Werkstuk Natuurkunde Explosie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Werkstuk Natuurkunde Explosie"

Transcriptie

1 Werkstuk Natuurkunde Explosie Werkstuk door een scholier 3607 woorden 13 juni ,5 70 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Geschiedenis Vuur bestaat al heel erg lang, al meer dan jaar geleden werd het al als wapen gebruikt in de vorm van brandende pijlen om in de oorlog gebruikt te worden. Maar als je met pijlen ging schieten dan moest je dat wel met heel veel mensen doen want de pijlen waren niet zo makkelijk om te gebruiken. En je moest de pijlen alleen gebruiken op brandbare doelen zoals rieten daken. Als er iets in brand was gezet met zo n pijl dan kon de vijand het vuur heel makkelijk blussen. Rond het jaar 600 kwam er wel verandering in. Het Byzantijnse rijk had een nieuw soort vuur uitgevonden. Byzantijnse geleerden hadden een mengsel van o.a. Naaldboomhars, Ruwe olie en zwavel gemaakt. Wanneer dit goedje brandde was het moeilijk te blussen. De Byzantijnse gebruikte dit (Grieks vuur) als eerste tegen de Arabieren. Deze mensen wilde de stad Constantinopel veroveren. Toen het wapen was uitgevonden veranderde ook de manier van oorlog voeren. Nu kon ook een kleine groep soldaten de vijand van zich af schudden, als ze maar genoeg pijlen hadden. De Byzantijnse wisten dat ze dit ook geheim moesten houden. In die tijd was er ook al geld dus er was altijd wel een verrader in zo n land dus het duurde niet lang of ook Europa wist hoe je dat moest maken. Het spul had ook grote nadelen zoals: je moest dicht bij de vijand staan om het te kunnen gebruiken, naast dat was het ook heel moeilijk om aan de grondstoffen te komen, de oplossing kwam in de vorm van kruit. Kruit bestaat uit een soort peper, zwavel en houtskool. Waar het precies is uitgevonden is nog steeds niet bekend. Sommigen denken dat het uit China komt en anderen weer uit Arabische eilanden. Het onderzoek is vroeger gedaan door Roger Bacon. Deze 13e eeuwse monnik verborg het door hem gemaakte spul onder het Latijnse woord raadsel. Het duurde zeker ongeveer zo n 100 jaar voordat het kruit zijn wederopstand beleefde. Met deze wederopstand kwam ook een nieuwe stroom van wapens en voertuigen aan. De eerste vuurwapens waren alleen een bronzen buis met aan de ene kant een opening. Daarna duurden het niet lang voordat ze beter waren dan de pijl en boog. In het jaar 1600 begon het buskruit pas echt een rol te spelen. Het vond zijn toepassing in het Hongaarse schemniz mijnen als springlading. Al snel namen de mijnbouwers dit over. Het buskruit was veel makkelijker om mee te werken dan met een schep alle grondstoffen van de wand af te schrapen. Als lont werd riet gebruikt met een fijn kruit maar William Bickfort een geleerde uit Engeland bracht hier verandering in hij vond de veiligheidslont uit, Een veiligheidslont is gemaakt uit een hol katoenen draad met fijn kruit er in, de draad werd met een olie of vet ingesmeerd zodat het waterdicht was. Het was niet eerder dan 1868 dat er hoogexplosieven werden uitgevonden. Schonbein kwam als eerste Pagina 1 van 7

2 met nitro cellulose, hij had hout behandeld met een mengsel van zwavelzuur en salpeterzuur. Hij trok veel aandacht van andere geleerden met zijn uitvinding. Astonio Sebrero een medewerker van de universiteit van Turijn deed dit met glycerine. Dit leverde hem glycerine trinitraat ook wel nitroglycerine genoemd. Hij noemde dit goedje Pytroglycerine. Na enkele proeven was hij erg geschokt, het goedje was zo gevoelleg dat het zelfs niet te gebruiken viel. 200 gram van dat spul is nog steeds te bewonderen in het museum van Turijn. Nytroglycerine is zo gevoelig voor schokken dat het niet goed te controleren valt. Experimenten om het met buskruit te mengen leverde weinig op, alleen een paar doormidden geknalde mensen. Alfred Nobel kwam met de oplossing. Hij had van lont en zwart kruit en een huls een soort rotje gemaakt. Op deze manier kon het glycerine veilig tot ontploffing worden gebracht Met de komst van het kwik fulminaat (een primaire springstof) kon Nobel zijn eerder uitgevonden ontsteking verder verbeteren. Ook kwam hij erachter dat wanneer kiezelgoer als absorptie middel voor het nitroglycerine gebruikt werd dit een zeer stabiele springstof ontstond. Alleen met een nieuwe fulminaat ontsteking was het mogelijk het te laten ontploffen. Hij noemde dit nieuwe explosief dynamiet. Vuurwerk Op de vraag wat is knalvuurwerk, is maar een antwoord mogelijk namelijk vuurwerk dat een knal geeft. Op de vraag hoe werkt het, is een wat uitgebreider antwoord te geven. Om te beginnen is de knal hoorbaar door snel ontsnappend gas. Dit effect is het beste te vergelijken met een klappende ballon. Hierin zit samengeperste lucht, die door een scheur in het rubber in een keer vrijkomt. Aangezien deze lucht onder hogere druk staat dan de buitenlucht botsen deze met elkaar. Deze botsing is voor ons te horen als knal. Als een ballon te hard wordt opgeblazen zal deze op zijn zwakste punt scheuren. Bij knalvuurwerk gaat het precies zo. Binnen in bijvoorbeeld een rotje ontstaat plotseling een hevige gasdruk.het papieren hulsje zal op het zwakste punt scheuren. Hierdoor stromen de gassen snel naar buiten en wij horen een knal. Dit is natuurlijk wel heel erg simpel gesteld want in de praktijk komen er nog meerdere zaken bij kijken. Maar in grove lijnen is een rotje heel goed te vergelijken met een klappende ballon. De gassen in een stukje vuurwerk ontstaan natuurlijk niet zomaar. Iedereen die wel eens een rotje heeft opengemaakt weet dat hier een fijn zwart poeder in zit. Het is overigens niet verstandig om dit te doen!. Dit goedje wordt door vuurwerkkenners ook wel sas of compositie (snel brandend mengsel) genoemd. Het zijn vaak mengsels van verschillende chemicaliën die zonder zuurstof uit de atmosfeer kunnen branden. De kop van een lucifer is ook een sas, deze kan theoretisch ook zonder zuurstof uit de atmosfeer branden. Dit is aan te tonen door hem stevig in aluminium folie te wikkelen. Wanneer dit nu boven een vlam wordt verhit zal men na verloop van tijd een gesis kunnen horen. Zoals bekend zijn er voor een verbranding drie factoren nodig, zuurstof, brandbare materialen en ontbrandingstemperatuur. Is een van deze factoren afwezig dan zal er geen verbranding kunnen zijn. Een sas wordt geacht in een zeer kleine ruimte zonder zuurstof tot een hevige verbranding over te kunnen gaan. Wanneer we kijken naar hoe een compositie is samengesteld wordt duidelijk hoe dit kan. Op de eerste plaats moet het bestaan uit een brandbare stof ten tweede moet er een stof zijn die voor het zuurstof zorgt. Tot slot geven we het stukje vuurwerk zelf zijn ontbrandingstemperatuur d.m.v. het aansteken van het lontje. De brandstof kan bestaan uit een groot aantal chemische stoffen. Zwavel, houtskool, suiker, aluminium/magnesium/titaan poeder, rubber, plastics enz. Iedere brandstof heeft echter verschillende eigenschappen. Zo worden de "metaal" poeders als titaan, magnesium en aluminium gebruikt in zeer zware knallers. Als laatst hebben we nog de stoffen Pagina 2 van 7

3 die voor de zuurstof zorgen. Dit zijn chemicaliën die in hun moleculaire structuur als het ware zuurstof "meegebakken" hebben gekregen. Als deze stoffen verwarmd worden laten zij het zuurstof los. Nu kan deze reageren met de brandbare gassen die door verwarming van de brandbare stoffen zijn vrijgekomen. Deze reactie wordt ook wel een oxidatie genoemd. Het is dan ook makkelijk te begrijpen dat een stof welke de zuurstof levert in een compositie een oxidator wordt genoemd. Kaliumnitraat ook wel salpeter genoemd is een veel gebruikte oxidator. Dit zout bestaat uit een kalium atoom, een stikstof atoom en drie zuurstof atomen. Het bekende buskruit bestaat uit 75% salpeter, 15% houtskool poeder en 10% zwavel. In dit licht ontvlambare huwelijk zorgt de salpeter voor de zuurstof en de houtskool en zwavel zijn de brandstoffen. Waarschijnlijk vraag je jezelf nu af waarom twee brandstoffen? Zoals al eerder vermeld heeft iedere stof zijn karakteristieke verbranding eigenschappen. De zwavel zorgt er hier voor dat het buskruit een lagere ontbranding temperatuur heeft en de houtskool zorgt voor de gas ontwikkeling. Zo heeft men meerdere stoffen gecombineerd om tot een zo gunstig mogelijk resultaat te komen. Buskruit is de eerste springstof. Het heeft waarschijnlijk zijn oorsprong in het verre oosten gevonden. Niemand weet dit nog precies. Wel is bekend dat het rond 1400 na Christus in Europa zijn intreden heeft gedaan. Roger Bacon en Berthold Schwartz zijn beide monniken die met het buskruit hebben geëxperimenteerd. Met de komst van het buskruit en de verfijning ervan is de wereld letterlijk in een stroomversnelling gekomen waar mensen nog steeds in zitten. Steengroeven en mijnen waren heel blij met de komst van buskruit. Voor de infrastructuur werden letterlijk bergen verzet. Ook werden er vele kanalen gegraven. Hierdoor kwamen er heel veel grondstoffen beschikbaar voor de industrie. Het buskruit heeft ook voor een enorme ontwikkeling in de wapentechnologie gezorgd. In de 15e eeuw werden de eerste vuurwapens gemaakt. In het begin niets meer dan primitieve pijpen welke aan een kant waren afgedicht. Al snel evolueerde deze logge apparaten tot precisie werktuigen die pijl en boog in het stof deden bijten. Tot ver in de 19de eeuw was het buskruit de enige springstof. Met de uitvinding van het nitroglycerine door sobrero en het dynamiet door ons allen bekend, de heer Nobel werd het buskruit langzaam verdreven. Tegenwoordig wordt het kruit nog steeds gebruikt. Men vind het vooral in vuurwerk en speciale munitie. In Nederland verkopen sommige winkels gedurende drie dagen voor oud en nieuw vuurwerk, waaronder ook knalvuurwerk. Atoombommen, Astronauten, Kanonslagen, Donderbussen en Superrotjes zijn enkele namen die veel doen vermoeden. Na kopen van een paar Atoombommen haalt men een van deze joekels uit de verpakking. Het lontje wordt aangestoken en men rent voor zijn leven..spannende seconden tikken weg. Het lontje kruipt langzaam het cilindervormige lichaampje binnen. Een moment van stilt volgt en, er volgt een zielige POF. Teleurstelling alom! Soms is het zo slecht gesteld met het knalvuurwerk dat het enige hoorbare geluid lijkt op een zielige scheet die men zelf na een portie Chili con carne makkelijk kan overtreffen. Dit impotente vuurwerk is het directe gevolg van de strenge regelgeving. Zo mag alleen gebruik worden gemaakt van zwart kruit. Dit is een soort invalide buskruit. Ook is er paal en perk aan de hoeveelheid hiervan gesteld. Ieder stukje knalvuurwerk dat de magische 150db grens overschrijd wordt aan de grens direct naar land van herkomst gestuurd of in beslag genomen om te worden vernietigd. België is wat vuurwerk betreft een stuk liberaler. Daar kan men bijzonder zware knallers kopen ja zelfs al zijn het er achter elkaar! België is het Mekka voor zwaar vuurwerk.er kleeft echter een nadeel aan dit vuurwerk en dat is de veiligheid ervan. "Belgisch" vuurwerk is vaak krachtiger vanwege de gebruikte sas. Vaak wordt het zogenaamde zilverkruit gebruikt. Dit bestaat uit een metaalpoeder met een zeer gewillige oxidator. Vaak zitten hier ook nog andere stoffen door heen om het geheel wat extra power te geven. Een compositie als deze brand (deflagreert) al snel 5 keer zo rap als Pagina 3 van 7

4 zwart kruit. Hierbij komt ook nog eens het feit dat er grote hoeveelheden van dit energetische goedje gebruikt worden. Het grootste nadeel van het zilverkruit is zijn structuur. Hierdoor is het erg gevoelig voor statisch ontladingen en wrijving vele malen gevoeliger dan het zwarte kruit. Dit kruit heeft overigens een verpakking nodig om te "knallen" in de open lucht zal gewoon branden. Zijn agressieve broertje brand zo snel dat een hoeveelheid van enkele grammen al knalt zonder verpakking! Dit alles bij elkaar opgeteld is het dus een zeer potente en gevaarlijk mix. Helaas werkt het Nederlandse beleid de illegale invoer van dit vuurwerk alleen maar in de hand. Ik ben ervan overtuigd dat als er iets meer pit in de legale knallers komt de mensen het illegale vuurwerk laten voor wat het is. Op deze manier houd de overheid een betere controle op de gang van zaken en kunnen er een hoop ongelukken voorkomen worden. Dynamiet Dynamiet en het kwikfulminaat slagpijpje resulteerden beide uit de pogingen van Alfred Nobel om nitroglycerine veiliger en beter handelbaar te maken. Na de uitvinding dat nitroglycerine te exploderen was d.m.v. een op een rotje gelijkend voorwerp ging Nobel door met nieuwe experimenten die betrekking hadden op het mengen van stoffen. Dit leverde hem in 1863 een brief op. Deze brief beschrijft het gebruik van een vloeibare springstof als nitroglycerine, methyl of ethyl nitraat samen met buskruit om het effect hiervan te vergroten. De hoeveelheid van de gebruikte vloeistof werd beperkt door het feit dat het mengsel een droog granulaat moest zijn. Het explosief moest ook (net als buskruit alleen) door vuur te initieren zijn. Het bleek echter dat de vloeistof de verbranding alleen maar trager maakte, het was dus geen succes. Hetzelfde brief beschreef ook de mogelijkheid om een deel van het salpeter in buskuit te vervangen door nitrglycerine. Omdat deze substantie niet hygroscopisch (vochtaantrekkend) is vormt het een vochtwerend laagje om het zout. Hierdoor kunnen er zouten als natriumnitraat worden gebuikt. Nobels volgende brief uitgegeven in 1864 had betrekking op een verbeterde manier van de productie van nitroglycerine, en de detonatie hiervan d.m.v. verwarming of een initieer lading. Hij ging door met zijn experimenten en kwam op het idee nitroglycerine te laten absorberen door een poreuze stof als houtskoolpoeder of kiezelachtige aarde. Dit leverde hem in 1867 wederom een brief op. Het resultaat van dit idee was een materiaal dat veel minder gevoelig was voor schokken dan nitroglycerine. Het materiaal werd "Dynamiet" genoemd en werd geprodeceerd en verkocht onder de naam "Nobel's Safety Powder". Het absobtie middel dat uiteindelijk werd gekozen omdat het de beste eigenschappen bezat was het z.g.n. kiezelguhr. Nobel geloofde dat wanneer dynamiet goed werd samengedrukt het d.m.v. vuur of vonken kon worden ontstoken. Hij prefereerde echter het gebruik van een speciale "ontploffer". Dit is een pijpje met hierin een lading kwik fulminaat dat aan een veiligheidslont is gekrompen. Het onsteken op deze manier had volgens Nobel als voordeel dat het onder iedere omstandigheid kon, en dat het dynamiet krachtiger zou ontploffen. Het absobtiemiddel kiezelguhr zorgt alleen voor de stabilisatie van het nitroglycerine. Verder voegt het geen meerwaarde aan het nitroglycerine toe. Daarom werd dit soort toevoegingen een "inactieve basis" genoemd. De volgende belangrijke gebeurtenis in de ontwikkeling van deze springstoffen was Nobel's uitvinding het dynamiet met actieve basis (Brit. Pat. 442 in 1869). Dit is een springstof waarin het nitroglycerine werd geabsorbeerd door een mengsel van stoffen als salpeter, natrium/ ammoniumnitraat, houtmeel, suiker, houtskool of zetmeel. Het nitroglycerine vormt een dunne coating over deze vaste stoffen. Na detonatie m.b.v. een kwikfulminaat slagpijpje detoneren deze stoffen actief mee. Het nitroglycerine kan er alleen Pagina 4 van 7

5 niet voor zorgen dat hygroscopische stoffen als ammonium nitraat genoeg gecoat waren om te stoppen met het aantrekken van vocht. Het aangetrokken vocht verdreef op zijn beurt weer het nitroglycerine uit het mengsel met alle gevaren van dien. Nobel had hier in zijn patent nummer 1570 wat op gevonden. Hij had ontdekt dat door de toevoeging van kleine hoeveelheden paraffine, steraine en/of naftaleen de toegevoegde hygroscopische zouten wel "waterproof" gecoat werden. Deze vetachtige stoffen zijn namelijk bij kamertemperatuur een vaste stof. In patent 4179 dat Nobel in 1875 vekreeg had hij een nieuwe uitvinding op het gebied van dynamiet laten vastleggen. Dit keer had hij in nitroglycerine ongeveer 8% collodiumwol laten oplossen. Het resultaat was een gelatine achtig product. Dit springgelatine bleek een zeer krachtige dynamiet soort te zijn. Door de toevoeging van oxidatoren, brandstoffen en/of buskruit kon ook nog eens een minder krachtige maar wel goedkopere dynamiet worden gemaakt. Een min of meer standaard springgelatine bestond uit: 62,5% nitroglycerine 2,5% collodiumwol 27,0% salpeter 8,0% houtmeel Informatie over GUHR dynamiet Guhr dynamiet werd weidverspreid in Europa gebruikt. Het is niet hygroscopisch. Wanneer het echter met vloeibaar water in contact gebracht wordt dan wordt dit geabsorbeerd door het kiezelguhr. Het water zal dan het nitroglycerine verdringen. Wanneer het dynamiet gebruikt werd in een vochtig boorgat in bijvoorbeeld een steengroeve konden er ernstige ongelukken gebeuren. Het uitgedreven nitroglycerine kon door bijvoorbeeld een spleet zich een weg banen in een rots. Als een mijnbouwer die van niets wist vervolgens een gat in deze rots boorde kon hij de hele lading ongewild doen laten afgaan. Springgelatine heeft dit nadeel weer niet en is in dit opzicht dus superieur. Guhr dynamiet werd gemaakt door 3 delen nitroglycerine te laten opzuigen in 1 deel kiezelguhr. Het explodeert niet door de slag van hout op hout, bij een slag van metaal op metaal gaat het wel af. In een zogenaamde "val test" wordt het dynamiet ontstoken door de impact van een 1 kilogram zwaar gewicht dat van 12 centimeter hoogte valt. Een gewicht van 2 kilogram hoeft maar van 7 centimeter hoogte te vallen. Het bevroren dynamiet is minder gevoelig. Het 1 kilo gewicht moet minimaal van een meter vallen en het 2 kilo gewicht van minimaal 20 cm hoogte. Verpakt in een papieren huls detoneert het dynamiet zowel bevroren als ontdooit wanneer het geraakt wordt door de kogel uit een militair geweer. Een klein monster zal in de open lucht rustig branden. Wanneer opgesloten ontploft het. Wanneer een dynamietstaaf op een metalen plaat wordt verhit zal deze ontploffen. De detonatie snelheid van de springstof is afhankelijk van de mate waarin het dynamiet is gecomprimeerd en de diameter an de huls speelt ook een belangrijke rol. Maar gemiddeld ligt deze snelheid tussen de 6650 en 6800 meter per seconde. Een dynamietstaaf met een diameter van 30 mm. gevuld met het GUHR dynamiet zal een andere (zelfde) dynamiet staaf binnen een straal van 30 cm ook doen laten detoneren. Moeilijke woorden Aluminium Dit metaal wordt vaak in poedervorm in zowel pyrotechnische mengsels als in explosieven gebruikt. In Pagina 5 van 7

6 pyrotechnische mengsels fungeert het meestal als brandstof. In springstoffen wordt het vaak gebruikt om de explosie heter te laten verlopen. Amatex Explosief bestaande uit TNT, ammonium nitraat en RDX Ammonal (minol) TNT + ammoniumnitraat en aluminium Amatol Explosieve compositie van TNT en ammonium nitraat Ammonium nitraat Het is een hygroscopische stof die zijn toepassing in springstoffen en kunstmest. Verder wordt het ook in de pyrotechniek gebruikt. Recentelijk heeft het ook zijn toepassing als oxidator in raketbrandstof gevonden. Ammonium nitraat explosieven Dit zijn springstoffen op basis van ammonium nitraat met verschillende andere chemicalien om zo bepaalde eigenschappen te creëren. Aurol Cenconcentreerd waterstofperoxide (88%). Het wordt gebruikt in raketten als vloeibare oxidator Aziden Metaalaziden kunnen explosief ontleden. Organische aziden hebben deze eigenschap minder. Loodazide is de meest gebruikte azide. Barotol Springstof bestaande uit TNT en 25% bariumnitraat Barium chloraat BaClO3 oxidator die gebruikt wordt in pyrotechnische composities. Barium nitraat Deze oxidator wordt veel gebruikt in groen vuur composities. Ook wordt het gebruikt als oxidator in een relatief veilig flitslichtpoeder(flash powder), het grote nadeel van deze stof is net zoals alle ander oplosbare barium zouten hun giftigheid. Bjørnniet Handelsnaam voor gelatineachtig nitroglycerine speciaal ontworpen om in kalkzandsteen gebruikt te worden. Booster Deze lading wordt door een initiatie lading tot ontploffing gebracht, waarna hij weer een andere lading moeilijker te detoneren springstof laat ontploffen. Brisantie Dit is een term waarmee het vernietigend vermogen van een springstof wordt weergegeven. Buskruit De oudste (laag)explosieve stof bekent bij de mensheid. Het is een zeer intiem mengsel van salpeter 75%, wilgenhoutskoolpoeder 15% en zwavel10%. Vroeger werd het vooral in vuurwapens gebruikt. Later vond het ook zijn toepassing in de mijnbouw. Hiervoor zijn nu echter effectievere stoffen voor gevonden Vandaag de dag wordt buskruit nog veel in vuurwerk en speciale munitie gebruikt. Een groot nadeel van deze compositie is zijn gevoeligheid voor statische elektriciteit en vonken. Ook produceert het kruit een grote hoeveelheid vaste verbrandingsresten. Dit is in de vorm van dikke rookwolken te zien Pagina 6 van 7

7 Hoe werkt een handgranaat Wat is een handgranaat? Een handgranaat is een wapensysteem dat met de hand geworpen kan worden. Wereldwijd bestaan er ontelbare soorten en uitvoeringen van. De meeste zijn echter wel onder te verdelen in de volgende hoofdgroepen: offentievegranaten: deze groep granaten is speciaal gemaakt om in het heetst van de strijd gebruikt te worden zonder dat de eigen manschappen gevaar lopen. De granaat produceert een sterke drukgolf en weinig scherven. Hij is dus zeer geschikt tegen de vijand welke zich in bunkers e.d. heeft verschanst. - Fragmentatie granaten: deze granaten zijn zo gemaakt dat zij zeer dodelijke scherven produceren. Deze scherven vliegen gemiddeld sneller dan een geweerkogel en richten dan ook zeer veel schade aan in het menselijk lichaam. Gemiddeld kan een soldaat een moderne granaat zo n 40 meter ver werpen. De scherven halen makkelijk 250 meter. Dit betekent dat de werper na het gooien voor een goede dekking moet zorgen. - Rook granaten: zoals de naam al doet vermoeden produceren deze granaten rook. Verschillende granaten produceren verschillende kleuren. Met rook kan een soldaat verschillende boodschappen doorgeven aan zijn medestrijders. Ook kan rook gebruikt worden om zich aan het zicht van de vijand te onttrekken. - Brandstichtende granaten: deze soort granaten wordt gebruikt om doelen in de brand te zetten. De meest primitieve vorm is de molotovcocktail, dit is een glazen fles gevuld met een brandbare vloeistof. In de hals van de fles zit stok stof welke in de brand gestoken wordt. Als de fles na het werpen stuk valt, doet de brandende doek de vloeistof ontbranden. Militaire brandgranaten zijn vaak metalen behuizingen gevuld met een pyrotechnische lading (thermiet). Ook kan deze lading soms bestaan uit het zeer brandbare witte fosfor. - Traangas granaten: Deze granaten hebben een pyrotechnische lading moeilijk woord voor gas. welke bij verbranding een traangas (CS) vormt. Vaak wordt dit soort gebruikt om rellen te onderdrukken Hoe werkt een handgranaat? In grove lijnen werken de meeste handgranaten volgens hetzelfde principe, natuurlijk zijn er verschillen, maar om alle soorten te bespreken gaat net even te ver. Een granaat is ruw in te delen in de volgende componenten: - Behuizing, welke alles omvat(c) - De ontsteking, welke zorgt dat de lading zijn werk doet (detoneren/ branden)(a) - De lading(b) De ontsteking draagt ook zorg voor de vertraging. De meeste granaten hebben een tijdsvertraging. Dit houdt in dat het een X aantal seconden duurt voordat de granaat ontploft. Deze vertraging ligt gemiddeld tussen de 4 en 6 seconden. Er bestaan ook inslag granaten. Zij gaan af wanneer ze iets raken. De meeste tijdsontstekers werken d.m.v. een veiligheidspin en bengel Pagina 7 van 7

Vuurwerk. Inleiding. Typen vuurwerk en hun toepassingen

Vuurwerk. Inleiding. Typen vuurwerk en hun toepassingen 033 1 Vuurwerk Inleiding Ieder jaar tegen de jaarwisseling neemt de discussie over vuurwerk toe, om in het nieuwe jaar weer snel af te nemen. Elk jaar gebeuren er echter weer ernstige ongelukken bij het

Nadere informatie

Weet je al wat je later wil worden? Kan je dat beroep met één hand uitoefenen?

Weet je al wat je later wil worden? Kan je dat beroep met één hand uitoefenen? Weet je al wat je later wil worden? Kan je dat beroep met één hand uitoefenen? Nog een ander beroep? 2 Met vuurwerk spelen is gevaarlijk! Wat kan er aan je lichaam allemaal gewond geraken? b o h a r e

Nadere informatie

Wat is een explosie? Een explosie is een zeer snel verlopende brand met een vrijkomende (verwoestende) drukgolf.

Wat is een explosie? Een explosie is een zeer snel verlopende brand met een vrijkomende (verwoestende) drukgolf. Toolbox: Brand en Explosie Het doel van een toolboxmeeting is om de aandacht en motivatie voor veiligheid en gezondheid binnen het bedrijf te verbeteren. Wat is brand? Brand is een chemische reactie van

Nadere informatie

Inhoud Inleiding 1. Geschiedenis 2. De ingrediënten 3. Soorten vuurwerk 4. Professioneel vuurwerk 5. Veiligheid 6. Vuurwerkweetjes 7.

Inhoud Inleiding 1. Geschiedenis 2. De ingrediënten 3. Soorten vuurwerk 4. Professioneel vuurwerk 5. Veiligheid 6. Vuurwerkweetjes 7. Vuurwerk Inhoud Inleiding 3 1. Geschiedenis 4 2. De ingrediënten 6 3. Soorten vuurwerk 7 4. Professioneel vuurwerk 9 5. Veiligheid 10 6. Vuurwerkweetjes 13 7. Filmpjes 15 Pluskaarten 16 Bronnen en foto

Nadere informatie

VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2017

VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2017 VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2017 INTRO In deze presentatie zullen we eens met andere ogen naar het product vuurwerk gaan kijken, zoals: Is het nu allemaal waar, wat er gezegd wordt van

Nadere informatie

Deskundigenverklaring. Knalvuurwerk met lont. Versie 1, 12 oktober 2005

Deskundigenverklaring. Knalvuurwerk met lont. Versie 1, 12 oktober 2005 EDERLA DSFORE SISCHIN TITUUT Deskundigenverklaring Knalvuurwerk met lont Versie 1, 12 oktober 2005 Aanvrager Functioneel Parket Postbus 19518 2500 CM Den Haag De deskundigenverklaringen van het NFI geven

Nadere informatie

-5- Noem de blusmethoden voor een klasse A-brand. -5- Omschrijf de brandklassen. -5- Noem de blusmethoden voor een klasse B-brand.

-5- Noem de blusmethoden voor een klasse A-brand. -5- Omschrijf de brandklassen. -5- Noem de blusmethoden voor een klasse B-brand. -5- Met welk bord wordt een explosiegevaarlijke gebied aangegeven? -5- Noem de blusmethoden voor een klasse A-brand. -5- Noem de blusmethoden voor een klasse B-brand. -5- Noem de blusmethoden voor een

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken Vuur De geschiedenis van het vuur Vuur is niet iets dat uitgevonden is. Het was er altijd al. Vroeger dachten de ouden Grieken dat de goden het aan de mensen hadden gegeven. In de oertijd was vuur een

Nadere informatie

Deze handleiding is geschreven om te zien hoe een stof zich gedraagt onder welke toestand en hoeveel kracht deze kan uitoefenen om van de grond af te

Deze handleiding is geschreven om te zien hoe een stof zich gedraagt onder welke toestand en hoeveel kracht deze kan uitoefenen om van de grond af te Deze handleiding is geschreven om te zien hoe een stof zich gedraagt onder welke toestand en hoeveel kracht deze kan uitoefenen om van de grond af te komen. Niet iets om zelf te proberen, doe je dit toch

Nadere informatie

Een mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken

Een mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie

Nadere informatie

Brand en explosiegevaar

Brand en explosiegevaar Brand en explosiegevaar Door brand en explosie tijdens werkzaamheden vallen er jaarlijks tientallen doden en gewonden. Dus moet je brand en explosies zien te voorkomen. Mede doordat deze zeer onvoorspelbaar

Nadere informatie

TABEL A. Verpakkingen Mobiele tanks ADR-tanks. Bijzondere verpakkingsvoorschriften. Gezamenlijke verpakking. Bijzondere bepalingen

TABEL A. Verpakkingen Mobiele tanks ADR-tanks. Bijzondere verpakkingsvoorschriften. Gezamenlijke verpakking. Bijzondere bepalingen TABEL A. 5. 4.2..5/6..4 7. 0004 AMMONIUMPICRAAT, droog of bevochtigd met minder dan 10 massa-% water 1 1.1D 1 P112(a) P112(b) P112(c) PP26 MP20 1 V2, V CV1 S1 0004 AMMONIUMPICRAAT, droog of bevochtigd

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 stoffen en reacties

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 stoffen en reacties Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 2 stoffen en reacties Samenvatting door F. 1622 woorden 22 mei 2015 6,1 40 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Paragraaf 1 Gloeien, smelten en verdampen Als je

Nadere informatie

Deskundigenverklaring. Signaalraketten. Deze deskundigenverklaring vervangt versie 1, van 15 december 2004

Deskundigenverklaring. Signaalraketten. Deze deskundigenverklaring vervangt versie 1, van 15 december 2004 EDERLA DSFORE SISCHIN TITUUT Deskundigenverklaring Signaalraketten Versie 2, 12 oktober 2005 Deze deskundigenverklaring vervangt versie 1, van 15 december 2004 Aanvrager Functioneel Parket Postbus 19518

Nadere informatie

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron

Nadere informatie

Inhoud. Experiment 1 15 multiple choice vragen, met hun respectieve antwoorden. Experiment 2 Veiligheid en risico s.

Inhoud. Experiment 1 15 multiple choice vragen, met hun respectieve antwoorden. Experiment 2 Veiligheid en risico s. OP PAPIER! SCHEIKUNDE > DE VUURWERKFABRIEK Welkom bij de papieren versie van Stimulus. Op de volgende bladzijden vindt u enkele oefeningen uit Stimulus/De vuurwerkfabriek. Niet elk experiment uit Stimulus

Nadere informatie

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Unica installatietechniek B.V. Schrevenweg 2 8024 HA Zwolle Tel. 038 4560456 Fax 038 4560404 Inleiding In het dagelijks leven kunnen we niet meer zonder chemische stoffen.

Nadere informatie

Hoofdstuk 8: Identificatie van gevaarlijke stoffen

Hoofdstuk 8: Identificatie van gevaarlijke stoffen Hoofdstuk 8: Identificatie van gevaarlijke stoffen Olt. Bart Noyens - Brandweer Kasterlee Provinciaal Instituut voor brandweer en ambulanciersopleiding Oostmalsesteenweg 75 2520 Ranst Vervoer over de weg

Nadere informatie

Werkstuk: Mees Swank Groep:7

Werkstuk: Mees Swank Groep:7 Werkstuk: Mees Swank Groep:7 Inhoudsopgave Inleiding bladzijde 1 Hoofdstuk 1: Hoe is vuurwerk ontstaan. bladzijde 2 Hoofdstuk 2: Soorten vuurwerk. bladzijde 3 Hoofdstuk 3: Illegaal vuurwerk. bladzijde

Nadere informatie

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander

AAN de slag 1.1 de bunsenbrander AAN de slag 1.1 de bunsenbrander ORiËNTEREN De bunsenbrander werd rond 1855 uitgevonden door professor Robert Wilhelm Bunsen (1811-1899) uit Heidelberg. De uitvinding diende vooral om een stabiele warmtebron

Nadere informatie

Aardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt.

Aardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt. Meerkeuzevragen Naast koolstofdioxide en waterdamp komen bij verbranding van steenkool nog flinke hoeveelheden schadelijke stoffen vrij. Dit komt doordat steenkool ook zwavel- en stikstofatomen bevat,

Nadere informatie

SCHRIFTELIJKE INSTRUCTIES VOLGENS HET ADN. Maatregelen in het geval van een ongeval of noodgeval

SCHRIFTELIJKE INSTRUCTIES VOLGENS HET ADN. Maatregelen in het geval van een ongeval of noodgeval SCHRIFTELIJKE INSTRUCTIES VOLGENS HET ADN Maatregelen in het geval van een ongeval of noodgeval In het geval van een ongeval of noodgeval dat tijdens het vervoer kan voorkomen of optreden, moeten de leden

Nadere informatie

Het smelten van tin is géén reactie.

Het smelten van tin is géén reactie. 3 Reacties Reacties herkennen (3.1 en 3.2 ) Een chemische reactie is een gebeurtenis waarbij stoffen verdwijnen en nieuwe stoffen ontstaan. Bij een reactie verdwijnen de beginstoffen. Er ontstaan nieuwe

Nadere informatie

Harsh & Hazardous. Dé richtlijnen voor extreme omstandigheden EXPLOSIES

Harsh & Hazardous. Dé richtlijnen voor extreme omstandigheden EXPLOSIES Harsh & Hazardous Dé richtlijnen voor extreme omstandigheden EXPLOSIES Explosies Een explosie is het plotseling vergroten van het volume van een hoeveelheid materie waarna de energie op een heftige manier

Nadere informatie

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.

Nadere informatie

VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2018

VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2018 VUURWERK = SPRINGSTOF? landelijke vuurwerkdag 2018 INTRO In deze presentatie zullen we eens met andere ogen naar het product vuurwerk gaan kijken, zoals: Is het nu allemaal waar, wat er gezegd wordt van

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo

Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting door een scholier 1193 woorden 30 oktober 2012 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Scheikunde

Nadere informatie

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster

Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster Vragen en opdrachten bij de poster Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster 3 vwo Probleem: Zuur gas T1 Waterstofsulfide ontstaat bij de afbraak van zwavelhoudende organische stoffen.

Nadere informatie

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen

Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Moleculen Samenvatting NaSk Hoofdstuk 6: Stoffen en Mol Samenvatting door een scholier 1296 woorden 9 november 2017 7,6 34 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Natuur/scheikunde overal Paragraaf 6.1: stoffen herkennen

Nadere informatie

subklassen compatibiliteitsgroepen ADR 2013 Klasse 1

subklassen compatibiliteitsgroepen ADR 2013 Klasse 1 Copyright en gebruiksrecht Copyright GDS Europe BV ADR 2013 Klasse 1 Deze presentatie is alleen bestemd ter ondersteuning van klassikale lessen voor de basiskwalificatie en nascholing van beroepschauffeurs

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4

Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.

Nadere informatie

Artikel 2. Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap,

Artikel 2. Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, 29.4.2004 L 127/73 RICHTLIJN 2004/57/EG VAN DE COMMISSIE van 23 april 2004 betreffende het identificeren van pyrotechnische voorwerpen en bepaalde munitie voor de doeleinden van Richtlijn 93/15/EEG van

Nadere informatie

HOE WERKT JOUW COSMIC ROCKET? Wanneer azijn wordt gemengd met zuiveringszout, vormt het kooldioxidegas, azijnzuur en water (die allemaal onschadelijk

HOE WERKT JOUW COSMIC ROCKET? Wanneer azijn wordt gemengd met zuiveringszout, vormt het kooldioxidegas, azijnzuur en water (die allemaal onschadelijk Cosmic Rocket INTERESSANTE RAKETWETENSCHAP HOE WERKT EEN RAKET? De raket is zonder twijfel een van de grootste uitvindingen van de mensheid en heeft verkenning van de ruimte mogelijk gemaakt. Als we denken

Nadere informatie

- WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND

- WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND - WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND Brand of verbranding is een oxydatieverschijnsel waarbij een brandbaar product

Nadere informatie

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.

Alles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen. 2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2006-II

Eindexamen scheikunde havo 2006-II 4 Beoordelingsmodel Element 115 1 Calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95. Dus samen hebben ze 115 protonen. calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95 1 2 Een

Nadere informatie

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.

Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm. 8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat

Nadere informatie

Stoffen en Reacties 2

Stoffen en Reacties 2 Stoffen en Reacties 2 Practicum Metalen Naam student 1. Naam student2..... Pagina 2 van 13 Inleiding Reageert metaal met zuurstof? Sinds de mensheid metalen kent worden ze voor allerlei toepassingen gebruikt

Nadere informatie

Historische Wapens. S.V. de Treffers Lelystad

Historische Wapens. S.V. de Treffers Lelystad Historische Wapens S.V. de Treffers Lelystad Versie februari 2018 Pagina 1 van 5 Inhoud Het Schieten Met Historische Wapens... 2 Historie... 2 Buskruit... 2 Typen historische wapens... 2 Veiligheid...

Nadere informatie

AIR LIQUIDE Welding Plasma lassen

AIR LIQUIDE Welding Plasma lassen AIR LIQUIDE Welding 1997 Plasma lassen Plasma lassen. Geschiedenis In 1922, realiseerde de heren Gerdien en Lotz voor het eerst een elektrische gestabiliseerde boog in een fijne waternevel. Dit proces

Nadere informatie

De vlamverdeler. Je hebt nodig: 1 brander met aansteker 1 gaasje 1 lucifer 1 knijper

De vlamverdeler. Je hebt nodig: 1 brander met aansteker 1 gaasje 1 lucifer 1 knijper Naam:. De vlamverdeler. Klas: De Engelsman Humphry Davy ontwierp in 1815 een mijn-werkers-lamp. Om de vlam maakte hij een koperen gaasje, dat de warmte afvoerde. Het gas buiten de lamp kon hierdoor nooit

Nadere informatie

Methanol. Formule. Brandalcohol, methylalcohol. Productie. (a) Productie van synthesegas. (i) Traditionele methoden

Methanol. Formule. Brandalcohol, methylalcohol. Productie. (a) Productie van synthesegas. (i) Traditionele methoden Methanol Formule CH3OH Naam Familie Productie Brandalcohol, methylalcohol Alcoholen (a) Productie van synthesegas (i) Traditionele methoden Methanol wordt vervaardigd uit synthesegas dat een mengsel is

Nadere informatie

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties

Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Proef door een scholier 1870 woorden 20 december 2005 5 23 keer beoordeeld Vak Scheikunde Methode: Chemie. Verslag van de proeven opdracht 6, 19, 45, 70 van Hoofdstuk 3, Chemische reacties Calcium (Ca)

Nadere informatie

Agidens - Consulting & Services - Technical Safety 6/21/2017 R I S I C O S E N E F F E C T E N VA N ( S T O F ) E X P L O S I E S

Agidens - Consulting & Services - Technical Safety 6/21/2017 R I S I C O S E N E F F E C T E N VA N ( S T O F ) E X P L O S I E S Explosierisico s toegepast op KMO s R I S I C O S E N E F F E C T E N VA N ( S T O F ) E X P L O S I E S 1 2 2 / 0 6 / 2 0 1 7 O L I V I E R J A N S S E N S C O N S U L T A N T T E C H N I C A L S A F

Nadere informatie

Samenvatting 3.1, 3.2 en 3.3 (2)

Samenvatting 3.1, 3.2 en 3.3 (2) Samenvatting 3.1, 3.2 en 3.3 (1) Kenmerkend voor het optreden van een chemische reactie is dat de stofeigenschappen veranderen. Als stofeigenschappen veranderen, dan zijn er dus nieuwe ontstaan.. Deze

Nadere informatie

Water is een heel bekend begrip. De bekende molecuul formule voor water is uiteraard H2O, de stof heeft

Water is een heel bekend begrip. De bekende molecuul formule voor water is uiteraard H2O, de stof heeft Werkstuk door een scholier 996 woorden 14 mei 2003 5 152 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoudsopgave Wat is waterstof? Wat is water? Wat is filtreren? Wat is destilleren? Drie fasen van water. Wat is

Nadere informatie

6.9. Boekverslag door G woorden 13 december keer beoordeeld. Scheikunde

6.9. Boekverslag door G woorden 13 december keer beoordeeld. Scheikunde Boekverslag door G. 1415 woorden 13 december 2016 6.9 13 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde H2: Chemische Reacties 1. Ontledings- en scheidingsreacties (begrippen komen op het einde) Wat zijn de

Nadere informatie

LiPo accu defect, wat nu?

LiPo accu defect, wat nu? LiPo accu defect, wat nu? Aan alles komt een eind dus ook een LiPo accu heeft niet het eeuwige leven. Zelfs als de LiPo accu altijd zeer goed behandeld is, altijd op de juiste manier op- en ontladen is,

Nadere informatie

Oefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden. Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen.

Oefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden. Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen. Oefenvragen Hoofdstuk 5 Reacties en energie antwoorden Vraag 1 Geef bij iedere blusmethode aan, welk onderdeel van de branddriehoek wordt weggenomen. I. Een houtvuurtje wordt geblust met water. Het vuur

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Scheikunde 3 havo Samenvatting door een scholier 1366 woorden 12 november 2012 6,2 17 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal 1.1 Bij scheikunde hou je

Nadere informatie

SCHRIFTELIJKE RICHTLIJNEN VOLGENS HET ADR. Te nemen maatregelen in geval van een ongeval of een noodsituatie

SCHRIFTELIJKE RICHTLIJNEN VOLGENS HET ADR. Te nemen maatregelen in geval van een ongeval of een noodsituatie SCHRIFTELIJKE RICHTLIJNEN VOLGENS HET ADR Te nemen maatregelen in geval van een ongeval of een noodsituatie Bij een ongeval of een noodsituatie die tijdens het vervoer kan optreden moeten de bemanningsleden

Nadere informatie

14 DE ATOOMTHEORIE VAN DALTON PROCESTECHNIEK

14 DE ATOOMTHEORIE VAN DALTON PROCESTECHNIEK PROCESTECHNIEK Wat leer je? uitleggen wat een reactieschema is; reactieschema's in woorden en symbolen opstellen; de kenmerken van de atoomtheorie van Dalton noemen; moleculen en atomen tekenen; scheikundige

Nadere informatie

HOOFDSTUK 4. ETIKETTERING

HOOFDSTUK 4. ETIKETTERING 4.1 GEVAARLIJKE STOFFEN HOOFDSTUK 4. ETIKETTERING Tijdens de scheikundelessen zullen jullie zelf vaak met stoffen werken die gevaarlijk kunnen zijn. Om goed en veilig met deze stoffen (chemicaliën) om

Nadere informatie

> < Gevaarlijke stoffen. Wat zijn gevaarlijke stoffen?

> < Gevaarlijke stoffen. Wat zijn gevaarlijke stoffen? Wat zijn gevaarlijke stoffen? Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die een gevaar vormen voor de gezondheid, de veiligheid of het milieu. De wet milieugevaarlijke stoffen (WMS) verdeelt de gevaarlijke stoffen

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3 Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3 Samenvatting door K. 1467 woorden 5 maart 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde Samenvatting H3 3V 3.1 Energie Fossiele brandstoffen -> nu nog er afhankelijk

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl nask2 2011 - I

Eindexamen vmbo gl/tl nask2 2011 - I Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één scorepunt toegekend. Chemische geesten 1 B 2 maximumscore 1 zoutzuur Wanneer het antwoord 'waterstofchloride-oplossing' is gegeven,

Nadere informatie

Brand. Voor het ontstaan van brand heb je 3 zaken nodig. Dit noemt men de branddriehoek. - Brandbare stof - Zuurstof - Een ontbrandingstemperatuur

Brand. Voor het ontstaan van brand heb je 3 zaken nodig. Dit noemt men de branddriehoek. - Brandbare stof - Zuurstof - Een ontbrandingstemperatuur Brand Opleiding: BHV in de binnenvaart Overal kan brand ontstaan. De meeste branden ontstaan doordat machines falen of door menselijke fouten. Denk hierbij bv aan het broeien van afvalproducten, onvoorzichtigheid

Nadere informatie

Lucht Niet niets 9-11. Auteur: Christian Bertsch. jaar. Benaming van de activiteit:

Lucht Niet niets 9-11. Auteur: Christian Bertsch. jaar. Benaming van de activiteit: 9-11 jaar Benaming van de activiteit: Lucht Niet niets Wetenschappelijke inhoud: Natuurkunde Beoogde concepten: Dichtheid van vaste stoffen en vloeistoffen Beoogde leeftijdsgroep: 9-11 jaar oud Duur van

Nadere informatie

7.1 Het deeltjesmodel

7.1 Het deeltjesmodel Samenvatting door Mira 1711 woorden 24 juni 2017 10 3 keer beoordeeld Vak NaSk 7.1 Het deeltjesmodel Een model van een stof Elke stof heeft zijn eigen soort moleculen. Aangezien je niet kunt zien hoe een

Nadere informatie

PRACTICUM BRANDER. Welke twee veiligheidsmaatregelen moet je bij jezelf nemen?

PRACTICUM BRANDER. Welke twee veiligheidsmaatregelen moet je bij jezelf nemen? Naam Cijfer Klas Datum PRACTICUM BRANDER 1 Welke 3 zaken moet je controleren voordat je de brander aansteekt? 2 Welke twee veiligheidsmaatregelen moet je bij jezelf nemen? De brander: schoorsteen gasregelknop

Nadere informatie

Profielwerkstuk Scheikunde R-Candy

Profielwerkstuk Scheikunde R-Candy Profielwerkstuk Scheikunde R-Candy Profielwerkstuk door een scholier 3783 woorden 14 maart 2012 5,7 13 keer beoordeeld Vak Scheikunde Schrijvers: D. Smeets en M van Starrenburg Profiel en vakken: Dook:

Nadere informatie

H7 werken met stoffen

H7 werken met stoffen H7 werken met stoffen Stofeigenschappen Faseovergangen Veilig werken met stoffen Chemische reacties Stoffen Zuivere stoffen mengsels legeringen één soort moleculen opgebouwd uit een aantal verschillende

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO

Nadere informatie

Vorming van niet-metaaloxiden

Vorming van niet-metaaloxiden Vorming van niet-metaaloxiden Leerlingenproef 4: verbranden van koolstof ORIËNTEREN Welke organische stofklasse ontstaat er bij het verbranden van koolstof? Hypothese: Er ontstaat een niet-metaaloxide,

Nadere informatie

Regeling nadere eisen aan vuurwerk VROM

Regeling nadere eisen aan vuurwerk VROM Regeling nadere eisen aan vuurwerk VROM «Wet milieugevaarlijke stoffen» 16 december 1997/Nr. DGM/SVS/ 97585563 Centrale Directie Juridische Zaken Afdeling Wetgeving in overeenstemming met de Staatssecretaris

Nadere informatie

Jurrrrr November/December V1.3-

Jurrrrr November/December V1.3- Jurrrrr November/December 2006 -V1.3- Hoofdstuk 1: Rookbom maken Hoofdstuk 1.1: Het maken van een KAS suiker Rookbom Hoofdstuk 1.2: Het maken van een Ammoniumnitraat Suiker Rookbom Hoofdstuk 1.3: Verhoudingstabel

Nadere informatie

De inhoud van uw gascilinders. Veiligheidsboekje nr. 1

De inhoud van uw gascilinders. Veiligheidsboekje nr. 1 De inhoud van uw gascilinders Veiligheidsboekje nr. 1 1 Beste gasgebruiker, Messer produceert en levert een brede waaier aan gassen. Gassen zijn veilig om mee te werken - zolang u rekening houdt hun specifieke

Nadere informatie

Spanning Capaciteit (mm) (mm) (g) (V) (mah) PR10-D6A PR70 1,4 75 5,8 3,6 0,3 PR13-D6A PR48 1,4 265 7,9 5,4 0,83 PR312-D6A PR41 1,4 145 7,9 3,6 0,58

Spanning Capaciteit (mm) (mm) (g) (V) (mah) PR10-D6A PR70 1,4 75 5,8 3,6 0,3 PR13-D6A PR48 1,4 265 7,9 5,4 0,83 PR312-D6A PR41 1,4 145 7,9 3,6 0,58 Product Zink-luchtbatterij Modelnaam IEC Nominaal Nominaal Diameter Hoogte Gewicht Spanning Capaciteit (mm) (mm) (g) (V) (mah) PR10-D6A PR70 1,4 75 5,8 3,6 0,3 PR13-D6A PR48 1,4 265 7,9 5,4 0,83 PR312-D6A

Nadere informatie

4,5. Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni keer beoordeeld. Inleiding

4,5. Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni keer beoordeeld. Inleiding Spreekbeurt door een scholier 1460 woorden 8 juni 2011 4,5 32 keer beoordeeld Vak Anders Inleiding Ik ben op dit onderwerp gekomen omdat ik alle onderwerpen waar over ik mijn spreekbeurt kon houden op

Nadere informatie

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit

Gisten en wafels... Doe - activiteit Doe - activiteit 1 Gisten en wafels... OPDRACHT 1: Om goed te kunnen onderzoek wat gisten zijn, gaan we eerst wafels onderzoeken. Je hebt hiervoor 2 soorten deeg nodig... Maak het deeg zoals voorzien in de receptjes. Recept

Nadere informatie

3 FEBRUARI 2000. - Ministerieel besluit tot vaststelling van de bijzondere veiligheidsvoorschriften inzake feestvuurwerk bestemd voor particulieren

3 FEBRUARI 2000. - Ministerieel besluit tot vaststelling van de bijzondere veiligheidsvoorschriften inzake feestvuurwerk bestemd voor particulieren 3 FEBRUARI 2000. - Ministerieel besluit tot vaststelling van de bijzondere veiligheidsvoorschriften inzake feestvuurwerk bestemd voor particulieren De Minister van Economie, Gelet op de wet van 28 mei

Nadere informatie

Gasflessen en overige drukhouders LPG-tanks In beslag genomen munitie Sectorplan 46: Munitie Evenementen-, theater- en consumentenvuurwerk

Gasflessen en overige drukhouders LPG-tanks In beslag genomen munitie Sectorplan 46: Munitie Evenementen-, theater- en consumentenvuurwerk TEKST SECTORPLAN 48 (onderdeel LAP) Sectorplan 48 Overig explosief afval I Afbakening Overig explosief afval bestaat uit explosief afval dat niet is aangemerkt als munitie (zie sectorplan munitie (46)

Nadere informatie

Handleiding Elektriseermachine

Handleiding Elektriseermachine Handleiding Elektriseermachine 114492 Inleiding: Elektriseermachine is de traditionele naam van een toestel waarmee door wrijving of influentie statisch elektriciteit met een hoge spanning kan worden opgewekt.

Nadere informatie

Er is sprake van een zuivere stof als er slechts één stof is. Salmiak is dus een zuivere stof.

Er is sprake van een zuivere stof als er slechts één stof is. Salmiak is dus een zuivere stof. Boekverslag door D. 2309 woorden 17 juni 2010 6.3 52 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 3 Drop en ander snoep 3.1 Reactie en reactieschema 1 Bij het mengen worden stoffen alleen maar

Nadere informatie

Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen

Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen Inleiding Met dampen van brandbare vloeistoffen, gassen en stoffen moet je behoorlijk uitkijken. Er dreigen namelijk vier gevaren, zijnde: Het gevaar

Nadere informatie

Explosieveiligheid. Vraag en antwoord. Wat is een explosie en wat kunnen de gevolgen zijn. 1 Waarom is dit onderwerp van belang?

Explosieveiligheid. Vraag en antwoord. Wat is een explosie en wat kunnen de gevolgen zijn. 1 Waarom is dit onderwerp van belang? Explosieveiligheid Vraag en antwoord Wat is een explosie en wat kunnen de gevolgen zijn. 1 Waarom is dit onderwerp van belang? Explosiegevaar kan zich in alle ondernemingen voordoen waar brandbare gassen,

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOX vwo

Oefenopgaven REDOX vwo Oefenopgaven REDOX vwo OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO 6. 03 Methanol in zuur milieu wordt omgezet in

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Reacties en energie. J.A.W. Faes (2019)

Hoofdstuk 5. Reacties en energie. J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 5 Reacties en energie J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 5 Reacties en energie Paragrafen 5.1 Verbranding 5.2 Ontleding van stoffen 5.3 Overmaat en ondermaat 5.4 Energie en reactiesnelheid Practica

Nadere informatie

1. RISK & SAFETY ZINNEN

1. RISK & SAFETY ZINNEN 1. RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen R-zinnen geven bijzondere gevaren (Risks) aan. S-zinnen geven veiligheidsaanbevelingen (Safety) aan. De zinnen zijn

Nadere informatie

Echte kerstbomen in openbare ruimten. Richtlijnen voor het veilig plaatsen van kerstbomen

Echte kerstbomen in openbare ruimten. Richtlijnen voor het veilig plaatsen van kerstbomen Echte kerstbomen in openbare ruimten Richtlijnen voor het veilig plaatsen van kerstbomen 1 2 Kerstbomen in openbare ruimten, kan dat wel en hoe groot mogen deze dan zijn? Deze discussie duikt elk najaar

Nadere informatie

Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings-/...apparatuur gebruiken. Uitsluitend vonkvrij gereedschap gebruiken

Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings-/...apparatuur gebruiken. Uitsluitend vonkvrij gereedschap gebruiken Betekenis P-zinnen Algemeen P101 P102 P103 Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket ter beschikking houden Buiten het bereik van kinderen houden Alvorens te gebruiken, het etiket

Nadere informatie

Liquefied Natural Gas / L N G

Liquefied Natural Gas / L N G Liquefied Natural Gas / L N G Eigenschappen van L N G 1/2 Natuurlijk gas dat terug gekoeld is tot 161 graden Celcius op welk moment het condenseert tot een kleurloze, reukloze, niet corrosieve en niet

Nadere informatie

DE GELE BIJLAGE VEILIGHEIDSGEGEVENS VOOR EEN AANTAL STOFFEN

DE GELE BIJLAGE VEILIGHEIDSGEGEVENS VOOR EEN AANTAL STOFFEN DE GELE BIJLAGE VEILIGHEIDSGEGEVENS VOOR EEN AANTAL STOFFEN 1. Aceton pag. 70 2. Azijnzuur 100% 71 3. Blauw vitriool (blauw kopersulfaat) 72 4. Bruinsteen 73 5. Courtoisiet (kaliumjodide) 74 6. Jood 75

Nadere informatie

1) Stoffen, moleculen en atomen

1) Stoffen, moleculen en atomen Herhaling leerstof klas 3 1) Stoffen, moleculen en atomen Scheikundigen houden zich bezig met stoffen. Betekenissen van stof zijn onder andere: - Het materiaal waar kleding van gemaakt is; - Fijne vuildeeltjes;

Nadere informatie

Papier - Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert. 21 april 2013 B OEKBINDERIJ PAPYRUS

Papier - Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert. 21 april 2013 B OEKBINDERIJ PAPYRUS Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier, geschiedenis en fabricage door Bert Algemene inleiding Papyrus en Japans papier door Wilma Papier Papier kort historisch overzicht 100 na

Nadere informatie

Showdechemie2. Demonstreren met Showde. dechemie

Showdechemie2. Demonstreren met Showde. dechemie Demonstreren met Showde dechemie Programma 1. Twee demo s 2. Demonstreren kun je leren 3. Zelf aan de slag 4. Evaluatie Demonstreren kun je leren! Hoe? Kies een geschikte proef *open dag * ouderavond *

Nadere informatie

Rekenen aan reacties (de mol)

Rekenen aan reacties (de mol) Rekenen aan reacties (de mol) 1. Reactievergelijkingen oefenen: Scheikunde Deze opgaven zijn bedoeld voor diegenen die moeite hebben met rekenen aan reacties 1. Reactievergelijkingen http://www.nassau-sg.nl/scheikunde/tutorials/deeltjes/deeltjes.html

Nadere informatie

17/ / /

17/ / / Gefahrgutfahrer-Handbuch F B L Frankreich Belgien(f) Luxemburg Land Polizei Feuerwehr Rettung 17/112 101 11 18/112 100 112 15/112 100 112 Höchstgeschwindigkeiten für LKW km/h 50 50 50 80 60 75 90 90 90

Nadere informatie

0,8 = m / 350 1 = m / 650

0,8 = m / 350 1 = m / 650 EXTRA De dichtheid van een mengsel 39 a 1L = 1000 ml 1% is dus 10 ml 35% is dan 350 ml Zo kan het ook: (1000 / 100) x 35 = 350 ml alcohol (en dus 1000-350 = 650 ml water) b alcohol water m =? V = 350 cm

Nadere informatie

MONTEREN VAN DE STEEN VOOR PIZZA

MONTEREN VAN DE STEEN VOOR PIZZA PIZZA STONE NL STEEN VOOR PIZZA S + M Geen enkele natuurlijke steen kan de enorme invloeden van de temperatuur van een gasbrander aan zonder te breken of te scheuren. Wij kozen voor dit type baksteen omdat

Nadere informatie

Vanaf december 2008 is de EU-GHS verordening in werking getreden.

Vanaf december 2008 is de EU-GHS verordening in werking getreden. 1. Gevaarsymbolen Vanaf december 008 is de EU-GHS verordening in werking getreden. GHS (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals) is een wereldwijd uniform systeem voor de

Nadere informatie

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit

Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Energie 5 en 6 2 Elektriciteit en stroom, wat is het? Proefjes met stroom en electriciteit Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: begrijpen hoe elektriciteit en stroom ontstaan, als een brandstof wordt

Nadere informatie

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1)

4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1) 4 Verbranding Verbrandingsverschijnselen (4.1) Bij een verbranding treden altijd een of meer van de volgende verschijnselen op: rookontwikkeling, roetontwikkeling, warmteontwikkeling, vlammen, vonken.

Nadere informatie

EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT Beoordeling van explosiegevaren door gas en damp van binnen arbeidsplaatsen

EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT Beoordeling van explosiegevaren door gas en damp van binnen arbeidsplaatsen Explosiegevaarlijke ruimte: Arbeidsplaats: Beschrijving van gas en/of damp Veiligheidsinformatieblad aanwezig (1) Vlampunt Vlampunt beneden 21 C Vlampunt boven 21 C Beschrijving van de installatie (2)

Nadere informatie

3.1. 1. In een reactieschema staan de beginstoffen en de reactieproducten van een chemische reactie.

3.1. 1. In een reactieschema staan de beginstoffen en de reactieproducten van een chemische reactie. 3.1 1. In een reactieschema staan de beginstoffen en de reactieproducten van een chemische reactie. 2. De pijl in een reactieschema (bijvoorbeeld: A + B C) betekent: - A en B reageren tot C of - Er vindt

Nadere informatie

Samenvatting Chemie Overal 3 havo

Samenvatting Chemie Overal 3 havo Samenvatting Chemie Overal 3 havo Hoofdstuk 3: Reacties 3.1 Energie Energievoorziening Fossiele brandstoffen zijn nog steeds belangrijk voor onze energievoorziening. We zijn druk op zoek naar duurzame

Nadere informatie

EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT Beoordeling van explosiegevaren door stof van installaties en arbeidsplaatsen

EXPLOSIEVEILIGHEIDSDOCUMENT Beoordeling van explosiegevaren door stof van installaties en arbeidsplaatsen Installatie: Arbeidsplaats: Beschrijving van de installatie en arbeidsplaats Verantwoordelijke: (1) Brandbare Stoffen (2) Gegevens van de meest kritische stof Ontstekingstemperatuur: Ontstekingsenergie:

Nadere informatie

ABSORPTIE KOELKAST MODEL FA60G 12 V - 220/230 V - Flessengas GEBRUIKSAANWIJZING

ABSORPTIE KOELKAST MODEL FA60G 12 V - 220/230 V - Flessengas GEBRUIKSAANWIJZING e x q u i s i t ABSORPTIE KOELKAST MODEL FA60G 12 V - 220/230 V - Flessengas GEBRUIKSAANWIJZING DOMEST Import-Export b.v. J.F. Kennedylaan 101b NL7001CZ Doetinchem www.domest.com Lees deze gebruiksaanwijzing

Nadere informatie