13. TOEPASSING VAN DE KADERRICHTLIJN WATER"

Transcriptie

1 13. TOEPASSING VAN DE KADERRICHTLIJN WATER" 1.Algemene voorstelling van de kaderrichtlijn water.1.1.algemene doelstelling Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad of de Kaderrichtlijn water (KRW) stelt een kader vast met de belangrijkste doelstellingen, beginselen, definities en basismaatregelen voor de invoering van een gemeenschappelijk beleid op het vlak van het water. Deze richtlijn voldoet aan de nood om, op communautair niveau, een globalere en geïntegreerde benadering te ontwikkelen van dit beleid dat, tot dan toe, gefragmenteerd leek wat zowel doelstellingen als middelen betreft. Het doel van de KRW is alle wateren te beschermen (binnenlandse oppervlaktewateren, overgangswateren, kustwateren en grondwateren) met het oog op de preventie en de vermindering van hun verontreiniging, de bevordering van het duurzame gebruik ervan, de bescherming van hun milieu, de verbetering van de staat van de aquatische ecosystemen en de verlichting van de gevolgen van overstromingen en droogte. De specifieke acties die vereist zijn om deze doelstellingen te bereiken, blijven de verantwoordelijkheid van de bevoegde overheden van de lidstaten..1.2.de benadering per stroomgebieddistrict Het belangrijkste element van deze richtlijn is de verplichting die wordt opgelegd aan de lidstaten om een gecoördineerd en geïntegreerd beheer in te voeren op het niveau van de stroomgebieddistricten. Deze komen overeen met een gebied van land en zee, gevormd door een of meer aan elkaar grenzende stroomgebieden met de bijbehorende grond- en kustwateren. Het stroomgebied (of hydrografisch bekken) wordt gedefinieerd als een gebied waarvan al het over het oppervlak lopende water via een reeks stromen, rivieren en eventueel meren door één riviermond, estuarium of delta in zee stroomt. Met andere woorden, de acties voor planning en beheer van de watervoorraden moeten worden gevoerd op basis van fysieke en hydrologische limieten, en niet op basis van politieke of administratieve grenzen. Deze logica staat dus lijnrecht op het beheer per agglomeratie dat tot in de jaren 90 kenmerkend was voor de richtlijnen. De richtlijn moet het beheer van een stroomgebied mogelijk maken van de bron tot de monding, wat inhoudt dat alle betrokken actoren (overheden, ondernemingen, landbouwers, toeristische sector, ) een gemeenschappelijke visie aannemen over de manier waarop deze watervoorraden worden beheerd en beschermd..1.3.kwaliteit van het water Oppervlaktewater Door de opstelling en de toepassing van het beheersplan van de stroomgebieden wil de richtlijn ten laatste tegen 2015 doelstellingen halen over een goede toestand van het oppervlaktewater (toestand bereikt door een oppervlaktewaterlichaam wanneer de ecologische of de chemische toestand ervan kunnen worden beschouwd als ten minste goed, en dit op basis van gedetailleerde criteria die zijn opgenomen in de bijlage bij de richtlijn) Ecologische bescherming De ecologische bescherming is van toepassing op alle oppervlaktewateren. De ecologische toestand wordt gemeten met behulp van een groot aantal elementen die verband houden met de kwaliteit van de biologische populatie (vissen, ongewervelden, waterflora, enz.), evenals met de hydromorfologische en fysischchemische kenmerken van de rivieren. De ecologische toestand (zeer goed, goed, middelmatig) wordt gedefinieerd in bijlage V van de KRW. De verschillende categorieën van ecologische toestand drukken het verschil uit tussen een bepaald water en de oorspronkelijke en natuurlijke toestand ervan, m.a.w. zonder belasting door menselijke activiteiten Chemische bescherming Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 1 / 7

2 Een goede chemische toestand wordt vastgesteld in termen van conformiteit met de kwaliteitsstandaards die op Europees niveau werden vastgesteld voor chemische stoffen. De KRW voorziet het aannemen van specifieke maatregelen tegen waterverontreiniging door bepaalde verontreinigende stoffen of groepen van verontreinigende stoffen die een aanzienlijk risico inhouden voor of via het watermilieu, met name risico s waaraan de voor drinkwaterwinningen gebruikte wateren zijn blootgesteld. Deze maatregelen beogen een geleidelijke vermindering en, voor prioritaire stoffen die zijn gedefinieerd in de richtlijn (bijlage X) een stopzetting of afschaffing van lozingen, uitstoot en verlies binnen een termijn van 20 jaar vanaf het aannemen van deze maatregelen op communautair niveau. Het uiteindelijke doel is dat de concentraties in het mariene milieu ongeveer overeenkomen met de basiswaarden voor de stoffen die aanwezig zijn in de natuur, en bijna nul zijn voor de door de mens geproduceerde synthetische stoffen. Deze maatregelen voor bestrijding van de waterverontreiniging werden aangenomen op basis van door de Commissie gedane voorstellen. Met het oog op de goedkeuring van deze maatregelen werd een lijst van prioritaire stoffen aangelegd met daarin de gevaarlijke prioritaire stoffen volgens een mechanisme dat in detail wordt beschreven in de richtlijn, en rekening houdend met de risico s die verband houden met de stoffen (COMMPS-procedure Combined monitoring-based and modelling based priority setting of procedure voor het vaststellen van prioriteiten die voorziet in zowel bewaking van het water in de lidstaten als modelvorming). Beschikking 2455/2001/EG geeft een indeling volgens prioriteit van de stoffen waarvoor kwaliteitsnormen en uitstootreductienormen zullen worden vastgelegd op communautair niveau. Ze vormt een aanvulling bij de kaderrichtlijn over water waarvan ze bijlage X vormt. Deze lijst van prioritaire stoffen vervangt de lijst van stoffen in de mededeling van de Commissie van 22 juni 1982 betreffende de gevaarlijke stoffen die dienen te worden opgenomen in lijst I van richtlijn 76/464/EEG. Een lijst van 33 prioritaire stoffen of groepen van prioritaire stoffen werd opgesteld, met daarop antraceen, benzeen, cadmium en de verbindingen ervan, tributyltin of naftaleen. De Europese Commissie zal binnenkort een voorstel van dochterrichtlijn indienen dat kwaliteitsnormen omvat voor alle 33 stoffen. Deze lijst zal opnieuw worden bestudeerd en aangepast door de Europese Commissie ten laatste vier jaar na het van kracht worden van de kaderrichtlijn over water, en vervolgens ten minste om de vier jaar. De Europese Commissie bereidt milieukwaliteitsnormen voor die een goede chemische toestand definiëren en die van toepassing zullen zijn op de concentraties van prioritaire stoffen in het water, in de sedimenten of in de flora en fauna. Tegelijkertijd zullen maatregelen voor controle van de lozingen worden bestudeerd. Deze procedure is erop gericht een minimale chemische kwaliteit te garanderen van alle wateren in de verschillende lidstaten, in het bijzonder voor de erg giftige stoffen Andere gebruiken De andere toepassingen van water (drinkwater, zwemwater, bescherming van specifieke habitats) die bescherming vereisen, zijn van toepassing op beperkte zones, wat inhoudt dat specifieke beschermingszones worden aangeduid waarbinnen hogere milieudoelstellingen worden gehanteerd. Met betrekking tot de toepassingen die een ongunstige invloed hebben op de toestand van het water, maar die noodzakelijk zijn (bescherming tegen overstromingen, drinkwaterbevoorrading, ), zijn afwijkingen voorzien, op voorwaarde dat de juiste maatregelen worden getroffen om de negatieve gevolgen te verminderen Grondwater Chemische toestand De KRW stelt in het algemeen dat het grondwater helemaal niet verontreinigd zou mogen zijn. Dit betekent dat elke rechtstreekse lozing in het grondwater verboden is, en dat de bewaking van het grondwater verplicht is teneinde wijzigingen van de chemische samenstelling op te sporen en de juiste maatregelen te kunnen treffen in het geval een verontreiniging van antropische aard wordt vastgesteld (indirecte lozingen, ). De bestaande Europese kwaliteitsnormen voor watervoerende grondlagen (nitraten, pesticiden) blijven van toepassing Kwantitatieve toestand Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 2 / 7

3 Samengevat beperkt de KRW de wateronttrekking uit watervoerende lagen tot een volume dat overeenkomt met de jaarlijkse aanvulling van de laag waaraan de waterhoeveelheden worden onttrokken die nodig zijn voor de ervan afhankelijke ecosystemen (waterlopen, vochtige gebieden, )..1.4.Actualisering van de wetgeving De KRW verstrekt een kader dat het mogelijk maakt de communautaire wetgeving betreffende het water te rationaliseren. Zo zal een aantal richtlijnen worden vervangen. Zeven jaar na het van kracht worden van de richtlijn ( ), wordt de volgende wetgeving opgeheven: Richtlijn 75/440/EEG van de Raad, van 16 juni 1975, over de kwaliteit van oppervlaktewater dat bestemd is voor de productie van drinkwater in de lidstaten Beschikking 77/795/EEG van de Raad, van 12 december 1977, tot instelling van een gemeenschappelijke procedure voor de uitwisseling van informatie over de kwaliteit van zoet oppervlaktewater in de Gemeenschap Richtlijn 79/869/EEG van de Raad van 9 oktober 1979 inzake de meetmethodes en de frequentie van de bemonstering en de analyse van het oppervlaktewater dat is bestemd voor productie van drinkwater in de lidstaten Dertien jaar na het van kracht worden van de richtlijn wordt de volgende wetgeving opgeheven: Richtlijn 78/659/EEG van de Raad van 18 juli 1978 betreffende de kwaliteit van het zoet water dat bescherming of verbetering behoeft teneinde geschikt te zijn voor het leven van vissen Richtlijn 79/923/EEG van de Raad van 30 oktober 1979 inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater Richtlijn 80/68/EEG van de Raad van 17 december 1979 betreffende de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging veroorzaakt door de lozing van bepaalde gevaarlijke stoffen Richtlijn 76/464/EEG van de Raad van 4 mei 1976 betreffende de verontreiniging veroorzaakt door bepaalde gevaarlijke stoffen die in het aquatisch milieu van de Gemeenschap worden geloosd (met uitzondering van artikel 6 betreffende lijst I van gevaarlijke stoffen dat wordt opgeheven op de datum van vankrachtwording van deze richtlijn)..1.5.participatie van de betrokken actoren De informatie, de raadpleging en de participatie van het publiek en van de betrokken actoren op schaal van een stroomgebied, vormen een van de sleutelelementen van de richtlijn. Twee belangrijke redenen motiveren deze participatie. De eerste is dat de vaststelling van de maatregelen die het meest geschikt zijn om de doelstellingen van de KRW te bereiken op het niveau van een stroomgebied, inhoudt dat een evenwicht moet worden gevonden tussen de behoeften van verschillende sociaal-economische groepen. De economische analyse betreffende het watergebruik die wordt opgelegd door de KRW is erop gericht deze beslissingen te rationaliseren, maar het is essentieel dat het proces kan worden beoordeeld door de betrokken groepen. Een brede publieke participatie moet bovendien leiden tot een optimale toepassing van de richtlijn in termen van doelstellingen en middelen. De KRW legt de uitvoering op van informatie- en raadplegingsprocessen bij de opstelling van de beheersplannen voor de stroomgebieden: de ontwerpplannen en de basisdocumenten die hierop betrekking hebben, moeten toegankelijk zijn. Bovendien moet om de twee jaar een conferentie worden georganiseerd zodat standpunten en ervaringen kunnen worden uitgewisseld..1.6.watertarifering Water vormt een hulpbron waarnaar de vraag in stijgende lijn blijft gaan. Om te voldoen aan deze bekommernis betreffende het behoud op lange termijn van een afdoende waterbevoorrading, verplicht de KRW de lidstaten ertoe rekening te houden met het principe van recuperatie van de kosten van de diensten die verband houden met het gebruik van water (principe de vervuiler betaalt ). Deze kosten omvatten niet alleen de kosten van de winning, behandeling, distributie en zuivering, maar ook de kosten voor het leefmilieu en de voorraden (verontreiniging enz.). Dit tariefbeleid moet de consumenten ertoe aanzetten de hulpbronnen efficiënt te gebruiken en moet garanderen dat de verschillende economische sectoren Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 3 / 7

4 bijdragen tot de recuperatie van de kosten van de waterdiensten. Afwijkingen zijn echter mogelijk om rekening te houden met de sociale, ecologische en economische effecten van de hantering van de werkelijke kostprijs en met de geografische en klimatologische omstandigheden van de betrokken regio( s)..1.7.belangrijkste termijnen In de praktijk omvat de KRW de volgende belangrijke elementen en termijnen: eind 2003: omzetting van de richtlijn (art. 23) die met name de stroomgebieddistricten identificeert (gebied gevormd door een of meer aan elkaar grenzende stroomgebieden met de bijbehorende gronden kustwateren, dat als voornaamste eenheid voor stroomgebiedbeheer is omschreven) en die een bevoegde overheid aanduidt voor elk ervan (art. 3); eind 2004: kenmerking van het stroomgebied: analyse van de gevolgen van menselijke activiteiten voor de wateren en economische analyse van het gebruik van de wateren, opstelling van een register van de gebieden die een speciale bescherming vereisen (art. 5); eind 2006: operationaliteit van de controleprogramma s die de basis vormen van het waterbeheer (art. 8) ; eind 2006: raadpleging van het publiek over de elementen van de stroomgebiedbeheersplannen (art. 14); eind 2009: opstelling van een beheersplan en een maatregelenprogramma voor elk stroomgebieddistrict (art. 13 en 11); eind 2010: uitvoering van een waterprijsbeleid dat steunt op het principe van de werkelijke kosten (art. 9); eind 2012: volledige operationaliteit van de maatregelenprogramma s die deel uitmaken van de beheersplannen (art. 11), rapport over de uitvoering van de richtlijn door de Commissie (art. 18); eind 2015: bereiken van de milieudoelstellingen (art. 4). 2.Uitvoering van de KRW in het BHG.2.1.Beheer volgens stroomgebieddistrict De Internationale Scheldecommissie Doordat het Brusselse grondgebied zo klein is, is de kwaliteit van de wateren in het gewest gedeeltelijk afhankelijk van het beleid dat in de omringende gewesten wordt gevoerd. De aansluiting bij het waterbeheersbeleid dat wordt gevoerd op schaal van het stroomgebied, zoals aanbevolen in de KRW, vormt een absolute noodzaak. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hoort bij het stroomgebied van de Schelde. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 4 / 7

5 Kaart 13.1: De bevoegde overheden van het internationale stroomgebied van de Schelde Bron: Scaldit-rapport In 1994 hebben de regeringen van Frankrijk, van het Waals Gewest, van het Brussels Gewest, van het Vlaams Gewest en van Nederland het Verdrag van Charleville-Mézières over de bescherming van de Schelde ondertekend. Dit verdrag voerde een samenwerking in tussen de landen en gewesten in het stroomgebied en richtte de Internationale Commissie voor de bescherming van de Schelde op (ICBS). Het aannemen van de KRW verplicht tot het aannemen van dit verdrag, evenals tot een herbestudering van de taak van de ICBS. Daarom werd een nieuw Scheldeverdrag ondertekend in Gent op 3 december De ICBS werd omgedoopt tot Internationale Scheldecommissie (ISC) en verenigt 6 landen en gewesten (federaal België, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Vlaams Gewest, Waals Gewest, Frankrijk, Nederland). Het actiegebied van de ISC werd uitgebreid tot de oppervlaktewateren, de grondwateren en de kustwateren van het hele stroomgebied, en is niet langer beperkt tot de hoofdwaterloop. De taken van de commissie werden bovendien uitgebreid tot overleg over de preventie van overstromingen en droogte. Door dit verdrag stellen de betrokken partijen zich tot doel een duurzaam en geïntegreerd waterbeleid te voeren voor het stroomgebieddistrict van de Schelde waarvan de definitieve afbakening is opgenomen in het verdrag -, rekening houdend met, in het bijzonder, de multifunctionaliteit van de wateren ervan. Volgens dit akkoord verbinden de betrokken partijen zich ertoe nauwer samen te werken met het doel: de uitvoering van de door de KRW gedefinieerde eisen op elkaar af te stemmen om de milieudoelstellingen ervan te bereiken op het vlak van met name: de analyse van de kenmerken van het stroomgebieddistrict, de studie van de effecten van de menselijke activiteit op de staat van de oppervlakte- en grondwateren van het stroomgebieddistrict, de economische analyse van het watergebruik, de bewakings- en de maatregelenprogramma s; een enkel beheersplan op te stellen voor het hele stroomgebieddistrict overeenkomstig de KRW; te overleggen en vervolgens de maatregelen op elkaar af te stemmen voor een preventie van en een bescherming tegen overstromingen; Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 5 / 7

6 de maatregelen ter preventie en bescherming van de incidentele verontreiniging van het water op elkaar af te stemmen en te garanderen dat de nodige informatie wordt doorgegeven. Het beheersplan van het district dat betrekking heeft op het Brussels Gewest zal dus hoofdzakelijk worden uitgewerkt in het kader van de werkzaamheden van de Internationale Scheldecommissie. Binnen deze commissie werd het BIM aangesteld als coördinator van de Brusselse delegatie die, naast het BIM, bestaat uit het gewestelijk Bestuur voor Uitrustingen en Vervoer (BUV), de Brusselse Intercommunale Watermaatschappij (BIWM), de Brusselse Intercommunale voor Waterdistributie (BIWD), de Brusselse Intercommunale voor Sanering (BrIS) en de Haven van Brussel Het SCALDIT-project Door een efficiënte coördinatie kon een Europese INTERREG-financiering (structurele middelen) worden bekomen, die van het stroomgebied van de Schelde een testgebied maakt op Europese schaal. SCALDIT ("Scaldis Integrated Testing") is een transnationaal project dat zes partners groepeert, die behoren tot vijf gewesten en drie landen (België, Frankrijk en Nederland). De 6 partners zijn de VMM (Vlaamse Milieumaatschappij), de DGRNE (Direction Générale des Ressources Naturelles et de l'environnement), het BIM, de Préfet coordonnateur du Bassin Artois Picardie (Direction Régionale de l'environnement Nord-Pas de Calais), het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, DG Water en de Provincie Zeeland. Het project werd aangevat in januari 2003 en zal lopen tot eind Het maakt deel uit van de structuur van de ISC en heeft het doel de relevantie en de haalbaarheid te bestuderen van de richtdocumenten die de Europese Unie ter beschikking heeft gesteld van de lidstaten in het kader van de gemeenschappelijke strategie voor de uitvoering van de KRW. Met dit project willen de partners de grondslag leggen voor de ontwikkeling van een geïntegreerd waterbeheer in het stroomgebieddistrict van de Schelde. De ervaring die hier wordt opgedaan, zal bovendien kunnen worden gebruikt voor alle internationale stroomgebieddistricten van de Europese Unie. Het actieprogramma van het Scaldit-project is opgebouwd rond vijf thema s: kenmerking van het stroomgebieddistrict; beheer van gegevens en informatie; waterbeheer en ruimtelijke ordening; (interne en externe) communicatie en participatie van het publiek; eerste grondslagen van het beheersplan van het internationaal district. In totaal omvat SCALDIT 10 projecten die worden behandeld in 3 werkgroepen: technische coördinatie: cartografie, evolutiescenario s, ruimtelijke ordening en communicatie; kwaliteit van het watermilieu: grondwateren, zoete oppervlaktewateren, kustwateren en overgangswateren; druk op het watermilieu: druk en impact, sterk veranderde waterlichamen, economische analyse. Het BIM leidt het project sterk veranderde waterlichamen (SVWL) dat betrekking heeft op wateren die kunstmatig zijn aangelegd om met name navigatie of stadsontwikkeling toe te laten. Het Brussels Gewest, een dichtbevolkt stedelijk gebied dat beschikt over een haven, valt onder toepassing van dit project (Zenne, Kanaal, Woluwe). De KRW kent aan de SVWL een aangepaste ecologische kwaliteitsdoelstelling toe, die minder bindend is en rekening houdt met de gevolgen van de veranderde aard op de ecologische toestand. Volgens de KRW kan een waterlichaam worden aangeduid als kunstmatig of sterk veranderd wanneer de veranderingen die aan de hydromorfologische kenmerken moeten worden aangebracht om een goede toestand te bereiken, aanzienlijke negatieve gevolgen zouden hebben voor de gespecificeerde gebruiken, het milieu in ruime zin en elke andere activiteit van duurzame menselijke ontwikkeling. Het SVWL-project beoogt een gemeenschappelijk begrip van het SVWL-concept, door alle partners van het project, en dit door het Europese richtdocument dat de procedure van aanstelling van deze waterlichamen beschrijft als werkbasis te nemen. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 6 / 7

7 De andere gewestelijke instanties die bevoegd zijn op het vlak van water zijn betrokken bij andere werkgroepen (vb. het BUV werkt mee aan de WG grondwater, de BIWM zit in de WG economische analyse, het BrIS zit in de WG bestrijding van overstromingen, ), terwijl het BIM de coördinatie van al deze werkzaamheden op zich neemt. Deze verschillende projecten vormen een platform voor de uitwisseling van informatie en dragen bij tot de creatie van een kennisnetwerk van de actoren in het domein van het water op het niveau van het Scheldebekken, evenals tot de opstelling van een gedeelde visie over de thematiek op schaal van het stroomgebieddistrict van de Schelde..2.2.Omzetting van de KRW De uitvoering van de KRW in het Brussels Gewest houdt in dat een aantal keuzes moet worden gemaakt over met name de aanstelling van de bevoegde overheid - die, in de zin van de richtlijn, de overheid is die verantwoordelijk is voor de opstelling van het beheersplan en voor de Europese rapportering, de vastlegging van de planningsmethodologieën, het beleid voor recuperatie van de kosten die verband houden met de waterverontreiniging en de coördinatie tussen de verschillende actoren. De KRW moet omgezet zijn tegen 22 december 2003 ten laatste. Een voorontwerp van ordonnantie tot vaststelling van een kader voor het waterbeleid werd uitgewerkt en besproken binnen de Raad voor het Leefmilieu, maar kon niet worden afgewerkt in de voorbije legislatuur. In juli 2004 werd eveneens een voorstel van ordonnantie tot vaststelling van een kader voor het waterbeleid ingediend door parlementsleden. Bronnen 1. ISC Scaldit-rapport Transnationale analyse van de toestandsbeschrijving, werkdocument (publicatie december 2004). 2. ISC Internationaal akkoord over de Schelde, Gent, 3 december 2002, 3. EUROPESE COMMISSIE, synthese van de Europese milieuwetgeving, site 4. Beschikking nr. 2455/2001/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 november 2001 tot vaststelling van de lijst van prioritaire stoffen op het gebied van het waterbeleid en tot wijziging van richtlijn 2000/60/EG. 5. Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid, Publicatieblad nr. L 327 van 22/12/2000 p BIM Activiteitenrapport 2003 van de Afdeling Inspectie & Patrimonium. 7. BIM Rapport over de Staat van het Leefmilieu in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2003, 8. SCALDIT, 9. WWF Praktische gids voor een geïntegreerd waterbeheer op lokaal niveau Andere fiches in verband hiermee Schriftje Water in Brussel Auteur(s) van de fiche DE VILLERS Juliette Herlezing DUTRIEUX Sandrine, ONCLINCX Françoise, SQUILBIN Marianne, THIRION André. Datum van update : juli 2004 Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 7 / 7