Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot.

Transcriptie

1 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Het gebruik van propaan op bouwterreinen Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot.

2 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Het gebruik van propaan op bouwterreinen

3 Voorwoord Met ingang van 1 juni 2004 is de Adviesraad Gevaarlijke Stoffen (AGS) benoemd door het Kabinet. Tevens is de Commissie van Preventie van Rampen door gevaarlijke stoffen (CPR) opgeheven. De CPR bracht publicaties uit, de CPR-richtlijnen, die veelvuldig worden gebruikt bij vergunningverlening op grond van de Wet milieubeheer en binnen de werkterreinen van de arbeidsveiligheid, transportveiligheid en de brandveiligheid. De CPR-richtlijnen zijn omgezet naar de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen. Het doel van deze publicaties is in hoofdlijnen dezelfde als van de CPR-richtlijnen. Alle CPR-richtlijnen zijn beoordeeld vanuit de volgende vragen: 1. is er nog een bestaansreden voor de richtlijn of kan de richtlijn vervallen; 2. kan de richtlijn ongewijzigd worden overgenomen of is actualisatie nodig. Het voorliggende advies PGS 19 is ongewijzigd ten opzichte van de voormalige CPR-richtlijn Door het van kracht worden van het Besluit voorzieningen en installaties milieubeheer en het Warenwetbesluit drukapparatuur zijn de voorgestelde voorschriften in dit advies deels achterhaald door wettelijke bepalingen. Bij de komende actualisatie zal de publicatie hierop worden aangepast. De Adviesraad Gevaarlijke Stoffen is voornemens eind 2005 een advies uit te brengen over de herziening van de publicaties over LPG en propaan (PGS 16 tot en met PGS 24). Mede namens mijn collega s van de ministeries van Verkeer en Waterstaat, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, De staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Drs. P.L.B.A. van Geel Den Haag, juli 2005 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 3/67

4 Ten geleide Deze richtlijn, die onder auspiciën van de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen is tot stand gebracht, wordt gepubliceerd in opdracht van: de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer de Minister van Binnenlandse Zaken de Minister van Verkeer en Waterstaat. De regionale Inspecteurs van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op de hyiëne van het milieu, zullen deze richtlijn hanteren bij hun advisering in het kader van de Hinderwet bij vergunningaanvragen voor het gebruik van propaan op bouwterreinen. Voorts zal deze richtlijn gebruikt worden bij het opstellen van standaardvoorschriften op grond van artikel 2a van de Hinderwet. Door de Arbeidsinspectie zal deze richtlijn op dezelfde wijze worden gehanteerd als de door deze dienst uitgegeven publikatiebladen. De uitgave en distributie van deze richtlijn wordt verzorgd door het Directoraat-Generaal van de Arbeid, Voorburg, januari 1984 DE DIRECTEUR-GENERAAL VAN DE ARBEID w.g. Ir. A.J, de Roos Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 4/67

5 Inhoudsopgave 1. Inleiding 9 2. Doel en functie van richtlijnen van de CPR Definities Productinformatie Eigenschappen van propaan 15 Tabel 4-I Enkele gegevens van chemisch zuiver propaan 16 Afbeelding 4-I Dampspanning van propaan 17 Afbeelding 4-II Dichtheid van vloeibaar propaan (onder dampspanning) 18 Afbeelding 4-III Dampdichtheid van propaan (bij verzadigingsdruk) 19 Afbeelding 4-IV Dampdichtheid van propaan (bij atmosferische druk) 20 Afbeelding 4-V Verdampingswarmte van propaan Gebruik van propaan Versnelde betonverharding door middel van verwarming Andere toepassingen E.H.B.O Bij zuurstoftekort Na contact van vloeibaar propaan met de ogen Na contact van vloeibaar propaan met de huid Bij verbranding Noodplan Bevoegde overheidsinstanties Constructie van stationaire reservoirs, reservoirs op een verrijdbaar onderstel en hun toebehoren De constructie van reservoirs Algemeen Toelaatbare inhoud en vullingsgraad Druk Temperatuur Materiaalkeuze Lasverbindingen Aantal en plaats van de aansluitingen Mangat, ontluchtings- en inspectie-opening Flenzen 29 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 5/67

6 Flenspakking Schroefdraadverbindingen Stempelplaat Ondersteuningen Hijsplaten Afwerking Eerste keuring van het reservoir Herkeuring van het reservoir Toebehoren van reservoirs Algemeen Druk Temperatuur Materiaalkeuze Verbindingen Veiligheidskleppen Bewaking van de vullingsgraad, vloeistofstandaanwijzer Meters Vulaansluiting Dampafname-aansluiting Aftapinrichting De installatie en de leidingen Algemeen Druk Temperatuur Materiaalkeuze Verbindingen Flenzen en flenspakking Ondergrondse leidingen Bovengrondse leidingen Hogedrukleidingnet Middeldrukleidingnet Lagedrukleidingnet Eerste keuring van de installatie en de leidingen Periodieke keuring van de installatie en de leidingen Constructie van een verrijdbaar onderstel Algemeen Raamwerk Wielbasis Spoorbreedte Wielen 35 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 6/67

7 8.4.6 Zwaartepunt Assen Bevestiging van het reservoir Hekwerk Dakconstructie Principeschets van een verrijdbaar onderstel 35 Afbeelding 8-I Principeschets wagen met beschermkooi 36 Tabel 8-I Enkele toelaatbare materialen en verbindingen voor vaste leidingen 37 Tabel 8-II Enkele toelaatbare materialen en verbindingen voor buigbare leidingen 38 Tabel 8-III Toelaatbare pakkingmaterialen Veiligheidsmaatregelen Veiligheidsmaatregelen bij stationaire reservoirs Situering van het reservoir Opstelling van het reservoir Hekwerk Blusmiddelen Elektrische installatie en gevarenzone-indeling Het koppelen van reservoirs Plaatsen of verplaatsen van reservoirs De opstelplaats van de tankwagen Afstanden tot objecten Algemeen Grenswaarden Afstanden tot opslag van brandbare vloeistoffen Afstanden tot gebouwen en brandbare opslagen Algemene minimum afstanden Veiligheidsmaatregelen bij het gebruik van reservoirs op verrijdbare onderstellen Situering van het reservoir Opstelling van het reservoir ,3 Toegankelijkheid Het koppelen van reservoirs Plaatsen en verplaatsen van reservoirs Opstelling tijdens vullen en ledigen van het reservoir Afstanden tot objecten 44 Afbeelding 9-I Afstanden tot opslag van brandbare vloeistoffen 45 Afbeelding 9-II Afstand van reservoirs tot gebouwen en brandgevaarlijke opslagen 46 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 7/67

8 10. Bedrijfsvoering Algemeen Taken en verantwoordelijkheden Taken en verantwoordelijkheden van de gebruiker Taken en verantwoordelijkheden van de installateur Taken en verantwoordelijkheden van de leverancier van het gas Taken en verantwoordelijkheden van de leverancier van het reservoir Organisatie en procedures Installatieboek 49 BIJLAGE I Model installatieboek 50 BIJLAGE II Checklist 60 BIJLAGE III Controlelijst 63 BIJLAGE IV Bevoegde overheidsinstanties en wetgeving 64 BIJLAGE V Procedure voor het ledigen van reservoirs met een inhoud van ten hoogste 3 m 3 en die niet zijn voorzien van een af tapinrichting in de vloeistoffase 67 Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 8/67

9 1. Inleiding Op bouwterreinen wordt gebruik gemaakt van propaan voor een versnelde verharding van beton door middel van verwarming, voor ruimteverwarming van bouwketen en werkruimten, voor het droogstoken van woningen en voor verwarmingsdoeleinden om doorwerken in de winter mogelijk te maken. Hierbij worden stationaire en verrijdbare propaanreservoirs toegepast waarin vloeibaar propaan onder druk en bij omgevingstemperatuur wordt bewaard. Op grond van artikel 1, lid IIa van het Hinderbesluit is hiervoor een Hinderwetvergunning vereist. Gezien de korte tijd, die gelegen is tussen de gunning van bouwwerken en de aanvang van de bouw, de zich voortdurend wijzigende situatie op de bouwplaatsen en gezien het feit dat reeds snel na aanvang van de bouw over propaan moet kunnen worden beschikt, is het volgen van de normale procedure voor het verkrijgen van een Hinderwetvergunning te tijdrovend. Het is daarom te voorzien dat gemeenteraden bij de uitvoering van bouwwerken gebruik zullen gaan maken van de verordenende bevoegdheid die zij op grond van artikel 3 van de Hinderwet hebben. Deze verordeningen kunnen algemene voorschriften bevatten tot het tegengaan van buiten de inrichting van deze te vrezen gevaar, schade of hinder. Als leidraad bij het geven van technische en technisch-organisatorische voorschriften in het kader van de verlening van Hinderwetvergunningen en bovengenoemde Gemeenteverordeningen geeft de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen (CPR) de voorliggende richtlijn. Een eerste concept-rapport werd opgesteld door een werkgroep (de werkgroep kleine bulk ) bestaande uit: Ing. P. van der Sijde, voorzitter Vereniging van de Nederlandse Aardolie-industrie (V.N.A.) H.L.J.M. Aerts Algemeen Verbond Bouwbedrijf (A.V.B.B.) Ir. J. de Beer Directoraat-Generaal van de Milieuhygiëne Ing. H.J. Berendrecht Directoraat-Generaal voor de Arbeid Ir. C. van den Brink Dienst voor het Stoomwezen Ir. W.J.M. van Dijk Inspectie voor het Brandweerwezen M. Dumas Algemeen Bureau voor Ongevallenpreventie en Materieelzaken in het Aannemingsbedrijf (A.B.O.M.A.) Ir. A.M.G. van Hamburg Algemeen Verbond Bouwbedrijf (A.V.B.B.) Ing. G. van t Hof Dienst voor het Stoomwezen Ir. J. de Koning Directoraat-Generaal voor de Milieuhygiëne Ing. J.W. von Kriegenbergh Dienst voor het Stoomwezen Ing. H.J.G. Laumen Vereniging Technische Commissie Vloeibaar Gas (V.T.C.V.G.) Ing. H.P.J. Meeder Vereniging Technische Commissie Vloeibaar Gas (V.T.C.V.G.) A.H. Schram Vereniging van Nederlandse Gemeenten (V.N.G.) Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 9/67

10 Dit concept-rapport is vervolgens bewerkt en ingepast in de serie richtlijnen die voor de verschillende toepassingsgebieden van tot vloeistof verdichte petroleumgassen (onder andere LPG, propaan en butaan) worden opgesteld door de Subcommissie PROPAAN van de CPR die thans de volgende samenstelling heeft: F.H. Heckman, voorzitter Ing. J.W. von Kriegenbergh, secretaris Ir. J. de Beer Ir. C. van den Brink Ir. W.J.M. van Dijk Ir. H. Ens Ing. A.C.M. van Ham Ing. A.J.M. Janssen Ing. H.P.J. Meeder Ir. H.C.J. Meijvis Ir. G.M. van Overloop Mr. Ir. K. Posthuma Ing. L.J. Spierenburg Directoraat-Generaal voor de Milieuhygiëne Directoraat-Generaal voor de Milieuhygiëne Directoraat-Generaal voor de Milieuhygiëne Dienst voor het Stoomwezen Inspectie voor het Brandweerwezen Directoraat-Generaal van de Arbeid Arbeidsinspectie Vereniging van Nederlandse Gemeenten (V.N.G.) Vereniging van de Nederlandse Aardolie-industrie (V.N.A.) Directoraat-Generaal van het Verkeer Inter-Provinciaal Overleg Milieubeheer (I.P.O.-M.) Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen (C.P.R.) Vereniging Technische Commissie Vloeibaar Gas (V.T.C.V.G.) In de voorliggende leidraad zijn de grootheden vermeld in SI-eenheden. Bij verwijzing naar normen (bijvoorbeeld NEN) is uitgegaan van de laatste uitgave hiervan die ten tijde van de publikatie van deze richtlijn beschikbaar is. Bij latere uitgaven van deze normen kan in het algemeen aangenomen worden dat de verwijzing naar deze latere uitgave bedoeld is. De leidraad bevat technische richtlijnen zoals vervat in de hoofdstukken betreffende constructie-eisen en veiligheidseisen en daarnaast organisatorische richtlijnen als gegeven in de hoofdstukken betreffende bedrijfsvoering, alsmede in verband met keuringen, de opstelling van een noodplan en de overige met de bevoegde overheidsinstanties te treffen regelingen. De technische en technisch-organisatorische richtlijnen moeten een verantwoorde uitvoering van de installatie en een correcte bediening en bedrijfsvoering bevorderen. Waar mogelijk is getracht een onderbouwing te geven van die voorschriften, die gericht zijn op verhoging van de veiligheid bij ongewenste gebeurtenissen. Hiertoe kan onder andere gerekend worden de bepaling van minimaal in acht te nemen afstanden tussen propaanreservoirs en andere objecten, die vastgesteld zijn op grond van een toelaatbare warmtestralingsintensiteit, welke aan de hand van bepaalde ongevalscenario s zijn berekend met behulp van het rapport van de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen: Methoden voor het berekenen van de fysische effecten van het incidenteel vrijkomen van gevaarlijke stoffen, vloeistoffen en gassen.(een uitgave van het Directoraat-Generaal van de Arbeid, Balen van Andelplein 2, 2273 KH Voorburg). Dergelijke berekeningsmethoden zijn ook toepasbaar voor kwantitatieve onderbouwing van gevaarsaspecten in relatie tot de omgeving van de inrichting. Aangezien het aangeven van minimumafstanden tot objecten in de omgeving een beleidsmatig karakter draagt, worden in deze leidraad geen aanwijzigingen dienaangaande gegeven. Aan de leden van de subcommissie Propaan en aan allen, die door hun bijdragen of door hun opbouwende kritiek aan het tot stand komen van deze leidraad hebben meegewerkt, betuigt de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen haar dank. Voorburg, mei 1982 DE VOORZTTTER VAN DE COMMISSIE PREVENTIE VAN RAMPEN DOOR GEVAARLIJKE STOFFEN Ir. A.W.M. Balemans Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 10/67

11 2. Doel en functie van richtlijnen van de commissie preventie van rampen door gevaarlijke stoffen In onze steeds gecompliceerder wordende samenleving wordt een toenemend gebruik gemaakt van stoffen, die in het geval van ongewenste gebeurtenissen gevaar kunnen opleveren voor de mens of het milieu. Het gevaar van dergelijke stoffen wordt bepaald door de fyschisch/chemische eigenschappen van de stoffen en de hoeveelheid daarvan, alsmede door de wijze waarop deze stoffen worden getransporteerd, overgeslagen, opgeslagen of verwerkt en de situering van deze handelingen. Een kritische en intensieve begeleiding onder meer van de zijde van de overheid is bij het gebruik van gevaarlijke stoffen, met name in dit dicht bevolkte land, onontbeerlijk. Binnen de overheid heeft de Commissie Preventie van Rampen door Gevaarlijke Stoffen (CPR) op dit gebied een coördinerende en stimulerende taak. De opdracht is de betrokken ministers (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Binnenlandse Zaken en Verkeer en Waterstaat) van advies te dienen met betrekking tot de technische en technischorganisatorische maatregelen ter voorkoming en beperking van de gevaren verbonden aan het gebruik van gevaarlijke stoffen. De CPR geeft hieraan gestalte door op het terrein van het omgaan met gevaarlijke stoffen richtlijnen op te stellen, veelal na overleg met deskundigen van het betrokken bedrijfsleven. Na aanvaarding door de betrokken ministers worden deze richtlijnen gepubliceerd. Hoewel bij toepassing van de richtlijnen de veiligheid bij het omgaan met gevaarlijke stoffen zo goed mogelijk gewaarborgd is, kan nagenoeg nooit worden gesproken van een absoluut veilige situatie in de strikte zin van het woord. Er blijft een zekere restrisico, waarvan de omvang in het bijzonder afhangt van de eigenschappen van de stof, de daarvan aanwezige hoeveelheid, de wijze van transport, overslag, opslag en verwerking en de kwetsbaarheid van de omgeving alsmede de eventuele invloeden uit de omgeving. Bij de voorbereiding van nieuwe activiteiten met gevaarlijke stoffen dient daarom het streven er allereerst op gericht te zijn na te gaan of de toepassing van de betrokken gevaarlijke stoffen) wel noodzakelijk is en of er geen veiliger alternatieven voorhanden zijn die het toepassen of gebruik van deze gevaarlijke stoffen) kunnen voorkomen of beperken. Blijkt dit na zorgvuldige overweging niet mogelijk, dan moet het streven vervolgens zijn het restrisico steeds zoveel mogelijk te beperken onder meer door de toepassing van zo klein mogelijke hoeveelheden van de betreffende stoffen en het treffen van technische en technisch-organisatorische beheersmaatregelen. Hierbij moet men zich wel realiseren dat beperking van de hoeveelheid stof meestal een hogere aanvoerfrequentie met zich meebrengt en daarom weer een grotere kans op, overigens qua omvang kleinere, ongewenste gebeurtenissen. Vervolgens zal men in elk afzonderlijk geval zorgvuldig moeten afwegen of het restrisico kan worden getolereerd in het licht van het maatschappelijk belang van de betreffende activiteit. Bij het opstellen van de richtlijnen gaat de commissie er vanuit dat blijvende schade aan mens, dier en omgeving met zo groot mogelijke zekerheid moet worden voorkomen. Voor veel voorkomende, nagenoeg gelijksoortige activiteiten en voor zover daarbij in beginsel sprake is van een beperkt risico kunnen algemeen geldende richtlijnen worden opgesteld, Voor weinig voorkomende gevallen en situaties waarbij potentieel grote risico s een rol spelen, kunnen Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 11/67

12 aanvullende en meer individueel geldende aanbevelingen worden overwogen. Richtlijnen zijn in het algemeen gebaseerd op de best uitvoerbare technieken (best practicable means) 1) of in specifieke situaties waarin sprake is van grote risico s, op de beste bestaande technieken (best technical means) 2).Teneinde tot een goede afweging en verantwoorde besluitvorming te kunnen komen moeten de bevoegde overheidsinstanties een goed inzicht krijgen in de gevaarsaspecten van de activiteit met name wat betreft het restrisico bij volledige toepassing van de richtlijnen in een concrete situatie. De verantwoordelijkheid voor de gevolgen van de toepassing van gevaarlijke stoffen blijft, ook al wordt voldaan aan de betreffende richtlijnen, bij de gebruiker berusten. Het voldoen aan de richtlijnen is geen waarborg, dat de bevoegde overheidsinstanties akkoord zullen gaan met de voorgestelde activiteit. Wel mag worden verwacht, dat eventuele verdergaande eisen danwel afwijkingen duidelijk worden gemotiveerd. In de regel zullen ook de instanties die het tot vergunningverlening bevoegde gezag adviseren, danwel betrokken zijn bij de bescherming van werknemers, zoals onder meer de regionale Inspecteur van de Volksgezondheid belast met het toezicht op de hygiëne van het milieu, het Districtshoofd van de Arbeidsinspectie en in bepaalde gevallen de Inspectie voor het Brandweerwezen zich bij hun advies of de uitoefening van hun taak door de betreffende richtlijnen laten leiden, overigens met behoud van hun eigen verantwoordelijkheden. 1) Beste uitvoerbare technieken (best practicable means) die technieken waarmee, rekeninghoudend met economische aspecten, d.w.z. uit kostenoogpunt aanvaardbaar te achten voor een normaal renderend bedrijf, de grootste reductie van het risico wordt verkregen. 2) Beste bestaande technieken (best technical means): die technieken waarmee tegen hogere kosten, een nog grotere reductie van het risico wordt verkregen en die ten minste één keer in de praktijk zijn toegepast. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 12/67

13 3. Definities Beoordelingsdruk De beoordelingsdruk is de door de aanvrager opgegeven effectieve druk in het hoogste punt van het toestel of gedeelte van het toestel waarop de constructie door de Dienst voor het Stoomwezen wordt beoordeeld. Doorstroombegrenzer Een afsluitorgaan, dat een nagenoeg volledige afsluiting geeft in die gevallen waarbij de doorstroomhoeveelheid een bepaalde grenswaarde overschrijdt, bijvoorbeeld ten gevolge van leidingbreuk. De vrijkomende hoeveelheid product wordt hierbij tot een minimum beperkt. Druk Waar een druk in kpa (bar) wordt gegeven, is de absolute druk bedoeld, tenzij uit de tekst anderszins blijkt. Onder effectieve druk wordt verstaan de druk, die gelijk is aan de absolute druk verminderd met de omgevingsdruk. Drukregelaar Een automatisch werkend toestel, dat de aanvoerdruk van het product vermindert tot de gewenste afvoerdruk. Gebruiker De aannemer, die gebruik maakt van een propaaninstallatie op een bouwterrein. Inhoud Indien niet anders vermeld, wordt met de inhoud van een reservoir het totale inwendige volume bedoeld. Installateur De gasleverancier of degene, die namens de gasleverancier de propaaninstallatie aanlegt. Leidingen, te onderscheiden in: Hogedrukleidingen Leidingen bestemd voor het transport van vloeibaar propaan en van propaandamp onder een druk, die gelijk is aan of hoger dan de dampspanning van het in het reservoir opgeslagen vloeibaar propaan. Middeldrukleidingen Leidingen bestemd voor het transport van propaandamp onder een nominale effectieve druk die hoger is dan 5 kpa (50 mbar), doch lager dan de dampspanning van het in het reservoir opgeslagen vloeibaar propaan. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 13/67

14 Lagedrukleidingen Leidingen bestemd voor het transport van propaandamp onder een nominale effectieve druk van ten hoogste 5 kpa (50 mbar). Leverancier van het gas De fabrikant of handelaar, die per tankwagen propaan levert op het bouwterrein. Leverancier van het reservoir Het bedrijf, dat met een speciaal voor dit doel ingericht voertuig het reservoir aanlevert of verplaatst danwel verwijdert van het bouwterrein. Propaan Onder propaan wordt in deze richtlijn verstaan een product, hoofdzakelijk bestaande uit propaan en propeen met geringe hoeveelheden ethaan, butanen en butenen, waarvan de dampspanning bij 343 K (70 C) ten hoogste 3100 kpa (31 bar) bedraagt (Handelspropaan). Regels Onder Regels wordt in deze richtlijn verstaan: de Regels voor toestellen onder druk; de Grondslagen waarop de beoordeling van de constructie en het materiaal van stoomtoestellen, damptoestellen en drukhouders berust; Aanvullende Beoordelings Grondslagen (ABG); Aanvullende Keurings Voorschriften (AKV); Voorlopige Beoordelings Richtlijnen (VBR); Voorlopige Keurings Richtlijnen (VKR); Bovengenoemde Regels voor toestellen onder druk, Grondslagen, Aanvullende en Voorlopige bladen zijn opgesteld door de Dienst voor het Stoomwezen en worden uitgegeven door de Staatsuitgeverij te s-gravenhage. De Regels voor toestellen onder druk zijn de voortzetting van de uitgave die bekend staat onder Grondslagen met de bijbehorende Aanvullende en Voorlopige bladen. Spui-inrichting Een spui-inrichting is een voorziening waarmee vloeistof onbelemmerd kan worden verwijderd vanuit het laagste deel van het reservoir. Terugslagklep Een afsluitorgaan, dat het terugstromen van product verhindert. Veiligheidsklep Een veerbelaste klep, die bij overschrijding van de ingestelde druk product afblaast. Vergrendelen Het automatisch afsluiten van de producttoevoer, die slechts door een opzettelijke handeling kan worden hersteld. Vulinhoud Het volume propaan in vloeistoffase, waarmee het reservoir ten hoogste gevuld mag zijn direct na de vulhandeling. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 14/67

15 4. Productinformatie 4.1 Eigenschappen van propaan Propaan wordt onder andere verkregen bij destillatie van ruwe aardolie en uit aardgas. Het handelspropaan dat op bouwterreinen wordt toegepast, bestaat hoofdzakelijk uit propaan en propeen, met geringe hoeveelheden ethaan, butaan en butenen. De fysische, chemische en toxicologische eigenschappen van zuiver propaan zijn gegeven in tabel 4-I en in de afbeeldingen 4-I, II, III, IV en V. In bovengenoemde afbeeldingen zijn eveneens gegevens van handelspropaan opgenomen. Opmerkingen bij Tabel 4-I a. Temperatuur en druk Propaan kan vloeibaar worden gemaakt door samendrukking en/of afkoeling. Propaan wordt aan de afnemer gewoonlijk geleverd in vloeibare vorm, bij omgevingstemperatuur en onder druk. Omdat door het aftappen van vloeibaar propaan uit een reservoir de temperatuur in dat reservoir praktisch niet verandert, blijft de druk gedurende het aftappen constant. Het onttrekken in de gasvorm brengt echter een verdamping van vloeibaar propaan met zich mee. Dit heeft een temperatuurverlaging tot gevolg, waardoor de druk in het reservoir tijdens het onttrekken zal verminderen. b. Dampdichtheid Propaan in gasvormige toestand is ongeveer 1,5 maal zo zwaar als lucht. Bij vrijkomen zal propaan zich daarom bij een rustige atmosfeer op bodemhoogte verspreiden en zich verzamelen in laag gelegen ruimten (kelders, kuilen, etc.). c. Brandbaarheid en explosiviteit Vrijkomend vloeibaar propaan gaat zeer snel over in de gasvorm. Door dispersie van het gas kunnen zich grote hoeveelheden koude nevels en explosieve propaan/luchtmengsels vormen. Deze kunnen zich over een grote afstand verspreiden. De volumevergroting van 1 liter vloeistof naar damp bij 100 kpa (1 bar) en 273 K (0 C) is ca. 260-voudig. Omdat het gas zwaarder is dan lucht, zal het zich op bodemhoogte verspreiden (zie opmerking b.). Het explosieve mengsel kan daarom op afstand ontstoken worden, bijvoorbeeld door hete oppervlakken, vonken of open vuur. Ook ten gevolge van elektrostatische ontladingen kan het explosieve mengsel ontstoken worden. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 15/67

16 Tabel 4-I Enkele gegevens van chemisch zuiver propaan. Chemische benaming: Propaan Chemische formule C 3 H 8 Uiterlijk kleurloos gas Geur licht onaangenaam Reukgrens in ml/m Molaire massa 44,1 Dichtheid in kg/m 3 zie afbeelding 4-II en III Dampdichtheid (lucht = 1) 1,522 Volume vloeibaar propaan bij 288 K (15 C) ca. 2,0 liter/kg Volume gasvormig propaan bij 288 K (15 C), 1 bar = ca. 520 liter/kg Volumevergroting bij overgang van vloeibare naar gasvormige toestand bij 288 K (15 C) ca. 260-voudig Kubieke uitzettingscoëfficiënt van vloeistof per 1 K ( C) ca. 0,003 Soortelijke warmte in vloeibare toestand bij 288 K (15 C) in kj/kg.k ca. 1,6 Verdampingswarmte bij 288 K (15 C) in kj/kg 350 (zie afbeelding 4-V) Dampspanning zie afbeelding 4-I Kookpunt bij 1 bar 231 K (-42 C) Vlampunt lager dan 169 K (-104 C) Explosiegrenzen, volume % in lucht 2,1-9,5 Ontstekingsenergie ca. 0,1 mj Zelfontbrandingstemperatuur 743 K (470 C) Kritische temperatuur 369,7 K (96,7 C) Kritische druk, bar 42,5 Oplosbaarheid slecht oplosbaar in water Giftigheid weinig giftig, verstikkingsgevaar door verdringen van lucht Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 16/67

17 Afbeelding 4-I Dampspanning van propaan handelspropaan Absolute druk in kpa (100 kpa = 1 bar) propaan K C Temperatuur Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 17/67

18 Afbeelding 4-II Dichtheid van vloeibaar propaan (onder dampspanning) Dichtheid in kg/m handelspropaan propaan K C Temperatuur Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 18/67

19 Afbeelding 4-III Dampdichtheid van propaan (bij verzadigingsdruk) Dichtheid in kg/m K C Temperatuur Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 19/67

20 Afbeelding 4-IV Dampdichtheid van propaan (bij atmosferische druk) 3,2 3,0 2,8 2,6 Dichtheid in kg/m 3 2,4 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 handelspropaan K C Temperatuur Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 20/67

21 Afbeelding 4-V Verdampingswarmte van propaan 400 Verdampingswarmte kj/kg 350 handelspropaan K C Temperatuur Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 21/67

22 4.2 Gebruik van propaan Voor toepassingen in de bouw mag alleen propaan gebruikt worden. Bij gebruik van butaan of van mengsels van butaan en propaan kan onder bepaalde omstandigheden condensatie optreden in de verbruiksleidingen. Als vloeistof in de verbruikstoestellen komt, kan dat ernstige ongevallen veroorzaken. Met name LPG mag voor de in deze richtlijn beschreven toepassingen, waarbij gas in de dampfase afgenomen wordt, niet gebruikt worden Versnelde betonverharding door middel van verwarming Bij het bouwproces, zowel bij hoog- als bij laagbouw, wordt gebruik gemaakt van stalen mallen (tunnels) waarmee het betonskelet (de dragende structuur van het gebouw) wordt gemaakt. Na het storten van het beton kan de stalen mal pas verwijderd worden als het beton voldoende verhard is. Het natuurlijke verhardingsproces van beton vraagt bij normale overspanningen ongeveer 4 dagen (afhankelijk van de weersomstandigheden). Teneinde het verhardingsproces te versnellen en daardoor een efficiënte inzet van de stalen mallen te bewerkstelligen worden de mallen verwarmd door middel van in tunnels opgestelde verwarmingstoestellen. Voor de verwarming van deze tunnels wordt veelal gebruik gemaakt van propaan. Globaal bestaat de installatie in dat geval uit een reservoir dat, hetzij vast danwel op een verrijdbaar onderstel, is opgesteld. Op dit reservoir is door middel van een leiding een hoofdverdeelstuk aangesloten. Vanaf dit hoofdverdeelstuk gaan leidingen naar de verdeelstukken van de diverse tunnels en vandaar naar de verwarmingstoestellen. In het geval dat slechts één tunnel wordt verwarmd kan het verdeelstuk rechtstreeks op het reservoir zijn aangesloten. Bij hoogbouwprojecten wordt veelal een installatie gebruikt met een stationair opgesteld reservoir, bij laagbouwprojecten wordt vaker een reservoir op een verrijdbaar onderstel gebruikt Andere toepassingen Voor andere toepassingen zoals ruimteverwarming van directie- en schaftketen, alsmede voor het droogstoken van de woningen en het doorwerken in de winter kan eventueel propaan als brandstof worden gebruikt. Daarbij moet waar mogelijk een installatie worden gebruikt met een stationair opgesteld reservoir. Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 19 Propaan Pagina 22/67