WATERBEHEERPLAN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

Transcriptie

1 WATERBEHEERPLAN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST TIJDSCHEMA EN WERKPROGRAMMA OVERZICHT VAN DE BELANGRIJKE WATERBEHEERKWESTIES EN LIJST VAN DE ACTOREN FEBRUARI 2019

2 INLEIDING Erreur! Signet non défini. NAAR DE GOEDKEURING VAN HET TOEKOMSTIG WATERBEHEERPLAN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VOOR DE PERIODE Erreur! Signet non défini. 1. WERKPROGRAMMA EN VOORLOPIGE PLANNING VOOR HET OPSTELLEN VAN HET WBP Erreur! Signet non défini. 2. DE BELANGRIJKE KWESTIES IN HET BRUSSELSE DEEL VAN HET INTERNATIONAAL STROOMGEBIEDSDISTRICT VAN DE SCHELDE Erreur! Signet non défini. WAARUIT BESTAAN DE BELANGRIJKE KWESTIES VOOR HET TOEKOMSTIGE WBP ? Erreur! Signet non défini. LIJST VAN DE BELANGRIJKE UITDAGINGEN Erreur! Signet non défini. 3. LIJST VAN DE GEWESTELIJKE OF GEMEENTELIJKE BESTUREN, VAN DE INTERCOMMUNALES OF ANDERE GEWESTELIJKE INSTELLINGEN VAN OPENBAAR NUT EN RECHTSPERSONEN DIE ACTIEF ZIJN IN HET BEHEER VAN DE WATERKRINGLOOP IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Erreur! Signet non défini. BEPERKTE LIJST VAN DE WATEROPERATOREN UITGEBREIDE LIJST Erreur! Signet non défini. Erreur! Signet non défini.

3 De Zenne, aan de uitgang van het Gewest, aan het niveau van het afvalwaterzuiveringsstation Brussel-Noord Foto: Carole Dauphin PAGE 3 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

4 INLEIDING NAAR DE GOEDKEURING VAN HET TOEKOMSTIG WATERBEHEERPLAN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VOOR DE PERIODE Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid, doorgaans Kaderrichtlijn Water (of KRW 1 ) genoemd, verplicht de Lidstaten van de Europese Unie ertoe voor elk stroomgebied een Beheerplan (ook Waterbeheerplan genoemd) op te stellen en goed te keuren om de 6 jaar. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd deze richtlijn omgezet door de ordonnantie van 20 oktober 2006 tot opstelling van een kader voor het waterbeleid (Kaderordonnantie Water - KOW 2 ). Hoofdstuk V van deze ordonnantie gaat over het Waterbeheerplan (WBP) en de instrumenten die eruit voortvloeien. Het eerste Waterbeheerplan (WBP) dekte de periode (goedgekeurd door de Regering op 12 juli 2012), het tweede de periode (goedgekeurd door de Regering op 26 januari 2017) en het derde Plan zal van toepassing zijn voor de jaren 2022 tot Dit Plan wil een geïntegreerd en globaal antwoord bieden op alle uitdagingen in verband met het waterbeleid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, met inbegrip van de uitdagingen in verband met de klimaatverandering. Sinds 2016 bevat het Waterbeheerplan ook het Overstromingsrisicobeheerplan zoals wordt geëist door richtlijn 2007/60/EG van 23 oktober 2007 over beoordeling en beheer van overstromingsrisico s 3. Het wil ook actief bijdragen aan de internationale planning op het niveau van het internationaal stroomgebieddistrict (ISGD) van de Schelde. De bovenvermelde wetteksten leggen een aantal na te leven verplichtingen op, waaronder: de te bereiken milieudoelstellingen bepalen voor de oppervlaktewateren, de grondwateren en de beschermde gebieden; de medewerking van alle actoren verlangen en de informatie aan en raadpleging van het publiek voorzien; een verplichting vastleggen om een goede watertoestand te bereiken en te handhaven volgens een planning per grote cyclus van zes jaar met vervaldagen in 2015, 2021 en 2027; de geplande acties coördineren met de andere partners van het ISGD van de Schelde; de overstromingsrisico s beter begrijpen om ze beter te kunnen voorkomen of beheersen; de transparantie van de kosten van de diensten verbonden met het watergebruik vooropstellen. De derde cyclus wordt nu voorbereid op basis van de kennis waarover het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beschikt en de grote uitdagingen op het vlak van waterbescherming en -beheer die het moet oplossen. De Regering is de bevoegde overheid om het toekomstig Waterbeheerplan goed te keuren en Leefmilieu Brussel opdracht te geven het op te stellen, in samenwerking met de wateroperatoren, VIVAQUA en de BMWB. De Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt hieronder het gedetailleerde werkprogramma voor. 1 Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid, PB nr. L 327 van 22 december 2000, blz Ordonnantie van 20 oktober 2006 tot opstelling van een kader voor het waterbeleid, B.S., 3 november Richtlijn 2007/70/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2007 over beoordeling en beheer van overstromingsrisico s, PB nr. L 288 van 6 november 2007, blz PAGE 4 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

5 1. WERKPROGRAMMA EN VOORLOPIGE PLANNING VOOR HET OPSTELLEN VAN HET WBP Het werkprogramma en de voorlopige planning lopen van 2018 tot eind 2021 volgens de in de onderstaande tabel vermelde stappen: Jaar Uitvoering 2018 Juni tot december Opstellen van de drie voorbereidende documenten voor het volgende WBP: - een planning en een werkprogramma voor het opstellen van het beheerplan, met een overzicht van de maatregelen die inzake de consultatie van het publiek zullen worden genomen; - een lijst van de gewestelijke of gemeentelijke administraties, intercommunales of andere gewestelijke instellingen van openbaar nut en rechtspersonen die actief zijn op het gebied van het beheer van de waterkringloop; - een voorlopige samenvatting van de belangrijke kwesties inzake waterbeheer in het ISGD van de Schelde 22 december Tussentijds verslag aan de Europese Commissie over de implementatie van het Maatregelenprogramma van het WBP ( rapportageverplichting ) 22 december Opstellen van een bijkomend monitoringprogramma en een voorlopig programma van maatregelen voor nieuwe gevaarlijke stoffen (genummerd 34 tot 45 in bijlage 2 van het zogenoemde NQE besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 24 maart 2011) Maart tot december Realisatie van de voorlopige beoordeling van de overstromingsrisico s (in de zin van artikel 4 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 24 september 2010) en publicatie van dit rapport op de website gewijd aan het waterbeleid ( maart 31 augustus Consultatie van het publiek gedurende 6 maanden via publicatie op de website over het waterbeleid ( en via het uittreksel van het Belgisch Staatsblad van dit document: werkprogramma, lijst van de actoren, samenvatting van de belangrijke kwesties en voorlopige beoordeling van de overstromingsrisico s. 22 maart Verslag aan de Europese Commissie over de voorlopige beoordeling van de overstromingsrisico s 26 mei 2019 Europese, federale en regionale verkiezingen 1 januari 22 december Update/herbekijken van een reeks studies en analyses: - Analyse van de kenmerken van het Brusselse deel van het internationale stroomgebiedsdistrict van de Scheldebekken; - Studies van de effecten van de menselijke activiteit op de toestand van oppervlakte- en grondwaterlichamen (met de bijdrage van actie 2.1 van het LIFE-Belini-project); PAGE 5 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

6 - Economische analyse van het watergebruik; - Inventaris van de emissies, verliezen en lozingen van prioritaire stoffen en andere gevaarlijke stoffen; - Register van de beschermde gebieden 1 januari 22 december Nieuw onderzoek van de kaarten van de overstromingsgebieden en de kaarten van de overstromingsrisico s (rekening houdend met de waarschijnlijke gevolgen van de klimaatverandering) 2 de semester 2019 Behandeling van de opmerkingen die werden gemaakt tijdens de consultatie voor het opstellen van het WBP januari 22 september - Globale bijwerking van het WBP met inbegrip van de evaluatie van de uitvoering van het WBP , het maatregelenprogramma en de eventuele afwijkingen van de milieudoelstellingen. - Werken aan de scenario's voor de implementatie en de integratie van de input van het LIFE-Belini-project en de thematische werkgroepen die binnen de stuurgroep water van het CCIM werden opgericht. - Opstellen van een bestek voor het milieueffectrapport (MER) van het maatregelenprogramma. 22 maart Verslag aan de Europese Commissie over de kaarten van de overstromingsgebieden en de overstromingsrisico's October De Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal het ontwerp van Waterbeheerplan en het bestek voor het MER in 1 e lezing goedkeuren. Daarna zal ze deze documenten voor advies voorleggen aan de verschillende adviesraden (Economische en Sociale Raad, Milieuraad van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Brusselse Hogere Raad voor Natuurbehoud). November 2020 februari 2021 Opstellen van het Milieueffectrapport voor het maatregelenprogramma (90 dagen) en de niet-technische samenvatting, die beide bij het Waterbeheerplan worden gevoegd tijdens het openbaar onderzoek 2021 Maart 2021 Goedkeuring in 2 e lezing het ontwerp van WBP zoals aangepast op basis van de aanbevelingen van de Raden en het MER, met de gevraagde scenario s en afwijkingen April september Openbaar onderzoek van 6 maanden October - december Integratie van de opmerkingen van het openbaar onderzoek 22 december 2021 Definitieve goedkeuring PAGE 6 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

7 Elke fase van de opstelling van het Plan wordt besproken in het coördinatieplatform van de wateroperatoren om een gezamenlijke en coherente visie op het waterbeleid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor te stellen. De inwoners van Brussel zullen op twee momenten in het proces van het opstellen van het toekomstige Waterbeheerplan worden uitgenodigd om hun mening te geven: In het eerste semester van 2019: tijdens een openbare raadpleging over de 'belangrijke kwesties' in het Brusselse deel van het internationale stroomgebieddistrict Schelde (hierna) en die de komende jaren moeten worden aangepakt. Ze zullen ter beschikking worden gesteld op de website en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad; In de loop van het tweede en derde kwartaal 2021: tijdens een openbaar onderzoek aangekondigd via verschillende media (affiches, radiospot en persbijlage) en via publicatie in het Belgisch Staatsblad. Het openbaar onderzoek neemt 6 maanden in beslag en biedt de gelegenheid om zich uit te spreken over het ontwerpplan en de maatregelen die het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de periode wil uitvoeren. De Zenne, bij zijn aankomst in het Gewest, in de gemeente Anderlecht Foto : Carole Dauphin PAGE 7 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

8 2. DE BELANGRIJKE KWESTIES IN HET BRUSSELSE DEEL VAN HET INTERNATIONAAL STROOMGEBIEDSDISTRICT VAN DE SCHELDE WAARUIT BESTAAN DE BELANGRIJKE KWESTIES VOOR HET TOEKOMSTIGE WBP ? Een belangrijke kwestie is een kwestie waarvoor het WBP een oplossing moet bieden in de periode Het gaat om een belangrijke bekommernis of uitdaging waarmee het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt geconfronteerd en die moet worden aangepakt om de specifieke doelstellingen van de kaderrichtlijn water te bereiken, zowel op het vlak van de kwaliteit van de waterlichamen als hun duurzaam kwantitatief beheer, het voorkomen van overstromingen en de waterprijs. Het deel belangrijke kwesties van dit document beschrijft dus de belangrijkste uitdagingen die in de periode moeten worden aangepakt. Het vormt op zich niet het waterbeheerplan (aangezien het aan het plan voorafgaat) en behandelt dus niet de concrete maatregelen die later, tijdens het openbare onderzoek na de goedkeuring van het ontwerp van WBP (in 2021), zullen worden voorgesteld, maar vermeldt de acties die in de periode vóór de goedkeuring van het ontwerp van WBP zullen worden overwogen en onderzocht. Vertrekkend van de twee vorige WBP en de 8 grote pijlers waarop ze zijn gebaseerd, leggen de hieronder vermelde belangrijke kwesties het accent op nieuwe thema s en elementen die moeten worden bijgewerkt om de prioriteiten voor de periode te bepalen. Ze beschrijven op een beknopte en voorlopige manier - omdat ze werden opgesteld op basis van de huidige kennis - die voortdurend evolueert - de uitdagingen en problemen die het voorwerp zullen uitmaken van het WBP Melkriekvijver, Ukkel (inrichting van Leefmilieu Brussel, 2012) Foto: Carole Dauphin PAGE 8 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

9 LIJST VAN DE BELANGRIJKE UITDAGINGEN 1. Kwaliteit van de oppervlaktewateren: hoe kunnen we meer gerichte acties ondernemen om de goede toestand van de oppervlaktewaterlichamen te bereiken? Hoewel de kwaliteit van onze oppervlaktewaterlichamen (Zenne, Kanaal, Woluwe) de voorbije jaren sterk is verbeterd, moeten er nog inspanningen worden gedaan om de milieudoelstellingen van de Europese Unie te bereiken. Een aantal maatregelen van het huidige Waterbeheerplan voor de periode had tot doel de algemene toestand van de oppervlaktewateren te verbeteren. Het is in dit stadium moeilijk om het effect van de uitvoering van deze maatregelen op de toestand van onze waterlichamen te beoordelen, maar het is duidelijk dat ze niet zullen volstaan om de goede chemische toestand en het goede ecologisch potentieel van de drie aan de Europese Unie bekendgemaakte oppervlaktewaterlichamen te bereiken tegen Deze waterlichaam zijn inderdaad, in verschillende gradaties, blootgesteld aan talrijke vormen van druk: eenmalige of verspreide restlozingen van afvalwater, historische verontreiniging van de sedimenten en de bodem, atmosferische depositie (PAK's,...). De Zenne, een emblematische Brusselse rivier, is overigens blootgesteld aan al deze vormen van druk terwijl ze een beperkt basisdebiet heeft en meer dan twee derde van haar traject in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ondergronds (in 'kokers') stroomt. Daarom heeft ze slechts een beperkt weerstands- (en zelfreinigend) vermogen waarmee rekening moet worden gehouden bij de planning van de doelstellingen en de acties. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest verdubbelt zijn inspanningen om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van de Zenne, de emblematische rivier van Brussel, in de komende jaren zal verbeteren. Foto s: Xavier Claes (links) et Carole Dauphin (rechts) Een verbetering van de werking van de rioleringsnetten en de netten voor de verzameling van stedelijk afvalwater bij regenweer zal aanzienlijk bijdragen tot de verbetering van de waterkwaliteit van het hydrografisch netwerk. Bij regenweer stellen we te vaak vervuiling van de Zenne vast als gevolg van de lozing van onbehandeld water aan de stormoverstorten. Bij droog weer vereist de verbetering van het saneringsproces de voortzetting van de uitbreiding van het rioleringsnet in de zones zonder riolering, de controle van de goede aansluiting op dit net tijdens deze uitbreidingen, de afschaffing van de nog bestaande directe lozingen en een duidelijker regelgevend kader voor de individuele zuivering in de zeldzame zones van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die niet over riolering beschikken (afschaffing van de lozingsputten). Bij het ontwerp van stedenbouwkundige projecten of projecten voor de aanleg van openbare en privéruimten kan regenwaterbeheer op de percelen de toestand van onze waterlichamen eveneens verbeteren. Het regenwater wordt dan namelijk zo dicht mogelijk bij de plaats waar het valt vastgehouden in plaats van af te vloeien naar de natuurlijke omgeving (in het beste geval) of naar het rioleringsnet (in de meeste gevallen), wat bijdraagt tot de verzadiging van dit net en leidt tot lozingen van onbehandeld water in de natuur via overstorten. Dit beleid moet in de komende jaren zeker worden versterkt (strategie van het Regennetwerk ). PAGE 9 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

10 Inzake directe ingrepen aan de waterlopen en rivieren werd in de periode al gestart met belangrijke werken om het weerstandsvermogen van de waterlichamen te versterken door hun structuur te verbeteren (hydromorfologie 4 ). Dit werk moet de komende jaren worden voortgezet. Onze al sterk gewijzigde of kunstmatige waterlichamen (het Kanaal) zijn niet in staat het hoofd te bieden aan de diverse vormen van druk waaraan ze zijn blootgesteld. Met beton beklede oevers, gebrek aan licht, obstakels voor de migratie van de aquatische fauna, laag debiet en gebrek aan variabiliteit in de doorstroming (breedte, diepte, kronkeligheid,...) zijn immers niet bevorderlijk voor de goede ecologische werking van de waterlopen. Een studie die in 2016 in opdracht van Leefmilieu Brussel werd uitgevoerd, heeft de hydromorfologische lacunes aangetoond en stelt verbeteringsmogelijkheden voor, rekening houdend met de bijzondere configuratie van onze waterlichamen (die echter altijd stedelijke waterlichamen zullen blijven). De te ondernemen acties moeten multifunctioneel zijn en verbeteringen aanbrengen op zowel hydraulisch als ecologisch, landschappelijk en recreatief vlak. In het kader hiervan moet voorrang worden gegeven aan op de natuur gebaseerde oplossingen ( nature-based solutions ), groene infrastructuren ( green infrastructures) en investeringen die rekening houden met de ecosysteemdiensten van gezonde rivieren. Uiteraard zullen de acties van het Blauwe Netwerk (heraansluiting van de waterlopen, afsluiting van het heldere water van het rioleringsnet,... worden voortgezet en zelfs versterkt zoals beschreven in het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling dat in juli 2018 door de Regering werd goedgekeurd. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan het gebruik van stoffen die gevaarlijk zijn voor het aquatisch milieu in de zin van de Europese wetgeving. Sommige van deze stoffen kunnen problemen geven en leiden tot een slechte chemische kwaliteit van de waterlichamen. De inventaris van de emissies, verliezen en lozingen van deze stoffen en van de relevante verontreinigende stoffen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal worden geactualiseerd op het niveau van het stroomgebiedsdistrict van de Schelde. Op basis van deze inventarisatie zullen we een beter inzicht krijgen in de oorsprong van deze verontreinigingen en kunnen we acties ontwikkelen die gericht zijn op hun bronnen of trajecten. De efficiëntie van de zuiveringsstations moet altijd worden gecontroleerd om de zuiveringsprocessen te optimaliseren en de impact ervan op de Zenne te verminderen. Tegelijk moet de kwaliteit van de rivier - als ontvangende omgeving voor het afvalwater van de twee zuiveringsstations - opnieuw worden beoordeeld, met name met het oog op de modernisering van het zuiveringsstation Brussel-Zuid die is gepland voor het eerste kwartaal van 2019, om kwaliteitsdoelstellingen vast te stellen die realistisch zijn in het licht van de toestand ervan. Effluenten in de Zenne uit het afvalwaterzuiveringsstation Brussel-Noord (links) en ruiming van de waterloop in de lente van 2016 (rechts) Foto s : Carole Dauphin De resultaten van de monitoring van de in de sedimenten opgehoopte verontreinigende stoffen zullen ook een overzicht geven van de verbetering ervan na het gedeeltelijk ruimen van de waterlopen, vooraleer de noodzakelijke ruiming van deze historische verontreinigingen wordt voortgezet. Het toekomstige maatregelenprogramma zal rekening moeten houden met deze evolutie van de kwaliteit van de waterlichamen (sedimenten), met name voor de Zenne, waar momenteel aanpassingswerken worden uitgevoerd maar waar ook belangrijke ruimingswerken werden uitgevoerd, zowel in de open als in de overwelfde gedeelten. Op wetgevend vlak moet het NQE besluit, waarin de te bereiken milieudoelstellingen voor de oppervlaktewateren werden vastgelegd, worden geactualiseerd. Dit bekent een herevaluatie van de 4 Morfologie of specifieke kenmerken van waterlopen bestaande uit de breedte van het bed, de diepte, de helling, de aard van de oevers, de vorm van de meanders,... en die de ecologische kwaliteit van het waterlichaam beïnvloeden. PAGE 10 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

11 basiskwaliteitsnormen (fysisch-chemische normen) - waarvan sommige niet in overeenstemming zijn met de normen die in Wallonië en Vlaanderen worden toegepast -, de identificatie van de relevante chemische verontreinigende stoffen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op het niveau van het stroomgebiedsdistrict van de Schelde en, in voorkomend geval, de integratie van de biologische kwaliteitsdoelstellingen. Ten slotte is het in het algemeen duidelijk dat de coördinatie op zowel intra- als interregionaal niveau moet worden voortgezet, zodat de gezamenlijke inspanningen en synergieën ervoor zorgen de waterlichamen een goede toestand kunnen bereiken (zie belangrijke kwestie nr.6). 2. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de klimaatverandering: hoe kunnen we het grondgebied beter wapenen tegen de verhoogde risico's van overstromingen, droogte en extreme gebeurtenissen? Gezien de risico's als gevolg van de klimaatverandering zoals geïdentificeerd in hoofdstuk 2 van het Waterbeheerplan (contrasterende seizoenen, zachtere en nattere winters, drogere en warmere zomers, risico van hevigere regenval die plotse overstromingen veroorzaakt en, omgekeerd, lange droge perioden die het basisdebiet van de rivieren en mogelijk ook de aanvulling van het grondwater aantasten 5 ), moet het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ambitieuze antwoorden bieden voor het gehele grondgebied. Hoewel de klimaatverandering waarschijnlijk tot grote verstoringen van de waterkringloop zal leiden, is het ook met name via de waterthematiek dat antwoorden kunnen worden gevonden. Specifiek in stedelijke gebieden vloeien daar diverse uitdagingen uit voort: de preventie en het beheer van overstromingsrisico's vereist bestrijding van de ondoorlatendheid van de bodem, het (her)creëren van overstromingsuitbreidingszones, infiltratiezones,... het optreden van hittegolven maakt de uitdaging van hitte-eilanden in de steden duidelijk, die gevolgen hebben voor de gezondheid van de bewoners; in door verstedelijking sterk veranderde omgevingen verzwakt de aanvulling en de toevoer van water uit natuurlijke waterlichamen en ontstaat een risico voor de stabiliteit van het ecosysteem tijdens extreme klimaatperioden. De concrete uitwerking van het Regennetwerk De verschillende problemen in het kader van deze uitdaging op het vlak weerstandsvermogen vinden een gemeenschappelijk antwoord in de manier waarop het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het regenwater wil beheren en die bekendstaat als het Regennetwerk. In Brussel loopt het regenwater voornamelijk naar de riool, wat ongewenste gevolgen heeft voor het milieu (verzadiging van het rioleringsnet en de noodzaak om grote ondergrondse structuren te bouwen, onnodige zuivering in de zuiveringsstations, minder insijpeling in de bodem en dus een geringe aanvulling van de grondwaterreserves,...). Door na te denken over een ruimtelijke ordening die water, aan de oppervlakte, een belangrijkere plaats geeft in het stedelijk weefsel, kan regenwater een in diverse opzichten waardevolle hulpbron worden voor de stad, haar bewoners, haar ecologisch netwerk en haar weerstandsvermogen tegen klimaatverandering. Het Regennetwerk is op een eenvoudig principe gebaseerd: het regenwater zo dicht mogelijk bij de plaats waar het valt beheren om: de volumes regenwater die in het rioleringsnet terechtkomen te verminderen om overstorten van dit net naar de oppervlaktewaterlichamen via stormoverstorten te voorkomen (zie belangrijke kwestie nr.1 over de kwaliteit van de oppervlaktewateren). Deze vermindering van de waterafvoer naar het rioleringsnet zou ook positieve gevolgen moeten hebben voor het grondwater (vermijdt lozingen van het rioleringsnet naar het grondwater, grondwateraanvulling,... (zie belangrijke kwestie nr. 3). de impact van de ondoorlatendheid van de bodem te compenseren; de aanwezigheid van water in de stedelijke omgeving te versterken; de effecten van stedelijke hitte-eilanden te verzachten. De aanwezigheid van water en vegetatie in de stad is een essentiële factor in het weerstandsvermogen tegen perioden van droogte en hittegolven. Het creëren van waterretentiezones en het planten van bomen in grote projecten voor de aanleg van de openbare ruimte moet worden bevorderd. 5 Mogelijk, omdat de aanvulling van de grondwatertafel tijdens de herfst- en wintermaanden plaatsvindt. Op dat ogenblik is de vegetatie in rust en kan het water doorsijpelen naar het grondwater. Om het toegenomen gebruik van grondwater tijdens perioden van grote droogte, zoals in de zomer van , het hoofd te kunnen bieden, is een duurzaam en gecoördineerd beheer van de beschikbare hulpbron binnen een grensoverschrijdende grondwatervoerende laag absoluut noodzakelijk en dit zal des te meer het geval zijn in het geval van een tekort aan regenval tijdens de maanden van grondwateraanvulling. PAGE 11 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

12 Deze strategie is inderdaad gebaseerd op de installatie van systemen om het regenwater vast te houden en/of te laten insijpelen, bijvoorbeeld via met gras beplant drasland, boomkuilen en regentuinen, groenen/of retentiedaken, beplante greppels, enz Regenwateropvanginrichtingen in privé- en openbare ruimten Foto s: Elise Beke De rol van de actoren die betrokken zijn bij deze nieuwe vorm van regenwater- en afvloeiingsbeheer moet worden bepaald en de financieringsmethode bestudeerd. Er moeten wijzigingen worden aangebracht aan de stedenbouwkundige regelgeving en de spelers die actief zijn in de bouw en de ruimtelijke ordening moeten worden ondersteund om deze omschakeling te doen slagen. Er moet ook een controle van deze gedecentraliseerde systemen worden georganiseerd om de goede werking ervan te garanderen. Of de door het Gewest bepaalde doelstellingen worden bereikt, zal afhangen van de capaciteit om het werk van de diverse operatoren en actoren en betrokken rechtspersonen op een verstandige manier en in alle transparantie organiseren. Adequate maatregelen in geval van droogte In 2017 en 2018 was dit zeer duidelijk: droogteperioden zijn geen zeldzaamheid meer in onze streken. Net als in de andere twee gewesten en in Frankrijk zou het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een droogteplan kunnen opstellen met diverse preventie-, voorbereidings- en alarmfasen, gecombineerd met beperkingen op het watergebruik en sancties in geval van niet-naleving. Coördinatie met de aangrenzende regio's is ook noodzakelijk om een coherent antwoord te bieden op dezelfde gebeurtenis. Steeds rationeler watergebruik en een denkoefening over de bronnen van drinkwatervoorziening Drinkwater is een bron waarop we zuinig moeten zijn. We zouden het in de mate van het mogelijke alleen mogen gebruiken voor toepassingen waarvoor drinkwater nodig is. We kunnen nog bijkomende inspanningen leveren om andere voorzieningen, zoals regenwater, te gebruiken voor specifieke toepassingen (doorspoelen van toiletten, gieten buiten,...). PAGE 12 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

13 Foto: X. Claes In die optiek zal het Brussels Hoofdstedelijk Gewest innovatief moeten zijn inzake water reuse, namelijk niet-drinkbaar water voor industriële doeleinden leveren op basis van het water dat gezuiverd wordt door zuiveringsstations. Dit soort water aan een gunstig tarief aanbieden, zou de vestiging van bedrijven in de buurt van de regionale waterzuiveringsstations moeten bevorderen. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan de grondwaterwinningen. Het Gewest heeft onlangs een nieuw regelgevend kader goedgekeurd dat moet worden nageleefd. In het kader hiervan moet het probleem van de volumes grondwater die bij civieltechnische of bouwwerken naar de riool worden afgevoerd, waardoor de grondwaterspiegel moet worden verlaagd, worden opgelost om verspilling grondwatervoorraden te voorkomen. Het onderhoud van het drinkwaterdistributienet moeten overigens worden voortgezet en zelfs opgevoerd door de wateroperator VIVAQUA om lekken, die bronnen van verspilling zijn maar in sommige gevallen ook van verzakkingen in de openbare ruimte, te voorkomen 6. Tot slot kan het nuttig zijn een denkoefening te starten over de bronnen voor de productie van voor menselijke consumptie bestemd water, met name door op het grondgebied van het Gewest de beschikbare hulpbronnen te onderzoeken. Naast het feit dat het grondwaterlichaam van het Brusseliaanzand limieten heeft inzake waterbevoorrading, niet alleen in kwantitatief maar ook in kwalitatief opzicht (zoals hieronder in belangrijke kwestie nr. 3), wordt uitgelegd), veroudert de productie-infrastructuur (de drainagegalerij is onvoldoende onderhouden en verzandt), zijn sommige putten in het Ter Kamerenbos buiten dienst (7 van de 12 putten - probleem met de filters) en verslechtert bij andere de kwaliteit zodat een belangrijke behandeling (drinkbaar maken) noodzakelijk is voor de productie van drinkwater. Dit is een uitdaging die het Gewest vroeg of laat zal moeten oplossen. Om een strategie te kunnen ontwikkelen, moet eerst de hydrogeologische en hydrogeochemische kennis van diepe grondwateren worden uitgediept om ze voor drinkwaterdoeleinden te kunnen exploiteren. Anderzijds, en zoals hierboven vermeld, is het duidelijk dat de sensibiliseringsacties voor rationeel watergebruik en het gebruik van niet-drinkbaar water voor activiteiten waarvoor geen drinkwater nodig is, moeten worden voortgezet... 6 Dit zou 12% van het niet-geregistreerde volume bedragen. Dit volume omvat zowel echte lekken als niet-geregistreerd gebruik voor het schoonmaken van markten en wegen, brandbestrijding, openbare fonteinen, besproeiing, spoelen van het net,... PAGE 13 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

14 Optimalisering van het beheer van de saneringsnetwerken Een groter weerstandsvermogen van het grondgebied tegenover overstromingsrisico's vereist ook een efficiënter beheer van de bestaande saneringsinfrastructuur. Het rioleringssysteem heeft een grote wateropslagcapaciteit. Deze capaciteit is afkomstig van de stormbekkens (bufferopslag van het stedelijk afvalwater) maar ook van het volume van de leidingen zelf (riolering en collectoren). Aangezien de regens variabel zijn in tijd en ruimte, vooral in perioden van onweer, wordt de opslagcapaciteit van het saneringsnet zelden op hetzelfde moment en aan maximale capaciteit gebruikt in het gehele stroomgebied. De bestaande opslagcapaciteit zou dus intensiever kunnen worden gebruikt door dynamische en proactieve regulering van de waterstromen in de verschillende netten en monitoring en slimme sturing van de debieten. Telecontrolecentrum dat toezicht houdt op het dynamisch beheer van het saneringsnet in Bordeaux Foto: Michaël Antoine Dit dynamisch beheer van de opslagcapaciteit moet vooral tot doel hebben de watervolumes die bij de stormoverstorten in de natuur worden geloosd te verminderen (zie de uitdaging besproken in belangrijke kwestie nr.1), met name door de bestaande opslagcapaciteit vaker te benutten in een andere context dan de strijd tegen overstromingen. Stormoverstorten komen immers voor bij kleine regenbuien, terwijl de stormbekkens in die context niet worden gebruikt. Het doel zou zijn de watertoevoer de naar zuiveringsstations te spreiden om de biologische zuivering (de meest complete) zo goed mogelijk en over een langere periode te benutten. Het dynamisch beheer van het saneringsnet zou daarnaast een betere controle van de sedimenten in het net (leidingen en bufferopslag van stedelijk afvalwater) met zich meebrengen, een betere zuivering van het water dat in de natuur wordt geloosd en tegelijk het risico van overstromingen beperken. Er zijn echter doorgedreven voorbereidende studies nodig om dit dynamisch beheer van de netten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te organiseren. Tegelijk en om overstromingen tegen te gaan, moeten in de komende jaren twee stormbekkens worden gebouwd, waarvan de noodzaak al werd aangetoond (vallei van de Molenbeek en de Woluwe). PAGE 14 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

15 3. Kwaliteit van het grondwater: hoe kunnen we de acties versterken die ervoor zorgen dat het grondwaterlichaam van het Brusseliaanzand een goede kwantitatieve en kwalitatieve toestand bereikt? Bij het vorige WBP verklaarde de Europese Unie dat het grondwaterlichaam van het Brusseliaanzand in kwalitatief slechte (chemische) toestand was op het vlak van nitraten, pesticiden en tetrachloorethyleen. Het is het enige van de vijf grondwaterlichamen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met een slechte chemische toestand. Een aantal maatregelen in het huidige Waterbeheerplan voor de periode hadden tot doel de toestand van het grondwaterlichaam van het Brusseliaanzand en de aquatische (de Woluwe) en terrestrische (Natura 2000-gebieden) ecosystemen die rechtstreeks afhankelijk zijn van deze hulpbron te verbeteren. Het is duidelijk dat de maatregelen die tijdens dit tweede WBP werden genomen, niet zullen volstaan om tegen 2021 een goede chemische toestand van het waterlichaam te bereiken. Enerzijds omdat de reactietijd van het grondwater op de genomen maatregelen in het algemeen lang is en anderzijds omdat dit waterlichaam blootgesteld blijft aan diverse vormen van druk als gevolg van huidige of vroegere menselijke oppervlakteactiviteiten die tot migratie van verontreinigende stoffen naar het grondwater leiden. Inderdaad, er zijn helaas nog steeds directe en indirecte eenmalige en verspreide lozingen, met name van stedelijk afvalwater, die de nitraatkwaliteit van het grondwater, aantasten en waarvoor gerichte corrigerende maatregelen noodzakelijk zijn. Het herstel van het waterlichaam moet dus gebaseerd zijn op het optimaliseren van de opvang van afvalwater (stedelijk afvalwater). Deze optimalisering vereist het herstel van de delen van het rioleringsnetwerk die door VIVAQUA als verouderd werden beoordeeld, de uitbreiding van dit netwerk in de zones waar het technisch haalbaar en economisch rendabel is (of, indien dit niet mogelijk is, individuele zuivering verplichten), het versterken van de controle van de aansluitingen op het rioleringsnetwerk, het elimineren van indirecte lozingen van afvalwater via de bodem en de ondergrond of het elimineren van lozingsputten. Om de Europese doelstellingen te bereiken moet bij het herstel van het verouderde rioleringsnet, dat sterk afhankelijk is van een aantal verplichtingen (naleving van de coördinatie van de bouwplaatsen op de openbare weg, eisen inzake vergunningen en mobiliteit, veiligheidsmaatregelen om het risico van impact op nabijgelegen infrastructuren te beperken) ook rekening worden gehouden met de milieugevoeligheid van plaatsen zoals: 1) de beschermde gebieden (beschermde waterwinningsgebieden, Natura 2000-gebieden,...). 2) de meest kwetsbare gebieden, met name in de bodem van de valleien (van de Zenne en de Woluwe) waar de onverzadigde zone van de bodem en ondergrond dun is, zodat er een snelle migratie is naar het grondwater; 3) de dichtbevolkte gebieden; Aanleg van buizen voor het rioleringsnetwerk Foto: Carole Dauphin PAGE 15 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

16 Tegelijk is de ontwikkeling van het Regennetwerk dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest concreet vorm wil geven (zie belangrijke kwestie nr. 2) een vector voor de verbetering van de kwantiteit en de kwaliteit van de grondwaterlichamen.. Er moet ook voor worden gezorgd dat dit afvloeiingswater de kwaliteit van het ontvangende milieu niet aantast, of het nu gaat om oppervlaktewater, grondwater of afhankelijke terrestrische en aquatische ecosystemen. Om de kwaliteit van de grondwatervoorraad te beschermen moet dit regenwaterbeheerbeleid dus rekening houden met de fysisch-chemische kwaliteit van het geïnfiltreerde water en het vermogen van de bodem om dit water op natuurlijke wijze te zuiveren. Wanneer de omstandigheden en de waterkwaliteit het toelaten, moet de infiltratie van water in de ondergrond zo dicht mogelijk bij het valpunt worden bevorderd om te voorkomen dat het water wegvloeit op oppervlakken die de kwaliteit ervan kunnen veranderen. Daarom moeten er structuren voor het infiltreren of vasthouden van deze wateren (overstorten, geulen, goten,...) worden ontwikkeld en gedimensioneerd op basis bestaande goede praktijken inzake het ontwerp, de uitvoering en het beheer van dit soort structuren, waardoor de verontreiniging van het ontvangende milieu kan worden verminderd of zelfs vermeden. Dergelijke permeabele inrichtingen en installaties die de infiltratie ter plaatse bevorderen, vormen bovendien een hefboom voor de verbetering van de kwantitatieve toestand van het grondwater, die niet te verwaarlozen is gezien de demografische groei van ons Gewest, de sterke toename van de ondoorlatendheid van de laatste decennia en de gevolgen van de klimaatverandering die al voelbaar zijn (droogte in 2017 en 2018) (zie belangrijke kwestie nr.2). Om de problemen aan te pakken die in de relatie regenwater - grondwater - riolering zijn vastgesteld, moet de coördinatie tussen de verschillende betrokken wateractoren worden voortgezet en versterkt. Gezien de trage migratie van stoffen naar de ondergrond en de ondoeltreffendheid van herstelmaatregelen voor grondwaterverontreiniging, kan alleen oppervlaktepreventie op termijn het behoud of bereiken van een goede chemische toestand garanderen. Het is dus belangrijk de geldende wettelijke voorschriften 7 die tot doel hebben directe en indirecte lozingen van gevaarlijke stoffen te verbieden 8 en de infiltratie door de bodem en ondergrond van andere verontreinigende stoffen die naar het grondwater kunnen migreren, te verminderen, met bijzondere aandacht voor nitraten, pesticiden en tetrachloorethyleen, toe te passen en strikter te laten naleven. Dit geldt ook voor opkomende verontreinigende stoffen (met name hormoonontregelaars). Deze beperkingen zijn zinloos als ze niet gepaard gaan met gerichte controle om de naleving ervan te garanderen, met inbegrip van een verbod op het gebruik van pesticiden in gevoelige gebieden met een verhoogd risico, in overeenstemming met de ordonnantie van 20 juni Het gebruik van tetrachloorethyleen, waarvan hoge concentraties werden vastgesteld die de chemische toestand van het grondwaterlichaam van het Brusseliaan verslechteren, moet worden gereglementeerd, naar het voorbeeld van het verbod dat in Frankrijk is gepland voor Ten slotte moet het beleid van sanering van historisch verontreinigde bodems worden voortgezet. Het behoud van dit waterlichaam van het Brusseliaanzand is immers een belangrijke uitdaging. Jaarlijks wordt maar liefst 1,8 miljoen m³ water onttrokken voor de productie van drinkwater voor de Brusselaars. De Regering heeft bij besluit beschermingszones afgebakend rond de waterwinningen 10. Voor elk van de zones zijn er een hele reeks verbodsbepalingen of beperkingen op gebruik, handelingen en installaties die deze hulpbron kunnen schaden. Er bestaat dus een regelgevend kader om de bescherming ervan te waarborgen, maar het zou nuttig zijn om het te herevalueren in het licht van de doelstellingen die het wil nastreven: volstaan de maatregelen en zijn ze voldoende dwingend? Zijn de beschermingszones adequaat aangeduid? Wordt de naleving van deze beperkingen en verbodsbepalingen gecontroleerd? Een betere bescherming van de grondwatervoorraden is belangrijk om een eerlijke en aanvaardbare waterprijs te behouden, gelet op de diensten die worden verleend om het te leveren, waaronder de behandeling om het drinkbaar te maken (zie ook belangrijke kwestie nr. 5 hieronder). 7 Koninklijk Besluit van 19 juni 1989 betreffende de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging veroorzaakt door gevaarlijke, schadelijke of toxische stoffen voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest, B.S. 4 juli 1989 en besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 19 september 2002 houdende afbakening van een beschermingszone rondom grondwaterwinningen in het Ter Kamerenbos en onder de Lotharingendreef in het Zoniënwoud, B.S. 10 juni Stoffen vermeld in bijlage V van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 10 juni 2010 betreffende de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging en achteruitgang van de toestand, B.S. 17 juni Ordonnantie van 20 juni 2013 betreffende een pesticidegebruik dat verenigbaar is met de duurzame ontwikkeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, B. S. 21 juni Besluit van 19 september 2002, op. cit. PAGE 16 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

17 4. Hoe kunnen we zorgen voor een grotere betrokkenheid van de overheden (regionaal en gemeentelijk) en de burgers bij het Waterbeheerplan? Sinds twintig jaar voert het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een waterbeleid dat voldoet aan de eisen van de verschillende Europese richtlijnen in dit domein (behandeling van stedelijk afvalwater, levering van drinkwater van hoge kwaliteit, bestrijding van vervuilende stoffen,...). Dit beleid heeft een nieuwe impuls gekregen met de richtlijnen - kaderrichtlijn water' van 2000 en overstromingsrichtlijn van en roept een brede waaier van actoren (van overheden tot individuen) op om het uit te voeren (zie ook hoofdstuk 3 van dit document Lijst van de operatoren en actoren... ). De doeltreffendheid van dit ambitieuze en geïntegreerde beleid voor de watersector zal afhangen van het goede begrip, en de betrokkenheid van iedereen, maar ook van de steun aan en begeleiding van de verschillende overheidsinstanties en particulieren door de belangrijkste actoren. Om iedereen bewust te maken van de verschillende uitdagingen inzake water in het Brussels Gewest moeten de sensibiliserings-, onderwijs-, informatie-, opleidings- en ondersteuningsacties worden voortgezet en verbeterd. Zowel op het vlak van inhoud als van vorm en gebruikte middelen verdient de communicatie over de waterproblematiek meer aandacht om deze verschillende actoren erbij te betrekken. De vulgarisering van dit onderwerp, dat in veel opzichten technisch kan zijn (vooral als het gaat om een cruciaal thema zoals de kwaliteit van het oppervlaktewater en het grondwater), is een essentiële uitdaging, net als het gebruik van moderne en aangepaste communicatiemiddelen. De belangrijke rol die verschillende gewestelijke overheden spelen in de ruimtelijke ordening, zowel op regelgevend als op operationeel niveau, moet gebaseerd zijn op een beter besef van de uitdagingen van het waterbeheer. De 19 gemeenten beschikken over een onmiskenbare troef voor de implementatie van de gewestelijke beleidsprioriteiten: de nabijheid van het terrein. De positieve effecten van de door het Gewest geïnitieerde acties kunnen niettemin uitblijven als ze niet technisch worden begeleid, financieel worden ondersteund en als er geen verankering is in het beleid van de gemeenten. De maatregelen die de afgelopen jaren werden genomen om ervoor te zorgen dat de gemeenten zich aansluiten bij het project van een duurzaam en geïntegreerd waterbeleid (vergadering van de werkgroepen per stroomgebied, benoeming van een referentieadviseur water, projectoproep voor studies en werken voor een geïntegreerd regenwaterbeheer,..) moeten worden voortgezet. De uitdaging blijft om elke Brusselaar te blijven sensibiliseren en bewustmaken van het waterbeheer. De Brusselse Waterdagen die elk jaar in maart ter gelegenheid van de Wereldwaterdag op 22 maart worden georganiseerd, worden een onmisbaar evenement om deze kwesties in verband met water - globaal of specifiek voor een bepaalde situatie - aan te kaarten. Water is tegelijk een universeel en een transversaal thema en iedereen kan - op zijn niveau - bijdragen aan het behoud van deze hulpbron. Veldbezoek van inrichtingen van "Regenwater netwerk" en de Brusselse Waterdagen, twee manieren om het publiek bewust te maken van de waterproblematiek Foto s: Elise Beke Het Gewest moet bovendien anticiperen op de veranderingen inzake burgerparticipatie en bestuur. Bij het opstellen van het volgende Waterbeheerplan moeten er acties rond co-creatie en innovatieve burgerparticipatie worden overwogen. PAGE 17 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

18 5. Hoe kunnen we de kwaliteit en de prestaties van de watervoorziening en afvalwaterzuivering garanderen zonder al te hoge kosten? Water heeft, zoals bekend, geen prijs. Wat wel geld kost, zijn de verschillende diensten die de wateroperatoren bieden om de levering van drinkwater van hoge kwaliteit te garanderen en, wanneer het verbruikt is, het water op te vangen en te zuiveren voor het weer in de natuurlijke omgeving terechtkomt. Elke verbruiker moet dus de juiste prijs betalen voor deze diensten volgens de begrippen en beginselen van de reële kostprijs van het water en de terugwinning van kosten van waterdiensten 11. Sinds begin 2018 heeft Brugel een nieuwe opdracht gekregen naast haar opdracht als regulator van de gas- en elektriciteitsmarkt, namelijk die van onafhankelijk controleorgaan voor de waterprijs. Gezien haar beslissingsbevoegdheid inzake tarieven zal Brugel de wateroperatoren waarschijnlijk challengen om ze ertoe aan te zetten hun infrastructuren en installaties te optimaliseren, de best beschikbare technieken (BATNEEC 12 ) te gebruiken en ze tot onderzoek en innovatie aan te zetten Het doel is dat de inwoners van Brussel een eerlijke prijs betalen voor hun water. Kostenbeheersing vereist ook een versterking van de coördinatie tussen de wateroperatoren op het gebied van onderhouds- en uitbreidingsinvesteringen en de ontwikkeling van een geïntegreerd netbeheer. De meerjareninvesteringsplannen van de operatoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest moeten deze gezamenlijke visie weerspiegelen. Eveneens vanuit economisch oogpunt moet het Waterbeheerplan als doeltreffend beoordeelde maatregelen bevatten tegen een redelijke en zowel voor de gezinnen als de bedrijven en overheden aanvaardbare kostprijs. Ten slotte zal het Brussels Hoofdstedelijk Gewest moeten toezien op de correcte toepassing van het principe de vervuiler betaalt bij de implementatie van het toekomstige plan en meer rekening moeten houden met de milieukosten van de geprogrammeerde maatregelen, zonder de kosten voor de kwetsbare gezinnen te verhogen. 6. De internationale, interregionale en intraregionale coördinatie versterken en bestendigen In België is de bevoegdheid voor water geregionaliseerd. Zo beheert elk Gewest het thema op zijn grondgebied en beheert de Staat de Noordzee. Aangezien elke entiteit hetzelfde bevoegdheidsniveau heeft, zijn er enkele aanpassingen nodig om ervoor te zorgen dat België op het niveau van de Europese Unie en andere internationale instellingen één stem laat horen. 11 Artikel 9 van de kaderrichtlijn water 12 BATNEEC best available technique not entailing excessive cost, kan worden vertaald als in het gebruik van de beste beschikbare technieken die geen buitensporige kosten met zich meebrengen. PAGE 18 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

19 Binnen het CCIM (Coördinatiecomité Internationaal Milieubeleid) werd een stuurgroep Water opgericht met de drie Gewesten en de Federale overheid om de implementatie van de Kaderrichtlijn Water, de Overstromingsrichtlijn en de Richtlijn Mariene strategie te bespreken. Tegelijk werden er verschillende Internationale Commissies opgericht om België en de buurlanden in staat te stellen hun activiteiten in de verschillende stroomgebiedsdistricten te coördineren, meer bepaald dat van de Schelde, waarbinnen het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is gelegen (Internationale Scheldecommissie (ISC)), maar ook de Maas voor het vervoer van drinkwater uit dit stroomgebiedsdistrict (Internationale Maascommissie (IMC)). Op lokaal niveau werden er 5 GoW 13 (Schelde-Leie, Dender, Zenne, Dijle-Gette en Maasbekken) opgericht om de drie gewesten in staat te stellen hun inspanningen voor het beheer van de watervoorraden in elk transregionaal deelstroomgebied te coördineren: o Schelde-Leie, Dender en Dijle-Gette heeft betrekking op Wallonië en Vlaanderen; o Zenne heeft betrekking op Wallonië, Vlaanderen en Brussel; o Maasbekken heeft betrekking op Wallonië, Vlaanderen en Nederland. Het duurzaam beheer van de hulpbron water - zowel oppervlaktewater als grondwater - vereist een regionale en internationale grensoverschrijdende aanpak door middel van gecoördineerde maatregelen om de goede kwaliteit en kwantiteit ervan te bereiken en de potentiële gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken, zowel in termen van kwaliteit als van beschikbaarheid van de hulpbron. Ten slotte is het, naast een beter begrip en integratie van het waterbeheer in de andere gewestelijke beleidslijnen (zie belangrijke vraag nr. 4 hieronder), duidelijk dat het coördinatieplatform van de Brusselse wateroperatoren en -actoren zijn rol zal moeten blijven spelen zodat het waterbeleid op een coherente manier met de andere beleidslijnen en tussen de verschillende wateroperatoren wordt uitgevoerd, evenals in overleg met alle belanghebbenden, zowel publiek (gewestelijke of gemeentelijke) als privaat (bedrijven, particulieren,...) 7. Heeft water een voldoende belangrijke plaats in de leefomgeving van de Brusselaars? De laatste jaren zijn er veel inspanningen gedaan om water het statuut en de plaats te geven die het vroeger had in Brussel. Deze dimensie waterbeheer is in verschillende inrichtingen van de openbare ruimte opgenomen. Het herstel van het hydrografisch netwerk door het Gewest heeft niet alleen tot doel de waterhuishouding en de ecologische kwaliteit van de waterlopen te verbeteren, maar ook om hun zichtbaarheid in het stedelijk landschap te verbeteren. Elk jaar trekken de Brusselse Waterdagen meer en meer mensen aan die geïnteresseerd zijn in de problematiek van het water. De strategie van het Regennetwerk die met het tweede Beheerplan werd opgestart, begint langzaam maar zeker vruchten af te werpen. Maar is dat genoeg? Willen de Brusselaars meer water in hun stad? Wordt het weer openleggen van de Zenne als positief ervaren en vraagt U ernaar? Moeten er openluchtzwembaden worden toegestaan in sommige vijvers of het Kanaal? Moet vissen beter worden omkaderd om jongeren aan te trekken? Over al deze vragen kunt u uw mening geven. U kunt al uw opmerkingen schriftelijk bezorgen: ofwel via naar eau_water@environnement.brussels, ofwel per brief op het volgende adres: Leefmilieu Brussel Departement Water Site Tour & Taxis Havenlaan 86c/ Brussel. 13 GoW voor Grensoverschrijdend Wateroverleg op bekkenniveau. Overleg over het beheer van grensoverschrijdende waterlopen op de schaal van het stroomgebied. PAGE 19 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

20 Het Kanaal Charleroi-Brussel-Willebroek, een belangrijke waterweg in het Gewest Foto: Carole Dauphin PAGE 20 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

21 3. LIJST VAN DE GEWESTELIJKE OF GEMEENTELIJKE BESTUREN, VAN DE INTERCOMMUNALES OF ANDERE GEWESTELIJKE INSTELLINGEN VAN OPENBAAR NUT EN RECHTSPERSONEN DIE ACTIEF ZIJN IN HET BEHEER VAN DE WATERKRINGLOOP IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Artikel 51 2, 2 e lid van de Ordonnantie van 20 oktober 2006 (hierna, KOW) bepaalt: "[ ] De Regering stelt, binnen dezelfde termijn, de lijst vast van de gewestelijke of gemeentelijke besturen, van de intercommunales of andere gewestelijke instellingen van openbaar nut en rechtspersonen die actief zijn in het beheer van de waterkringloop in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die haar, op haar verzoek en binnen de door haar vastgestelde termijn, de informatie over hun bevoegdheden moeten verstrekken die relevant is voor de opstelling van het plan.. Deze lijst moet worden bijgewerkt met het oog op de herziening van het Waterbeheerplan, die vóór 22 december 2021 moet plaatsvinden. Er wordt voorgesteld om een beperkte lijst voor te leggen van de operatoren met een openbaredienstopdracht en een uitgebreide lijst van andere actoren die actief zijn in het waterbeheer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: De beperkte lijst bevat de operatoren die een openbaredienstopdracht inzake water uitoefenen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zoals gedefinieerd door artikel 17 van de KOW, onder de hoede van de bevoegde overheid: de Brusselse Hoofdstedelijke Regering. De uitgebreide lijst bevat de actoren, verschillend van de actoren uit de beperkte lijst, die actief zijn in de watersector en van wie de activiteit of expertise inzake beheer van de waterkringloop relevant wordt geacht voor de belangrijke kwesties van het Waterbeheerplan. Deze lijst bevat ook Leefmilieu Brussel voor de openbaredienstopdrachten die ze in het kader van het beheer van de waterkringloop uitoefent maar die niet werden toegewezen door het genoemde artikel 17 van de KOW. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geldt, zoals bepaald in artikel 2 van de KOW, "De kringloop van het water wordt op een globale en geïntegreerde wijze beheerd door de openbare sector in het kader van een duurzame ontwikkeling. De diensten van het water zijn van algemeen belang". 1 BEPERKTE LIJST VAN DE WATEROPERATOREN BEDOELD IN DE KOW Artikel 17, 1, van de KOW wijst de wateroperatoren aan voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en kent aan elke operator specifieke openbaredienstopdrachten toe. Deze aangewezen operatoren beschikken over rechten om de installaties die bestemd zijn voor de aan hen toevertrouwde opdrachten te gebruiken, te beheren en te exploiteren, krijgen exclusieve rechten en hebben de verplichting de betroffen bevolking te informeren over de gelopen risico s en over elke maatregel die genomen zou kunnen worden voor de bescherming van de gezondheid van de personen tegen de nadelige uitwerking van een verontreiniging van het water bestemd voor menselijke consumptie. 1.1 DE BEVOEGDE OVERHEID Artikel 5, 17 van de KOW bepaalt dat de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de bevoegde overheid is om de aangewezen maatregelen te treffen voor de toepassing van de regels voorzien door richtlijn 2000/60/EG. Artikel 16 van de KOW voegt hieraan toe: de Regering neemt deel aan de internationale coördinatie die nodig is voor uitvoering van de verplichtingen die voortvloeien uit de Richtlijn. Ze coördineert het waterbeleid in het deel PAGE 21 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

22 van het internationaal stroomgebiedsdistrict van de Schelde dat gelegen is op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest DE WATEROPERATOREN De door de KOW aangewezen wateroperatoren zijn: VIVAQUA Sinds januari 2018 zijn VIVAQUA en HYDROBRU gefuseerd en vormen ze één operator die verantwoordelijk is voor zowel de drinkwatervoorziening als de riolering. Krachtens de ordonnantie 14 is de intercommunale operator belast met de volgende opdrachten: de controle op de conformiteit van het water van de Brusselse waterwinningen die bestemd zijn voor de bevoorrading van het openbare distributienet; de productie, behandeling, opslag en het transport van voor menselijke consumptie bestemd drinkwater, op voorwaarde dat het door een openbaar distributienet wordt of zal worden geleverd; de distributie van het water dat is bestemd voor menselijke consumptie; de aanleg, de exploitatie en het beheer van de infrastructuur voor de afvoer en buffering van stedelijk afvalwater die haar door de gemeenten is toevertrouwd of die door VIVAQUA werd ontwikkeld in toepassing van het Waterbeheerplan, met inbegrip van de eventuele nuttige toepassing van dit water. DE BRUSSELSE MAATSCHAPPIJ VOOR WATERBEHEER (BMWB) De ordonnantie (artikel 19, 1 KOW) heeft de Regering gemachtigd om de Brusselse Maatschappij voor Waterbeheer, afgekort als BMWB, op te richten, een publiekrechtelijke naamloze vennootschap die beschikt over rechten om de installaties die bestemd zijn voor de aan haar toevertrouwde opdrachten te gebruiken, te beheren en te exploiteren (artikelen 17, 18, 20 en 21 KOW). Deze opdrachten zijn: Het concept, de opzet en het exploitatiebeheer van infrastructuren voor de opvang van afvalwater verschillend van die beheerd door VIVAQUA; Het concept, de opzet en het exploitatiebeheer van infrastructuren voor het zuiveren van afvalwater; Het concept, de opzet en het exploitatiebeheer van infrastructuren voor het reguleren van stromen afvalwater en de bestrijding van overstromingen. 14 De verdeling van de opdrachten vermeld in dit document is gebaseerd op het ontwerp van ordonnantie tot wijziging van de ordonnantie van oktober 2006 tot opstelling van een kader voor het waterbeleid om deze ordonnantie voor de komende jaren te optimaliseren. De verdeling van deze opdrachten was op het ogenblik van het opstellen van dit document dus voorlopig aangezien dit ontwerp van ordonnantie nog niet in het Parlement werd besproken en gestemd. PAGE 22 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

23 Uiteindelijk heeft de BMWB tot doel: de openbare sanering van het stedelijk afvalwater te verzekeren; opdrachten uit te voeren die de Regering binnen de watersector toewijst en inzonderheid die welke omschreven zijn in de statuten; studies uit te voeren om de haar toegewezen doelstellingen te behalen; te streven naar transparantie en de opname in de waterprijs van de verschillende kosten verbonden aan de sanering van het stedelijk afvalwater; in het algemeen, alle operaties uit te voeren bij middel van alle juridische middelen, om haar statutair doel te bereiken. De BMWB staat bovendien in voor het ontwerp, de aanleg en de uitbating van een meetnetwerk voor meer bepaald het debiet van de waterlopen en de collectoren alsook van de regenmeting: Ten slotte brengt de BMWB elk jaar, binnen de twee maanden die volgen op haar statutaire algemene vergadering, verslag uit aan de Regering over de uitvoering van haar openbaredienstverplichtingen (art 30 KOW). Dit verslag moet met name voldoende informatie bevatten zodat het Gewest de reële kostprijs van de diensten verbonden aan het verbruik van water kan bepalen. LEEFMILIEU BRUSSEL Leefmilieu Brussel is de beheersautoriteit voor de meeste niet-bevaarbare waterlopen van het Gewest. De instelling van openbaar nut beheert ook een veertigtal vijvers verspreid over het gehele grondgebied. Leefmilieu Brussel is ook de overheid die milieuvergunningen verleent voor grondwateronttrekking (pompproeven, tijdelijke grondwateronttrekking, permanente onttrekking, geothermische systemen met open kring). Leefmilieu Brussel voert monitoringprogramma's uit voor zowel oppervlakte- als grondwater in overeenstemming met artikel 37 van de KOW. Leefmilieu Brussel is krachtens artikel 43 KOW ook verantwoordelijk voor de uitwerking van het maatregelenprogramma en krachtens artikel 42 KOW voor de intergewestelijke coördinatie en de internationale coördinatie van alle maatregelenprogramma s voor het internationaal stroomgebiedsdistrict van de Schelde in overleg met de Regering. Leefmilieu Brussel heeft ook als opdracht de investeringsplannen van de wateroperatoren te analyseren met name met betrekking tot de milieudoelstellingen bepaald door het Waterbeheerplan en de Europese verplichtingen in het domein van het water. (art. 39/5 KOW). PAGE 23 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

24 2 UITGEBREIDE LIJST 2.1. ADMINISTRATIES EN INSTELLINGEN VAN OPENBAAR NUT DIE DIRECT OF INCIDENTEEL ACTIEF ZIJN IN DE WATERSECTOR GEWESTELIJK NIVEAU Leefmilieu Brussel De andere taken van Leefmilieu Brussel in het domein van het waterbeheer zijn: bevordering van het algemeen waterbeleid en uitvoering van de Kaderordonnantie Water; monitoring en valorisatie van de grondwaterlagen; realisatie van de landschappelijke aspecten van het blauwe netwerk; afgifte van milieuvergunningen; controle van de milieuvergunningen (waterverontreiniging en controle van de lozingen); administratief beheer van zwembadsubsidies en subsidies aan verenigingen die actief zijn in verband met water; het uitvoeren van de Europese reporting krachtens de richtlijnen 2000/60, 2006/118, 2007/60, 2008/105. De Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft Leefmilieu Brussel een aantal van de bovenvermelde taken toevertrouwd met het besluit van 26 april 2007, genomen overeenkomstig artikel 68 van de KOW Brugel Sinds de inwerkingtreding van de ordonnantie van 15 december 2017 tot wijziging van diverse ordonnanties in het kader van de invoering van een onafhankelijk toezichthoudend orgaan voor de waterprijs is Brugel, naast Brusselse regulator voor de gas- en elektriciteitsmarkt, een belangrijke speler in de watersector geworden. Brugel is inderdaad sinds 2018 het onafhankelijk controleorgaan voor de waterprijs, belast met het opstellen van de tariefmethodologieën en het beslissen over de aanvragen voor tariefwijzigingen die de wateroperatoren haar zouden voorleggen (art. 64/1 KOW). Ze is ook belast met een opdracht inzake het verlenen van advies en expertise aan de overheden inzake de organisatie en de werking van de gewestelijke watersector. Vanaf 2020 moet ze een Brusselse waterbemiddelingsdienst oprichten, die bevoegd is voor de verdeling van de vragen en klachten betreffende de werking van de watersector, voor de behandeling van elk geschil tussen een gebruiker en een wateroperator Haven van Brussel De Haven van Brussel, een instelling van openbaar nut, is de beheerder van het kanaal en de haven die overstortwater ontvangen van het afvalwaterverzamelnet en de Zenne. De Haven van Brussel neemt in het kader hiervan deel aan het waarschuwingsnetwerk voor vervuiling dat werd uitgebouwd in het Scheldebekken InnovIRIS InnovIRIS, het vroegere Instituut ter bevordering van het Wetenschappelijk Onderzoek en de Innovatie van Brussel (IWOIB), steunt onderzoeksprojecten inzake milieu, water en stedelijke veerkracht. PAGE 24 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

25 Brussel Stedenbouw en Erfgoed De Administratie belast met Ruimtelijke Ordening en Erfgoed is verantwoordelijk voor de aflevering van bepaalde stedenbouwkundige vergunningen en de bescherming van geklasseerde sites. Urban Brussels wil de territoriale ontwikkeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ondersteunen op een duurzame, evenwichtige en samenhangende manier Perspective Brussels Dit gewestelijk expertisecentrum, officieel bekend onder de benaming Brussels Planbureau, is de initiatiefnemer van de ontwikkelingsstrategie voor het Brussels grondgebied. Door zijn kennis van het grondgebied en zijn uitdagingen is het een belangrijke speler in de ontwikkeling van nieuwe stadsprojecten in de strategische polen, die in veel gevallen een luik in verband met het waterbeheer bevatten Maatschappij voor Stedelijke Inrichting De Maatschappij voor Stedelijke Inrichting (MSI) is de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor de operationele uitvoering van de ruimtelijke ordening in de strategische gebieden die de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft bepaald. De MSI werkt samen met Perspective Brussels. De MSI vervult daar een operationele functie om de concrete ontwikkeling van deze gebieden te garanderen door in samenwerking met private en publieke partners projecten op te zetten. De MSI coördineert de publieke en private partners en realiseert de aspecten die niet onder de specifieke bevoegdheid vallen van andere overheidsinstanties (zoals het bouwrijp maken van sites of het uitvoeren van voorbereidende onderzoeken..). In bepaalde gevallen neemt de MSI deze taak op door de vastgoedregie te voeren over terreinen en/of gebouwen in deze prioritaire gewestelijke territoriale ontwikkelingspolen. Zo is de MSI eigenaar van meer dan 70 hectare op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Brussel Mobiliteit Brussel Mobiliteit definieert mobiliteitsstrategieën, ontwikkelt projecten voor de ontwikkeling, vernieuwing en het onderhoud van openbare ruimten en gewestwegen, met inbegrip van de riolering en aquaducten van deze wegen Brussel Plaatselijke Besturen Het Bestuur Plaatselijke Besturen is verantwoordelijk voor het toezicht op de 19 gemeenten die een rol te spelen hebben in het waterbeheer, met name door de ontwikkeling van hun grondgebied en het afleveren van stedenbouwkundige vergunningen in overeenstemming met het aanbevolen beleid voor het beheer van het regenwater. (zie hieronder, punt 2.1.2) PAGE 25 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

26 CityDev CityDev, voorheen de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (GOMB), beheert meerdere stormbekkens in de industrieterreinen die ze inricht en beheert MIVB - Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel De MIVB is verantwoordelijk voor haar eigen infrastructuur voor waterbeheer: stormbekkens, oppomping van bemalingswater, DBDMH en Brandweer van Brussel Hun samenwerking is noodzakelijk bij het beheer van crisissen in verband met overstromingen. Ze worden geraadpleegd bij de actualisering van het Overstromingsrisicobeheerplan BELIRIS Beliris is een samenwerking tussen de federale staat en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met als missie de uitstraling van Brussel als hoofdstad en internationale stad te verbeteren. Beliris voert dagelijks bouw-, renovatie- en restauratieprojecten uit in diverse domeinen: mobiliteit, sociale woningen, groene ruimten, herwaardering van de wijken, cultuur, erfgoed GEMEENTELIJK NIVEAU De 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben allemaal het beheer van hun rioleringsnet toevertrouwd aan VIVAQUA. Op het gebied van het waterbeheer behouden ze echter de rol van beheerder van bepaalde nietbevaarbare waterlopen (van gemeentelijk belang) en door het afleveren van stedenbouwkundige en verkavelingsvergunningen kunnen de gemeentelijke diensten een positieve invloed uitoefenen op het waterbeheer in termen van sanering, rationeel watergebruik en strijd tegen overstromingen, in overeenstemming met de regels die zijn vastgelegd in de gewestelijke stedenbouwkundige verordening. Daarnaast werd de gemeenten gevraagd een "wateradviseur" (referentiepersoon) en een plaatsvervanger aan te stellen. Deze referentiepersonen maken het mogelijk om een bevoorrechte samenwerking tussen het Gewest en de gemeenten tot stand te brengen om het duurzaam waterbeheer in het Brussels Gewest te verbeteren. De vereniging van de Stad en de Gemeenten van Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brulocalis, waakt ook over de belangen van de lokale overheden en speelt een adviserende en ondersteunende rol, met name op het gebied van ruimtelijke ordening en milieu. PAGE 26 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

27 INTERCOMMUNAAL NIVEAU BruLABO - Intercommunaal Laboratorium voor Scheikunde en Bacteriologie BRULABO (vroeger ILSB) voert de wateranalyses uit en staat meer bepaald in voor de controle van het water van de openbare zwembaden NIVEAU VAN HET INTERNATIONAAL STROOMGEBIEDSDISTRICT : DE INTERNATIONALE SCHELDECOMMISSIE (ISC) Het doel van de Internationale Scheldecommissie (ISC) is de samenwerking te versterken tussen de oeverstaten en gewesten van de Schelde om een duurzaam en integraal waterbeheer van het internationaal stroomgebiedsdistrict van de Schelde te bereiken. Ze heeft met name tot taak: ervoor te zorgen dat de oeverstaten en gewesten de uitvoering van hun verplichtingen van de Kaderrichtlijn Water onderling en multilateraal kunnen afstemmen; adviezen en aanbevelingen te geven aan de Partijen inzake preventie, bescherming en waarschuwing bij hoogwater, bij calamiteuze verontreinigingen en gericht op het verzachten van de effecten bij droogte; een actieprogramma op te stellen; de uitwisseling van informatie en van inzichten over het waterbeleid te versterken; het wetenschappelijk onderzoek aan te moedigen en samen te werken met andere internationale organisaties DE ANDERE RECHTSPERSONEN DIE ACTIEF ZIJN IN DE WATERSECTOR INDUSTRIEEL CONSORTIUM Aquiris Het privéconsortium AQUIRIS is de beheerder die is belast met het beheer van het zuiveringsstation Noord voor rekening van de BMWB. Het gaat om een BOOT-contract (build, own, operate, transfer) afgesloten in 2007 voor een periode van 20 jaar VERENIGINGEN VAN OVERHEIDS- EN PRIVÉBEDRIJVEN DIE ACTIEF ZIJN IN DE UITWISSELING VAN INFORMATIE IN DE WATERSECTOR Aquabru: Vereniging voor Brussels water PAGE 27 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

28 Belgische Federatie voor de Watersector MILIEUVERENIGINGEN EN VERENIGINGEN ACTIEF IN DE WATERSECTOR Grenzeloze Schelde: Coördinatie Zenne: Staten generaal van het water in Brussel (EGEB): Inter-Environnement Bruxelles: Groen en Blauw Huis: GoodPlanet Belgium : Les fous de la Senne : Brussel Natuur vzw: CCN Vogelzang CBN: users.edpnet.be/ccnvogelzangcbn/ Milieu Commissie Brussel en Omgeving (CEBE vzw): Milieucommissie voor Brussel-West (CEBO) asbl Association pour la Sauvegarde de l Environnement et la Promotion du Réseau écologique (ASEPRé) Cercle des Guides-Nature du Brabant (CNB) : Groupe One : Réseau idée : Réseau d'information en éducation à l'environnement : ONDERZOEKERS IN DE WATERSECTOR Service d Ecologie des Systèmes Aquatiques (ESA) de l ULB ; VUB : Department of Hydrology : ECAM CERIA Brusseau UCLouvain Loci (site de Saint-Gilles): Faculté d'architecture, d'ingénierie architecturale, d'urbanisme VRIJETIJDSACTIVITEITEN IN VERBAND MET WATER Vissen Amicale des pêcheurs du Brabant Brufipêche Société centrale pour la protection de la pêche fluviale (SCPPF) Watersporten De Brussels Royal Yacht Club (BRYC), sportvereniging, heeft een zeil- en roeischool, Kanoën op de Mellaertsvijvers Pool is Cool : Promotie van openluchtzwembaden in Brussel Cercle des régates de Bruxelles (zeilen) Royal Sport Nautique de Bruxelles (roeien) Sport Nautique Universitaire de Bruxelles (roeien) Adeps (zeilen) Scouts marins (zeilen, roeien) Belgian Outdoor Scouting PAGE 28 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

29 Zeilboten op het Kanaal Foto: Xavier Claes Toerisme op het Kanaal La Fonderie : excursie op het Kanaal Brussels by Water : boottocht in de haven. PAGE 29 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN

30 Foto s : Brussels by water (boven) et Xavier Claes (beneden) Foto voorpagina: Carole Dauphin Wettelijk depot: D/2019/5762/03 Verantwoordelijke uitgevers: F. Fontaine & B. Dewulf Leefmilieu Brussel, Havenlaan 86c, 1000 Brussel PAGE 30 SUR 30 VOORBEREIDEND DOCUMENT VOOR HET WATERBEHEERPLAN