JAARRAPPORTAGE WATERKWALITEIT

Transcriptie

1 JAARRAPPORTAGE WATERKWALITEIT 2012

2 Colofon Titel: Jaarrapportage waterkwaliteit 2012 Plaats en datum: Veendam, 12 augustus 2013 Databewerking: Arjen Kolkman en Evert van der Laan Databewerking biologie: Arno Folkers Kaarten: Sander Stamhuis (Oranjewoud) Auteurs: Arjen Kolkman en Marian van Dongen Coördinatie en Redactie: Arjen Kolkman 2

3 INHOUD 1 Inleiding Monitoring in de Beleidscyclus Leeswijzer Overzicht tabellen, figuren en kaarten Methode Meetnet Normen en toetsing Trends Meteo Beheergebied: Algemene Fysisch-Chemische parameters Beheergebied: Biologie Beheergebied: Zware metalen en PAK s Beheergebied: Gewasbeschermingsmiddelen Beheergebied: Prioritaire stoffen Stroomgebied Hunze Inleiding Algemeen Fysisch-Chemisch Biologische kwaliteitselementen Stroomgebied Veenkoloniën Inleiding Algemeen Fysisch-Chemisch Biologische kwaliteitselementen Bijlagen (in separaat document beschikbaar): Bijlage 1. Bijlage 2. Bijlage 3. Bijlage 4. Bijlage 5. Bijlage 6. Bijlage 7. Meetpunten Normen algemene fysisch-chemische parameters Normen zware metalen Normen PAK s Normen gewasbeschermingsmiddelen Beleidsdoelen biologische kwaliteitselementen Fysisch-Chemisch; Procentuele verdeling over toestandsklassen op hoofdmeetpunten in periode 2001 t/m 2012 Bijlage 8. Fysisch-Chemisch; Toestand op hoofdmeetpunten (incl. KRW-meetpunten) in 2012, 2011 en 2015 (verwachting) Bijlage 9. Fysisch-Chemisch; Toestanden Hoofdmeetpunten per Parameter in periode 2001 t/m 2012 Bijlage 10. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Stikstof Bijlage 11. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Fosfaat 3

4 Bijlage 12. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Zuurstof Bijlage 13. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Doorzicht Bijlage 14. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Chloride Bijlage 15. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Temperatuur Bijlage 16. Fysisch-Chemisch; trendgrafieken Zuurgraad Bijlage 17: Verwachtingen 2015 voor algemene fysisch-chemische parameters Bijlage 18: Totalen meetwaarden van gewasbeschermingsmiddelen 2011 en 2012 Bijlage 19: Nadere beschouwing op bestrijdingsmiddelen 4

5 1 Inleiding In dit rapport worden de beoordelingsresultaten van de metingen van de oppervlaktewater kwaliteit in 2012 getoetst aan de normen en beleidsdoelen. Het betreft de algemene fysisch-chemische parameters, de biologische parameters, de zware metalen en PAK s, prioritaire stoffen (voor zover gemeten) en de gewasbeschermingsmiddelen. Voor de toestand van de fysisch-chemische parameters op de KRW-meetpunten en overige hoofdmeetpunten wordt een inschatting gemaakt wat die in 2015 zal zijn. Hierbij wordt de rekenkundige langjarige logaritmische trend ter indicatie gebruikt. In dit rapport worden ook de beoordelingsresultaten van de metingen op de stroomgebiedsmeetpunten in de stroomgebieden Hunze en Veenkoloniën van de metingen van de oppervlaktewater kwaliteit in 2012 getoetst aan de normen en beleidsdoelen. Het betreft hier de algemene fysisch-chemische parameters en de biologische parameters. 1.1 Monitoring in de Beleidscyclus Monitoring maakt onderdeel uit van de beleidscyclus (zie Figuur 1). Uit het beleid en plannen komt de informatiebehoefte voort waarvoor door monitoring de gegevens worden verkregen. Monitoring van de waterkwaliteit is bedoeld om de toestand van het oppervlaktewater vast te stellen, cq. te bepalen of de waterkwaliteit aan de doelstellingen voldoet en of er veranderingen optreden. De resultaten kunnen aanleiding geven tot nader onderzoek. Met behulp van het zo verkregen inzicht kan de effectiviteit van het beleid en de plannen worden geëvalueerd en indien gewenst bijgesteld. Figuur 1: De beleidscyclus 1 Het waterschap rapporteert jaarlijks over de resultaten van de monitoring. Dit rapport is het verslag over de uitgevoerde monitoring in Bron: R. Bijkerk (red.) (2010) Handboek hydrobiologie. Biologisch onderzoek voor de ecologische beoordeling van Nederlandse zoete en brakke oppervlaktewateren. STOWA-rapport

6 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 2 staat de methodiek. Het meetnet wordt beschreven, de toetsmethode met de beleidsdoelen en normen en de wijze waarop trends berekend zijn. In hoofdstuk 3 worden de meteorologische omstandigheden in 2012 weergegeven. Daarna komen eerst resultaten voor het hele beheergebied aan de orde: - in hoofdstuk 4 de algemene fysisch-chemische parameters, - in hoofdstuk 5 de biologische kwaliteitselementen, - in hoofdstuk 6 de zware metalen en PAK s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen of polycyclische aromaten), - in hoofdstuk 7 de prioritaire stoffen, - en in hoofdstuk 8 de gewasbeschermingsmiddelen. In hoofdstuk 9 en 10 worden de resultaten van twee deelstroomgebieden gepresenteerd, respectievelijk Hunze en Veenkoloniën. Van elk deelstroomgebied worden de algemene fysisch-chemische parameters en de biologische parameters gepresenteerd. 1.3 Overzicht tabellen, figuren en kaarten De volgende tabellen, figuren en kaarten zijn opgenomen in deze rapportage (ingedeeld naar de hoofdstukken en in volgorde van verschijnen): 1. Inleiding Figuur 1: 2. Methode Figuur 2: De beleidscyclus Indeling in stroomgebieden en jaren van bemeting 3. Meteo 2012 Figuur 3 t/m 5: Temperatuur, Zonuren respectievelijk Neerslag en Verdamping in Beheergebied: Algemeen Fysisch-Chemisch Kaart 1: Toestand 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten Kaart 2: Toestand 2011 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten Figuur 6: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 op de KRW-meetpunten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) Figuur 7: Procentuele verdeling over de KRW-meetpunten van de beoordelingsresultaten 2011 op de hoofdmeetpunten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) Figuur 8: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de verwachte beoordelingsresultaten 2015 op de KRW-meetpunten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) 6

7 Figuur 9: Figuur 10: Figuur 11: Figuur 12: Figuur 13: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 op de hoofdmeetpunten (incl. de KRWmeetpunten) voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) Procentuele verdeling over de hoofdmeetpunten (incl. de KRWmeetpunten) van de beoordelingsresultaten 2011 op de hoofdmeetpunten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de verwachte beoordelingsresultaten 2015 op de hoofdmeetpunten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) Trendlijnen voor fosfaat Trendlijnen voor stikstof 5. Beheergebied: Biologie Kaart 3: Beoordelingsresultaten voor de biologische kwaliteitselementen 2012 Kaart 4: Toestand biologie Beheergebied: Zware metalen en PAK s Kaart 5: Beoordelingsresultaten 2012 voor zware metalen en PAK s voor de hoofdmeetpunten Kaart 6: Beoordelingsresultaten 2011 voor zware metalen en PAK s voor de hoofdmeetpunten 7. Beheergebied: Gewasbeschermingsmiddelen Kaart 7: Beoordelingsresultaten 2011 en 2012 voor gewasbeschermingsmiddelen Kaart 8: gewasbeschermingsmiddelen 2011 en 2012: Aantallen Figuur 14: Verdeling van daadwerkelijke overschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen over de meetpunten Figuur 15a: Verdeling van individuele waarnemingen van gewasbeschermingsmiddelen boven getalswaarde norm (jaargemiddelde of 90-percentiel) Figuur 15b: het aantal individuele waarnemingen van een gehalte van een gewasbeschermingsmiddel boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelde of 90-percentiel) 8. Prioritaire stoffen Tabel 1: Aangetroffen gehaltes Tributyltin van 2007 tot en met 2012 op meetpunt 4102 (Eemskanaal) 9. Stroomgebied Hunze Figuur 16: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Hunze: alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten. Figuur 17: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën: alleen de Stroomgebiedsmeetpunten Hunze. Figuur 18: Procentuele verdeling van de beoordelingsresultaten over de toestandsklassen 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters op alle meetpunten in Veenkoloniën: 7

8 Kaart 9: Kaart 10: Kaart 11: Kaart 12: KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten toestand 2012 voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) op de stroomgebiedsmeetpunten Hunze toestand 2009 voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) op de stroomgebiedsmeetpunten Hunze Toestand biologie 2012 voor stroomgebied Hunze Toestand biologie 2009 voor stroomgebied Hunze 10. Stroomgebied Veenkoloniën Figuur 19: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën: alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten. Figuur 20: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën: alleen de Stroomgebiedsmeetpunten. Figuur 21: Procentuele verdeling van de beoordelingsresultaten over de toestandsklassen 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters op alle meetpunten in Veenkoloniën: KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten. Kaart 13: toestand 2012 voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad)op de stroomgebiedsmeetpunten Veenkoloniën Kaart 14: toestand 2009 voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad)op de stroomgebiedsmeetpunten Veenkoloniën 8

9 2 Methode In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe het meetnet er uitziet (paragraaf 2.1), hoe de resultaten beoordeeld worden (paragraaf 2.2) en hoe de trendanalyse is uitgevoerd (paragraaf 2.3). 2.1 Meetnet In dit jaarverslag worden de resultaten van het routinematig meetnet behandeld. De resultaten van projectmatig onderzoek worden in aparte (project)rapportages behandeld. Het routinematig meetnet bestaat uit de volgende onderdelen: Fysisch-chemisch - KRW-meetpunten. Hier wordt de toestand bepaald voor een KRW-waterlichaam; elke waterlichaam heeft één KRW-meetpunt. Er zijn 16 waterlichamen en dus 16 KRWmeetpunten. KRW-meetpunten zijn tevens hoofdmeetpunten; - Hoofdmeetpunten. Deze meetpunten worden gebruikt om een algehele indruk te krijgen van de waterkwaliteit in het beheergebied, en de ontwikkelingen daarvan te volgen. De hoofdmeetpunten liggen in KRW-waterlichamen, en er zijn meerdere hoofdmeetpunten per waterlichaam. Er zijn 39 hoofdmeetpunten in totaal. Hiervan zijn dus 16 KRW-meetpunten. Er vindt daarom jaarlijks bemonstering plaats. Op alle punten worden de algemene fysisch-chemische parameters gemeten. Op een deel van de punten worden tevens zware metalen en PAK s gemeten. - Stroomgebiedsmeetpunten. Deze meetpunten worden gebruikt om een meer gedetailleerde indruk te krijgen van de waterkwaliteit per stroomgebied. Het aantal varieert van circa 5 tot 15 per stroomgebied (er zijn 7 deelstroomgebieden). De indeling in stroomgebieden is weergegeven in Figuur 2. De verschillende stroomgebieden worden roulerend, om de 3 jaar onderzocht. In 2012 zijn de stroomgebieden Hunze en Veenkoloniën onderzocht. - Gewasbeschermingsmiddelen. Op deze meetpunten worden de gewasbeschermingsmiddelen gemeten. Dit zijn grotendeels andere meetpunten dan de eerder genoemde meetpunten. Hiervoor is een zogenaamd levend meetnet opgezet. Dit betekent dat jaarlijks de frequenties en te onderzoeken stoffen worden aangepast op basis van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en de teelten in een gebied. Vooral wijziging in toelating van stoffen is daarbij belangrijk. Nieuw toegelaten stoffen worden aan het meetnet toegevoegd. Stoffen die verboden zijn en ook niet meer in het oppervlaktewater worden aangetroffen worden uit het meetnet geschrapt. De meetpunten van het meetnet gewasbeschermingsmiddelen worden om het jaar onderzocht. Elk jaar wordt dus de helft van de punten bemonsterd. Om een volledig beeld van de kwaliteit te krijgen, zijn in dit jaarverslag ook de resultaten van 2011 opgenomen. 9

10 2014 Figuur 2: Indeling in stroomgebieden en jaren van bemeting Biologisch - Toestand en Trend. Er zijn drie locaties voor Toestand en Trend-monitoring (4101, 4604, 5101). Hier worden alle biologische kwaliteitselementen onderzocht (macrofauna, waterflora, algen en vis). - Operationele Monitoring. Het onderdeel Operationele Monitoring bevat 13 locaties (1103, 1104, 1106, 1295, 2101, 2102, 4102, 5253, 6101, 6103, 6222, 6617, 7101). Waterflora en vis worden op alle locaties onderzocht. In beken worden daarnaast macrofauna en diatomeeën onderzocht. Algen worden alleen in meren onderzocht. In beken is structuur (inrichting) en stroming bepalend voor de kwaliteit. Hier reageert macrofauna sterk op. Voor beken is de macrofauna daarom een belangrijke parameter om te beoordelen hoe het is gesteld met de ecologische toestand van de beek. Omdat de samenstelling van macrofauna in voorjaar en najaar erg kan verschillen wordt deze op twee momenten in het jaar gemeten. In beken is de relatie tussen algen, voedingsstoffen en structuur minder duidelijk. In meren is een duidelijker relatie tussen algen en voedingsstoffen aan te geven en de diversiteit van de macrofauna voornamelijk in de oeverzones te vinden. Dit beslaat slechts een klein oppervlakte van het gehele meer. Het biologisch meetnet is zo opgezet dat in drie jaar tijd alle benodigde metingen zijn verricht. In dit jaarverslag wordt daarom een overzicht gegeven van de resultaten over 10

11 de periode , zodat een volledig beeld van alle resultaten verkregen wordt en daarmee van het hele beheergebied. Voor de biologisch metingen zijn de resultaten op de hoofdmeetpunten weergegeven. Deze resultaten zijn voor macrofauna, waterflora en vis gebaseerd op meerder locaties. Beoordeling van de individuele monsters op individuele plekken is alleen mogelijk voor macrofauna, maar niet voor waterflora en vis, omdat de beoordeling van macrofauna anders verloopt dan bij waterflora en vis. In Bijlage 1 zijn overzichten gegeven van alle fysisch-chemische en biologische meetpunten waarover in dit jaarverslag gerapporteerd wordt. 2.2 Normen en toetsing De volgende normen en toetsingen zijn toegepast: - algemene fysisch-chemische parameters. Stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride en ph worden getoetst aan normen die zijn uitgedrukt in zomergemiddelde waarden (gemiddelde van de waargenomen waarden in de zomer). Temperatuur wordt beoordeeld aan een norm voor de maximumwaarde van alle waarnemingen in het jaar. Voor stikstof, fosfaat, chloride en doorzicht gelden regionale normen, die verschillen per waterlichaam. Voor de overige algemene fysisch-chemische parameters worden de landelijke beleidsdoelen gebruikt. Die verschillen per watertype en dus ook per waterlichaam. Voor stromende wateren zijn geen normen voor het doorzicht. De gebruikte normen voor de algemene fysisch-chemische parameters zijn opgenomen in Bijlage 2. - Zware metalen. Bij de zware metalen koper, nikkel en zink, is bij de beoordeling rekening gehouden worden met de biologische beschikbaarheid. Deze metalen kunnen namelijk aan opgeloste organische stof binden en hebben dan niet of nauwelijks meer effect op planten en dieren. De norm is dan ook aangepast op basis van het gehalte opgeloste organische stof. Hiervoor zijn voorlopige formules gegeven. In Bijlage 3 zijn de normen voor zware metalen gegeven, evenals de toepassing van de formules voor de biologische beschikbaarheid van zware metalen en een nadere toelichting daarop. - PAK s. Voor sommige PAK s (die onder de prioritaire stoffen vallen) bestaan Europese normen. Voor de overige PAK s gelden landelijke normen. De gebruikte normen zijn opgenomen in Bijlage 4. - Prioritaire stoffen. De enige prioritaire stof die bemeten is en geen zware metaal of PAK is, is tributyltin. De norm voor deze stof wordt genoemd in Hoofdstuk 8 op de desbetreffende plaats. - Gewasbeschermingsmiddelen. Hiervoor gelden landelijke normen. Deze zijn opgenomen in Bijlage 5. Er is getoetst aan de norm voor het jaargemiddelde. Als er geen norm voor het jaargemiddelde is, dan is er getoetst aan de norm voor de 90- percentiel-waarde (90%). - Biologische kwaliteitselementen. Voor de 4 biologische kwaliteitselementen (algen, waterflora, macrofauna en vis) gelden regionale beleidsdoelen, die verschillen per waterlichaam. De biologische beleidsdoelen zijn vermeld in Bijlage 6. Bij waterflora zijn bij stromende wateren (de R-typen) naast waterflora (water- en oeverplanten) ook diatomeeën (kiezelwieren) betrokken. Bij stilstaande wateren spelen kiezelwieren geen rol bij de beoordeling. 11

12 2.3 Trends In de grafieken met toetswaarden van de waarnemingen voor de algemene fysischchemische parameters vanaf 2001 (Bijlagen 10 t/m 16) zijn trendlijnen getekend voor deze toetswaarden (dit zijn voor alle parameters de zomergemiddelden, behalve voor temperatuur, daarvoor is de toetswaarde het waargenomen maximum van alle waarnemingen in een jaar) van de periode De trendlijnen zijn vervolgens doorgetrokken (geëxtrapoleerd) naar Oftewel, op basis van de trend in de jaren 2001 t/m 2012, wordt berekend wat de toetswaarde naar verwachting in 2015 is. De trendlijnen zijn ook gepresenteerd in de figuren 12 en 13, als rechte lijn tussen de waarden op de trendlijn voor 2001 en Er is hierbij uitgegaan van een logaritmische trend. Trendlijnen die op deze wijze berekend worden, vlakken in de loop der jaren uit; elk jaar stijgt (bij stijgende trend) of daalt (bij dalende trend) de waarde met een absoluut lagere waarde. Bij lineaire trendlijnen blijven trends per jaar met absoluut dezelfde waarde stijgen (bij stijgende trend) of dalen (bij dalende trend). De praktijk is dat trends meestal afvlakkend zijn en niet lineair. Aan dergelijke trendanalyse, enkel op basis van de rekenkundige langjarige logaritmische trend, mag echter geen absolute betekenis worden toegekend. Het is namelijk onduidelijk hoe de trend zich daadwerkelijk zal voortzetten. Want de spreiding van de beoordelingsresultaten van jaar tot jaar is soms groot en trends die worden waargenomen over kortere termijnen wijken soms duidelijk af van de rekenkundige langjarige logaritmische trend. 12

13 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december C 3 Meteo 2012 In Figuur 3, Figuur 4 en Figuur 5 zijn de temperatuur, de zonuren respectievelijk de neerslag en verdamping in 2012 weergegeven. In de grafieken is ook het langjarig gemiddelde weergegeven. Dit is het gemiddelde over 30 jaar (1983 t/m 2012). De gegevens zijn afkomstig van het KNMI, weerstation Eelde ( 25,0 maandgemiddelde maximale dagtemperatuur in ,0 15,0 10,0 5,0 0,0 langjarig gemiddelde 2012 Figuur 3: Temperatuur (maandgemiddelde van maximale temperatuur in een etmaal) in 2012 ten opzichte van het langjarig gemiddelde (gegevens KNMI, weerstation Eelde) Figuur 4: Zonuren (per maand) in 2012 ten opzichte van het langjarig gemiddelde (gegevens KNMI, weerstation Eelde) Figuur 5: Neerslag en verdamping (per maand) in 2012 ten opzichte van het langjarig gemiddelde (gegevens KNMI, weerstation Eelde) 13

14 Commentaar Samengevat vormt 2012 qua weer een gemiddeld jaar. Enige uitzondering vormen de maanden februari en maart met een aaneengesloten periode droger dan gemiddeld. Temperatuur De maandgemiddeld temperatuur in 2012 ligt het gehele jaar dicht bij het langjarig gemiddelde. Gedurende de eerste helft van het jaar zijn de opeenvolgende maanden afwisselend iets warmer en iets kouder dan gemiddeld. De tweede helft van het jaar liggen de temperaturen zeer dicht bij het langjarige gemiddelde. Zonuren Het aantal zonuren per maand ligt in 2012 over het algemeen iets hoger dan het gemiddelde. Uitzonderingen zijn de maanden april en juni met minder zonuren dan het gemiddelde. De maand augustus had beduidend meer zonuren dan gemiddeld. Neerslag / Verdamping De maanden februari en maart waren erg droog in De maanden april t/m hadden allemaal een gemiddelde neerslaghoeveelheid. Vanaf augustus wisselen natte en droge maanden elkaar af. De verdamping ligt het gehele jaar dicht bij het langjarig gemiddelde. Dit komt overeen met de temperatuur die ook dicht het gemiddelde lag. 14

15 4 Beheergebied: Algemene Fysisch-Chemische parameters Op Kaart 1 en Kaart 2 zijn per hoofdmeetpunt (waaronder de KRW-meetpunten) de beoordelingsresultaten voor de algemene fysisch-chemische parameters stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad weergegeven, voor 2012 respectievelijk In Figuur 6, Figuur 7 en Figuur 8 is voor deze algemene fysisch-chemische parameters en de temperatuur de procentuele verdeling over de toestandsklassen weergegeven van de beoordelingsresultaten op de KRW-meetpunten, voor 2012, 2011 respectievelijk 2015 (verwachting op basis van schatting door trendberekening, bijgesteld door nadere beschouwing). In Figuur 9, Figuur 10 en Figuur 11 is voor deze algemene fysisch-chemische parameters en de temperatuur de procentuele verdeling over de toestandsklassen weergegeven van de beoordelingsresultaten op de hoofdmeetpunten (inclusief KRW-meetpunten) tezamen, voor 2012, 2011 respectievelijk 2015 (verwachting op basis van schatting door trendberekening, bijgesteld door nadere beschouwing). In Bijlage 7 zijn voor deze parameters per parameter 2 figuren weergegeven: een figuur met de procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten, voor de jaren 2001 t/m 2012 en 2015 (op basis van schatting door trendberekening, bijgesteld door nadere beschouwing), inclusief de meetpunten waarop de parameter in bepaalde jaren niet is bepaald of de meetpunten waarop geen norm voor de parameter geldt (doorzicht op meetpunten in stromende wateren (er zijn geen normen voor doorzicht in stromende wateren); dezelfde figuur, maar dan exclusief de meetpunten waarop de parameter in bepaalde jaren niet is bepaald of de meetpunten waarop geen norm voor de parameter geldt (er zijn geen normen voor doorzicht in stromende wateren). In Bijlage 8 zijn voor deze algemene fysisch-chemische parameters voor de hoofdmeetpunten (inclusief KRW-meetpunten) per hoofdmeetpunt (of KRW-meetpunt) de toestand weergegeven in 2012, 2011 en 2015 (verwachting op basis van schatting door trendberekening, bijgesteld door nadere beschouwing). In Bijlage 9 zijn voor deze algemene fysisch-chemische parameters voor de hoofdmeetpunten (inclusief KRW-meetpunten) per parameter voor elk hoofdmeetpunt (of KRW-meetpunt) weergegeven de toestand in elk jaar in de periode 2001 tot en met Trends en verwachtingen 2015 In Bijlage 10 t/m 16 zijn de trendgrafieken gepresenteerd voor de 7 algemene fysischchemische parameters voor alle 39 hoofdmeetpunten: per parameter zijn voor elk hoofmeetpunt in een grafiek de toetswaarden van de parameter (dit zijn voor alle parameters de zomergemiddelden, behalve voor temperatuur, daarvoor is de toetswaarde het waargenomen maximum van alle waarnemingen in een jaar) in 2001 tot en met 2012 gepresenteerd en de bijbehorende rekenkundige langjarige logaritmische trendlijn. Deze trendlijn is doorgetrokken tot In de trendgrafieken is af te lezen of, puur op basis van de rekenkundige langjarige logaritmische trendlijn, of de langjarige trend dalend of stijgend is, en of de toetswaarde in 2015 naar schatting aan de norm voldoet. Hier mag echter geen 15

16 Kaart 1: Toestand 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten 16

17 Kaart 2: Toestand 2011 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten 17

18 Figuur 6: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de KRW-meetpunten (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) Figuur 7: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2011 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de KRW-meetpunten (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) Figuur 8: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de verwachte beoordelingsresultaten 2015 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de KRW-meetpunten (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) 18

19 Figuur 9: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten (incl. KRW-meetpunten) (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) Figuur 10: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2011 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten (incl. KRW-meetpunten) (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) Figuur 11: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de verwachte beoordelingsresultaten 2015 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de hoofdmeetpunten (incl. KRW-meetpunten) (Voor stromende wateren geldt geen norm voor het doorzicht (n.v.t.)) 19

20 absolute betekenis aan worden toegekend. Het is namelijk onduidelijk hoe de trend zich daadwerkelijk zal voortzetten. Want de spreiding van de beoordelingsresultaten van jaar tot jaar is soms groot en trends die worden waargenomen over kortere termijnen wijken soms duidelijk af van de rekenkundige langjarige logaritmische trend. In Figuren 12 en 13 zijn voor P en N voor elk hoofdmeetpunt de logaritmische trendlijn van de toetswaarden van 2001 t/m Deze lijn is getekend als een rechte lijn tussen de waarde voor 2001 op deze lijn en de waarde voor 2015 op deze lijn. Met de kleuren van de trendlijnen in deze figuren is aangegeven: groen: als de toetswaarde uit 2012 niet goed is (boven norm) maar de trendlijn in 2015 onder de norm (goed) eindigt; rood: als de trendlijn in 2015 boven de norm (niet goed) eindigt zwart: overig; Echter: geel: als de trendlijn in 2015 in matig eindig en dat ook bij nadere beschouwing aannamelijk wordt geacht: OF als de trendlijn in 2015 in goed eindigt, maar bij nader beschouwing is verwachting negatiever, OF als de trendlijn in 2015 in ontoereikend eindigt, maar bij nadere beschouwing is verwachting positiever. Bij elk meetpunt is een bolletje weergegeven voor de toetswaarde van 2012: groen als die onder de norm is; rood als die boven de norm is. Bij elk meetpunt worden de normlijnen gegeven: groen voor normlijn goed ; geel voor normlijn matig ; oranje voor normlijn ontoereikend. In Bijlage 17 zijn in tabelvorm de verwachtingen weergegeven voor 2015 op basis van de rekenkundige langjarige logaritmische trend en op basis van een nadere beschouwing. 20

21 Commentaar Voor de algemene fysisch-chemische parameters wordt redelijk goed tot goed voldaan aan de normen. Deze toestand is redelijk stabiel over de afgelopen jaren. Voor zowel stikstof als fosfaat zijn er ten opzichte van 2011 meer KRW-meetpunten en overige hoofdmeetpunten die voldoen aan de normen: Voor stikstof is de stijging voor het aantal KRW-meetpunten en het aantal hoofdmeetpunten (inclusief KRW-meetpunten) dat voldoet van 81% naar 94% respectievelijk van 74% naar 87%, voor fosfaat van 75% naar 88% respectievelijk van 79% naar 92%. Voor het Zuidlaardermeer en (het zuidelijk deel van) de Kanalen Veen-koloniën blijft er twijfel of deze in 2015 aan de normen voor stikstof en fosfaat zal voldoen. De verwachting uit 2011 voor Hunze en Drentsche Diep (stikstof respectievelijk fosfaat zouden mogelijk niet voldoen in 2015) zijn positief bijgesteld. De verwachtingen voor (het zuidelijk deel van) de Kanalen Veenkoloniën en het Uitwateringskanaal Fiemel zijn dat hier fosfaat waarschijnlijk in 2015 niet zal voldoen, en voor de Pekel Aa en het Scholtenskanaal dat hier stikstof waarschijnlijk in 2015 niet zal voldoen. Deze verwachtingen waren er in 2011 nog positief. Voor fosfaat is de verwachtingen voor de toestand in 2015 vergelijkbaar met de gemeten toestand in 2011 wat betreft aantal meetpunten die voldoen. In vergelijking met de gemeten toestand in 2012 is deze verwachting wat negatiever. De redenen hiervoor zijn: in 2012 zijn op 3 meetpunten de toetswaarden voor fosfaat gunstig (toestandsklasse goed) ten opzichte van de gemiddelde trends over 2001 tot en met 2012 die in 2015 uitkomt in klasse matig of ontoereikend. Er zijn onvoldoende aanwijzingen dat dit ook de komende jaren in die mate het geval zal zijn. De verwachting voor 2015 is daarom voor deze meetpunten niet positief bijgesteld. Dit betreft de meetpunten: 1108 Scholtenskanaal; 1112 Kanalen Hunze-Veenkoloniën (Weerdingermond); 1108 Scholtenskanaal; 4204 Hunze. De gemiddelde trends van 2 meetpunten (zie hieronder) komen in 2015 weliswaar in de klasse goed uit, maar op basis van de toetswaarden van de afgelopen jaren op deze meetpunten die rond de klassegrens GOED-MATIG schommelen en de verwachte blijvende belasting met fosfaat op deze meetputnen de komende jaren, is er twijfel of dit daadwerkelijk zo zal zijn. Dit betreft de meetpunten: 4101 Hunze 4233 Drentsche Diep 21

22 Figuur 12: Trendlijnen voor fosfaat 22

23 Figuur 13: Trendlijnen voor stikstof 23

24 24

25 5 Beheergebied: Biologie Op Kaart 3 zijn de beoordelingsresultaten voor de biologische kwaliteitselementen waterflora, macrofauna, algen en vis over de periode 2010, 2011 en 2012 gepresenteerd voor de hoofdmeetpunten. Voor waterflora en macrofauna betreft het metingen die in één van deze drie jaren zijn uitgevoerd. Van algen en vis zijn de meest recente gegevens gepresenteerd. Vissen worden 1 keer per 3 jaar bemonsterd (niet alles in 1 jaar). Uitzondering hierop zijn de kanalen en het stroomgebied Mussel Aa / Pagediep met een cyclus van 1 keer per 6 jaar. Op kaart 4 zijn de scores voor de verschillende biologische kwaliteitselementen en bijbehorende klassen over de jaren 2007 t/m 2012 gepresenteerd. Commentaar De ecologische kwaliteit is op veel plaatsen nog onvoldoende: Voor waterflora voldoen 6 van de 16 waterlichamen; de overige waterlichamen voldoen matig (8 waterlichamen), ontoereikend (Zuidlaardermeer) of slecht (Eemskanaal); Voor macrofauna voldoet geen van de 9 waterlichamen die op dit kwaliteitselement bemeten zijn; de waterlichamen voldoen matig (4 waterlichamen) of ontoereikend (5 waterlichamen); Voor algen voldoen 3 van de 5 bemeten waterlichamen (afwateringskanaal Duurswold, Hondshalstermeer en Oldambtmeer); de overige waterlichamen voldoen matig (Schildmeer) en slecht (Zuidlaardermeer); Voor vis voldoen 2 van de 16 waterlichamen (Kanalen Fiemel en Kanalen Hunze- Veenkoloniën); de overige waterlichamen voldoen matig (7 waterlichamen), ontoereikend (6 waterlichamen) of slecht (Hondshalstermeer). De biologische toestanden van de waterlichamen als geheel laten over de jaren heen schommelingen zien en vooralsnog geen duidelijke verbetering. 25

26 26

27 Kaart 3: Biologische toestand

28 28

29 Kaart 4: Toestand biologie Per waterlichaam: scores voor biologische kwaliteitselement in de jaren 2007 t/m

30 30

31 [hier invoegen KAART 4 op A3-formaat] 31

32 32

33 6 Beheergebied: Zware metalen en PAK s De beoordelingsresultaten voor zware metalen en Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK s) voor de hoofdmeetpunten voor 2012 en 2011 zijn gepresenteerd op Kaart 5 respectievelijk Kaart 5. De parameters die zijn getoetst en de daarbij gehanteerde normen staan in Bijlage 3 en Bijlage 4, voor respectievelijk zware metalen en PAK s. De bovenste taartpunten geven de beoordelingsresultaten voor zware metalen, de onderste taartpunten voor PAK s. Daarbij zijn de volgende kleuren gehanteerd: groen = op dit meetpunt wordt voldaan aan elke gehanteerde norm; rood = op dit meetpunt wordt voor een parameter niet voldaan aan een norm. Toetsing aan MAC-norm Er zijn MAC-normen voor Arseen (As) en Cadmium (Cd). Er is 1 overschrijding van een MACnorm geweest in 2012: Code Omschrijving X Y Parameter Datum waarde (n) Eenheid MAC-norm Eenheid 4102 Eemskanaal , ,6 Cd ,0 ug/l 0,45 ug/l Commentaar Zware metalen Op 2 KRW-meetpunten (4102: Eemskanaal; 7101: kanaal Fiemel) en 1 overig hoofdmeetpunt (4104: Oosterhornhaven) werd de norm (jaargemiddelde) van Cadmium overschreden. Op KRW-meetpunt 4102 (Eemskanaal) werd 1 maal de MAC-norm overschreden voor Cadmium. Cadmium is een prioritaire stof. Voor het overige werd op alle KRW-meetpunten en overige hoofdmeetpunten voldaan aan de normen (jaargemiddelde en MAC) voor zware metalen. PAK s Op 1 KRW-meetpunten (4102: Eemskanaal) werd de norm (jaargemiddelde) voor de som van benzo(g,h,i)peryleen + indeno(1,2,3-c,d)pyreen overschreden. Dit betreffen prioritaire stoffen. Voor het overige wordt op alle KRW-meetpunten en overige hoofdmeetpunten voldaan aan de normen (jaargemiddelde of 90-percentiel, en MAC) voor PAK s. 33

34 Kaart 5: Beoordelingsresultaten 2012 voor zware metalen en PAK s voor de hoofdmeetpunten 34

35 Kaart 6: Beoordelingsresultaten 2011 voor zware metalen en PAK s voor de hoofdmeetpunten 35

36 36

37 7 Beheergebied: Gewasbeschermingsmiddelen Het meetnet voor gewasbeschermingsmiddelen (GBM) rouleert om het jaar; elk jaar wordt de helft van de meetpunten onderzocht. Toetsing aan normen oppervlaktewater De resultaten van de toetsing van de meetresultaten voor GBM uit 2012 en 2011 aan de normen (jaargemiddelde of 90-percentiel, en MAC) zijn gepresenteerd op Kaart 7. De normen staan vermeld in Bijlage 5. In deze kaart zijn ten opzichte van de vergelijkbare kaart die in de jaarrapportage waterkwaliteit 2011 was opgenomen (met toetsresultaten van de jaren 2011 en 2010) correcties doorgevoerd voor een aantal toetsresultaten uit Dit in verband met onjuiste toetswaarden van de stof fenmedifam. Dit betreft de meetpunten 2204, 3226, 5101, 5257, 6202 en De onderste taartpunten in Kaart 7 geven het resultaat weer van de toetsing aan de norm (jaargemiddeld of 90-percentiel). Er is getoetst aan de norm voor het jaargemiddelde. Als er geen norm voor het jaargemiddelde is, dan is er getoetst aan de norm voor de 90- percentiel-waarde (90%). De legenda voor de onderste taartpunten is: groen = op dit meetpunt wordt voor elk GBM dat daar is gemeten en waarvoor een norm (jaargemiddelde of 90%) bestaat, voldaan aan de norm; rood = op dit meetpunt wordt voor een GBM niet voldaan aan de norm. Met een rode ster is aangegeven dat er op het betreffende meetpunt een overschrijding heeft plaatsgevonden van een MAC-norm voor een van de bemeten gewasbeschermingsmiddelen. Er kan voldaan worden aan de norm (jaargemiddelde of 90%), terwijl een individuele meetwaarde wel boven de waarde voor de norm ligt. De bovenste taartpunten in Kaart 7 geven aan of een individuele meetwaarde boven de waarde voor de norm voorkomt: groen = nee, er komen geen individuele meetwaarde boven de waarde voor de norm voor; rood = ja, er komt een individuele meetwaarde boven de waarde voor de norm voor. In Kaart 8 is per meetpunt weergegeven: 1e staaf (rood) geeft met lengte weer: aantal stoffen die op het betreffende meetpunt daadwerkelijk de norm overschrijdingen; 2e staaf (grijs): geeft met lengte weer: aantal keren dat er een stof is aangetroffen op het betreffende meetpunt. 3e staaf (geel): geeft met lengte weer: aantal keren dat er een stof is aangetroffen op het betreffende meetpunt met een gehalte boven de getalswaarde van de norm. 37

38 Kaart 7: Beoordelingsresultaten 2012 en 2011 voor gewasbeschermingsmiddelen 38

39 Kaart 8: Gewasbeschermingsmiddelen 2011 en 2012: Aantallen 39

40 In Bijlage 18 zijn de totalen weergegeven voor alle meetpunten (57 in totaal) per gewasbeschermingsmiddel (83 in totaal), op twee niveau s: op niveau van aantallen metingen; op niveau van aantallen meetpunten. De kleurcodering voor de percentages zijn hierbij: 50% rood; 25% oranje; >0% geel; =0% groen. Tabel met detail-info (per meetpunt, per gewasbeschermingsmiddel) Er is ook een tabel met detail-info opgesteld waarin per meetpunt (57 meetpunten in totaal) per gewasbeschermingsmiddel (83 gewasbeschermingsmiddelen in totaal) is weergeven: het jaartal waarin het meetpunt is bemeten (2011 of 2012) aantal keren dat het gewasbeschermingsmiddel is gemeten op het meetpunt (al dan niet ook daadwerkelijk aangetroffen) aantal keren dat het gewasbeschermingsmiddel is aangetroffen (= concentratie boven detectie-limiet): o aantal o percentage van totaal aantal keren gemeten ( 50% rood; 25% oranje; >10% geel) de daadwerkelijke normoverschrijding (JaarGemiddelde of 90-percentiel): onder vermelding van ratio toetswaarde norm (> 1 komt overeen met normoverschrijding) ( 1 rood; 0,75 oranje; 0,5 geel) individuele meetwaarden boven getalswaarde norm (JaarGemiddelde of 90-percentiel) o aantal o percentage van totaal aantal keren gemeten ( 50% rood; 25% oranje; >10% geel) o opsomming van de inviduele meetwaarden boven de getalswaarde norm (JaarGemiddelde of 90-percentiel) (onder vermelding van datum meting en ratio meetwaarde-norm) overschrijdingen van MAC-norm: o opsomming van de afzonderlijke overschrijdingen van de MAC-norm (onder vermelding van datum meting en ratio meetwaarde-norm) Deze tabel met detail-info is elektronisch beschikbaar en op te vragen bij het team waterkwaliteit, afdeling schoon water. 40

41 In de figuren 14 en 15 (a en b) staan: figuur 14: de verdeling van de daadwerkelijke overschrijdingen over de meetpunten; figuur 15a: de verdeling van alle individuele waarnemingen van een gehalte van een gewasbeschermingsmiddel boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelde of 90- percentiel) over het totaal aantal metingen van dat gewasbeschermingsmiddelen (zowel op de meetpunten die voor het betreffende gewasbeschermingsmiddel voldoen aan de norm als op de meetpunten die dat niet doen). figuur 15b het aantal individuele waarnemingen van een gehalte van een gewasbeschermingsmiddel boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelde of 90- percentiel) (zowel op de meetpunten die voor het betreffende gewasbeschermingsmiddel voldoen aan de norm als op de meetpunten die dat niet doen). Commentaar Op 22 van de 57 meetpunten waar gewasbeschermingsmiddelen worden gemeten, wordt een norm (jaargemiddelde of 90-percentiel) voor een gewasbeschermingsmiddel overschreden. De normen (jaargemiddelde of 90-percentiel) van 17 van de 82 gewasbeschermingsmiddelen worden op een of meerdere meetpunten overschreden. We treffen overschrijdingen aan in de waterlichamen Kanalen Hunze-Veenkoloniën, Westerwoldse Aa Zuid / Ruiten Aa / Runde, Drentsche Aa en Kanalen Oldambt. Op 16 meetpunten die wél voor alle gemeten middelen voldoen aan de norm, komen een of meerdere individuele waarnemingen voor van een gehalte van een gewasbeschermingsmiddel dat boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelde of 90- percentiel) ligt voor dat middel. Daadwerkelijke normoverschrijding De stoffen die de norm voor het jaargemiddelde dan wel 90-percentiel overschrijden, zijn: Onkruid-bestrijdingsmiddelen: metribuzin (2), dimethenamide-p (2), terbutylazine (1). (linuron komt bijna normoverschrijdend voor, op 1 meetpunt). Insecten-bestrijdingsmiddelen: imidacloprid (3), thiacloprid* (1), delta-methrin (1), dichloorvos (2), esfenvaleraat (8), lufenuron (1), pirimicarb* (1), spinosad a* en spinosad d* (2), spiromesifen* (1). Schimmel-bestrijdingsmiddelen: aclonifen (1), azoxystrobin (5), ETU (mancozeb) (1), iprodion* (1). Het getal tussen haakjes geeft het aantal meetpunten aan waar de stof normoverschrijdend voorkomt. Wanneer de stof alleen in de twee kassengebieden (Klazienaveen of Zuidbroek/Sappemeer) normoverschrijdend is, is deze gemerkt met een *. Insecten-bestrijdingsmiddelen vormen in deze lijst de hoofdmoot. Dit heeft te maken met de over het algemeen strenge norm voor deze middelen. In 2012 waren er de volgende aantallen overschrijdingen van de MAC-norm: delta-methrin 1x, dichloorvos 2x, esfenvaleraat 8x, imidacloprid 6x. Individuele waarnemingen boven de getalswaarde van de norm: Stoffen die 5x of vaker zijn voorgekomen in concentraties boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelde dan wel 90-percentiel) zijn (zie figuur 15b): MCPA (5x), azoxystrobin (12x), dimethenamide-p (12x), dimethoaat (21x), esfenvaleraat (8x), imidacloprid (11x), metribuzin (6x) en terbutylazine (7x) op. 41

42 Figuur 14: Verdeling van de daadwerkelijke overschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen over de meetpunten 42

43 Figuur 15a: Verdeling van individuele waarnemingen van gewasbeschermingsmiddelen boven getalswaarde norm (JG/90%) Figuur 15b: Aantal individuele waarnemingen van gewasbeschermingsmiddelen boven getalswaarde norm (JG/90%) 43

44 Vergelijking tussen figuren 14 en 15 (a en b) laat zien dat sommige stoffen die geen normen overschrijden wel voorkomen in concentraties boven de getalswaarde van de norm (jaargemiddelden dan wel 90%). Dit geldt voor aclonifen, boscalid, delta-methrin, dimethomorf, iprodion, lufenuron, metoclachloor en spiromesifen. Hiervan komen MCPA en diemethoaat 5x of vaker zo voor. MCPA is een onkruid-bestrijdingsmiddel. Het wordt gebruikt door zowel particulieren als bedrijven. De norm is recent aangescherpt. Dimethoaat is een insecten-bestrijdingsmiddel dat wordt toegepast in de teelt van granen en bieten en bij potplanten. We treffen deze stof in het hele beheergebied aan. In Bijlage 19 is een nadere beschouwing gegeven op de normoverschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen Toetsing aan norm drinkwater Op meetpunt 2101 (Drentsche Aa) is in 2011 gemeten. Er is getoetst aan de normen voor oppervlaktewater dat gebruikt wordt voor produktie van drinkwater (norm drinkwater ): op elk moment moet de waarde van een individuele waarneming van een stof 0,1 ug/l zijn; op elke moment moet de som van alle individuele waarneming van alle stoffen 0,5 ug/l zijn. Er zijn 2 overschrijdingen van de norm voor individuele waarnemingen: Datum Parameter gehalte 21 juli 2011 esfenvaleraat 0,12 ug/l 29 augustus methyl-4-chloorfenoxyazijnzuur (MCPA) 0,14 ug/l Er zijn geen overschrijdingen van de norm voor de som van alle waarnemingen op 1 moment. Ook in het project Schone bron Drentse Aa zien we in de meetjaren 2011 en 2012 overschrijdingen van de drinkwaternorm. Het gaat hier om tijdsproportionele (gedurende een week ) monsters die een beter beeld geven van wat er aan stoffen kan worden aangetroffen. Voor de twee kassengebieden Klazienaveen en Zuidbroek/ Sappemeer wordt een aparte rapportage gemaakt. 44

45 8 Beheergebied: Prioritaire stoffen In voorgaande jaarrapportages is de groep prioritaire stoffen niet als zodanig onderscheiden. Een deel daarvan wordt echter wel jaarlijks bemeten, namelijk als onderdeel van de groepen zware metalen, PAK s en bestrijdingsmiddelen, en daarnaast wordt tributyltin bemeten op meetpunt 4102 (Eemskanaal). In 2013 worden alle prioritaire stoffen gemeten; dit gebeurd eens in de 6 jaar. Omdat deze groep stoffen in belangrijke mate schadelijk zijn voor de biologische toestand, en om die reden ook bijzondere status hebben in het waterkwaliteitsbeleid, wordt deze groep voortaan wel onderscheiden. zware metalen Zware metalen die prioritaire stoffen zijn, zijn: cadmium, nikkel en kwik en lood. De toetsing van deze stoffen is opgenomen in Hoofdstuk 6. In 2012 waren er overschrijdingen voor cadmium. Op 2 KRW-meetpunten (4102: Eemskanaal; 7101: kanaal Fiemel) en 1 overig hoofdmeetpunt (4104: Oosterhornhaven) werd de norm (jaargemiddelde) van cadmium overschreden. Op KRW-meetpunt 4102 (Eemskanaal) werd 1 maal de MAC-norm overschreden voor cadmium. Voor het overige werd op alle hoofdmeetpunten voldaan aan de normen (jaargemiddelde en MAC) voor zware metalen. Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK s) PAK s die tot prioritaire stoffen zijn, zijn: benz(a)pyreen, benzo(b)fluorantheen, benzo(k)fluorantheen, benzo(g,h,i)-peryleen, indeno(1,2,3-cd)pyreen. Deze stoffen zijn gemeten in De toetsing van deze stoffen is opgenomen in Hoofdstuk 6. Op 2 KRW-meetpunten (4102: Eemskanaal; 7101: kanaal Fiemel) werd de norm (jaargemiddelde) voor de som van benzo(g,h,i)peryleen + indeno(1,2,3-c,d)pyreen overschreden. Voor het overige wordt op alle hoofdmeetpunten voldaan aan de normen (jaargemiddelde of 90-percentiel, en MAC) voor PAK s. bestrijdingsmiddelen Gewasbeschermingsmiddelen die prioritaire stoffen zijn, zijn: alachloor, atrazine, chloorfenvinfos, chloorpyrifos, de cyclodieenbestrijdingsmiddelen aldrin, dieldrin, endrin en isodrin, DDT, diuron, endosulfan, isoproturon, simazine en trifluraline. Van deze stoffen is gemeten in 2012: chloorpyrifos en isoproturon. Chloorpyrifos wordt in zijn geheel niet aangetroffen. Isoproturon wordt op 8 van de 48 bemeten meetpunten aangetroffen, maar op geen enkel meetpunt vindt overschrijding van de normen (jaargemiddelde en MAC) plaats. tributyltin Vanaf 2008 is tributyltin opgenomen in het operationele meetnet. Dit omdat bij de analyse van de gegevens van 2005 en 2007 bleek dat er een overschrijding van de norm voor de Maximaal Aanvaardbare Concentratie (MAC-waarde) was aangetoond op het meetpunt in het Eemskanaal (4102). Het betreft een prioritaire stof. In Tabel 1 worden de toetsresultaten van 2007 t/m 2012 gepresenteerd. De normoverschrijdingsfactor voor de norm voor tributyltin voor het jaargemiddelde was in 2012: 7. In voorgaande jaren is deze norm abusievelijk een factor 10 te ruim gehanteerd. Hierdoor is in voorgaande jaren de normoverschrijdingsfactor voor deze norm een factor 10 te laag gerapporteerd. En hierdoor is in de jaarrapportage 2011 ten onrechte 45

46 aantal uitgevoerde metingen toetswaarde (jaargemiddelde) norm jaargemiddelde overschrijdingsfactor norm MAC aantal overschrijdingen MAC gerapporteerd dat de norm niet werd overschreden; in 2011 was echter sprake van een normoverschrijding met een factor 9. Tabel 1: Aangetroffen gehaltes Tributyltin van 2007 tot en met 2012 op meetpunt 4102 (Eemskanaal) jaar ,0066 0, ,0 0, ,0080 0, ,0 0, ,0030 0, ,0 0, ,0074 0, ,0 0, ,0018 0,0002 9,0 0, ,0014 0,0002 7,0 0, Tributyltin is in keer gemeten op het KRW-meetpunt 4102 (Eemskanaal): de norm voor het jaargemiddelde werd overschreden en alle 3 de keren dat de stof voorkwam was het gehalte boven de MAC-norm. Overige Prioritaire stoffen De overige prioritaire stoffen zijn in 2012 niet bemeten. Deze worden om de 6 jaar gemeten. Ze zullen weer worden bemeten in

47 9 Stroomgebied Hunze 9.1 Inleiding In het stroomgebied Hunze liggen twee KRW-waterlichamen: de beek de Hunze en het Zuidlaardermeer. De KRW-meetpunten voor fysisch-chemisch en chemisch zijn 4101 respectievelijk Het stroomgebied Hunze heeft zijn oorsprong in twee bovenlopen: het Voorste en het Achterste diep. Ook het kanaal Buinen-Schoonoord, dat in verbinding staat met het Voorste diep en dat de Hondsrug doorsnijdt, hoort bij dit stroomgebied. Het Hunzedal zelf is asymetrisch: het westelijk deel, gelegen tegen de Hondsrug ligt hoger dan het oostelijk deel. In het Hunzedal is veel akkerbouw en grasland. Oude meanders van de Hunze vormen kleine natuurgebieden. Er is relatief weinig bebouwing. 9.2 Algemeen Fysisch-Chemisch In Figuur 16, Figuur 17 en Figuur 18 is voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) de procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten in Hunze weergegeven, voor: 2012, alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten Respectievelijk 2012, alleen Stroomgebiedsmeetpunten respectievelijk 2011, alle meetpunten (KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten) Op Kaart 9 en Kaart 10 zijn per stroomgebiedsmeetpunt in Hunze de beoordelingsresultaten voor deze parameters (behalve voor temperatuur) weergegeven, voor 2012 respectievelijk Commentaar Het KRW-meetpunt in het waterlichaam de Hunze (4101) voldoet aan de normen voor de algemene fysisch-chemische parameters. Ook op de overige meetpunten in de Hunze voldoen fosfaat en stikstof. Op 2 bemeten aanvoerpunten (stroomgebiedsmeetpunten 4208/Annerveensche Mond en 4209/Waterleiding 3) voldoet stikstof matig en op 1 bemeten aanvoerpunt (4210/De Beek) voldoet fosfaat ontoereikend. Het KRW-meetpunt (4604) in het Zuidlaardermeer voldoet niet voor fosfaat (matig) en doorzicht (ontoereikend). In de winterperiode vindt vanuit de naastgelegen landbouwpercelen uitspoeling en afspoeling plaats van organisch materiaal en hieraan gebonden nutriënten. Deze stoffen verplaatsen zich door piekafvoeren naar het Zuidlaardermeer waar zij in het voorjaar en zomerhalfjaar bijdragen aan verhoogde waarden voor fosfaat en stikstof. Ook beïnvloeden de zwevende deeltjes het doorzicht in het meer negatief. Emissiemaatregelen in het landelijk gebied in het waterlichaam zijn dan ook bedoeld voor zowel de verbetering in de Hunze als ook indirect in het Zuidlaardermeer. De Rwzi Gieten draagt bij aan de belasting met fosfaat. Door optimalisatie is deze belasting terug gebracht. 47

48 Figuur 16: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Hunze: alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten. Figuur 17: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Hunze: alleen de Stroomgebiedsmeetpunten Hunze. Figuur 18: Procentuele verdeling van de beoordelingsresultaten over de toestandsklassen 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Hunze op alle meetpunten: KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten 48

49 9.3 Biologische kwaliteitselementen De resultaten van de biologische kwaliteitselementen op de hoofdmeetpunten zijn al gepresenteerd op kaart 3 in hoofdstuk 5. Op Kaart 11 staan deze gegevens nogmaals afgedrukt. Op deze kaart staan tevens de resultaten van de deellocaties van macrofauna weergegeven. Deze resultaten dateren uit Op Kaart 12 staat de toestand biologie in Commentaar Hunze De belangrijkste beperkende factoren voor de biologie in dit waterlichaam zijn normalisatie (minder variatie in substraat) en de verandering in waterhuishouding (ontbreken stroming, inundaties en voorkomen van afvoerpieken). Stuwen en andere migratiebeperkingen zorgen ervoor dat migrerende vis niet de bovenstroomse delen kunnen bereiken. Middels hermeanderingsprojecten is er de eerste basis gelegd voor het herstel van het natuurlijk functioneren van het beeksysteem. Macrofauna en vis laten nog geen verandering in biologische kwaliteit zien. Deels is dit toe te wijzen aan het feit dat voor en gedurende de uitvoering van de hermeandering is gemonitoord en dus nog geen verandering was opgetreden of er zelfs sprake was van een tijdelijke lokale verslechtering. Deels is dit ook te verklaren omdat het effect op de ecologie pas op de middellange termijn te verwachten is. Dit geldt in het bijzonder voor het kwaliteitselement vis. Met het opheffen van stuw H1 is de afgelopen jaren een belangrijke belemmering voor de vismigratie weg genomen. Vooral naar de bovenstroomse delen toe zijn er nog migratiebeperkende kunstwerken. In de planperiode en ook in de periode daarna dienen nog enkele maatregelen getroffen die bovengenoemde knelpunten opheffen. Een belangrijk onderdeel hiervan is het herstellen van de waterhuishouding, o.a. middels inrichting van overstromingsvlakten. Zuidlaardermeer Algemeen: in de EKR-scores is overall een lichte stijging te zien sinds De lichte verbetering in de waterkwaliteit lijkt hier een rol in te spelen. Nog geen enkel kwaliteitselement voldoet aan de normen. Algen: De toestand voor het Zuidlaardermeer is de afgelopen jaren verslechterd voor het onderdeel algen. Blauwalgenbloei van giftige soorten komt vaker voor in het zomerseizoen en over een langere periode. Omdat algenbloei mede afhankelijk is van weersomstandigheden zijn er verschillen tussen de jaren, een hogere klasse dan ontoereikend is in afzonderlijke jaren echter niet gehaald. De kwaliteit van de biologie wordt momenteel nog negatief beinvloed voor tegennatuurlijk peilbeheer, te steile oevers en te hoge nutriëntenrijkdom. Hierdoor zijn o.a. de oevers onvoldoende ontwikkeld (= onvoldoende ondergedoken waterplanten en oeverbegroeiïng). Hiermee ontbreekt ook een deel van het leefgebied van vis en macrofauna De oevers zijn te steil en er is weinig fluctuatie in waterstanden waardoor weinig ontwikkelingsmogelijkheden voor vegetatie. Daarnaast ontbreekt in dit deel van het systeem de mogelijkheid om zwevend materiaal te laten bezinken / af te zetten. Het ontbreken van voldoende plantengroei is ook nadelig voor vis vanwege weinig schuilmogelijkheden tegen roofvissen en weinig paaimogelijkheden. Door overmaat aan fosfaat en zwevend materiaal in het meer dat met de Hunze wordt aangevoerd, treedt regelmatig blauwalgenbloei op. Zwevend materiaal en algen in het water verlagen het 49

50 Kaart 9: Toestand 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de stroomgebiedmeetpunten Hunze 50

51 Kaart 10: Toestand 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de stroomgebiedmeetpunten Hunze 51

52 Kaart 11: Toestand biologie 2012 in stroomgebied Hunze. 52

53 Kaart 12: Toestand biologie 2009 in stroomgebied Hunze. 53

54 doorzicht in het meer wat aanvullend belemmerd werkt voor (ondergedoken) waterplanten. Er is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden van een pandscheiding in het Drentsch Diep/ Zuidlaardermeer en om daarmee dynamisch peilbeheer in het Zuidlaardermeer toe te passen. Dit bevordert de ontwikkeling van de oevervegetatie en de vegetatie in inundatiezones, waar slib bij overstroming wordt vastgehouden en omgezet. Daarnaast kunnen onderwaterplanten zich vestigen in het ondiepe deel van het meer. Betere plantenontwikkeling geeft meer mogelijkheden voor macrofauna om zich te ontwikkelen. Bovendien nemen waterplanten voedingsgstoffen op waardoor uiteindelijk algenbloei kan worden voorkomen. Welke invloed de overschrijdingen in gewasbeschermingsmiddelen hebben op het ecologisch functioneren is nog onvoldoende bekend. 54

55 10 Stroomgebied Veenkoloniën 10.1 Inleiding In het stroomgebied Veenkoloniën ligt 1 waterlichaam: Kanalen Hunze-Veenkoloniën. Het KRW-meetpunt voor fysisch-chemisch en chemisch is De Veenkoloniën zijn ontstaan door ontginning van het veen dat plaats heeft gevonden in de laatste paar eeuw (ongeveer vanaf de 15 e eeuw). De wateren in het gebied zijn vrijwel allemaal gegraven en aanvankelijk bedoeld voor ontwatering van het veen en afvoer van turf per schip. Het gebied is voornamelijk een inzijggebied, met uitzondering van een kwelgebied langs de oostzijde van de Hondsrug. Om watertekort in de zomer te voorkomen, wordt water ingelaten. De meeste wateraanvoer vindt plaats vanuit Friesland via het Van Starkenborghkanaal. Van daaruit wordt het water getransporteerd tot nabij Ter Apel. Hier wordt het bovenste deel van het stroomgebied van de Westerwoldsche Aa van water voorzien. Een kleiner inlaatgebied bevindt zich ten zuiden en ten westen van Ter Apel. Hier wordt water via het Scholtenskanaal en via het Verlengde Oosterdiep uit de Verlengde Hoogeveensche Vaart (Drenthe) aangevoerd Algemeen Fysisch-Chemisch In Figuur 19, Figuur 20 en 21 is voor de 7 algemene fysisch-chemische parameters (stikstof, fosfaat, zuurstof, doorzicht, chloride, temperatuur, zuurgraad) de procentuele verdeling van de beoordelingsresultaten in Veenkoloniën weergegeven, voor: 2012, alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten Respectievelijk 2012, alleen Stroomgebiedsmeetpunten respectievelijk 2011, alle meetpunten (KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten) Op Kaart 13 en Kaart 14 zijn per stroomgebiedsmeetpunt in Veenkoloniën de beoordelingsresultaten voor deze parameters (behalve voor temperatuur) weergegeven, voor 2012 respectievelijk Commentaar Ten opzichte van de uitgangstoestand is zowel voor fosfaat als stikstof een verbetering opgetreden. Beide stoffen voldoen op het KRW-meetpunt (6101) aan de norm. Op de overige meetpunten voldoet echter 30% niet aan de fosfaatnorm, 50% niet aan de stikstofnorm en bij 25% voldoen beide nutriënten niet aan de norm. Het KRW-meetpunt geeft dus een gunstiger beeld dan wat verkregen kan worden uit de rest van het waterlichaam. Vooral in het zuiden, bij het inlaatpunt van de Hoogeveense Vaart en bij het kassengebied zijn de nutriënten gehalten te hoog. 55

56 Kaart 13: Toestand 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de stroomgebiedmeetpunten Veenkoloniën. 56

57 Kaart 14: Toestand 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters op de stroomgebiedmeetpunten Veenkoloniën. 57

58 Figuur 19: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën: alleen KRW-meetpunten en overige Hoofdmeetpunten. Figuur 20: Procentuele verdeling over de toestandsklassen van de beoordelingsresultaten 2012 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën: alleen de Stroomgebiedsmeetpunten Hunze. Figuur 21: Procentuele verdeling van de beoordelingsresultaten over de toestandsklassen 2009 voor de algemene fysisch-chemische parameters in Veenkoloniën op alle meetpunten: KRW-meetpunten, overige Hoofdmeetpunten en Stroomgebiedsmeetpunten. 58