DE REDERIJKERS. 1. Situering. Gent: De Fonteine Antwerpen: De Goudsbloem Amsterdam: De Eglentier

Transcriptie

1 A. De rederijkerij DE REDERIJKERS 1. Situering De late Middeleeuwen Vanaf ca Vooral in de Zuidelijke Nederlanden Belangrijke sociale & didactische funtie [Cf. ook rederijkerij (literatuurgeschiedenis.nl)] 2. Voorbeelden van rederijkerskamers Gent: De Fonteine Antwerpen: De Goudsbloem Amsterdam: De Eglentier 3. Kenmerken van de rederijkerskunst De rederijkers van de zeventiende-eeuwse Nederlandse schilder Jan Steen. Virtuoze rijm Ingewikkelde, kunstige constructies Bastaardwoorden, neologismen Vaak: didactische inslag B. Het refrein bij de rederijkers 1. Kenmerken van het refrein bij de rederijkers een refrein [algemeen] = een strofe of een regel die in een lied of gedicht verschillende keren herhaald wordt een refrein [bij de rederijkers] = een specifieke lyrische dichtvorm, het retoricaal refrein 4 tot meer dan 20 strofen elke strofe ca. 15 versregels elke strofe eindigt op een keervers (vgl. Fr., re-frain) of stok keervers/stok = een steeds terugkerende, gelijke versregel die het thema van het gedicht kort en bondig weergeeft de laatste strofe van een retoricaal refrein is bijzonder: doorgaans korter bevat (oorspronkelijk) een envoi envoi = opdracht aan de voorzitter van de rederijkerskamer, die Prince wordt genoemd 2. Refreintypes bij de rederijkers refrein in t vroede = ernstige, didactisch-moraliserende of religieuze gedichten

2 refrein in t amoureuze refrein in t sotte [zotte] = gedichten in de lijn van de Middeleeuwse minnelyriek = zowel komische, sensueel-erotische, parodiërende en obsceen-scatologische refreinen, als ernstige teksten die met de zotheidsidee verbonden zijn 3. Voorbeeld Een fragment uit Sotte amoureusheyt van Anthonis de Roovere: Ick heete Pantken / mijn lief Pampoeseken Ick mindse soe dat mijn herte beeft Als ick haer wille een pintken schincken Hoe vriendelijck dat haer ooghskens pincken. Sy gaet met eenen bruynen Coocxkene Ende vanden Roocxkene Soe zijn haer handekens peper wit Haer mondeken dat rieckt vanden loocxkene Van haren ghesproocxkene Ik heet Pantken, mijn lief Pampoeseken. Ik bemin ze zo dat mijn hart beeft. Als ik haar een pintje wil uitschenken, hoe vriendelijk schitteren haar oogjes dan niet! Ze draagt een jurkje, bruin van t vuil en van de rook. Haar handjes zijn peperwit. Haar mondje ruikt naar look als ze praat. C. De literaire receptie van rederijkersgedichten 1. Algemeen: de receptie van rederijkersgedichten Virtuoze rijm Ingewikkelde, kunstige constructies Bastaardwoorden, neologismen Vaak: didactische inslag => gezocht rijm => al te artificieel/gekunsteld, versierzucht => vergezochte woorden, onnatuurlijk => al te moraliserend 2. De receptie van Sotte amoureusheyt van Anthonis de Roovere Doch ook de smaak moet van twijfelachtig allooi zijn geweest in een auteur die in de beschrijving van een walgelijk paar minnaars als Pantken ende Pampoeseken zoo weinig talent toont. (Kalff 1907)

3 Een schilderij van Brueghel Zeer opmerkelijk is zijn referein Sotte amoureusheyt. Daarin schildert hij ons een verliefd paartje uit de alleronderste kringen van de maatschappij, Pantken en zijn lief Pampoeseken, op een zelfde karakteristieke manier met woorden, als wij ze in beeld en kleur door onze latere schilders, Breughel en Teniers, Brouwer en Ostade op paneel of doek gebracht zoo zullen waardeeren, als wij daarin maar niet in de eerste plaats het walgelijke zien, maar de bedoeling om het komieke in de ruwe realiteit op den voorgrond te brengen. (Te Winkel 1922) Zijn Sotte Amoureusheyt met het dwaze verliefdenpaar Pantken en Pampoeseken is een voortreffelijk genreschilderijtje, waarover een gezonde trek van zelfspot ligt. (Knuvelder 1978) 3. De receptie van Van der mollenfeeste van Anthonis de Roovere Een fragment uit Van der mollenfeeste van Anthonis de Roovere Hoort, ghy goede lieden al ghemeyne, Edele, onedele aerme ende rijcke, Ghy zijt ontboden, groot ende cleyne, Te trecken in een ander wijcke. Hy is uutghesonden met zijnder pijcke Des opperste Prinche messagier! Maeckt u ghereedt, alle ghelijcke, Ghy en muecht niet langher blijven hier. Al in dat lantschap van den mollen Moetty trecken, sonder waen; Al wildy daer teghen stryen of grollen, Ten mach u helpen niet te spaen. Als de bode coempt, t is ghedaen, Hoe jonc, hoe schoone, hoe vroom, hoe wijs, Als d Opperste ghebiedt, soe moet ghy gaen Trecken in t landt van Mollengijs. Ghy machtige Poorters ende Bourgeoys, Ghy rijcke Pachters ende Rentenieren; Al zijn u solders vol corens, vol hoys, U kisten vol ghelts ende u fortchieren, Ghy rijcke Cooplieden ende Drapenieren, Al zijn u kusten vol meerssen, vol wollen, Ghy sult oock moeten trecken logieren In dat landtschap van den mollen. De Coninck der mollen heeft doen ontbieden Met zijn bode, stijf ende sterck, Al t eenemale de Ambachtslieden, Dat sy oock moeten laten dwerck. Dus rade ick elcken, dat hy neme merck Om goede herberghe ende logijs; Hoort toe, gij mensen allemaal: Of jullie van adel zijn of niet, arm en rijk, Groot en klein, jullie zijn opgeroepen Om te reizen naar een ander land. De bode van de opperste Vorst Is uitgestuurd met zijn lans. Maak jullie allemaal klaar, Jullie mogen hier niet langer blijven. Naar het rijk van de mollen Moeten jullie trekken, zonder pardon. Al willen jullie daartegen morren of protesteren, Dat zal jullie geen zier helpen. Wanneer de bode komt, dan is t afgelopen. Hoe jong,knap, hoe wijs jullie ook zijn, Als de Hoogste het gebiedt, dan moeten jullie Optrekken naar het land van mollengijs. Machtige poorters en burgers, Rijke pachters en renteniers, Al barsten jullie zolders van het koren en het hooi, En jullie kistenen koffers van het geld; Rijke kooplieden en lakenwevers, Al zijn jullie kisten vol koopwaren en wol, Jullie zullen moeten gaan wonen In het land der mollen. De koning der mollen heeft Via zijn bode met klem Alle ambachtslieden laten weten At zij hun werk moeten staken. Daarom raad ik eenieder aan dat hij zou zorgen Voor een goede verblijfplaats

4 Want, claer gheseyt, ghy moet in t perck Ten feesten commen van Mollengijs. Want, om er geen doekjes om te winden, jullie moeten verschijnen op het feest van mollengijs. Pelgrimage trekken : sterven als een trektocht Vanitas-gedicht de ijdelheid van de mens die in de dood wordt gefnuikt Context waarin het gedicht ontstond s levens felheid in de Vlaams-Bourgondische steden (materialisme) versus de dreigende duisternis van het mollenrijk (vanitas-gedachte) pestepidemieën veertiende eeuw, de honderdjarige oorlog, nieuwe pestepidemieën en het uitbreken van hongersnood als gevolg van misoogst in de vijftiende eeuw Het centrale paneel van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck De canonisering van Van der mollenfeeste Onderwerp allegorisch, maar uitbeelding concreet-realistisch (vgl. Van Eyck) t [I]s een kiek naar het leven! t Is een penseeling met weinige, soms zeer rake woorden, van een sprekend tafereel, t is een middeleeuwsche beelding van de diepere levenswerkelijkheid, waarvan de omtrekken ook nu nog scherp zijn, en de kleuren nog niet verbleekt. (Van t Hoog 1918)

5 aanschouwelijke details als de zolders vol hooi en koren, de kisten vol geld, de kasten vol wollen stoffen. (Waterschoot 1996) => concreet-realistisch Zuivere taal, vrij sober taalgebruik, niet echt gekunsteld Van der mollenfeeste als [proeve] van De Roover's dichterlyk talent en van zyne vry zuivere tael. (Willems 1845) versus rederijkerskunstelarijen en vernuftsspelingen die nu minder behagen (Te Winkel 1922) Universeel herkenbare boodschap de eenvoudige bevestiging en voor iedereen duidelijke dramatisering en verbeelding van het simpele materiële, hoe graag ook weggeabstraheerde, feit dat alle mensen en dus ook wij, op weg zijn naar een plaats in en onder de grond, het land waar ook de mollen leven. (Coigneau 1982) Anthonis de Roovere: architect of metselaar? De architect zou zich schamen voor zichzelf en zich zeker niet blootgeven door aan zulke waarheden vorm te geven. Neen, alleen een arme sukkelaar, die er buiten staat, wie niets is gelukt, kan zo bitter, zo levenswaar dichten. (Mak 1955)