de capaciteit van de satelliet met een groot aantal gebruikers gedeeld. Hierdoor kan tijdens drukke uren de daadwerkelijk gehaalde datasnelheid fors teruglopen. 27

28 In Europa is tweeweg satelliet internet mogelijk via zowel de ASTRA satelliet als via Eutelsat. Deze verbindingen zijn niet volledig open en ook het netwerk is niet in eigendom te verkrijgen. De snelheid is beperkt en er zijn datalimieten. ASTRA2Connect ASTRA2Connect is een dienst waarbij via de ASTRA satelliet breedband internet, digitale telefonie en eventueel digitale televisie wordt geleverd. ASTRA2Connect wordt geleverd via de ASTRA 3 satelliet. Om van ASTRA2Connect gebruik te kunnen maken is een satelliet zend/ontvanger nodig en een schotel van 80 cm. Een ASTRA2Connect set kost ongeveer 500,-. Kosten per maand circa 59,- met een datalimiet tot 25 GigaByte, download snelheid 25Mbps. Het is mogelijk om de schotel ook te gebruiken voor de ontvangst van digitale televisie. Hiervoor moet wel de schotel worden voorzien van een extra kop (LNB) en is een aparte satelliet tv-ontvanger nodig. Hiervoor moet dan wel 17,95 per maand bijbetaald te worden. EUTELSAT Tooway Eutelsat Tooway is een dienst van Eutelsat gericht op het leveren van internettoegang via de satelliet aan consumenten. Tooway levert internettoegang met een snelheid van 20 Mbps download en 6 Mbps upload. De prijs van het abonnement vanaf 52,50 per maand hangt hier puur af van de gekozen datalimiet, deze limiet is 25Gb waarbij er in de daluren onbeperkt gedownload kan worden. De eenmalige installatiekosten zijn ongeveer 700, Draadloze technieken versus Glasvezel De capaciteit van glasvezel is vooralsnog vrijwel eindeloos en binnen een glasvezelnetwerk heeft iedere gebruiker zijn eigen aansluiting vanuit de wijkcentrale. Glasvezel is duurzaam. Het grote probleem bij de kabel van inzakkende capaciteit bij spitsuren waarbij er veel mensen tegelijk gebruik maken van hun verbinding is bij glasvezel nauwelijks waarneembaar, waarbij koper en draadloze verbindingen een aanzienlijk snelheidsverlies optreedt. Dit loopt al snel op naar een verlies van 50-90% van de toegezegde snelheid! Een directe straalverbinding is een alternatief aangezien dit in eigen beheer genomen kan worden en dus volledig open is. Echter de capaciteit blijft beperkt. Grootschalige inzet van draadloos breedband met niet-overboekte capaciteiten van 100 Mbps of meer per aansluiting in beide richtingen, is nu en in de nabije toekomst, zowel technisch als economisch gezien, niet haalbaar. Aan de hand van de snelgroeiende behoefte aan bandbreedte zoals men die nu voorziet is de economische levensduur van een glasvezelnetwerk minimaal 50 jaar. De technische levensduur van glasvezel wordt op eenzelfde periode ingeschat. Vanuit de leverancier wordt standaard een garantie gegeven van 30 jaar. Echter, er zijn in Nederland glasvezelnetwerken ten behoeve van het koppelen van kopernetwerken, die al langer dan 30 jaar in bedrijf zijn. De aanvangsinvestering is echter hoog. 28

29 29

30 4.3. Conclusie technische mogelijkheden In onderstaande matrix is een waardering uitgesproken voor de technieken. Verbinding via: Satelliet Straalverbinding Glasvezel Open netwerk mogelijk _ Toekomstvast NGA netwerk _ Zelfbeschikking netwerk, eigendom _ + ++ Prijs/kwaliteit (duurzaamheid) - /+ - /+ ++ Betrouwbaarheid Down en upload capaciteit Invloed aantal aansluitingen op snelheid, overboeking In de matrix is duidelijk dat glasvezel op meerdere parameters beter scoort dan andere technieken. Met name de prijs/kwaliteit verhouding, betrouwbaarheid en duurzaamheid en down en uploadcapaciteit zijn belangrijke punten. Wel is een glasvezelnet duur in aanleg en geldt een langere terugverdientijd. Investeren in glasvezel voor langere termijn is gezien de mogelijkheden een oplossing voor de lange termijn. In de afweging is geen kopernetwerk meegenomen omdat dit in de aanleg en het ontwerp van een eigen netwerk niet voldoet. De capaciteitsproblemen met de huidige kopernetwerken is juist de aanleiding tot het onderzoek naar alternatieven. Er is geen zekerheid te geven hoe lang glasvezel als transportmedium het meest aantrekkelijke alternatief zal zijn. Kijkend naar de levensduur van de bestaande koperverbindingen is dat hoopgevend, hier wordt al meer dan 100 jaar gebruik van gemaakt. Een snellere betrouwbare techniek voor datatransport via glas is niet voorhanden. Zelfs de vezel zelf is nog niet uitontwikkeld. Onderzoek loopt naar glasvezels met een holle kern voor nog minder verstoring of het gebruik van meerdere kleuren licht die de data dragen. Nu gebruikt men slechts twee kleuren. Het is al mogelijk om honderden kleuren door een vezel te sturen, waardoor een veelvoud aan data van de huidige capaciteit door die vezel kan. De verwachting is dat de komende 20 jaar een netwerk van glasvezel het sterk toenemende dataverkeer met gemak aan zal kunnen. 30

31 5 Ontwerp netwerk, scenario s 5.1 Scenario s In de voorgaande hoofdstukken zijn de belangrijkste economische en technische overwegingen opgenomen, die van belang zijn om in het Land van Cuijk gebiedsdekkend, volledig open en supersnel breedband beschikbaar te krijgen. Op basis van deze randvoorwaarden zijn wij gekomen tot twee scenario s, die zouden kunnen passen bij deze ambitie. 1. Integrale aanpak: via een lokaal initiatief worden zowel de kernen als het buitengebied direct verglaasd; 2. Aanpak buitengebied: via een lokaal initiatief worden de buitengebieden en bedrijven terreinen direct verglaasd. Verglazing van de kernen vindt eventueel op termijn plaats. Globaal hebben deze twee scenario s de volgende voor- en nadelen: Nr Omschrijving Voordelen Nadelen 1 Alles verglazen 2 Alleen buitengebieden en bedrijventerreinen verglazen Iedereen krijgt supersnel internet Iedereen is gelijk De hoogste nood, nl die in het buitengebied en op de bedrijventerreinen wordt aangepakt. In eerst aanleg een lagere investering Weinig concurrentie van bestaande aanbieders (Ziggo, KPN) Hoge aanvangsinvestering Stuntgedrag bestaande aanbieders (Ziggo, KPN) Ongelijke behandeling Minder aantrekkelijke business case Financiering onzeker/ minder interesse banken 5.2 Pre-engineering Om goede uitspraken over haalbaarheid te kunnen doen, is een globaal technisch en geografisch ontwerp (pre-engineering) gemaakt voor een nieuw netwerk, gebaseerd op de methodes en technieken die nu gebruikelijk zijn. In het technisch ontwerp is gekeken naar ontwikkelingen bij KPN en haar deelneming Reggefiber, op dit moment in glasvezelaansluitingen gemeten veruit de grootste speler op de Nederlandse markt. Er is ook gekeken naar de ontwikkelingen bij grote producenten van netwerkcomponenten. Dit betekent dat het ontwerp waarop de haalbaarheid is gebaseerd, voldoet aan de stand van techniek anno nu. TKF uit Haaksbergen is een van de grootste producenten van glasvezelkabels ter wereld. TKF innoveert door nieuwe technieken te ontwikkelen zodat haar glasvezelkabels makkelijker, goedkoper en duurzamer zijn te verwerken. Aan TKF is gevraagd om de pre-engineering (technisch en geografisch ontwerp) te doen. Dit om te komen tot een globaal netwerkontwerp en inzicht in de omvang van de investering. Hierbij is er bewust niet voor gekozen om hiervoor een aannemer te benaderen. In later stadium zullen bij en na de selectie van een aannemer de verdere engineering en eventuele ontwerp optimalisaties worden uitgevoerd. Op basis van de beschikbare adresgegevens, aangeleverd door de gemeentes, is een technisch en geografisch ontwerp opgesteld. Dit ontwerp, dat te zijner tijd verfijnd zal moeten worden, vormt de basis voor de calculatie van de kosten van het aanleggen van een nieuw NGA netwerk. 31

32 De resultaten van de pre-engineering zijn verwerkt in de calculaties ten aanzien van de benodigde investeringen in het nieuwe netwerk en de exploitatie daarvan. De te verwachten optimalisaties zullen leiden tot besparingen, maar deze zijn buiten de calculaties gehouden. Bij het netwerkontwerp is een aantal basisprincipes gehanteerd: - Point-to-point netwerkstructuur Hierbij wordt een sternetwerk gecreëerd, waardoor iedere aansluiting direct verbonden is met de wijkcentrale. Er vindt dus geen deling van plaats van passieve infrastructuur. Indien in de toekomst een andere technologie ten behoeve van belichting (het signaal waarmee data wordt getransporteerd) wordt gebruikt, is het passieve netwerk daarvoor geschikt. - Koppeling op wijkcentrales (PoPs) Alle aansluitingen worden aangesloten op een wijkcentrale, ofwel Point of Presence (PoP). Deze wijkcentrale kent een capaciteit van circa aansluitingen en is voorzien van diverse waarborgen, waaronder een noodstroomvoorziening, koeling en een dubbel uitgevoerde (redundante) verbinding naar andere centrales. - Aansluiting op regionaal en neutraal knooppunt Het is van belang om het lokale netwerk te koppelen aan een netwerk- of internetknooppunt, zodanig dat er een connectie gelegd kan worden met andere netwerken en gebruikers. In het ontwerp is gekozen om gebruik te maken van het regionale knooppunt EFX in Eindhoven of NDIX in Arnhem of Nijmegen. Ook hier wordt een redundante verbinding toegepast. Dat is een verbinding waarbij het netwerk via twee aansluitpunt op het landelijke net is gekoppeld. Daarmee wordt voorkomen dat bij kabelbreuk ergens meteen alle aansluitingen zonder verbinding zitten. - Slimme aanleg van huisaansluitingen door innovaties, zodat de woningen en bedrijven die niet instappen bij de vraagbundeling niet volledig hoeven te worden aangesloten en dit later toch alsnog kosteneffectief mogelijk is. Dit is de zogenaamde Fibre Strike methode. - 32

33 5.3 Ontwerpkaart Het ontwerp, dat de basis vormt voor de haalbaarheidsberekeningen ziet er als volgt uit: In groen zijn de hoofd tracés (Cityring) zichtbaar. In roze de zogenoemde POP s, de verdeelstations waar apparatuur wordt opgesteld. Het aanleggen van het netwerk conform bovenstaand ontwerp, inclusief de niet ingetekende huisaansluiting naar alle objecten wordt geraamd op een investering van ruim 25,3 mln.. De verwachting is, dat ten opzichte van deze raming besparingen mogelijk zijn, zowel door via iteraties het ontwerp te verfijnen als door het behalen van inkoopvoordeel via concurrentie. Dit bedrag betreft de zogenaamde passieve infrastructuur, laag 1. Dat wil zeggen het geheel van de civieltechnische componenten (o.a. buizen, leidingen, vezels, koppellokaties, grondplaten in panden van eindgebruikers). De zogenoemde actieve infrastructuur, ook wel laag 2 genoemd, alsmede de diensten, laag 3, worden verder buiten deze berekening gelaten en blijft ook buiten de exploitatieberekening. Het gaat hier om de opto-elektronische apparatuur, software en dienstenpakketten. De beoogde vennootschap verdient aan de verhuur van de eerste laag, dus laag 2 en 3 zijn vrijwel niet van invloed op de inkomsten van de vennootschap. De exploitant van laag 2 zal verplicht zijn om elke aanbieder van diensten (laag 3) op basis van nondiscriminatie toegang te bieden tot zijn apparatuur en software. De dienstenaanbieder in laag 3 is de contracthouder en klanteigenaar. Deze rekent af met de eigenaren van laag 1 en 2. 33

34 Binnen CGM is de verdeling per gebruiker als volgt: De kostprijs, per aansluiting bedraagt: - 905,- per aansluiting in de kern ,- per aansluiting in het buitengebied ,- per aansluiting op het industrieterrein Basis is dat de CGM gemeenten samenwerken. Deze cijfers zijn per gemeente gehanteerd in de exploitatiebegroting. Hierin is er rekening gehouden met een extra kostenpost indien er gemeenten afhaken en de cityring een ander tracé kent. In het volgende hoofdstuk is per gemeente inzichtelijk gemaakt wat de investeringskosten zijn. 5.4 Ringstructuur Cuijk Grave en Mill In de opzet is er een ringstructuur getekend voor de drie CGM gemeenten samen. De kostprijs is hier op gebaseerd. Als de aanleg per gemeente plaatsvindt, moet er ook per gemeente een ring worden aangelegd. Dat is uiteraard duurder. Daarvoor is een post onvoorzien opgenomen. 5.5 Aanwezigheid en beschikbaarheid van bestaande infrastructuur Om vanuit het nieuwe netwerk informatie te kunnen verzenden en ontvangen van elders, zal een nieuw netwerk, ongeacht het gekozen scenario, moeten worden aangesloten op bestaande, hoogwaardige hoofdverbindingen, (back bones) binnen of buiten het gebied. Daarom is onderzocht welke glasvezel infrastructuur nu al binnen of net buiten het gebied beschikbaar is en welke partijen deze exploiteren. Een aantal partijen beschikt over glasvezelinfrastructuur, zoals Eurofiber, Relined, British telecom, de gemeentelijke organisaties en KPN Reggefiber. Hiermee is gesproken om te achterhalen waar op het grondgebied van de drie CGM gemeentes (voor zover bekend) telecom-infrastructuren liggen die vanuit het oogpunt van de aanleg en exploitatie relevant zijn voor het nieuwe netwerk. Bepaald is of deze geheel of gedeeltelijk onderdeel van het nieuwe netwerk zouden kunnen zijn of daarvoor een voldoende hoogwaardig alternatief kunnen zijn. 34

35 In het ontwerp dat de basis is voor deze haalbaarheidsstudie is ervoor gekozen om geen gebruik te maken van bestaande netwerken als het gaat om de ringstructuur en huisaansluitingen. De huur van deze verbindingen op lange termijn weegt niet op tegen zelf aanleggen. Ook zou een afhankelijkheid van derden ontstaan, waartegenover geen duidelijk voordeel zou staan. Bovendien zouden er functionele beperkingen zijn: de bestaande infrastructuur binnen de regio Cuijk - Grave - Mill en St. Hubert is niet optimaal om een goed redundant en dus betrouwbaar netwerk te realiseren. Voor wat betreft het bestaande glasvezelnet van Reggefiber in de kern Cuijk is het niet effectief hier nog een kabel naast te leggen. In overleg met Reggefiber en KPN kan op een nader moment worden bezien wat vanuit maatschappelijk en bedrijfseconomisch oogpunt hier verstandig is. Duidelijk is dat voor de woningen die het betreft, de beschikbaarheid van supersnel breedband een gegeven is. 35

36 6 Exploitatie van het netwerk Op basis van het globale ontwerp is een begroting opgesteld voor de realisatie en exploitatie van het netwerk. De investeringsraming voor de realisatie van het netwerk is met de kapitaalslasten die daaruit voortvloeien, input voor de exploitatiebegroting. Naast deze kapitaalslasten wordt ook afgeschreven op het netwerk en zijn er periodieke kosten van beheer en exploitatie. Al deze kosten zijn verwerkt in de exploitatiebegroting. Hiertegenover staan de inkomsten in de vorm van vergoedingen die de klanten/gebruikers zullen voldoen. Die inkomsten zijn begroot op basis van de tarieven die op dit moment op de markt voor 3-in-1 pakketten worden gehanteerd. 6.1 Marktconforme tarieven 3-in-1 pakketten voor berekening opbrengsten Uitgangspunt voor supersnel internet in het Land van Cuijk is het hanteren van marktconforme tarieven. Bij het ramen van de opbrengsten is daarom rekening gehouden met de uitkomsten van de enquête en met hetgeen bekend is over het bestaande aanbod op de 3-in-1 markt voor consumenten en de zakelijke markt. Voor doorrekenen van het LVCnet zijn de volgende tarieven gehanteerd: - Consumententarief kernen Ziggo gebied, 53,50 inclusief BTW voor een gebruikelijk 3-in-1 pakket met 150/150 (down/upload) Mbps internet, telefonie en een standaard televisiepakket met 13 HD zenders plus 50 digitale zenders en DVB-C. Plus gebruik van apps voor internetdiensten op televisie. - Consumenten tarief buitengebied 53,50 en eenmalige aansluitkosten in het buitengebied (particulier) 495,- incl. BTW. - Bedrijven tarief 53,50 excl. BTW en eenmalige aansluitkosten voor bedrijven op bedrijventerreinen 495,- excl. BTW. Markttarieven voor consumenten Ter vergelijking hieronder de huidige markttarieven voor verschillende providers. Dit zijn de prijzen van augustus Ziggo: - Met 30 / 3 Mbps 44,95 p.m. - Met 90 / 9 Mbps 54,95 p.m. - Met 180 / 18 Mbps 64,95 p.m. KPN: - Met 10 / 2 Mbps 45,00 p.m. - Met 50 / 5 Mbps 59,00 p.m. - Met 50 / 5 Mbps + onbeperkt bellen 82,50 p.m. 36

37 Kentallen buitengebied waar geen Ziggo abonnement mogelijk is. Satelliet: Tooway internet en bellen abonnement: - Met 22/ 6 Mbps, 54,95 aanschaf modem 700,- Televisie: TV Canal Digitaal 17,95 p.m. plus schotel 299,- Kengetallen op de zakelijke markt: KPN: alleen internet - 80/8 Mbps 45,- p.m. excl. BTW 6.2 Samenvatting investering en exploitatie van de verschillende scenario's Hieronder wordt per gemeente Cuijk, Grave en Mill & St. Hubert afzonderlijk weergegeven wat de uitkomsten zijn van de ramingen. Daarnaast is er een gezamenlijk scenario een netwerk voor Cuijk, Grave en Mill & St. Hubert gezamenlijk. In de exploitatie van de gemeente Cuijk zijn een aantal VE s niet meegenomen. Dit zijn de aansluitingen die al door KPN van glasvezel zijn voorzien, zie ook par Voor alle ramingen wordt er vanuit gegaan dat een coöperatie zelfstanding een netwerk gaat exploiteren waarbij de gemeente wel invloed heeft en middels een garantstelling de financiering mogelijk maakt. Hiervoor wordt een premie betaald aan de gemeente. 6.3 Parameters In de doorrekening van de exploitatie zijn op hoofdlijnen de volgende parameters aangehouden: Invoerparameters exploitatie voor alle ramingen: Scenario 1 Scenario 2 Deelnamepercentage kernen 40% NVT Deelnamepercentage buitengeb. en bedr. bij start 70% 70% Tarief stelling abonnement kern 53,95 Tarief stelling abonnement buitengebied bedrijven 53,95 75 Kostprijs aansluiting kern Kostprijs aansluiting buitengebied Kostprijs aansluiting bedrijven Eigen bijdrage buitengebied en bedrijven Rente leningen 4% 4% 4% Garantie premie (over 80% VV) 3,80% 3,80% Looptijd exploitatie 20 jaar 20 jr. 20 jr. Aflossing obligaties start na jaar 12 na jaar 15 Obligaties en EV ( t.o.v. totaal vermogen) 30% 30% Rente op obligaties en EV 5% 5% Toelichting: Deelnamepercentages Uit de enquêteresultaten zijn de aannames voor de verwachte reële deelname gehaald. Wat zeker van belang is een heldere en intensieve campagne die op het juiste moment wordt gelanceerd. Het is 37

38 cruciaal dat hier niet teveel tijd overheen gaat anders verslapt de aandacht. Ook zal de concurrentie in de kernen van met name Ziggo een extra factor zijn. Abonnementsprijs In scenario 1 liggen de prijzen gelijk voor het gehele gebied alleen voor het buitengebied is een entree bijdrage van toepassing. De aanlegkosten zijn daar hoger. Het abonnement in het buitengebied ligt hoger bij scenario 2. Er zijn veel minder aansluitingen die gebruik maken van de noodzakelijke ringstructuur. De kosten daarvan zijn per aansluiting dus veel hoger. Ook als het niet meer dan anders principe wordt gehanteerd is de abonnementsprijs niet hoog te noemen. Bestaande pakketten bieden minder voor hetzelfde geld. Er kan gekozen worden voor twee opties, of een hogere abonnementsprijs ofwel een hogere eerste bijdrage. Er is voor de eerste optie gekozen daarmee wordt de bijdrage niet absurd hoog (boven de 1000,-). Het zou op termijn mogelijk zijn om de abonnementen in het buitengebied dan als eerste te verlagen indien de exploitatie dit toelaat. Kostprijs aansluitingen De kostprijs van de aansluitingen komt tot stand door met een aantal kosten posten de exploitatie door te rekenen. Het gaat hierbij om zaken als leges, degeneratie, voorbereiding en toezicht, management, communicatie en aanlegkosten. Allereerst de opzet van een eigen ringstructuur met daarop de verdeling naar de individuele aansluitingen. Op bedrijventerreinen moet goed gekeken worden naar redundantie (het tweezijdig ontsloten zijn in verband met de betrouwbaarheid). Vreemd vermogen, rente en garantiepremie In de exploitatie is rekening gehouden met het breedbandfonds van de Provincie Brabant. Uitgangspunt is dat 50% van de investering in het buitengebied door een provinciale lening wordt ingevuld. De rest moet van een bank worden geleend waarbij daar een garantstelling van toepassing is van 80% van deze lening. De rente op vreemd vermogen over langere termijn is na overleg met de bank op 4% gezet. In het licht van het vermijden van klachten inzake Staatsteun is door de Europese Commissie een vergoeding vastgesteld voor een garantiepremie van minimaal 3,8%. Dit geldt dan als een marktconforme vergoeding. Uitgangspunt is dat na 8 jaar exploiteren er een voldoende solide vennootschap staat waarbij in overleg met de bank de garantstelling en dus ook de premie kan komen te vervallen. Obligaties en aandelen Voor het eigen vermogen wordt minimaal 30% gevraagd. Dit kan bijeen gebracht worden door aandelen uit te geven of obligaties. Het rentetarief op dit vermogen is 5%, niet hoog voor risicokapitaal maar dat heeft te maken met het maatschappelijke karakter van het project. 38

39 6.4 Exploitatieopzet en resultaten per gemeente: In onderstaande matrix zijn de uitkomsten weergegeven: Uitgangspunten: Er wordt gekeken naar een looptijd van 20 jaar. In die periode moet het netwerk zich minimaal hebben terugverdiend. Dat wil zeggen alle investeringen moeten met rente zijn terugbetaald dus alle leningen en het Eigen Vermogen (obligaties en aandelen) moet worden ingelost. Het saldo na 20 jaar geeft aan wat er op dat moment verdiend is met het netwerk na aflossing van alle schulden. Bij de garantstelling staat het bedrag waarvoor de gemeente garant zou moeten staan en daaronder de premie die zij ontvangt in een tijdsbestek van 8 jaar. Hierna wordt uitgegaan van herfinanciering, daarbij zou de garantstelling komen te vervallen. Gemeente Cuijk: Resultaat gemeente Cuijk Scenario 1 Scenario 2 Terugverdientijd, alles afbetaald in jaar Totaal geinvesteerd Saldo cumulatief na 20 jr Bedrijfsresultaat na 20 jr na belastingen Totale opbrengsten, na 20 jr Garantstelling gemeente maximaal Risicopremie in 8 jaar gemeente (inkomst) Opm. Aansluitingen op bestaande glasvezelnet in recente nieuwbouwwijken in Cuijk van KPN zijn niet meegenomen, zie ook par Gemeente Grave: Resultaat gemeente Grave Scenario 1 Scenario 2 Terugverdientijd, alles afbetaald in jaar Totaal geinvesteerd Saldo cumulatief na 20 jr Bedrijfsresultaat na 20 jr na belastingen Totale opbrengsten, na 20 jr Garantstelling gemeente maximaal Risicopremie in 8 jaar gemeente (inkomst)

40 Gemeente Mill & Sint Hubert: Resultaat gemeente Mill Scenario 1 Scenario 2 Terugverdientijd, alles afbetaald in jaar Totaal geinvesteerd Saldo cumulatief na 20 jr Bedrijfsresultaat na 20 jr na belastingen Totale opbrengsten, na 20 jr Garantstelling gemeente maximaal Risicopremie in 8 jaar gemeente (inkomst) Gemeente CGM samen: Resultaat CGM gemeenten Scenario 1 Scenario 2 Terugverdientijd, alles afbetaald in jaar Totaal geinvesteerd Saldo cumulatief na 20 jr Bedrijfsresultaat na 20 jr na belastingen Totale opbrengsten, na 20 jr Garantstelling gemeente maximaal Risicopremie in 8 jaar gemeente (inkomst) Resume scenario s: Scenario 1 Als het gaat om resultaat is CGM variant het beste met de kortste terugverdientijd. Hier moeten ook de meeste abonnementen worden binnengehaald. Voordeel is de te combineren ringstructuur bij de bouw van het netwerk. De afzonderlijke gemeentelijke varianten doen het iets minder goed. De terugverdientijd loopt wel op maar er is vrijwel vanaf het begin een positieve kasstroom. Scenario 2 In het 2 e scenario is er nog steeds een ringstructuur maar wel met veel minder deelnemers. Bij alle gemeenten is deze variant nog wel positief maar het is maar zeer de vraag of de financiers hier in mee willen gaan. Zij geven de voorkeur aan een grotere schaal waarbij er meer abonnementen zijn zodat tegenvallende inkomsten beter opgevangen kunnen worden. In de gemeente Mill en Cuijk zijn meer aansluitingen in het buitengebied dan in Grave. Dat verklaart de betere cijfers in scenario 2. 40

41 Conclusie en perspectief: Er zijn gezonde business cases ook per gemeente indien er voor scenario 1 wordt gekozen. Bij scenario 2 is er nog steeds een positief resultaat. De vraag is of de banken dit scenario gezond genoeg achten. Door een hoger tarief en een hoger aanvangspercentage is scenario 2 toch positief. Nadat alle leningen zijn afgelost (binnen jaar) ontstaat er winst. Alle inkomsten die binnenkomen na aftrek van het beheer is winst. Dat betekent per gemeente een inkomstenstroom die aanzienlijk is, Cuijk 1,5 mln./jr., Grave 1,0 mln./jr,, Mill & St. Hubert 0,9 mln./jr. Zelf als coöperatie en of gemeente het netwerk in eigendom nemen betekent zeggenschap over de revenuen. Een deel dient gereserveerd te worden voor netwerkuitbreiding en nieuwe diensten, mogelijk zou ook een draadloos Wifi netwerk in alle gemeenten voor bevordering van recreatie e.d. hieruit gefinancierd kunnen worden. Ook de ontwikkeling van eigen diensten op het gebied van zorg en lokale reportages ondersteunen en uitzenden is een optie. 41

42 7 Financiering Met betrekking tot de financiering van het netwerk is contact gezocht met een aantal investeerders en commerciële banken. 7.1 Banken Contacten met banken als financiers van coöperatie netwerkinitiatieven maken duidelijk, dat bancaire financiering van een breedband project mogelijk is. Wel eist een bank dat een garantie wordt verstrekt door een betrouwbare (publieke) partij, lees: de gemeente waar het initiatief wordt ontplooid. Banken financieren namelijk op basis van financiële zekerheid. Die zekerheid is er echter pas, nadat het net is aangelegd en er diensten worden geleverd aan consumenten en bedrijven, die geld opbrengen. Bij een tweetal banken is de financiering besproken en de casus voorgelegd. Beide partijen geven aan welwillend te staan tegenover het initiatief, echter zonder garantstelling niet in een dergelijk onderneming te zullen investeren. Indien er meer eigen vermogen wordt geïnvesteerd kan de garantie naar beneden. Van belang voor de bank is voldoende cashflow om de verplichtingen ten aanzien van rente en aflossing te kunnen voldoen. De bank wil geen cash flow tekort financieren wel een investering in een netwerk. 7.2 Provincie Noord Brabant De Provincie Brabant is ook een mogelijke partij als het gaat om financieren. Dit doet de provincie via het Breedbandfonds. Voor dit fonds is een bedrag van 50 mln. beschikbaar gesteld. Het fonds richt zich op investeringen in breedbandnetwerken in het buitengebied waar nog geen andere gelijkwaardige infrastructuur beschikbaar is, zogenaamde witte gebieden. In de regio Cuijk Grave Mill en Sint Hubert zijn dit alle gebieden waar geen Ziggo-kabel ligt (buitengebied en bedrijventerreinen) en/of glasvezel ligt. Voor deze gebieden is het fonds beschikbaar om 50% van het voor de aanleg benodigde vermogen te lenen tegen gunstige voorwaarden. Er zijn nog voldoende middelen beschikbaar voor dit initiatief. 7.3 De Gemeente als financier Bij een garantstelling staat de gemeente meer op afstand. Als de gemeente echter optreedt als financier, dan neemt zij meer risico (zie hiervoor de risicoparagraaf verderop). Maar zij heeft ook meer grip op het dagelijkse bestuur van de vennootschap, die het netwerk exploiteert. Bovendien heeft financiering door de gemeente significante voordelen voor de exploitatie. De terugverdientijd voor de meeste scenario s wordt met drie tot vier jaar verkort en hebben een hogere opbrengst en dus meer weerstand door lagere rentelasten. Voor de lening bij de bank moet namelijk niet alleen marktrente worden betaald van naar schatting 4%. Daarnaast dient de gemeente een premie voor de garantstelling te betalen, die wordt terugbetaald vanuit de exploitatie. Deze garantiepremie vervalt als de gemeente zelf financiert tegen 4% rente. 7.4 Particuliere investeerders In de huidige markt is er ook investeringsbereidheid van private investeerders in een project zoals voor het Land van Cuijk. Er is een klein aantal investeerders benaderd. Men heeft aangegeven best bereid te zijn om in dit project te investeren. Hierbij wordt vooralsnog een voorzichtige houding aangenomen aangezien in deze fase nog geen concrete gegevens zijn te leveren met betrekking tot afgesloten abonnementen. 42

43 Het rendement dat door een coöperatie betaalt aan particulieren wordt op de investering is momenteel op 5% gezet. Dit heeft te maken met het gegeven dat investeren in een dergelijk netwerk ook vanuit maatschappelijk oogpunt moet worden gedaan. Dat betekent een lagere risicopremie voor de investering. 43

44 8 Risico s In het project zitten verschillende risico s. De bedoeling van dit hoofdstuk is om de risico s binnen het project en de vennootschap te omschrijven en daarnaast specifiek in te gaan op de risico s die de gemeente zou lopen als zij zich garant stelt voor een deel van het te investeren kapitaal ofwel zelf als kapitaalverstrekker zou optreden. In hoofdstuk 9 wordt ook nader op die twee mogelijkheden ingezoomd. 8.1 Risicoanalyse Er kunnen diverse risico s worden onderscheiden in het project. Onderstaand worden eerst de projectrisico s behandeld. Voordat het project van start gaat en de schop in de grond, moet er aan een aantal randvoorwaarden te zijn voldaan: Allereerst dient er aan het deelnamepercentage te zijn voldaan, te weten: voldoende getekende abonnementen (40% kernen en 70% BB). Daarnaast dient er een aannemer te zijn die bij voldoende deelname ook gaat starten. Er dient een financier voor vreemd vermogen te zijn die het project wil financieren bij voldoende deelname. Er dienen voldoende kapitaalverstrekkers te zijn om het eigen vermogen bijeen te brengen. Indien er niet voldaan wordt aan de grens van 40% resp. 70% deelname is er geen project en dus ook geen project risico. Het enige risico dat voor het ontstaan van het project wordt gelopen zijn de uitgaven in de initiatieffase, ontwerpfase en vraagbundelingsfase. Zodra het project starten kan, loopt de vennootschap risico, in de navolgende matrix zijn verschillende risico s benoemd, de kans, impact en de beheersmaatregelen. Risico Kans Impact Beheersmaatregel Het aantal deelnemers loopt terug door problemen bij de aanleg of service Bestaande aanbieders halen klanten weg. (churn) Prijsniveaus dalen door concurrentie Kosten voor aanleg lopen onverwacht op Klein Groot Zorgen voor meerdere providers Goed toezicht bij de uitvoering Goede communicatie bij dienstenleveranciers Gemiddeld: nadat de keuze is gemaakt blijven de meeste abonnees daar bij Groot, met name in de aanloopperiode Klein Gemiddeld 44 Helder communicatie over voordelen van een net voor en door de gemeenschap (zeggenschap, geen commerciële doelstelling) en over toekomstbestendige capaciteit Aanbod diensten verbijzonderen Alternatieve wervingsacties. Nieuwe betaalde diensten aanbieden. Nadruk meerwaarde gemeenschappelijk net m.b.t. prijs op termijn Ruimte opnemen in de exploitatie Klein Klein Voldoende buffer inbouwen in de exploitatie Helder en sluitend bestek, zodat overschrijdingen minimaal zijn Financier trekt zich terug Klein Gemiddeld Goede communicatie met de bank en financiers, ook bij problemen

45 Uit de matrix valt op te maken dat, met name het kunnen anticiperen op concurrentie van bestaande partijen, invloed heeft op de inkomsten. Goede communicatie en professioneel management vormt een belangrijke factor in het behoud van klanten. Om te zien of er binnen de exploitatie ruimte is om deze risico s het hoofd te bieden, is gekeken naar het effect van een dalend aantal deelnemers en het effect van het niet indexeren van de abonnementsprijs gedurende de eerste 2 jaar van de exploitatie van het netwerk. De exploitatie is daarom op basis van de volgende twee scenario s doorgerekend: 1. De prijsstelling wordt niet geïndexeerd de eerste twee jaren. In de huidige exploitatie is de prijs geïndexeerd met 15% voor de 1e laag inkomsten. Voor de totaalprijs betekent dat een stijging van 2,80 per jaar voor de kernen. Voor het tweede jaar is deze hetzelfde. Beide jaren zijn voor dit scenario op 0% gezet. 2. De deelnamepercentages lopen terug naar 35% in de kernen en 50% in het buitengebied In onderstaande matrix wordt bij die scenario s beoordeeld of het project dan nog levensvatbaar is en een positieve kasstroom laat zien. Als het scenario nog steeds voldoet wordt hier een groene emoticon neergezet bij een twijfelachtig scenario geel en bij een negatieve verwachting een rode. 45

46 Toelichting: Bij het niet indexeren in de eerste jaren komen de kasstromen onder druk te staan, dat wil zeggen dat het lastig wordt om direct rente en aflossing te betalen uit de inkomsten. Andere afspraken met de financiers bijvoorbeeld als het gaat om direct aflossen of direct rente betalen zou dit probleem kunnen oplossen. Een daling in deelnamepercentage voor het project leidt tot een negatief scenario. Met name de eerste jaren is dit problematisch. Belangrijk is dus om wat er aan abonnementen binnengehaald wordt, ook te behouden. Verder is duidelijk dat bij een gezamenlijk optrekken van de CGM gemeenten er een betere businesscase ligt met een grotere weerstand. Dit heeft te maken met het gegeven dat de aanlegkosten relatief lager zijn. Ook zijn de investeringskosten voor afzonderlijke gemeenten hoger. Andere initiatieven in Nederland Hoe groot de slagingskans is, is lastig te zeggen. Er zijn slechts een paar referentieprojecten. Heeze- Leende, Boekel en dan een aantal die momenteel in de haalbaarheids- en vraagbundelingsfase verkeren. Het verloop in Heeze Leende en Boekel kent een opmerkelijk verloop doordat hier voor 1 provider is gekozen. Dat dit niet verstandig was bleek toen deze partij failliet ging. Hieronder het resumé van een van de projectdeelnemers: Het project in Heeze-Leende is gestart met doelstelling om in de vraagbundeling 50% te halen. Die drempel is gehaald. Het project is met een vergelijkbare drempel gestart en beschikte bij het afsluiten van de vraagbundeling over 52% dekking. In Boekel heeft de aanleg vervolgens ongeveer 1 jaar later plaatsgevonden. In die periode liep het percentage verder op, tot 62%. Dit patroon van instappende klanten na afsluiting van de vraagbundeling is landelijk zichtbaar. De projecten in Heeze-Leende en Boekel zijn beide gestart met 1 aanbieder van diensten. Deze partij is begin 2014 in financiële problemen gekomen en heeft zijn activiteiten gestaakt. Beide projecten zijn er in geslaagd de dienstverlening te continueren, maar hebben beide klantuitval tot wel 10% gekend. HSLnet in Heeze-Leende heeft inmiddels 3 aanbieders van diensten die wekelijks nieuwe klanten melden. Het deelnamepercentage komt in het huidig tempo in 12 maanden weer op het oude peil. In Boekel is recentelijk besloten meer aanbieders toe te laten omdat de groei stagneerde. Geconcludeerd kan worden dat concurrentie op het netwerk een belangrijke factor is. In andere gemeenten is er in het verleden vanuit de bewoners van buitengebieden veel geïnitieerd. Deze initiatieven konden met behulp van de gemeente en een commerciële partij als Reggefiber vaak tot uitrollen komen. De gemeente en de bewoners draaiden wel op voor de extra kosten in het buitengebied. 46

47 8.2. Risico s voor de gemeenten. Indien de gemeente in het voorgestelde traject verder zou gaan loopt de gemeente risico. Dit hangt af van de rol die zij speelt in het vervolgtraject: 1. Voorfinancier van de vervolgfase ontwerp, vraagbundeling en aanbesteding 2. Verstrekker van een borgstelling voor de financiering 3. Mede financier in het project Ad 1 Risico van voorfinanciering: Wat is het risico dat er na het doorlopen van de tweede fase, (detailontwerp, vraagbundeling en aanbesteding) het benodigde deelnamepercentage niet wordt gehaald? De gemeente zal dan het bedrag wat hier in is geïnvesteerd kwijt raken. Ad 2 Verstrekker van een borgstelling Als de bank het project financiert vraagt de bank een garantstelling ook wel borgstelling genoemd. De gemeente loopt voor 80% van het verstrekte vermogen risico. Uitgangspunt is dat deze loopt gedurende acht jaar. Na acht jaar wordt de financiering opnieuw beoordeeld en bij een normaal verloop kan de garantstelling vervallen aangezien het netwerk haar waarde heeft bewezen. De garantstelling wordt ingeroepen bijvoorbeeld doordat de vennootschap niet meer kan voldoen aan haar rente en aflossingsverplichtingen jegens de bank. In dat geval zal het netwerk verkocht moeten worden. Indien de opbrengsten niet voldoende zijn om de schuld af te lossen zal de garantstelling worden ingeroepen voor het resterende deel van de schuld. Als er een netwerk ligt dat goed is ontworpen en aangelegd zal dit ook waarde hebben. De kans is dan groot dat de garantstelling niet voor 100% hoeft te worden aangesproken. Een andere mogelijkheid is dat de gemeente zelf het netwerk koopt en verder exploiteert. Dit kan als zij beoordeeld dat het netwerk wel levensvatbaar is maar er sprake is van mismanagement. Ad 3 Gemeente als mede financier in het project In dat geval wordt een lening verstrekt aan de vennootschap. Voor dat deel loopt de gemeente voor 100% risico. Voor dat risico geldt hetzelfde als onder punt 2. Als hoofdfinancier kan de gemeente echter wel bedingen dat zij meer invloed heeft in het dagelijkse reilen en zeilen van de onderneming. Met de vennootschap sluit de gemeente een samenwerkingsovereenkomst aangezien het voor de hand ligt dat er ook inspraak is van de gemeente in de vennootschap. Bij een coöperatie bijvoorbeeld wordt er een Raad van toezicht aangesteld die toezicht houd op het dagelijkse bestuur van de coöperatie. In het dagelijks bestuur kan ook een vertegenwoordiger namens de gemeente zitten. 47

48 8.3 Strategie risicovermindering gemeente Scenario 1: Integrale verglazing Indien er voor scenario 1 gekozen wordt betekent dit dat er in het begin meer inspanning moet worden verricht om te kunnen starten. Tevens is de aanvangsinvestering hoger. Ook betekent dit dat er concurrentie ontstaat vanuit de marktpartijen. Als het project slaagt is er wel een solide project met zeer goede vooruitzichten. Indien er een netwerk van goede kwaliteit ligt is de ervaring dat andere partijen eerder zullen samenwerken met het netwerk, dan alsnog zelf een eigen netwerk aanleggen. Dat zou betekenen dat de waarde en aantal abonnementen, (inkomsten op laag 1) verder stijgt in de loop van de jaren. Het is niet ondenkbaar dat op langere termijn het deelnamepercentage richting 100% gaat. Een open netwerk met bijna onbeperkte capaciteit biedt ruimte voor alle huidige dienstenaanbieders. Scenario 2: Gedeeltelijke verglazing (alleen buitengebieden en bedrijven terreinen) Een stuk risico spreiding kan worden gecreëerd door te starten met scenario 2 waar geen concurrentie is van de commerciële aanbieders. Hierdoor zou met een relatief lage investering de eerste nood voor het buitengebied te lenigen zijn. Indien dit met meerdere gemeenten samen aangepakt wordt zou dit zelfs een extra voordeel zijn. Minder aanlegkosten en meer abonnementen. Indien er een goede ringstructuur ligt is het op termijn mogelijk om ook richting de kernen het net uit te breiden. Als commerciële partijen op termijn eerder een glasvezelnet zouden aanleggen, zou er wellicht een vorm van samenwerking op laag 1 mogelijk worden, (gezamenlijk gebruik van POP stations). Deze aanbieders zullen dan wel hun huidige koers moeten wijzigen als het gaat het toelaten van andere gebruikers op hun netten. Om maximale openheid en gebruiksmogelijkheden en minimale kosten voor abonnees te hanteren zou het beter zijn om het netwerk zelf (coöperatie / gemeente) in eigendom te hebben. 48

49 9 Organisatie Voor de aanleg van een nieuw supersnel netwerk binnen CGM, komen verschillende organisatievormen in beeld. In dit onderzoek is als uitgangspunt genomen dat het project door een coöperatie wordt uitgevoerd. Maar dat is zeker niet de enige mogelijkheid. De doelstelling van een volledig open netwerk voor de gehele gemeenschap kan door meerdere vennootschappen worden gerealiseerd. Elke vorm heeft zo zijn specifieke kenmerken en voor- en nadelen. Ook is er wellicht nog de mogelijkheid om in de toekomst samen te werken met bestaande netwerkbedrijven. Momenteel hebben deze bedrijven echter aangegeven daar niet open voor te staan. Met de realisatie van een derde netwerk in de gemeente op basis van glasvezel kan ook die visie natuurlijk wijzigen. Er is een vergelijking gemaakt tussen de juridische mogelijkheden die er zijn, waarbij is gekeken naar bestaande vormen die elders in Nederland worden toegepast. De specifieke omstandigheden en de wensen verschillen per initiatief en zijn nergens exact zoals in het Land van Cuijk. Om een compleet beeld te presenteren en een zo goed mogelijk contrast te geven, is de navolgende tabel opgesteld. De waardering van sterktes en zwaktes en kansen en bedreigingen is enigszins subjectief, maar gebaseerd op ervaringen elders. 49

50 Sterk Zwak Kans Bedreiging KPN/ Reggefiber Bestaand netwerk en klanten. Is, momenteel zeer terughoudend met nieuwe gebieden verglazen. Buitengebieden worden alleen meegenomen als er bijbetaald wordt. Het verglazen van netwerken is vertraagd. Onvoorspelbaar is wat de nabije toekomst brengt, ook voor wat betreft de tariefstellingen. - Netwerk is niet volledig open (financiële obstakels kleinschaligheid). Niet aannemelijk dat flexibel en laagdrempelig (technisch, financieel) kan worden ingespeeld op lokale initiatieven. Geen invloed op besluitvorming door klanten Ziggo Bestaand netwerk en klanten Behoorlijke klanttevredenheid in kernen. Geen 100% dekking. Netwerk dat er ligt is grotendeels koper. Anders dan Reggefiber geen uitgesproken ambitie tot aanleg van glasvezelnetwerken. Daarmee twijfels aan technische doorontwikkeling van het netwerk en ontwikkeling prijsstelling Misschien op enig moment bereid te investeren in buitengebied. Netwerk is niet open, kosten zijn niet te reguleren. Niet aannemelijk dat flexibel en laagdrempelig (technisch, financieel) kan worden ingespeeld op lokale initiatieven. Geen invloed op besluitvorming door klanten. Lokale BV Lokale eigenaren hebben zeggenschap over de hardware en exploitatie, actieve aanpak. Winsten zouden binnen de vennootschap kunnen blijven voor kwaliteitsverbetering netwerk. BV is op winst voor eigen aandeelhouders gericht en is eigendom van aandeelhouders. In vraagbundeling moeilijker om het project te vervolgen als collectieve inspanning van ons, voor ons, door ons. Hoge mate van concurrentie in de kernen van Ziggo en KPN. Exploitatie van het netwerk met lokaal perspectief. Flexibiliteit om snel en aantrekkelijk geprijsd lokale kleinschalige initiatieven kunnen worden ondersteund. Niet slagen vraagbundeling, door ontbreken saamhorigheid. Een BV bepaalt haar eigen koers, waarbij commercieel belang mogelijk meer gaat prevaleren boven het maatschappelijke / collectieve belang. Coöperatie model Groot draagvlak: project van ons, voor ons en door ons. De leden hebben zeggenschap over de hardware, actieve aanpak. Winsten kunnen binnen de coöperatie blijven t.b.v. kwaliteitsverbetering netwerk en ontwikkeling van diensten Hoge mate van concurrentie in de kernen van Ziggo en KPN. Door vooruitzicht van rendement kunnen private investeerders betrokken worden. Gemeentes kunnen marktconform (geen staatssteun) investeren met vooruitzicht op rendement. Binnen coöperatie kunnen nieuwe toepassingen snel en eenvoudig worden gerealiseerd. Middelen kunnen mede worden besteed aan eigen netwerk en ontwikkeling van eigen diensten Verlies van eenduidige visie binnen de cooperatie. Besluiteloosheid. 50

51 9.1 Keuze en advies organisatiemodel De wens is om te komen tot een volledig open netwerk waarbij de voorziening voor iedereen toegankelijk moet zijn tegen zo laag mogelijke kosten. Hiervoor zijn drie vormen mogelijk: 1. Eigendom en exploitatie door commerciële marktpartijen. Om de openheid en prijsstelling te waarborgen, zullen dan goede afspraken moeten worden gemaakt. Ervaring leert echter dat omstandigheden kunnen veranderen en contracten op termijn kunnen wijzigen. Daardoor is invloed op tarieven en nieuwe mogelijkheden beperkt. De eigenaar heeft hierbij de sterkste positie. Er zijn marktpartijen, die mogelijk bereid zijn om dit te doen. Echter ook zij zullen garantstellingen of voorfinanciering van de vraagbundelingskosten vragen van de gemeente. 2. Netwerk in eigendom van de gemeente en exploitatie hiervan uitbesteden. Hiermee heeft de gemeente dus de grootst mogelijke zeggenschap over wat er op het netwerk gebeurt, zowel qua aanbod als tarieven. De exploitatie van het netwerk kan in handen worden gegeven van een coöperatie. Daarin zijn de belangenbehartigers van de gemeenschap vertegenwoordigd. De gemeente bepaalt in overleg met de coöperatie wat er gebeurt met de winst, die op termijn uit de exploitatie komt. 3. Netwerk in eigendom van een BV of stichting. In feite is dit vergelijkbaar met 2, met dat verschil dat het niet de gemeente is die investeert, maar een aantal particuliere beleggers cq. consumenten. Ook hierbij ligt de exploitatie van het netwerk bij een coöperatie. Daarin zijn de belangenbehartigers van de gemeenschap vertegenwoordigd. De BV of stichting bepaalt in overleg met de coöperatie wat er gebeurt met de winst, die op termijn uit de exploitatie komt. De gemeente kan ook invloed uitoefenen door mede te investeren of door een overeenkomst te sluiten met de BV of stichting over de noodzakelijke garantstelling. Indien er boven de coöperatie een andere vennootschap (BV of stichting) gezet wordt is het mogelijk om twee zaken te scheiden, exploitatie en eigendom. De vennootschap is juridisch eigenaar van het netwerk. Dit model lost met name een financieringsvraagstuk op, zonder de sterktes van het coöperatieve model los te laten. Tussen de coöperatie en de eigenaren wordt dan een concessieovereenkomst gesloten. Dit zal nader moeten worden uitgewerkt. Voorstel is om te kiezen voor optie 3. Hiermee komt er open netwerk met maximale grip op tarieven en toekomstmogelijkheden. Iedere gemeente is vrij om te kiezen in hoeverre zij hierin wil investeren of garant staan. Bestaand voorbeeld van een dergelijke organisatie Goed voorbeeld is Overijssel waar reeds meerdere coöperaties actief zijn in breedbandnetwerken. De Diensten Coöperatie Breedband Overijssel is als coöperatie een ideale voedingsbodem voor duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen en vult op een innovatieve en toekomstgerichte manier de coöperatieve beginselen in. Daarbij is de openheid (toegankelijkheid) van de glasvezelnetwerken van haar leden een basiswaarde. 51

52 De waarde van de coöperatie volgens Ineke Duit, directeur van de Netherlands Institute of Cooperative Entrepreneurship (NICE): Coöperaties verscherpen de concurrentie en ontstaan daar waar niet-coöperatieve ondernemingen hoge rendementen vragen. Een coöperatie heeft een functie in de markt omdat ze corrigerend werkt, omdat zij prijs- en marktleiderschap moet laten zien. De waarde van een coöperatie wordt daarom vrij algemeen uitgedrukt in termen als open, transparant, betrouwbaar en betrokken. De coöperatie geeft meerwaarde omdat zij mensen toegang geeft tot de markt of voorziet in een dienst die voorheen niet beschikbaar was. In dit geval gaat het om de beschikbaarheid van glasvezelnetwerken in de buitengebieden van Overijssel. Commerciële waarde van coöperatieve aanpak Het is voor het nemen van de hobbel van een geslaagde vraagbundeling van waarde dat het algemeen draagvlak voor het initiatief zo groot mogelijk is. De mate van sympathie met het initiatief bepaalt voor een fors deel de omvang van het succes van de vraagbundeling. De ervaring is dat vraagbundelen het beste lukt als het initiatief niet alleen voor de gemeenschap wordt ontplooid, maar ook door de gemeenschap. Zodat het netwerk van de gemeenschap wordt. Het is om deze reden dat veelvuldig coöperaties worden opgericht in glasvezelprojecten. Ook voor LVCnet is dit van toepassing en is ook daarom een verstandige keuze. 9.2 Investeerders Voor de aanvangsinvestering zullen we over voldoende investeringskapitaal moeten beschikken. Hierbij draait het om het potentiële rendement op de gevraagde investering. Aangezien een nieuw netwerk een behoorlijke aanloopfase kent, is het vanuit het project (cash flow) belangrijk om niet te moeten starten met het doen van uitkeringen. Het uitgestelde rendement voor investeerders maakt de exploitatie robuust. Aan de investeerders wordt het perspectief geboden op een extra opbrengst, enerzijds door dividend of door verkoop van de aandelen in de BV die eigenaar is van het netwerk. Deze afspraken moeten nader worden vastgelegd in statuten en de overeenkomst tussen eigenaren van het netwerk en de exploitant, (coöperatie). 52