inhoudsopgave 1 Aanleiding en inleiding... 3

Transcriptie

1 Beleidsnotitie over mogelijke maatregelen lichthinder Opgesteld in opdracht van A. Hattink-Brummelman (hoofd afd. Ruimte en Projecten) door C. Huijser (beleidsmedewerker afd. Beleid en Regie) Vastgesteld door BenW 15 juni 2010 Vastgesteld door gemeenteraad Berkelland 14 september

2 inhoudsopgave 1 Aanleiding en inleiding Donkerte in Nederland en Berkelland onder de loep Lichte en donkere gemeenten : Donkerte, een kwaliteit in Berkelland Openbare verlichting in Berkelland Gegevens van de provincie Gelderland Wat zijn de effecten van lichthinder in relatie tot ruimtelijke ordening en milieu? Waar wordt lichthinder beleefd en wat zijn de standpunten in Berkelland? Huidige wet en regelgeving Landelijk wet- en regelgeving Nationale richtlijnen Lokale verordeningen en beleid: de A.P.V., Bouwverordening en reclamebeleid Algemene plaatselijke verordening Berkelland APV Reclamebeleid gemeente Berkelland Bouwverordening Berkelland Wat doen andere gemeenten in Nederland? Nationaal en provinciaal Beleid Maatregelen Uitgangspunten Mogelijke (wettelijke) maatregelen tegen lichthinder situaties Open frontstallen en het besluit landbouw milieubeheer Reclames, Sportvelden, Industrie zones Mogelijke maatregelen tegen energieverspilling bij openbare verlichting,eigen gebouwen Mogelijke maatregelen voor het behoud van de nacht als donkerte kwaliteit Mogelijke maatregelen Samenvatting: allicht een actieplan licht Bijlagen Bijlage 1 Verwijzingen Wet- en regelgeving Bijlage 2 Meer licht voor meer melk Bijlage 3 Energiereductie bij openbare verlichting Bijlage 4 Verlichten in utiliteitsgebouwen Bijlage 5 Effecten van lichtverstoring op mens en dier Bijlage 6 Brief met advies van gebiedscommissie Berkelland Bijlage 7 Kengetallen openbare verlichting in Berkelland en efficiëntie Bijlage 8 Lokale verordening en beleid Afstemming en informatie M. Daalwijk (technische toetsing RenP) P. Bovenmars (vergunningverlener gemeentewinkel cluster bouwen en milieu ) J. Grotestam, T. Westendorp (Handhaving en Veiligheid) J. Lubben (gebiedsmakelaar + secretaris gebiedscommissie) M. Mellink + E.Dijkman (BCF gemeentewinkel) A. ter Horst / J. Wensink (Beheer en onderhoud i.v.m. openbare verlichting) Gebiedscommissie Berkelland Henk Bos, Landinrichtingscommissie Bertus Hesselink, Voorzitter Remco Woertman, Agrarisch Jongerencontact/Jong Gelre André te Fruchte, Agrarische sector Hillie Kupper, Vrouwenorganisaties Jan Lubben, Gebiedsmakelaar Gerbert Oonk, Vereniging agrarisch natuurbeheer Gerrit Ordelman, Natuur- en Milieuorganisaties Johan te Raa, Kleine kernen Josien Wannink, VVV s 2

3 1 Aanleiding en inleiding Eerste aanleiding is de Raadsmotie 5 november Deze luidde als volgt: In het Actieplan Licht wordt aandacht besteed aan: - Vervanging van de huidige straatverlichting door energiezuinige straatverlichting. - Afspraken met de eigen organisatie en woningverhuurders/-eigenaren voor energiezuinig verlichte gebouwen. - Wettelijke mogelijkheden in verband met het tegengaan van overmatig lichtgebruik (APV). Afspraken met ondernemers en bedrijfsleven over het inperken van lichtreclame en terreinverlichting (vooral tussen en uur). - Verlichting en lichtuitstraling van gebouwen binnen en buiten de bebouwde kom. Daar waar het om het buitengebied gaat, wordt hierover met de Gebiedscommissie overlegd. Motie M-09-23B (actieplan licht) De stemming geeft het volgende beeld: Voor de motie stemden: de fracties van D66, GroenLinks, Gemeentebelangen, PvdA en CDA (23 stemmen). De motie werd aangenomen met 23 stemmen voor en 6 stemmen tegen. In bovenstaande motie zijn wensen voor nieuw beleid aangegeven daarin kunnen 3 aspecten van elkaar onderscheiden worden als het gaat om beoogde beleidsdoelen of ambities. : 1. hindersituaties binnen de geldende milieu- en ruimtelijke wet- en regelgeving; 2. het motief van tegengaan van energieverspilling en bereiken van besparing in het kader van klimaat en energiebeleid 3. het motief van behoud van de nacht of donkerte als kwaliteit dat het landschappelijk/ecologisch belang en dat van astronomische waarneming omvat Met deze notitie wordt beoogd bij te dragen aan het aanscherpen van de betekenis van 3 voornoemde motieven in Berkelland. De mogelijkheden tot regulering binnen de wet- en regelgeving worden verkent en aangegeven wordt welke instrumenten door vergelijkbare gemeenten worden ingezet. Tenslotte wordt ingegaan op haalbare oplossingen passen bij de problematiek in Berkelland en welke instrumenten in een actieplan aan de orde kunnen komen. In deze nota wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de vraag wat de omvang van de problematiek is, hoe die beleefd wordt en wat de effecten van lichthinder zijn. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de huidige wet- en regelgeving en richtlijnen. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op mogelijke instrumenten. 3

4 2 Donkerte in Nederland en Berkelland onder de loep Assimilatielampen in kassen, beveiligings-schijnwerpers in tuinen, het dichtverlichte wegennet, xenon-projecties op monumentengevels, witverlichte tennisbanen en reclameborden langs iedere snelweg. Licht lijkt een onlosmakelijk bijeffect van de verstedelijking en de 24-uurs-economie. In een geïndustrialiseerd gebied als West-Europa is het nagenoeg onmogelijk om nog plekjes te vinden waar de hemel echt donker is. Behoud van duisternis kan beschouwd worden als een kwaliteit van onze leefomgeving. Lichtvervuiling levert afhankelijk van aard en intensiteit, net zo goed als lawaai en stank, hinder voor de natuur maar ook ons eigen milieu. Jaarlijks worden miljoenen euros verspild door inefficiënte verlichting. Slecht afgeschermde lichtbronnen veroorzaken veel stoorlicht dat niet op de wegen of straten valt, maar ook op woningen en passerend verkeer. Naast economische en ecologische schade, kent lichtvervuiling ook ethische en esthetische bezwaren. Aangezien voor elektrische verlichting fossiele brandstoffen worden opgestookt, betekent dit ook een ongewenste uitstoot van kooldioxide in de atmosfeer. Al die verlichting heeft zowel positieve als negatieve gevolgen. Als positieve gevolgen moet niet uit het ook verloren worden de sociale veiligheid, inbraakbeveiliging, verkeersveiligheid, maar ook de invloed op de productie van melkvee anderzijds zouden de negatieve kanten zoveel mogelijk opgeheven moeten worden. Kunstmatig licht in Nederland In 2003 heeft Platform Lichthinder berekend hoeveel kunstmatige verlichting in Nederland is geïnstalleerd. Het blijkt dat kasverlichting een aandeel van meer dan de helft hierin heeft. De gegevens zijn te vinden in het onderzoek Licht in Nederland. Het rapport is voor zover bekend de eerste poging om de totale hoeveelheid licht die 's nachts buiten kunstmatig wordt geproduceerd te kwantificeren.!!!"# " " $% &% $% ' ' ( ( (' ( 4

5 Uit voorgaande tabel blijkt dat 64% van de lichtproductie in Nederland door kasteelten wordt geproduceerd, terwijl bijna 45% van het omhoog gestraalde licht van kassen afkomstig is. Voor openbare verlichting zijn de lichtproductie en het deel omhoog gestraalde licht respectievelijk 13 en 31,3%. Assimilatiebelichting speelt dus een belangrijke rol in het verdwijnen van de sterrenhemel in Nederland. Daar wordt ook waarschijnlijk de oorzaak gevonden voor het feit dat Nederland het meest lichtvervuilde land van Europa is. Op de 2 e plaats dus ook openbare verlichting daarop gaan we hier verder in. 2.1 Lichte en donkere gemeenten : Donkerte, een kwaliteit in Berkelland. Eind 2004 presenteerde Natuur & Milieu een overzicht van de minst en meest verlichte gemeenten van Nederland. De lichtkaart is opgesteld na analyse van satellietmetingen en na het verwerken van vele honderden opnames. De meest lichte gemeenten zijn te vinden in het Westland, waar veel kassen staan. De donkerste gemeenten zijn Vlieland, Schiermonnikoog en Ootmarsum. Resultaten Om de waarden te berekenen zijn vele honderden satelietopnames verwerkt. Er is gecorrigeerd voor wolken, schitteringen, bliksem, vuur en reflecties. Voor een punt op de kaart is bepaald op hoeveel opnames dit te zien was. Als op alle opnames een bepaald punt te zien was dan kreeg dit punt de waarde 255 en was er nooit licht te zien dan kreeg het de waarde 0. Hoe hoger het getal hoe meer licht er gemiddeld per hectare omhoog wordt gestraald. De waarde 40 betekent overigens niet dat er 2x zoveel licht is als bij 20. De waarde 0 betekent niet dat het er volledig donker is. Ruim 500 gemeenten zijn in deze acht jaar lichter geworden. In slechts 70 gemeentes werd het donkerder.het onderzoek is te vinden op de website GEMEENTE-NAAM OPPERVLAKTE IN VIERKANTE METER AANTAL INWONERS GEMIDDELDE IN JAAR 1992/1993 GEMIDDELDE hoeveelheid opgaand licht IN JAAR 2000 VERSCHIL TUSSEN JAAR 2000 EN 1992/93 RANGORDE binnen de toen 573 Nederlandse gemeenten JAAR 2000 Borculo Eibergen Neede Ruurlo met standaard Gemiddeld Nederland Afwijking van 67 Donkerte kan in onze hele gemeente met recht dus een kwaliteit genoemd worden afgemeten aan de rest van Nederland. In het jaar 2000 stonden de toenmalige 4 gemeenten samen gemiddeld met een waarde van 78 op de 92 e plaats in de ranglijst van toenmalige 573 gemeenten. In vergelijking met andere plattelandsgemeente Bronckhorst was de score met een waarde van 72 en een 77 e rangordeplaats vergelijkbaar. Ten opzichte van 1992/1993 blijkt de toename van de hoeveelheid opgaand licht in Berkelland in 2000 gemiddeld 8 punten. Eibergen springt er qua lichthinder binnen de gemeente iets uit naar boven mogelijk door haar omvang. In Neede is het minst sprake van toename. Ter vergelijking zijn was de laagst gemeten waarde in Nederland bedroeg in 2000 tussen 8 en 28 (Waddeneiland Terschelling enkele plaatsen in Friesland en Drente), de hoogst gemeten waarde bedroeg 255 (Rotterdam en westland). 5

6 2.1.1 Openbare verlichting in Berkelland In februari 2008 is een onderzoek in opdracht van de afdeling Beheer en Onderhoud opgeleverd door Liandyn Advies B.V. Onderstaand zijn een aantal kengetallen over de openbare verlichting en uitvoeringsplan voor de komende jaren weergegeven. Op basis hiervan is nog geen nota opgesteld of aan college of raad voorgelegd omdat de adviezen deels achterhaald zijn door vernieuwde inzicht in de kennis over de efficiëntie van onder ander LED lampen technologie. Door de landelijke taskfoce openbare verlichting wordt jaarlijks een efficiëntieverbetering in de technologie verwacht van 5 a 10%. Na de herindeling bleek dat in Berkelland sprake is van een grote diversiteit in soorten lichtmasten en verlichtingsarmaturen. Ook is duidelijk geworden dat de verlichtingsinstallatie als geheel aan t verouderen is. Gezien de omvang van de openbare verlichtingsinstallatie (meer dan lichtpunten) is een aanpak van vervangen van kapotte lampen niet meer verantwoord. In bijlage 7 zijn een aantal kengetallen van het Berkellandse bestand aan openbare verlichting opgenomen en is aangegeven hoe efficiëntie van de openbare verlichting wordt vastgesteld door als het gaat om duurzaam inkopen. Storingen en vervangingsmaatregelen Het overgrote deel van de storingen in Berkelland (88%) betreft het voortijdig uitvallen van één of meerdere lampen. Gerelateerd aan het aantal armaturen betekent dit een jaarlijks storingspercentage in Berkelland van 12%. Gerelateerd aan het aantal lampen (een aantal armaturen bevat meerdere lampen) betekent dit zelfs een jaarlijks storingspercentage van 14%. Dit percentage storingen door onvoldoende levensduur is relatief hoog. De huidige kosten voor het opheffen van storingen bedragen bijna per jaar. Hiervan is ongeveer het gevolg van het moeten vervangen van voortijdig defect geraakte lampen. Ingezette maatregelen Het groepsgewijs vervangen van lampen (het zgn. groepsremplace) is inmiddels ingezet. Dit is een preventieve manier van onderhoud die ervoor zorgt dat het huidige uitvalspercentage van 12% teruggebracht kan worden tot zo n 4 á 5% per jaar. De totale onderhoudskosten kunnen hierdoor op termijn worden teruggebracht tot naar schatting zo n per jaar. De gemeente Berkelland heeft voor het thema duurzame energie op het gebied van de openbare verlichting reeds het maximale gerealiseerd. Het duurzame energie aandeel bedraagt als gevolg van het inkopen van groene stroom 100%. Bij een gelijkblijvende lichtopbrengst is het terugbrengen van het energieverbruik door het moderniseren van de lampen en het waar mogelijk dimmen van de verlichting. De besparingen die op deze wijze kunnen worden gerealiseerd in de kernen zijn 6 tot 22% voor ontsluitingswegen in het buitengebied is dit 16%. Het verbruik van de huidige verlichtingsarmaturen ( kwh in 2008 exclusief netverliezen en dergelijke) kan hierdoor in 2018 zijn gedaald tot ± kwh en in 2028 tot ± kwh. In de komende periode zal de verlichtingsinstallatie enigzins worden uitgebreid als gevolg van de toename van de huizenvoorraad. Doelstelling van de maatregelen: Met groepsremplace wordt het energieverbruik is in 2013 teruggebracht met 10% ten opzichte van het verbruiksniveau in Dit houdt concreet in dat het energieverbruik van de openbare verlichting in 2011 en 2013 niet meer mag bedragen dan resp kwh. Het aantal ten behoeve van het realiseren en onderhouden van de verlichtingsinstallatie gereden kilometers is in 2018 verminderd met 10% ten opzichte van Momenteel zit de afdeling beheer en onderhoud midden in een remplace project (d.w.z. 1x per 4 jaar vervangen). Daarin worden per tot 2013 kern de armaturen vervangen. Er is in 2009 begonnen in Eibergen en dit jaar is Neede aan de beurt. De vervanging werkt efficiënter dan storingen van geval tot geval op proberen te lossen. Deze vervanging leidt niet direct tot energie efficiëntere armaturen. Deze slag moet later gemaakt worden de technologie is nog erg in beweging. Het moment dat investeren in armaturen wél aantrekkelijk is en verkennen van mogelijkheden van voorfinanciering, moeten gesignaleerd worden in proefprojecten,door deelname in kennis- en ervaringsgroepen en informatie van de rijks-taskforce openbare verlichting. 6

7 Binnen de afdeling BenO wordt aangegeven dat proefprojecten van anderen nuttig zijn om van te leren en ook dat dimmen veel winst in de energiekosten kan opleveren. Momenteel loopt daarmee een proef aan de Lariksweg via het Eibergse bedrijf Maiken. Dit bedrijf timmert aan de weg bij onder andere Rijkswaterstaat met dimprojecten langs de A1met een dimproject. Dit systeem werkt met zekeringskastjes op de bedrading van bestaande armaturen waarmee het dimmen op afstand met lap-top of via inbelsysteem regeling kan plaatsvinden. 2.2 Gegevens van de provincie Gelderland Naast voornoemde gegevens is recentelijk een kaart opgenomen in het Gelders Milieu Plan 4. Sinds 2005 is de hemelhelderheid (dit is de maat voor donkerte) in Gelderland in kaart gebracht. Op kaart 8 is weergegeven de gemeten hemelhelderheid (donkerte) in Candela. De donkere vlakken geven aan waar nog relatief weinig lichtverstrooiing van kunstmatige verlichting is. De meest lichte vlakken zijn ruim twee maal zo licht als in de natuurlijke onverstoorde situatie het geval is. De maximale gemeten lichtverstrooiing is in de steden een factor 10 hoger dan de natuurlijke hemelhelderheid. Op de kaart zijn de locaties aangegeven waar projecten zijn uitgevoerd om de lichthinder op en rond de Veluwe te reduceren. Verder valt op dat naast de Veluwe ook de Achterhoek en dus ook Berkelland een donkerte kwaliteit vertegenwoordigd. Binnen de gemeente Berkelland komt Ruurlo als kern naar voren met de meeste lichtverstrooiing. 7

8 Detail van de kaart met gemeente Berkelland 2.3 Wat zijn de effecten van lichthinder in relatie tot ruimtelijke ordening en milieu? Kunstmatige verlichting komt voor bij (autosnel)wegen, fietspaden, woonkernen, industrieen bedrijventerreinen, glastuinbouwbedrijven, sportterreinen (maneges, golfbanen, tennisbanen, voetbalvelden e.d.). In essentie worden de negatieve effecten door lichthinder bepaald door enerzijds de aard, intensiteit en duur en plaats van de verlichting en anderzijds door de kans op blootstelling, die gerelateerd is aan de omgeving en de leefwijze van mens en dier. Bij de mens ligt dit nog iets ingewikkelder dan bij dieren. Juist omdat de mens verlichting gebruikt om activiteiten te ontplooien waarbij het goed kunnen zien belangrijk is. Hinder bij mensen komt doordat men zich soms niet kan onttrekken aan het aanwezige kunstlicht, bijvoorbeeld vanwege ploegendienst, (straat)verlichting voor het huis c.q. slaapkamer en kunstmatige verlichting buiten het van nature aanwezige licht. Dit terwijl de mens in kwestie dit wel graag zou doen. Bijvoorbeeld om te kunnen uitrusten. De afwezigheid van (kunst)licht lijkt een essentiële rol te spelen bij dit "uitrusten". De kans dat er negatieve effecten door kunstlicht ontstaan blijkt bij mens en dier te worden veroorzaakt door vrijwel dezelfde soort omstandigheden. In bijlage 5 is een tabel opgenomen met de effecten van lichtverstoring op mens en dier. In deze tabel is gekeken naar verstoring van bioritmen, directe reacties (hinder, afstoting, aantrekking, verblinding) en ontregeling van de oriëntatie bij dieren. 8

9 Er zijn verschillende effecten aan de orde Negatieve effecten: - Naast het feit dat mensen al last van hebben, het woongebieden in kan schijnen, het verkeer op de openbare weg afleidt - Het trekt insekten aan. - Natuur wordt in meer of mindere mate beïnvloed door licht waaronder het bioritme van diverse organismen - In een aantal gevallen is er ook sprake van verspilling van energie Positieve effecten: + het heeft een positief effect op de productie van melkvee (zie bijlage 2) + aan openbare weg en in industrie terreinen hebben ook een effect op (inbraak)veiligheid + sociale veiligheid + verkeersveiligheid Over de effecten op mens en dier is in 2003 een publicatie verschenen. In de publicatie worden preventie en mitigatie maatregelen benoemd evenals effect afstanden. In de publicatie wordt geteld dat een zuivere dosis-effect relatie nog niet kan worden vastgesteld. Melatonine Het hormoon melatonine is tot dusverre bij alle levende wezens aangetroffen. De afscheiding van melatonine gebeurt bij mens en zoogdieren via de epifyse. Het speelt een sleutelrol bij de synchronisatie van de biologische klok met de buitenwereld. Daarnaast vervult het hormoon ook een herstelfunctie. (Alterra-rapport 778, Molennaar J.G. de, 2003). De afscheiding van melatonine wordt beïnvloed door de aanwezigheid van licht. Het aanwezige lichtspectrum gecombineerd met de verlichtingssterkte is daarbij sturend in de te verwachten effecten. Met name kortgolvig licht kan bij een lage drempel al negatieve effecten hebben voor melatonine. Bijvoorbeeld blauwgroen licht kent dit effect al tussen 0,2 en 5 lux. In bijlage 2 wordt nader ingegaan op productieeffecten van lichtmaatregelen in de melkveehouderij. 2.3 Waar wordt lichthinder beleefd en wat zijn de standpunten in Berkelland? Open stallen in het buitengebied, Industrie zones Openbare wegen, Ook particulieren en winkelbedrijven die licht gebruiken voor beveiliging en reclame en waarvoor bij winkels al voorschriften gelden. De afgelopen jaren hebben in Berkelland verschillende lichthinder situaties gespeeld: - Tennisvelden Beltrum naast nieuwe appartementen - Autogaragebedrijf in Neede en bedrijfsterrein in Rietmolen - Terreinverlichting op het terrein Oldekotte in Rekken - Felle licht reclameverlichting bij tankstation aan Groenloseweg - Stallen nabij Beekvliet - Vanuit de richting Geesteren en Nettelerhorsterweg naar het industrieterrein Lichtenhorst zijn (voor de herindeling) losse landschapselementen ingeplant mede ter afscherming van lichthinder. Dit kwam naar voren die bij het opstellen van dorpsplan Geesteren. Daarnaast hebben diverse burgers naar aanleiding van waarnemingen onder andere bij de commissie ruimtelijk domein hun mening laten horen inzake lichthinder ten gevolge van nieuwe open frontstallen in het buitengebied (o.a. langs Stokkersweg, Beekvliet en Leostichting Vivence) Geconstateerd wordt dat de hinder situaties die geadresseerd zijn aan de gemeente incidenteel en niet structureel van karakter zijn. Ook zijn de hindersituaties zijn steeds opgelost door de hindersituatie bespreekbaar te maken waarna of beheersmaatregelen werden genomen. Deze bestonden dan uit : het aan en uitschakelen zijn genomen, armaturen zijn aangepast op kosten 9

10 van de ontwikkelaar of in de vergunning eisen zijn gesteld aan de sterkte van de lampen. Soms zijn beplantingen aangebracht of afschermende kappen aangebracht. Standpunt lokale IVN groep en de Milieufederatie Gelderland De Nacht van de Nacht is bedoeld om aandacht te vragen voor de schoonheid én de functie van de duisternis. De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu coördineren jaarlijks op de laatste zaterdag van oktober, wanneer de wintertijd ingaat, honderden activiteiten. Deze worden georganiseerd door vele lokale natuur- en milieugroepen. Ook stimuleren ze gemeenten en bedrijven om, al dan niet tijdelijk, de verlichting van monumenten en kantoren te doven. Er is een landelijke website met informatie over alle activiteiten en over het belang van duisternis voor mens en natuur: Standpunt politieke partijen in Berkelland De PvdA staat in haar verkiezingsprogramma 2010 op het standpunt eisen te stellen aan lichtuitstraling voor stallen en wil bestaande open stallen afschermen. Voor straatverlichting zou moeten worden overgaan op led verlichting en aanwezigheidsdetectie ook i.v.m. sociale veiligheid na u zouden winkels en bedrijven de lichthoeveelheid met 50% moeten dimmen. Gemeente Belangen Berkelland geeft in haar programma aan verlichting te willen dimmen in etalages, openbare gebouwen, grote stallen en straatverlichting. Geconstateerd wordt dat 2 politieke partijen in Berkelland in het verkiezingsprogramma een opvatting hebben over afscherming bij stalllen, openbare straatverlichting dan wel of reclameverlichting, gemeentelijke gebouwen Standpunt van de gebiedscommissie Berkelland Op 10 mei 2010 is het standpunt van de gebiedscommissie ontvangen. Dit standpunt was gevraagd op basis van deze concept nota. De gebiedscommissie is van mening dat lichtvervuiling een belangrijk punt van aandacht is. De toename van de hoeveelheid licht doet afbreuk aan de kwaliteit van het buitengebied (mens en natuur). Het is in dit verband belangrijk dat de gemeente beleidsmatige keuzes maakt. In het totaal van rijk verlichte bedrijven, kantoren, fabrieken, voetbalvelden, woningen en wegen is het aandeel van de landbouw nog slechts beperkt. De eerste insteek van de gebiedscommissie is om via bewustwording en praktische handreikingen het probleem aan te pakken. Hierbij denkt de gebiedscommissie aan o.a. de plaatsing, kleur en intensiteit van de verlichting, de beplanting, de begrenzing van de tijd (b.v. van uur tot 6.00 uur uit). Voor wat betreft de landbouw: De betreffende vorm van verlichting in de landbouw vindt op meerdere bedrijven plaats. Slechts in een beperkt deel ervan wordt het als storend ervaren. Dit is waarschijnlijk een gevolg van plaatsing van de lampen, aanplant en ligging van de stal. De betreffende vorm van verlichting is betrekkelijk nieuw. Het punt van lichtvervuiling krijgt nu de aandacht. Het is belangrijk dat het bedrijfsleven dit punt oppakt en ook zoekt naar technische oplossingen (afscherming lichtbronnen, eenvoudige voorzieningen in de luchtinlaat enz.) Dit naast de aangegeven mogelijkheden met plaatsingshoogte en aanplant. Lichtvervuiling is een algemeen probleem. Het moet dan ook in ieder geval landelijk opgepakt worden. De gebiedscommissie is geen voorstander om op dit moment op dit punt in Berkelland nieuwe regels te maken. Het is veel beter om met het bedrijfsleven om tafel te gaan om het probleem duidelijk te maken en naar praktische oplossingen te zoeken. 10

11 3 Huidige wet en regelgeving 3.1 Landelijk wet- en regelgeving Strikte normen met afstandsbepalingen zijn niet voorhanden. De regelgeving die voorhanden of in voorbereiding is, richt zich vooral op de lichtbronnen, de veroorzakers van licht. Specifiek voor bestemmingsplannen is voor sommige activiteiten Hoofdstuk 7 van de Wet milieubeheer nog van toepassing. Bijvoorbeeld voor grote projecten waarbij lichthinder kan ontstaan, is (kunst)licht een van de milieuaspecten waarop het een en ander moet worden afgewogen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan (auto)wegen, grote oppervlakten met kassen, grote woningbouw projecten, stadsontwikkelingsprojecten of industrie gebieden. Het gaat dan om een milieu-effectrapportage (MER). Voor bedrijven geldt in het algemeen dat zij niet mogen bestaan zonder een vergunning op basis van de Wet milieubeheer. Eventuele hinder door kunstverlichting van een bedrijf is dan geregeld via een Wm-vergunning. In plaats van een Wm-vergunning kan ook een Algemene Maatregel van Bestuur gelden voor een bedrijf. Dit houdt concreet in dat voor een aantal bedrijven van rechtswege het een en ander (onder andere lichthinder) geregeld is. Specifieke regels over kunstlicht zijn opgenomen in: het Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim) Activiteitenbesluit het Besluit glastuinbouw het Besluit landbouw milieubeheer. In bijlage 1 zijn de deze besluiten nader toegelicht evenals het activiteitenbesluit en de toelichting daarop in de wet (Barim). In Berkelland gaat het om de volgende typen vergunningen en het aantalbedrijven en de wijze waarop lichthinder gereguleerd kan worden via de wet milieubeheer Soort bedrijf Type A Niet meldingsplichtige bedrijven Aantal bedrijven in 2009 Middel om lichthinder te reguleren 223 Door het zorgplicht voorschrift indien hinder gemeld wordt bij gemeente Type B Meldingsplichtige bedrijven 776 Door het zorgplicht voorschrift in geval van hinder Type C Vergunningplichtige bedrijven onder bevoegd gezag van gemeente 580 Ambtshalve wijziging op bestaande vergunningvoorschriften in geval van hinder of beschermingsbeleid voor donkertegebieden is opgesteld Type C - Besluit landbouw 617 Handhaven op voorschriften en t.a.v. instraling en tijden dat verlichting aan is. Onderstaande algemene regels gelden dus naast wat geregeld is in een bestemmingsplan De strekking van de voorschriften is dan als volgt: lichthinder wordt voorkomen en als dat echt niet mogelijk is wordt het tot een aanvaardbaar niveau beperkt de verlichting van gebouwen en van open terrein(en) van de inrichting, inclusief de verlichting ten behoeve van reclamedoeleinden, wordt zodanig uitgevoerd dat directe 11

12 lichtinstraling op lichtdoorlatende openingen van woon- of slaapvertrekken, in gevels of daken van woningen wordt voorkomen gedurende een specifiek tijdspad (bijvoorbeeld tussen 23.00u en 7.00u) is de verlichting uit of niet-zichtbaar (bijvoorbeeld bij assimilatiebelichting en verlichting bij sportvelden e.d.) naast de vergunning van de Wet milieubeheer is er mogelijk ook nog een vergunning nodig van de Natuurbeschermingswet Zeer kort samengevat is deze nodig als voor een activiteit significant negatieve gevolgen worden verwacht. En als dit het geval is mag de activiteit niet zonder vergunning worden uitgevoerd. Indien een vergunning noodzakelijk zou zijn, maar niet is afgegeven houdt dit in dat de (kunst)verlichting uit moet blijven dan wel niet-zichtbaar mag zijn. een Natuurbeschermingsvergunning geldt ook naast wat geregeld is in een bestemmingsplan, of in een Wm-vergunning. Op dit moment is ten aanzien van onder andere de voorschriften over assimilatiebelichting een wijziging van het Besluit glastuinbouw in procedure. Concepten daarvan zijn nog niet vrijgegeven. In de meeste milieuvergunningswetgeving die in Berkelland op bedrijfsactiviteiten van toepassing is gaat het om of: * bedrijfsactiviteiten die vallen onder het activiteitenbesluit (Besluit van 19 oktober 2007, houdende algemene regels voor inrichtingen (Barim of Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer). Daarin staat vaak een zorgplicht als hinder aan de orde is. Het betreft een algemene doelvoorschrift opgenomen dat licht geen hinder mag veroorzaken. Voor gemeenten geldt een onderzoeksplicht. of, *de AmvB besluit bedrijven zoals het Besluit landbouw en Activiteiten besluit Barim (Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer) waaronder horeca,sport en recreatie tenslotte vergunningplichtige bedrijven. 3.2 Nationale richtlijnen Voor het gebruik van verlichting in de openbare ruimte is voor een beperkt aantal onderwerpen een aantal specifieke richtlijnen en aanbevelingen opgesteld. In de praktijk van de vergunningverlening (toetsing van meldingen en aanvragen voor bedrijfsactiviteiten) wordt door de ambtenaren voor een 1 e grove toetsing van hinder in ruimtelijke ordenings situaties de VNG publicatie toegepast bedrijven en milieuzonering. In bijlage 1 van deze publicatie uit 2009 staan de grootste afstanden genoemd waarbinnen hinder kan optreden in relatie en gevoelige objecten opgenomen. Voor het aspect licht zijn daar geen specifieke afstanden opgenomen. Daarnaast heeft de Nederlandse stichting voor verlichtingskunde 4 publicaties uitgegeven met betrekking tot lichthinder: zogenaamde algemene richtlijnen deze gelden als pseudowetgeving op het terrein van lichthinder. Deel 1 Algemeen en Grenswaarden voor sportverlichting Deel 2 Terreinverlichting Deel 3 Aanstraling van gebouwen en objecten buiten Deel 4 Reclameverlichting 12

13 Er is door de Nederlandse Vereniging voor Verlichtingskunde (NSVV) een richtlijn voor sportverlichting uitgebracht. "Algemene richtlijn betreffende lichthinder deel 1, algemeen en grenswaarden voor sportverlichting" is in 1999 uitgebracht en te verkrijgen bij de NSVV, Postbus 9035, 6800 ET Arnhem, tel Gehinderden In deze richtlijn wordt uitgegaan dat er gehinderden zijn die last hebben van een lichtinstallatie. Dat kan een omwonende zijn, maar ook een weggebruiker. Dat betekent dat een sportveld in the middle of nowhere, waar niemand er last van heeft dus niet aan de grenswaarden hoeft te voldoen. Echter, de richtlijn zegt dat ook de natuur last kan hebben van lichthinder. Dus ook al wordt dat nergens gemeld, de grenswaarden gelden ook voor de eventuele aanwezige fauna. In een latere uitgave voor terreinverlichting van dezelfde vereniging wordt dit verder uitgewerkt. De maximale grenswaarden die voor de lichtinstallatie gelden worden dus bekeken vanuit die gehinderde. Dat betekent dat er gemeten wordt op de plaats waar de gehinderde zich bevindt. Voor een omwonende wordt dit geconcretiseerd door uit te gaan van het raam waar het licht instraalt. Eventueel zou het ook kunnen gelden voor een zitje in de tuin. Grenswaarden In de richtlijn worden grenswaarden voor de verlichting gesteld. Dat betekent dat deze waardes de maximale waarden zijn waaraan een lichtinstallatie moet voldoen op de plek van de gehinderde. Deze grenswaarden zijn afgeleid van Europese normen (vastgelegd in publicaties van de C.I.E. Obtrusive light nr 150) Plaats en tijd De grenswaarden hangen af van de plaats en omgeving waar de verlichting geplaatst is. De omgeving is in een stad veel meer verlicht waardoor de normen daar hoger zijn dan in een natuurgebied waar de omgeving donker is. Er worden vier soorten gebieden onderscheiden: E1: Natuurgebieden E2: Buitenstedelijk en landelijke woongebieden E3: Woongebieden E4: Stedelijke centra Wat de tijd betreft verschillen de normen voor de avond van zonsondergang tot aan 23 uur en de nacht na 23 uur tot zonsopgang. De normen zijn 's nachts lager dan in de avond. Lichtparameters Er worden in onderstaande grenswaarden gesproken van twee parameters waaraan gemeten wordt: verlichtingssterkte E (uitgedrukt in lux) en lichtsterkte I (uitgedrukt in candela). De eerste wordt gemeten met een lux-meter die alle licht meet op een oppervlakte van alle lichtbronnen samen die op dat vlak schijnen. Dat vlak kan een raam van een huis zijn, of het gezicht van een weggebruiker. Lichtsterkte (I in candela) wordt gemeten met een luminantiemeter en geeft aan hoeveel licht vanuit een bepaalde bron op het raam of gezicht valt. Dat zegt iets over de mate van verblinding door de lichtbron. Grenswaarden In onderstaande tabel worden de grenswaarden voor de lichtemissie van een lichtinstallatie voor sportaccommodaties getoond. 13

14 ! "# $ # % & +,-*, ")" * * * * ")" * * * *.-,/ ")" ")" Relatie en status van beide richtlijnen De status van de richtlijn van de NSVV is een aanbeveling en heeft geen wettelijke status. In het algemeen wordt door de meeste gemeentes de richtlijnen van de NSVV betreffende bijvoorbeeld de openbare verlichting gevolgd. Ook een aantal rechterlijke uitspraken duidt erop dat de richtlijn van de NSVV betreffende sportverlichting als norm gesteld wordt, waaraan bij klachten van burgers voldaan moet worden. In de laatste jaren is veel sportverlichting bij klachten van burgers gemeten en aangepast om onder de door de NSVV gestelde grenswaarden te komen. De richtlijn van de NSVV stamt uit 1999 en in de versies van de AMvB die daarop volgden werd gerefereerd aan de richtlijn van de NSVV. In de laatste versie van de AMvB is dat helaas teruggedraaid onder invloed van een poging tot deregulering. Hier is tegen geprotesteerd en het is onduidelijk hoe dit in de volgende versies ingevuld gaat worden. 3.3 Lokale verordeningen en beleid: de A.P.V., Bouwverordening en reclamebeleid In bijlage 8 zijn de mogelijkheden van lokale verordeningen en beleid opgenomen. Hieronder volgt een samenvatting van de mogelijkheden lichtinder of bescherming van donkerte daarin te regelen Algemene plaatselijke verordening Berkelland APV (laatst gewijzigd per 26 januari 2010) In artikel 4:3 Kennisgeving incidentele festiviteiten is in lid 2 opgenomen : Het is een inrichting toegestaan om tijdens maximaal 4 festiviteiten per kalenderjaar de verlichting langer aan te houden ten behoeve van sportactiviteiten waarbij artikel het Activiteitenbesluit Wet milieubeheer niet van toepassing is. De houder van de inrichting moet ten minste 2 weken voor de festiviteit het college daarvan in kennis stellen. Verder wordt in de APV t.a.v. reclame het volgende aangegeven in Artikel 4:15 Ontsierende, hinderlijke of gevaarlijke reclames e.d. aangegeven dat het verboden is zonder vergunning van het college voor het maken van handelsreclame met behulp van een opschrift, aankondiging of afbeelding in welke vorm dan ook, die vanaf de weg of vanaf een andere voor het publiek toegankelijke plaats zichtbaar is. Het verbod geldt niet ten aanzien van reclame-uitingen waarvoor het college nadere regels heeft gesteld. Het in het eerste lid gesteld verbod geldt niet als voldaan wordt aan door het te stellen college regels. (zie hieronder reclamebeleid). Het verbod geldt voorts niet voor zover de Woningwet, op de Wet Milieubeheer gebaseerde voorschriften, de Monumentenwet, de Provinciale landschapsverordening, de gemeentelijke monumentenverordening van toepassing is. 14

15 Een vergunning bedoeld in het eerste lid kan worden geweigerd door het college als de reclame hetzij op zichzelf, of in verband met de omgeving niet voldoet aan redelijke eisen van welstand, of in het belang van de verkeersveiligheid of in het belang van de voorkoming of beperking van overlast voor gebruikers van de in de nabijheid gelegen onroerende zaak. Artikel 2:10 zegt dat het plaatsen van voorwerpen op of aan de weg in strijd met de publieke functie ervan verboden is als het beoogde gebruik schade toebrengt aan de weg, gevaar oplevert voor de bruikbaarheid van de weg of voor het doelmatig en veilig gebruik daarvan, dan wel een belemmering kan vormen voor het doelmatig beheer en onderhoud van de weg of het beoogde gebruik hetzij op zichzelf, hetzij in verband met de omgeving niet voldoet aan redelijke eisen van welstand. Kortom op dit moment zijn in de APV van Berkelland of daarbuiten (nog) geen nadere regels gesteld t.a.v. lichthinder door de gemeente. Bij de ambtelijke toetsing is de APV het uitgangspunt evenals het reclamebeleid, alles wat daar niet onder valt is ter beoordeling aan het welstands beleid. Daarin spelen vooral esthetische aspecten een rol (Afdeling Handhaving en veiligheid maakt op dit moment reclamebeleid ) Reclamebeleid gemeente Berkelland (vastgesteld door college op 20 mei 2008) Dit beleid is opgesteld om verommeling in het buitengebeid terug te dringen. Aangegeven is wanneer reclame vergunning vrij is voor het eigen terrein en voor de openbare ruimte. Dit reclamebeleid is een uitwerking van de APV artikel 4.15 waarin het verboden is handelsreclame te maken zonder vergunning. Lichtreclame is daarin gedefinieerd als: Aangelichte, verlichte, knipperende en of reflecterende reclame.) In dit beleid is verwoord dat : * Lichtreclames reclame altijd vergunningplichtig is. * Toepassing van felle kleuren niet is toegestaan (bijv. fluoride) * De reclames moeten volgens dit beleid passen in het straatbeeld en mag de omgeving niet ernstig verstoren. * Reclame uitingen die bouwvergunningplichtig zijn, zijn reclamevergunningvrij * Door reclame ontstaat geen hinder voor het verkeer In dit beleid zijn geen specifieke eisen opgenomen ten aanzien van lichthinder in het buitengebied,intensiteit of de tijden dat lichtreclame binnen dan wel buiten de kom gedoofd moet zijn Bouwverordening Berkelland 2007 ( vastgesteld in de raadsvergadering van12 juni 2007) In artikel de Staat van onderhoud van open erven en terreinen is opgenomen onder 2c Open erven en terreinen mogen geen gevaar kunnen opleveren voor de veiligheid, noch nadeel voor de gezondheid van of hinder voor de gebruikers of anderen, ten gevolge van verontreiniging. Licht kan geïnterpreteerd worden als verontreiniging. In hoofdstuk 7 onder overige gebruiksbepalingen is in Artikel Hinder opgenomen dat het verboden is in, op of aan een bouwwerk of op een open erf of terrein voorwerpen te plaatsen, of te hebben of handelingen te verrichten of na te laten, waardoor overlast wordt of kan worden veroorzaakt voor de gebruikers van het bouwwerk, het open erf of terrein. Niet van toepassing is het vorenstaande, indien en voor zover het betreft nadelige gevolgen voor het milieu waarop de Wet milieubeheer of enige in deze wet genoemde wet van toepassing is. 15

16 3.4 Wat doen andere gemeenten in Nederland? Hieronder is een (niet uitputtend) onderzoek gedaan naar de inzet van wet- en regelgeving door andere gemeenten in Nederland in verband met lichthinder. Daaruit zijn 4 zaken naar voren gekomen uit Schouwen-Duivenland, Breda, Schijndel en Beilen. Schouwen-Duiveland Beleidsplan licht en duisternis (25 juni 2009 vastgesteld) De gemeente Schouwen-Duiveland is, vermoeden wij, de eerste Nederlandse gemeente waar in het milieubeleidsplan een nota over duisternis is vastgesteld. Schouwen-Duiveland met als hoofdstad Zierikzee is een donker deel van de provincie Zeeland en een vergelijkbare plattelandsgemeenten met Berkelland en tevens lid van de P-10 gemeenten. De hele nota is te downloaden op: schouwen-duiveland.nl/content.jsp?objectid=21436 Het beleid is vastgesteld in de raadsvergadering van 25 juni Samenvatting Onderzoek toont aan, dat er in Nederland elk jaar 3 tot 5% meer kunstlicht wordt verspreid. Willen we de duisternis op Schouwen-Duiveland behouden, dan zullen we daar actief mee aan de slag moeten. We kunnen de duisternis behouden door een viertal instrumenten toe te passen. Dat zijn, in volgorde van belangrijkheid: Preventie (niet verlichten) Dat wil zeggen: zorgen dat er zo min mogelijk nieuwe verlichtingsbronnen bij komen. Is verlichting toch nodig of wenselijk, dan moeten we op zoek gaan naar alternatieve oplossingen. Onveilige situaties kunnen ook worden verbeterd zonder de duisternis aan te tasten. Duurzaam (= "slim", milieubewuster) verlichten Dat wil zeggen: zorgen dat licht niet onnodig brandt. Met slimme verlichting is te regelen dat er alleen licht is als daar behoefte aan is. Bijvoorbeeld door te werken met sensoren of energiezuinige verlichting. Een voorbeeld daarvan is LED verlichting. Gericht verlichten Hierbij gaat het niet om energiezuinig verlichten. Gericht verlichten wil zeggen: op de juiste plaats de juiste hoeveelheid licht toepassen, zonder dat er veel lichtvervuiling optreedt. Bewust verlichten Door middel van verschillende voorlichtingscampagnes wil de gemeente inwoners, bedrijven en recreanten ervan doordringen dat ook zij bewuster moeten omgaan met verlichting. Preventief, duurzaam, gericht en bewust verlichten zorgen er niet alleen voor dat onze duisternis behouden blijft. Ze besparen vaak ook energie en dus geld. Ook ontstaan er minder broeikasgassen en dat is weer goed voor het milieu. Maar welke actie we ook ondernemen om de duisternis te behouden, de sociale veiligheid en de verkeersveiligheid mogen nooit in gevaar komen. Het duisternisbeleid van Schouwen Duivenland richt zich op een viertal sectoren: Openbare verlichting Gaat de gemeente zelf verlichting plaatsen, dan doet zij dat volgens een kritisch protocol. Verder vraagt de gemeente het waterschap en de provincie om bij het plaatsen van nieuwe, of het vervangen van bestaande openbare verlichting eveneens de hierboven beschreven instrumenten toe te passen. Verlichting bij bedrijven Deze moet aansluiten bij het doel ervan. Voor bestaande situaties wordt een oplossing gezocht in overleg met de betrokken ondernemers. Bij nieuwe situaties schrijft de gemeente voor, dat de verlichting niet onnodig fel mag zijn en goed gericht is. 16

17 Terreinverlichting, bijvoorbeeld van sport- en industrieterreinen Ook hierbij gaan we de noodzaak, de duurzaamheid en de effectiviteit van de verlichting onderzoeken. Misschien is de lichtsterkte wel eenvoudig te verminderen. Monumentenverlichting Monumentenverlichting moet zinvol zijn en een meerwaarde hebben. Daarom gaan we bepalen: - welke monumenten de moeite waard zijn om uit te lichten - hoe dit "slim" en energiezuinig kan gebeuren - wanneer de verlichting moet branden Bij de vorming van ons duisternisbeleid moeten we rekening houden met beleid en regelgeving op Europees, landelijk en provinciaal niveau. De activiteiten die moeten worden opgestart en uitgevoerd om de duisternis te behouden, worden omschreven in een uitvoeringsprogramma. In dit programma, dat is onderverdeeld in thema's, is aandacht voor het doel van de activiteiten, de rol van de gemeente, de externe partijen waarmee de gemeente de activiteit wil uitvoeren, het betreffende gebied en een tijdplanning. Voorbeelden van activiteiten voor het behoud van de duisternis zijn: Aanpakken van onnodig felle openbare verlichting in het buitengebied Aanpakken van lichtoverlast veroorzaakt door particulieren, onder andere in het buitengebied Inventariseren en zonodig aanpassen van terreinverlichting bij sportaccommodaties Selecteren van monumenten, om die vervolgens "slim" te gaan verlichten Opzetten van pilotprojecten voor "slimme" verlichting in woonwijken Voor de uitvoering heeft de gemeente Schouwen Duivenland een uitvoeringsschema opgesteld voor 2010 t/m Slechts de planning van het huidige jaar is zeker, omdat de uitvoering mede afhangt van de beschikbare geldmiddelen die de raad jaarlijks vrijmaakt voor de uitvoering. Breda (november 2007) Op het verzoek tot aanpassing van de gemeentelijke verordening om op gemeentegebouwen en bedrijfsgebouwen s avonds, na uur, geen reclame- en sierverlichting meer te laten branden? Antwoord het college positief te staan tegenover en starten een onderzoek naar de mogelijkheden en de uitkomsten te betrekken bij de op te stellen gemeentelijke Klimaatnota. Voordat wij over het doven van verlichting een standpunt innemen, dienen de consequenties en mogelijkheden van het beperken van reclame- en sierverlichting voor veiligheidsaspecten, handhaving van de openbare orde en het dereguleringsproces in beeld gebracht te worden. Op de vraag of het college bereid om alle niet functionele (zier) verlichting op gemeente gebouwen op 27 oktober (nacht van de nacht) uit te zetten werd geantwoord dat er geen noemenswaardige gemeentelijke gebouwen of objecten verlicht worden. In de nacht van 27 oktober is vervolgens de sierverlichting van 3 gemeentelijke gebouwen gedoofd. De sierverlichting van de Grote Kerk is om veiligheidsredenen bij nader inzien niet gedoofd. Deze verlichting verhoogt het algemene lichtniveau op de Grote Markt. Beilen (oktober 2009) Een skybeamer bij een discotheek in Beilen is sterk beperkt. De gemeente heeft in het kader van het Activiteitenbesluit van de wet Milieubeheer maatwerkvoorschriften opgesteld ter voorkoming van lichthinder. De regels houden in: - Skybeamers mogen in werking zijn op de volgende tijden: zaterdagavond van 23 uur tot zondag ochtend 1 uur. - De skybeamer mag maximaal een hoek van 45 graden met de loodlijn maken, ter voorkoming van directe straling in woon- slaapkamers en verkeershinder. - De skybeamers mogen niet gelijktijdig gebruikt worden. In het Activiteitenbesluit is het centrale principe dat degene die een inrichting beheert een zorgplicht naar het milieu heeft. Het zijn de volgende opgenomen onderdelen uit het activiteitenbesluit die met licht te maken hebben, waar de gemeente Beilen zich op beroept: h.) het voorkomen dan wel voor zover dat niet mogelijk is het tot een aanvaardbaar niveau 17

18 beperken van lichthinder; q.) het beschermen van de duisternis en het donkere landschap in door het bevoegd gezag aangewezen gebieden. (Bron: Schijndel (raadsvoorstel december 2008) Na de behandeling van ontwerpbestemmingsplan van de raadscommissie is gevraagd om regels over het beperken van lichthinder op te nemen in de planherziening. Naar aanleiding van die vraag is onderzoek gedaan naar voorbeelden van dergelijke regelingen in Nederland. Uit dat onderzoek is gebleken, dat in specifieke gevallen dergelijke regels wel in een bestemmingsplan mogen worden opgenomen als onderdeel van een goede ruimtelijke ordening. In het betrokken geval betrof het een agrarisch gebied waar in totaal 40 hectare als glastuinbouw zou worden gerealiseerd, terwijl desbetreffende gemeente in de nachtelijke uren wordt gekenmerkt door grote relatief donkere gebieden. Voorbeelden van bestemmingsplannen, waarin het beperken van lichthinder van andere functies in het landelijk gebied via een regeling in het bestemmingsplan wordt aangepakt, zijn toen niet gevonden. In de raadsvergadering van 9 oktober 2008 is een motie ingediend, waarin wordt gevraagd om in het voorstel tot vaststelling van deze planherziening bepalingen over lichthinder op te nemen. In de motie was aangegeven dat een regeling over lichthinder wenselijk geacht als het gaat om de verlichting bij (agrarische) bedrijven en bij burgerwoningen in het buitengebied. Naar ons oordeel is deze lichthinder van zeer beperkte omvang c.q. heeft deze weinig reikwijdte. In verband daarmee moet worden afgevraagd of een regeling over de beperking daarvan wel behoort tot de regels van een goede ruimtelijke ordening. Ruimtelijke consequenties van de gebezigde verlichting in de zin dat het landschap ernstig wordt verstoord zijn er namelijk niet. Voor een regeling, die voldoet aan de regels van een goede ruimtelijke ordening, moeten eerst gebieden worden aangewezen waar de duisternis moet worden beschermd en van die gebieden moeten dan de bedreigingen worden geïnventariseerd. Het voert nu te ver om een regeling ter beperking van lichthinder voor het gehele buitengebied vast te stellen. Bovendien zijn wij van mening dat in een tijd van deregulering het niet passend is om een regeling daarover op te nemen in deze planherziening. Voor wat betreft lichthinder vanuit grotere tuinen in het landelijk gebied, dus de tuinen die slechts mogen worden aangelegd met een vrijstelling van ons college, kan deze hinder overigens al wel worden ondervangen door het verbinden van voorwaarden aan de te verlenen vrijstellingen. 18

19 3.5 Nationaal en provinciaal Beleid Het nationaal beleid ten aanzien van licht is opgenomen in: Nota ruimte; ruimte voor ontwikkeling, deel 4 Natuur voor mensen, mensen voor natuur; nota natuur, bos en landschap in de 21e eeuw Meerjarenprogramma vitaal platteland (mjp) Marktpartijen, provincies en gemeenten en de minister van VROM maken afspraken in het kader van de taskforce verlichting. Samengevat komt de kern van het beleid ten aanzien van licht neer op het volgende: Donkerte hoort samen met onder andere rust en ruimte tot een van de kernkwaliteiten van het landschap onder het kopje belevingskwaliteit. Het rijksbeleid is gericht op het in beeld brengen, realiseren en veiligstellen van de gewenste leefomgevingkwaliteit door het terugdringen van verstoring door activiteiten op het platteland (geluid, licht, stank). Het rijksbeleid is erop gericht energiezuinige (straat)verlichting bij gemeenten en provincies te bevorderen met behoud van kwaliteit en (verkeers)veiligheid. Op 19 december 2007 is door de minister van VROM de Taskforce Verlichting ingesteld. De minister heeft de Taskforce Verlichting gevraagd om met voorstellen en adviezen te komen waardoor energiezuinige lampen in Nederland gemeengoed kunnen worden. Voor de openbare verlichting gaat het echter verder dan alleen energiezuinige lampen. Ook de armaturen en lichtmasten worden meegenomen om de verlichting niet alleen efficiënter, maar ook effectiever te maken. Het doel van de Taskforce voor de openbare verlichting is dat in % energiebesparing is gerealiseerd. In 2013 moet een besparingspercentage van 20% zijn behaald. Concreet voorbeeld in Gelderland is de A50. Deze doorsnijdt het natuurgebied de Veluwe. Verlichting van de A50 tast de natuurwaarden in dit gebied aan. In overleg met Rijkswaterstaat hebben de Gelderse Milieufederatie, Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Geldersch Landschap afspraken gemaakt over het beperken van de verlichting tot het absoluut noodzakelijke. Deze afspraken zijn vastgelegd in het wegaanpassingsbesluit. De verlichting mag alleen in werking zijn bij openstelling van de spitsstroken. Het Provinciaal beleid is vervat in het (ontwerp) Gelders milieuplan 4 ( 9 februari 2010) Het GMP3 doel was de donkerte op de Veluwe waar mogelijk te herstellen. Om de lichtvervuiling en lichthinder terug te dringen zijn op de Veluwe 12 projecten uitgevoerd (zie kaart 8 hemelhelderheid). Voorbeeld: Veluwe Donker en Stil; 18 gemeenten implementeren inmiddels donkerte elementen in hun verlichtingsplan (onderdeel Klimaatprogramma) Mede daardoor is het thema donkerte of lichthinder op de politieke agenda gekomen, maar nog weinig verankerd in het beleid. De provincie heeft wel in 2009 het beleidsplan Gelderland uitgelicht vastgesteld om de toename van de verlichting langs provinciale wegen te dimmen. Een deel van de GMP doelen wordt bereikt door meeprogrammering in het onderhoudsprogramma voor provinciale wegen. Voorbeelden zijn de aanleg van stil asfalt, faunavoorzieningen, slimme wegverlichting doorstromingsbevorderende maatregelen, en beschermende maatregelen langs provinciale wegen in grondwaterbeschermingsgebieden. Ook wordt gewerkt aan de uitvoering van het beleidsplan Gelderland uitgelicht : slimme verlichting op provinciale wegen. 19

20 4 Maatregelen In de raadsmotie zijn 2 beleidswensen aangegeven daarbij zijn een aantal instrumenten genoemd: 1) Tegengaan van energieverspilling bij straatverlichting en verlichting van gebouwen Instrumenten: - door vervangingsmaatregelen voor energiezuinigere staatverlichting - door afspraken met de eigen organisatie en woningverhuurders/-eigenaren van gebouwen. 2) Wettelijke mogelijkheden in verband met het tegengaan van overmatig lichtgebruik en lichtuitstraling van gebouwen binnen en buiten de bebouwde kom. Instrumenten: - de Algemeen Plaatselijke Verordening (APV) - Afspraken met ondernemers en bedrijfsleven over het inperken van lichtreclame en terreinverlichting (vooral tussen en uur). - daar waar het om het buitengebied gaat, wordt hierover met de Gebiedscommissie overlegd. Niet is aangegeven wat onder overmatig lichtgebruik wordt verstaan. Vooralsnog is ervan uitgegaan dat de motie zich richt op lichthinder voor de mens. Opgemerkt wordt dat daarmee de kwaliteit van donkerte (ook voor de natuur), of de mate waarin er behoefte is aan een norm daarvoor niet duidelijk is. 4.1 Uitgangspunten Lichthinder problematiek is ruimtelijk gedifferentieerd en zeker beïnvloed door subjectieve ervaring van de waarnemers en wordt zeer verschillend beleefd. Juist daarom is het van belang dat nieuw beleid logisch is en draagvlak heeft wil de uitvoering ervan haalbaar zijn. Om dit te bereiken worden de volgende uitgangspunten als eis voorgesteld voor eventuele maatregelen: Huidige wet- en regelgeving wordt toegepast Er wordt niet ingeboet op functies van kunstlicht waar het om de sociale veiligheid, verkeersveiligheid en beveiliging van bedrijfsterreinen gaat Maatregelen in een actieplan licht moeten makkelijk (laagdrempelig) zijn uit te voeren en zo mogelijk aansluiten bij bestaand beleid Kosten en baten van maatregelen moeten in verhouding staan tot elkaar Op veel plaatsen rekening gehouden moet worden met bestaande situaties (zonder regelgeving zo gegroeide situaties) Maatregelen moeten een eenduidig toetsingskader hebben en handhaafbaar zijn 4.2 Mogelijke (wettelijke) maatregelen tegen lichthinder situaties Feit is dat de huidige regelgeving (nog) geen duidelijke afstandsnormen kent voor het voorkomen van lichthinder en de wetgeving zich vooral richt op de lichtbronnen of de veroorzaker. Landelijk en lokale milieu- en ruimtelijke wet- en regelgeving In het bestemmingsplan kunnen in verband de bescherming van landschapskwaliteit van donkerte regels zijn opgenomen. 20