DE GESCHIEDENIS VAN JACOB DEN BAKKER 9 juli 1904 tot 15 maart 1943

Transcriptie

1 DE GESCHIEDENIS VAN JACOB DEN BAKKER 9 juli 1904 tot 15 maart 1943 Oom Jaap Geschreven door een kleinzoon van de zus van Jacob. Versie 2, 10 januari

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding blz Personalia en Beroep blz Tijdlijn blz Jeugd blz KNIL-Militair blz Krijgsgevangene blz In Memoriam blz Naschrift blz. 29 BIJLAGE 1: Stamboom blz. 31 BIJLAGE 2: Lijst slachtoffers Nichimei Maru blz. 32 2

3 1. Inleiding Oom Jaap (zo noemde mijn vader, Jacob) was voor mij vooral een (portret-)foto van een militair aan de muur bij mijn oma. Een foto van zijn graf stond in de achterkamer op de schoorsteenmantel. Het huis van mijn oma, Broerdijk 80 te Nijmegen, was precies andersom ingericht dan het huis van mijn ouders. Aan de voorkant / straatkant had zij de ronde eetkamertafel staan, maar ook een bank waar wij (meestal Baldwin en ik, in mijn herinnering) op zaten als we zaterdagsochtends bij haar op bezoek waren. We bewonderden dan de krokodil die aan de wand hing tegenover de bank en alle Indisch koperen vaasjes en olifanten op een houten sierplank boven de bank. Tevens vonden wij het Chinese tafeltje waarop een koperen dienblad met koperen rookstel stond 1 speciaal. Skippy de hond was elke keer dat we er kwamen weer wat dikker geworden. In de achterkamer kwamen we uitsluitend op nieuwjaarsdag. Dan stond de TV aan op het Nieuwjaarsconcert en daarna het schansspringen in Garmisch Partenkirchen. De relatie met oma was niet erg goed. Mijn moeder en oma zagen elkaar niet meer. Voor onze trouwe Pa was het wekelijks bezoek regelmatig een soort corvee, oma kon het hem moeilijk maken. Wij kregen elke keer dropjes. Top drop, autodrop of zo n zakje muntdrop van Klene. Die waren het lekkerst als ze koud waren, dan spatten ze uit elkaar in je mond als je, je tanden erin zette. Over Oom Jaap werd niet veel meer verteld dan dat hij bij het KNIL had gediend en was omgekomen aan de Birma-spoorweg. Fragment uit naamlijst kerkhof Thambyuzayat. 2 Nadat ik op 11 juli 2014 enkele boekjes van de oorlogsgravenstichting vond tussen de boeken van mijn vader, Bouwen Derk Aalders, met daarin een markering in de namenlijst bij Bakker, J. Den, ben ik begonnen met een zoektocht naar sporen van het leven van Oom Jaap (mijn oudoom). Het was bijzonder om de naam Jacob den Bakker op een aantal plaatsen op Internet te kunnen vinden. Hoe gemakkelijk kan het zijn, Googlen op zijn naam met daarbij de plaatsnaam Thambyuzayat. Jammer dat ik dit niet eerder heb gedaan, toen ik er nog met mijn vader over kon spreken. De eerste site die ik raadpleegde was die van de Oorlogsgravenstichting. Op de plaats van een portretfoto, een lege plek en de mogelijkheid om via Hetverhaalbewaard een foto toe te voegen. Dat zag ik als een eerste taak, Oom Jaap moest een gezicht krijgen. Ook was hier 1 Het Chinese tafeltje met het rookstel hebben een mooie plek gekregen bij een achterkleinkind, Sabine in Amsterdam. 2 Uit In Memoriam Burma-Siam Uitgever of publikatiedatum staan niet vermeld in het boekje, maar via internet gevonden dat het een uitgave is van Het Nederlandsche Rode Kruis. Gepubliceerd op 15 april Een van de artikelen in het boekje gaat over de plechtigheid en stille tocht die vrijdag 23 augustus 1946 is gehouden op het geallieerde kerkhof te Kanchana Buri. 3

4 een aantal links naar andere sites te vinden: de erelijst van gevallenen en een interneringskaart bij het Nationaal Archief. Op de site van het Nationaal Archief trof ik uiteindelijk 3 interneringskaarten van Jacob aan. In het huis van mijn ouders vond ik later een fotoalbum met een groot aantal foto s van Jacob. Mijn vader had nog gezegd, daar (hij wees op het bovenste kastje van de grote kast in de eetkamer) liggen nog fotoalbums. Hij voegde eraan toe dat is ook geschiedenis. Hoewel we samen bezig waren met het documenteren van twee albums die hij erg belangrijk vond, koos hij ervoor die albums te laten rusten. Wel vond hij het erg belangrijk dat zijn geschiedenis bewaard bleef. Hij vroeg me nog expliciet om daarvoor te zorgen en ik zegde het hem toe. Interneringskaart no Java 3 Op basis van deze bronnen heb ik een eerste overzicht van het leven van Jacob gemaakt en in augustus 2014, vergezeld van een korte fotoreportage, gepubliceerd op de site van de Oorlogsgravenstichting. Nu, ruim een jaar later, hebben aanvullende vondsten van documenten en foto s alsmede aanvullende research op Internet en kennis opgedaan door het lezen van (dag)boeken over de Burma-Siam spoorlijn, geleid tot deze tweede versie van het verhaal. In deze versie is een deel van de fotoreportage verwerkt, zodat het nu een geïllustreerd verhaal is geworden. De kern van deze geschiedenis vormt de tijdlijn (hoofdstuk 3) waarin in 4 delen het leven van Jacob zoals ik dat heb kunnen reconstrueren wordt verteld. Deel 1 gaat over zijn jeugd, deel 2 bevat de tijd waarin hij KNIL-militair was, in deel 3 wordt zijn krijgsgevangenschap behandeld waarna in het 4 e deel de tijd van herdenking van Jacob is uitgewerkt. Voorafgaand aan de tijdlijn is in hoofdstuk 2 een overzicht van persoonsgegevens opgenomen. Het geheel wordt afgesloten met een naschrift in hoofdstuk 4 waarin een korte kritische evaluatie van de reconstructie van het leven van Jacob is opgenomen. Op het moment dat ik de toezegging aan mijn vader op zijn sterfbed deed, kon ik niet vermoeden dat ik zoveel over zijn Oom Jaap en zijn familie den Bakker kon vinden. 3 Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Binnenlandse Zaken: Stichting Administratie Indische Pensioenen (SAIP), Stamboekgegevens KNIL-militairen, met Japanse Interneringskaarten, , nummer toegang , inventarisnummer 418. VERKORT: NL-HaNA, SAIP / Pensioenen KNIL, , inv.nr

5 2. Persoonsgegevens Personalia Familienaam den Bakker Roepnaam Jacob (J.) Geboortedatum 9 juli 1904 Geboorteplaats Nieuwenhoorn Nederland Nationaliteit Nederlandse Burgelijke staat Getrouwd Naam Vader Bouwen den Bakker (beroep Bottelier 4 ) Naam Moeder Geertruida Heesbeen Adres Dommer van Poldersveldweg 341, Njimegen, Holland In bijlage 1 is een stamboom opgenomen met daarin de familie van Jacob. De personen die in deze geschiedenis zijn opgenomen zijn hierin terug te vinden. Beroep Beroepssoldaat - Werkman Legeronderdeel KNIL Stamboeknr Vol Stamboeknr Datum indiensttreding 10 mei 1926 Eindrang Sergeant Majoor Wanneer eindrang bereikt 3 november Laatste eenheid Genie Java Engineers Semarang 5 Laatste standplaats Ambon 6 Jacob tweede van links. 4 Een bottelier aan boord van een schip is verantwoordelijk voor de inkoop van proviand en de rantsoenering daarvan. 5 Volgens registratiekaart en Volgens acte 304/1947 van overlijden d.d. 27 februari 1947 opgemaakt te Batavia, Burgerlijke Stand Europeanen. 5

6 3. Tijdlijn Hierna volgt de tijdlijn die op basis van de tot nog toe gevonden informatie is samen te stellen. 3.1 JEUGD Van 9 juli 1904 te Nieuwenhoorn tot 19 februari 1926 in Nijmegen Jacob is geboren te Nieuwenhoorn als 4e kind van Bouwen den Bakker (geboren 16 augustus 1873 te Nieuwenhoorn) en Geertruida Heesbeen (geboren 16 oktober 1880 te Nijmegen). Bouwen en Geertruida zijn op 4 november 1898 getrouwd te Nijmegen en hebben aldaar in Hatert gewoond tot ergens tussen 6 mei 1903 en 9 juli In die tijd kregen zij drie kinderen die alle drie of bij geboorte of kort daarna zijn overleden. De zoon die in 1900 werd geboren leefde 5 weken en had als naam Jacobus Johannes, de namen van zijn beide grootvaders Wilhelmina Ariaantje den Bakker is geboren, zus van Jacob, zij kreeg de namen van haar beide grootmoeders. Hiernaast een foto van het gezin van Bottelier Bouwen den Bakker rond Majoor Bottelier 7 B. Den Bakker ontvangt een ansichtkaart uit Nijmegen (de markt als afbeelding, op de achtergrond de Grote Markt, de afbeelding is uit 1895) in Nieuw Helvoet Straatweg C In het laatste rapportenboekje van Jacob zijn de cijfers opgenomen van de periode 1 december 1915 tot 1 september Hij zit gedurende deze gehele 7 Bron eigen archief. Majoor Bottelier staat gelijk aan Sergeant Majoor. 6

7 periode in de zesde klas van de eerste openbare lagere school te Hellevoetsluis, bijna 2 jaren 8. Er is geen sprake van blijven zitten, Jacob behaalt goede cijfers en is nagenoeg alle tijden aanwezig geweest. Het lijkt erop dat het tweede jaar waarboven 6 e klas staat meer vergelijkbaar is met een 7 e klas. Jacob midden achter met horlogeketting Jacob woont in Rotterdam in de Gerrit v/d Lindestraat op nummer 32b. In het renteboekje 9 dat op deze datum is afgegeven onder nummer (RVA 10 Rotterdam) staan zijn gewerkte weken tot en daarna tot 17 maart 1922 genoteerd. Voor het werk dat hij deed ontving hij een salaris in klasse III (f. 400,- tot f. 600,- 11 ). Jacob werkt in de bouw, getuige twee foto s in een bewaard gebleven fotoalbum. Jacob zittend vooraan Koopakte voor de aankoop van Dommer van Poldersveldtweg 339 en 341 door B. Den Bakker en G. Den Bakker-Heesbeen met voorbehoud van hypotheek verleden door notaris ten Pol te Nijmegen. De hypothecaire schuld is groot f en is ten behoeve van den Heer P.H. van Kempen, inspecteur van politie, wonende te Oss 12. Bouwen is inmiddels gepensioneerd, vermoedelijk sinds 1918 (45-jarige leeftijd). 8 Bron eigen archief. Rapportenboekje Jacob den Bakker 1916/1917. Van zijn schooltijd zijn 4 klassenfoto s bewaard gebleven. 9 Bron eigen archief. Renteboekje als bedoeld in art. 255 der Invaliditeitswet RVA=Raad van Arbeid 11 Bron: 12 Bron : Nota van afrekening betreffende de nalatenschap van Mejuffrouw Geertruida Heesbeen, overleden te Nijmegen op 25 april 1935, echtgenote van de Heer Bouwen den Bakker, opgesteld door Notaris TH. G. Ten Pol. 7

8 Bouwen, Geertruida en Mina verhuizen van de Waterh straat nummer 45 te Rotterdam naar de Dommer van Poldersveldtweg nummer 341 in Nijmegen 13. Hun huis ligt direct aan het terrein van de kazerne van de Koloniale Reserve, de Prins Hendrikkazerne. Verder is er niet heel veel bebouwing, de omgeving van de van t Santstraat en het Hengstdal is nog onbebouwd. Toentertijd was dit het buitengebied van de stad Nijmegen Opa Jacob den Bakker, geboren 15 mei 1844 te Zwartewaal, overlijdt te Nieuwenhoorn Bouwen den Bakker wonende te Nijmegen erft van zijn vader Jacob f. 721,--. Dit blijkt uit de aktes die door notaris Leendert Pieter van de Blink zijn opgemaakt in verband met de nalatenschap van Jacob den Bakker sr 14. Opa Jacob den Bakker en zijn vrouw In de loop van 1922 worden meerdere aktes opgesteld voor het vaststellen, veilen en verdelen van de eigendommen van wijlen Jacob den Bakker senior. Hij bezat een koe, 2 geiten, 8 kippen, huisraad en gereedschap, een huis en tuin aan de Oostdijk te Nieuwenhoorn (kad. B 890 t/m 896.2) en bouwland (A.889). De levende have wordt getaxeerd op f. 276 en later (exclusief de kippen) met huisraad en gereedschap door de weduwe Maria Poldervaart (2e vrouw van Jacob sr) verkocht voor f Het bouwland wordt toegedeeld aan Jacob den Bakker Jacobsz (de oudste zoon) en de opbrengst van de veiling en verkoop van levende have en inboedel, totaal f wordt toebedeeld aan de kinderen van Jacob sr 15, zijn weduwe ontvangt niets vanwege geringe inbreng in het huwelijk. Bouwen den Bakker deelt de opbrengst met zijn broers Jakob, Jan (beheerder van het marinekampement te Den Helder), Arij (arbeider) en Maartje. De laatste akte is van 10 aug Jacob woont en werkt in Nijmegen blijkt uit het renteboekje waar nu als RVA Nijmegen staat vermeld en als rentenummer Zijn woonadres is Dommer van Poldersveldtweg 341, het huis van zijn ouders. Bijgeschreven staan 23 gewerkte weken, waarvan 11 in loonklasse I (beneden f. 240,--) en 12 weken in loonklasse V (van f. 900,-- tot f. 1200,-- 16 ). 13 Bron: CBG, persoonskaart Bouwen den Bakker no 37, vergeleken met geboorteakte op 29 februari Bron Streekarchief Voorne-Putten en Rozenburg. In de aktes staan twee kinderen met de naam Jan. Van de Jan met beroep arbeider is de naam foutief opgenomen. Zijn naam moet zijn Arij. 15 Op basis van de historische cijfers van het CBS (lonen en arbeidsvolume werkzame personen) omgerekend naar hedendaagse begrippen bedraagt dit ,--, 3,6 jaarsalarissen (gemiddeld per werkzaam persoon). 16 Bron: 8

9 Het lijkt erop dat hij een inwerkperiode heeft gehad om vervolgens in de hoogste loonklasse te worden beloond xx-xx xx 2 regels uit het renteboekje van Jacob Jacob wordt opgeroepen voor militaire dienst voor de gemeente Nijmegen met lotingsnummer 473. Hij wordt buitengewoon dienstplichtig. 17 Vanuit hun huis aan de Dommer van Poldersveldtweg zien Jacob en zijn familie dagelijks het kazerneleven. Regelmatig marcheren rekruten langs om vast te kunnen stellen of ze uit het juiste hout waren gesneden. Marcheren was een vast onderdeel in het selectieproces. Dit jaar konden ze zich opmaken voor een bijzonder evenement. Voor de eerste keer is de Prins Hendrikkazerne het centrale punt voor de Vierdaagse marsen en speelt de Koloniale Reserve een belangrijke rol in de organisatie. 766 mensen starten vanuit de kazerne in goed wandelweer. Uiteindelijk halen 669 deelnemers het Vierdaagsekruis 18. De Koloniale Reserve toont zich in haar beste vorm zodat voor jonge mannen, die daarvoor gevoelig zijn, het KNIL als carrière een optie wordt Inzet van de genie van het leger is nodig nadat op deze dag een windhoos over een gebied vanaf Uden in Brabant tot in het Twentse Denekamp is getrokken. Het meest bekend is deze ramp vanwege de schade die in Borculo wordt aangericht. In een achttal minuten wordt Borculo volledig verwoest Laatste bijschrijving van gewerkte weken (6 e periode) in Nijmegen voor totaal 22 weken werk in loonklasse V. Het jaar ervoor was het aantal gewerkte weken Na de Cycloon van Borculo (juister is windhoos) wordt Gelderland wederom zwaar getroffen door natuurgeweld. Door de uitzonderlijk slechte weersomstandigheden met overvloedige neerslag eind 1925, bereikten zowel de Rijn als de Maas rond de jaarwisseling ongekend hoge peilen. Nog nooit was het water zo hoog gekomen sinds men met de registratie van rivierstanden was begonnen. Op 1 januari loopt het buitengebied bij Doesburg onder nadat op oudejaarsmorgen 1925 de dijk bij Overasselt reed was bezweken. 3 januari is het de Ooijpolder die door een dijkbreuk bij Erlecom, onder 5 tot 6 meter water komt te staan. Ook Leuth, Kekerdom, Zeeland, de laagste delen van Millingen en Beek komen onder water te staan. Op 4 en 5 januari bezwijkt de Deukerdijk bij Pannerden Voorlopige geschiktbevinding voor dienstneming in het Nederlands-Indisch leger, vastgesteld door de gezondheidsdienst Bron Nationaal Archief archiefinventaris , inventarisnummer 597 document (volledig stamboeknummer). 18 Bron: 19 Bron: Verbandakte voor dienstneming bij het Nederlands-Indisch leger No op het stamboek, ondertekend door de waarnemend commandant der Koloniale Reserve. De commandant, luitenant-kolonel J.D. Roukens, was 27 maart 1926 op 50-jarige leeftijd overleden, vermoedelijk als gevolg van kolendampvergiftiging. Kort daarvoor had hij om gezondheidsredenen pensioen aangevraagd (bron: Woerdens Weekblad 31 maart 1926 pagina 6). 9

10 3.2 KNIL MILITAIR 19 februari 1926 tot 8 maart Met het KNIL Stamboek van Jacob als basis, aangevuld met informatie, documentatie en fotomateriaal uit eigen archief is in deze sectie de periode uitgewerkt waarin Jacob in het KNIL diende als werkman bij de Genie. Deze periode eindigt op het moment dat hij krijgsgevangene wordt van de Japanners Jacob wordt verbonden voor de Overzeese militaire dienst, zowel in als buiten Europa voor 5 jaren, ingaande met de dag van geschiktbevinding voor uitzending. Hij is toegelaten als Geniesoldaat 2e klasse Het nieuwe adres van Jacob is de Prins Hendrikkazerne De gezondheidsdienst stelt volledige geschiktheid vast Jacob is geschikt voor uitzending en ontvangt een premie van f. 400,--. De selectie was streng, slechts 10 % van de aangemelden werd uiteindelijk geselecteerd voor de uitzending. Voorafgaand aan het vertrek kregen de rekruten, naast een deel van het handgeld 14 dagen betaald transportverlof om afscheid te nemen van geliefden Geëmbarkeerd te Rotterdam aan boord van het s.s. Insulinde. Twee weken later op 18 juni 1926 trouwt Mina, de zus van Jacob met Thijs Aalders Aankomst in Nederlands Indië Jacob wordt bevorderd tot Soldaat 1e klasse Werkman 2e klasse. Jacob met handen in de zij Bevordering tot Soldaat 1e klasse Werkman 1e klasse Bevordering tot Brigadier 24 Werkman Bevordering tot Sergeant Werkman. 22 Bron: CBG, Persoonskaart Bouwen den Bakker. 23 Bron: Het vergeten Korps, De geschiedenis van de Koloniale Resere. van Clemens Verhoeven blz. 64 en Brigadier is vergelijkbaar met Korporaal. 10

11 Jacob is verloofd. Mina en haar man Thijs laten mede namens Jacob en zijn verloofde de hierna afgebeelde advertentie in de Gelderlander plaatsen ter gelegenheid van het 30-jarig huwelijk van hun ouders, Bouwen en Geertruida. Op Zondag 4 November hopen onze geliefde Ouders BOUWEN DEN BAKKER en GEERTRUIDA HEESBEEN hunne 30-jarige Echtvereeniging te herdenken Dat God hen nog lang moge sparen is de wensch van hunne dankbare Kinderen, Behuwdkind en Verloofde 5462 Dommer v. Poldersveldweg 341 Op basis van een ansichtkaart die Jacob aan zijn familie stuurde is bekend dat hij was gelegerd in Kalidjati (Soebang) Jacobs neefje Bouwen Derk Aalders wordt geboren, zoon van zijn zus en Mattheus Christianus Aalders. Hij is vernoemd naar zijn opa s Bouwen den Bakker en Derk Aalders. Vanaf zijn prille jeugd neemt Indië een speciale plaats in. Door zijn opa Bouwen leert hij over de marine en het Nederlands-Oost-Indië waar hij als bottelier op voer. De twee Bouwen s brengen samen veel tijd door, onder andere op het landje dat Bouwen den Bakker bewerkt. Opa drilt hem in de militaire discipline. Trots op zijn Opa en zijn marineloopbaan lijkt ook hem de marine wel wat als carrière. Helaas zijn, zijn ogen niet goed genoeg hiervoor. Hij wordt afgekeurd door een dr. Huygen die later jarenlang zijn huisarts zou worden. Door de verhalen van opa, zijn oom die in Indië leefde en de sfeer die thuis hing door het Indische koper, de olifanten en andere memorabilia was Indië een lokkend perspectief. Toen de kans zich voordeed, ging Bouwen in de periode als sek bij de stafcompagnie van het 434 BI (7 e Garderegiment Prinses Irene) naar Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw Guinea. Het verlangen naar Indië blijft zijn hele verdere leven sterk aanwezig Jacob verlengt zijn verbinding met het KNIL met 3 jaren Jacob den Bakker trouwt te Karanganjar (regentschap Kebumen) met Dora Kain, geboren te Gombong op 23 augustus Zij is de jongste dochter van Bernardus Christianus Kain en... Sadjem (van moeder is uitsluitend de familienaam bekend) Herinneringen aan verhalen van mijn vader en aanvullingen hierop van mijn moeder. 26 Bronnen: CBG - persoonskaart mw. D. Den Bakker-Kain, NA Stamboek J. Den Bakker, SAIP: formulier aanvraag ingevuld in 1947 door D. Den Bakker-Kain. 11

12 Dora den Bakker-Kain Hij verbreekt zijn lopende contract en gaat een nieuw verband aan van 6 jaren bij de genie van het KNIL Jacob gaat aan boord van het m.s. J. van Oldenbarnevelt voor verlof in Nederland Aankomst in Amsterdam. Een opvallende verandering in de buurt die Jacob in 1926 had verlaten, is de Christus Koningkerk. 14 juli 1932 werd de eerste steen van deze beeldbepalende kerk gelegd. Toen keek deze nog uit over een lege vlakte met aan de rand ervan bebouwing (Berg en Dalseweg, Tooropstraat, Dommer van Poldersveldtweg). Hij heeft de wijding van de kerk op 27 november 1933 niet meegemaakt omdat hij toen al weer terug was in Indië 28. Op de lege vlakte van het Hengstdal werd in de periode daarna een nieuwe wijk gerealiseerd. Het gezin van de zus van Jacob betrekt in 1934 een van de nieuwe huizen aan de Broerdijk. Op basis van foto s uit die periode is vast te stellen dat Jacob met zijn ouders en het gezin van zijn zus op excursie is geweest in Nederland (Valkenburg). Op de onderstaande foto wordt Jacob geflankeerd door zijn ouders en staat hij links achter zijn neefje Bouwen (op dat moment 3 à 4 jaar). Op geen van de foto s staat Dora. Zij is waarschijnlijk op Java achtergebleven Het verlof is afgelopen en hij gaat in Amsterdam weer aan boord van het m.s. J. van Oldenbarnevelt voor de terugreis naar Nederlands Indië Aankomst in Nederlands Indië. Als gevolg van de internationale financiële crisis en de wijze waarop de Nederlandse Regering 27 Identificatie door een nicht van Dora den Bakker-Kain, mevrouw F.D. Tanamal. 28 Bron: 12

13 daarmee is omgegaan, ondergaat het KNIL een grote reorganisatie. De begrooting van Oorlog diende van 74 miljoen in 1931 en 64 (herzien tot 59) miljoen in 1932 tot 50 (aanvankelijk 56) miljoen in 1933 te worden teruggebracht, terwijl voorts aan de tweeledige taak moest worden vastgehouden Jacob wordt bevorderd tot Sergeant-Majoor Werkman. Op de navolgende foto staat Jacob boven op een pand in aanbouw De moeder van Jacob, Geertruida den Bakker-Heesbeen overlijdt op 54-jarige leeftijd. In de Gelderlander van 26 april 1935 staat de overlijdensadvertentie. Jacob en Dora (D. Den Bakker-Kain) die op dat moment wonen op Ceram in Wahai staan in de advertentie. Heden overleed tot onze diepe droefheid onze lieve Vrouw, Moeder, Behuwd- en Grootmoeder GEERTRUIDA DEN BAKKER Geb. Heesbeen In den ouderdom van 54 jaar. Nijmegen: B. DEN BAKKER Wahai Ceram IN.O.I.): J. DEN BAKKER. D. DEN BAKKER-KAIN. Nijmegen: W.A. AALDERS- DEN BAKKER. M.C. AALDERS dn Kind. Nijmegen, 25 April Dommer v. Poldersv.weg 341. De begrafenis zal plaats hebben op Rustoord Zaterdag 27 April a.s. te 1 uur van het sterfhuis Bouwen den Bakker ontvangt van het Staatsbedrijf PTT een envelop met poststempel s-gravenhage d.d met opschrift: Aangetroffen onder de overblijfselen van de post, vervoerd met het vliegtuig MARABOE dat op 17 juli 1935 te Bushire is verbrand. Van de 116 kilo post aan boord kan 25 kilo gered worden 30. In de envelop een brief met envelop vanuit Nederlands Indië met poststempel PIROE. Op de envelop zit een onbeschadigde postzegel van 42 ½ cent. Op de achterkant van de envelop is nog leesbaar J. 29 Indisch Militair Tijdschrift (IMT) 1933, jaargang 64 blz. 109, artikel 1. De komende reorganisatie van het leger op Java door Jhr. J.M.R. Sandberg, 1 ste Luitenant der Artillerie

14 Den en Sergt. En Midd. Vermoedelijk had de inhoud van de brief betrekking op het overlijden van zijn moeder Geertruida den Bakker-Heesbeen. De brief in de envelop is inmiddels verdwenen. De enveloppen hebben waterschade opgelopen door een diefstal bij B.D. Aalders. Meegnomen waren juwelen en de geldkist waarin de envelop lag. Enkele weken na de diefstal werd de geldkist, met inhoud, opengebroken teruggevonden half in een plas water. De envelop was nog te redden, maar de schade maakt hem waardeloos Door notaris van der Pol wordt aan Bouwen den Bakker de nota van afrekening betreffende de nalatenschap van Mejuffrouw Geertruida Heesbeen gestuurd als bijlage bij een brief ter regeling van de aangifte van het recht van successie. In de brief en de nota staat dat beide kinderen recht hebben op een som van f ,--. Voor Jacob staat een adres in N.O.I. vermeld: Wahir. Dit moet zijn Wahai (Wahir heb ik niet kunnen vinden als plaats in N.O.I.) zoals blijkt uit de overlijdensadvertentie die op 26 april 1935 in de Gelderlander is geplaatst Jacob verlengt zijn dienstverband met 6 jaren. Het inkomen dat hij in die periode verdiend loopt op tot f. 295,-- per maand in TRACTEMENTEN SINDS 1 JANUARI Soldaat 2 e kl van f. 0,75 tot f. 1,- per dag Soldaat 1 e kl van f. 0,85 tot f. 1,55 per dag Brigadier (korp) van f. 1,15 tot f. 1,85 per dag Volgens de akte van overlijden m.b.t. J. Den Bakker, uit 1947 was zijn laatste woonplaats Ambon. 33 Sergeant van f. 185 tot f. 290 per maand Sergeant-maj van f. 195 tot f. 330 per maand Adj.onderoff. van f. 200 tot f. 375 per maand Onderluitenant van f. 220 tot f. 500 per maand Dat wil zeggen dat de jongste soldaat in Indië per week aan ZAKGELD f. 5,25 ontvangt. Immers voeding, kleeding, ligging, dokter en medicijnen heeft hij vrij. Onderofficieren hebben alleen dokter en medicijnen vrij (ook voor het gezin) xx Laatste contact van Jacob met zijn familie in Nederland xx Troepentransport vanuit Nederlands-Indië vermoedelijk op de Johan van Oldebarneveld, naar Nederland, omgekeerd omdat in Nederland de oorlog is uitgebroken 35, of omdat Engelsen het Suezkanaal hebben afgesloten in verband met de oorlog Duitsland valt Nederland binnen en maakt hiermee een einde aan de negen maanden durende neutraliteit. Na 6 dagen capituleert Nederland en begint de bezetting Nederland verklaart Japan de oorlog na berichten over de Japanse aanvallen op de Amerikaanse basis Pearl Harbor op Hawaii, in Thailand, Singapore en Hongkong. De gouverneur-generaal van Nederlands-Indië maakt dit om 6.30 uur over de radio aan de bevolking bekend. 31 Bron: Dossier SAIP. Volgens opgave Dora den Bakker-Kain in haar aanvraag d.d. 4 maart 1957 voor pensioen en compensatie bij de afdeling Rehabilitatie Indische Oorlogsslachtoffers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. 32 Bron: Het vergeten korps door Clemens Verhoeven, pagina 73, wervingsadvertentie uit Akte van overlijden 304/1947 opgesteld te Batavia den 27sten Februari 1947 door de dd. Resident, Hoofd tijdelijk bestuur van Batavia Mr. H.J. van der Veen, zie blz Bron eigen archief: Brief d.d. 11 december 1940 geschreven door Bouwen den Bakker aan zijn broer Jacob den Bakker voor zijn verjaardag op 14 december. In die brief meldt Bouwen dat hij al sinds april niets meer heeft gehoord van zijn zoon Jacob. 35 Bron: mondeling Bouwen Aalders oktober/november Hiervoor heb ik tot nog toe geen bewijzen gevonden. 14

15 De algemene mobilisatie wordt aangekondigd. Door de mobilisatie van dienstplichtigen en reservepersoneel en de oprichting van diverse hulpkorpsen was de sterkte van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger opgelopen tot man. De samenstelling was als volgt: 1. Ca beroepsmilitairen waarvan officieren. Naar schatting waren van hen inheems man militie- en landstormpersoneel vrijwilligers zoals stads- en landwachten 36. Kort na de jaarwisseling vallen Japanse strijdkrachten Noord-Celebes en Noord- Borneo binnen. Begin februari 1942 begint de aanval op Sumatra. Java raakt geïsoleerd Na de nederlaag van de Combined Striking Force bij de slag om de Javazee op 27 februari 1942 (900 Nederlanders komen hierbij om), ligt de weg naar Java voor de Japanse invasievloot open. De invasie van Java begint op 1 maart. In de strijd tot aan de capitulatie verliezen in het totaal militairen het leven. Hieronder officieren en minderen van de Koninklijke Marine (met inbegrip van de Marine Luchtvaartdienst) en 730 KNIL-militairen. In de strijd na de capitulatie, de periode van de guerrilla, kwamen in de Buitengebieden 166 KNILmilitairen om. De Marine verloor in 3 maanden tijd circa 25 % van haar manschappen KRIJGSGEVANGENE 8 maart 1942 tot 15 maart Doordat 3 Japanse interneringskaarten in het Nationaal Archief bewaard zijn gebleven is het mogelijk een reconstructie te maken van de tijd die Jacob in gevangenschap heeft doorgebracht. Met de data en de beperkte informatie op de kaarten is een ruwe tijdlijn opgezet waarbij de citaten uit de registratie in blauw en cursief is weergegeven. Na het opzoeken van de gebeurtenissen en data van de registratiekaarten op internet is een eerste invulling gemaakt van de reis van Jacob. Vervolgens is in (dag-)boeken en op websites gekeken of het op deze wijze samengestelde verhaal gevalideerd en verder ingevuld kon worden. Een van de methodes van validatie die mogelijk was, bleek het doornemen van een groot aantal Japanse Interneringskaarten van andere krijgsgevangenen waarvan op basis van diverse bronnen was vast te stellen dat ze dezelfde gebeurtenissen als Jacob hebben meegemaakt. Exacte bronvermeldingen staan vermeld in voetnoten Place of capture: Bandoeng Ken, Tasikmalaja Gun, Randja Moera School 39 Jacob wordt krijgsgevangen genomen bij de school van dessa Randja, in Tasikmalaja, prefectuur Bandoeng. De volgende dag ondertekent Generaal H. ter Poorten de capitulatie van het KNIL in Kalidjati bij Bandoeng. Hij stelt om 7.45 u. over de radio de bevolking van de capitulatie op de hoogte. 40 Kort na zijn gevangenneming wordt hij in een tijdelijk veldkrijgsgevangenkamp opgenomen waarvan de plaats onbekend is. Op dat moment was er nog geen L. De Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog deel 11a. Pag Bron voor de tijdlijn van 8 maart 1942 tot 15 maart 1943 is NL-HaNA, SAIP / Pensioenen KNIL, , inv.nr De data op de kaarten zijn als uitgangspunt genomen voor transporten. Citaten van de teksten op de interneringskaarten in blauw en cursief weergegeven 39 Ken = Prefectuur, Gun = Provincie, Moera/Mura = Woonplaats/Dorp. Deze toelichting ontvangen van Stichting Oorlogsgetroffenen in de Oost: met Japanse archieven en contacten (S.O.O) Mw. Dr. Kaori Maekawa, voorzitter 40 Bron: tijdlijn militaire geschiedenis van het Ministerie van Defensie 15

16 duidelijke werkwijze door de Japanse overheid aangenomen hoe om moest worden gegaan met de geallieerde krijgsgevangenen. 16 juni 1942 als tijdelijk krijgsgevangenen in een provisorisch POW-Kamp, vult eenieder 2 kaarten in. Jacobs eerste kaart en bijbehorende kopie heeft nummer (geschreven in zijn handschrift). Een van de kaarten reist met hem mee tijdens zijn krijgsgevangenschap, de andere wordt opgestuurd naar het Krijgsgevangenen Informatiebureau te Tokyo voor administratieve doeleinden en om familie te kunnen informeren 41. Van de Europese militairen in Nederlands-Indië geraken er in krijgsgevangenschap. De samenstelling van deze groep is Koninklijke Marine, man, KNIL, militairen en Hulpkorpsen van het KNIL, Dora wordt geïnterneerd in het Somobito kamp bij Mojokerto in de prefectuur Soerabaja 43. Dit kamp is gevestigd in 14 employeewoningen van de suikerfabriek Soemobito /08/15; [Java POW Camp] 1942/08/15 No.1 Branch camp of Java POW Camp, Destination report 1: J. Van der Wal Padalarang Destination report 2, 3: Dommer van Poldersveldweg 341, Nijmegen, Holland Jacob wordt formeel krijgsgevangene van het Japanse ministerie van Oorlog en ondergebracht in Java krijgsgevangenkamp No. 1 te Bandoeng 44. Dit kamp is actief van 15 augustus 1942 tot 15 augustus Tot november 1944 was Luitenant Kolonel Hideo Kawamura de commandant. 45 Hij geeft als contactpersoon R. Van der Wal Padalarang op. Het zou hierbij kunnen gaan om de Van der Wal die met zijn vrouw en Jacob op de hiernaast opgenomen foto uit de jaren 20 staat. Dezelfde Van der Wal komt voor op diverse andere foto s in een fotoalbum dat oorspronkelijk van de zus van Jacob was. Jacob en de familie van der Wal Op de twee registratiekaarten (10492 en 19920) die betrekking hebben op de andere kampen waar Jacob was geïnterneerd, staat het adres van zijn ouders in Nijmegen voor contact Departed to be transferred to Thai POW Camp on 29 October 1942 In de maand oktober vindt een grote migratie van krijgsgevangenen plaats vanuit Bandoeng naar Birma en Japan. Op de meeste kaarten staat 29 oktober 1942 als datum van transport. Deze datum moet niet letterlijk worden genomen, maar als een geplande datum van de afvoer. Zodra een schip beschikbaar was vond een transport plaats. Het eerste transport was al op 1 oktober Bron: Stichting Oorlogsgetroffenen in de Oost: Rapport bij de vertaling van kaart opgesteld door Kaori Maekawa, Voorzitter SOO Bron: Archief SAIP Aanvraagformulier gericht aan de afdeling Rehabilitatie Indische Oorlogsslachtoffers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ingevuld door Dora den Bakker-Kain op 4 maart 1957 te Soerabaja. Zij had op de betreffende plaats in het formulier de interneringsgeschiedenis van de Oorlogsgetroffene, d.i. Jacob den Bakker moeten invullen. In plaats daarvan vult ze haar eigen internering tijdens de Japanse bezetting in. Ook zij was oorlogsgetroffene. 44 Dit kamp ging 15 augustus 1942 van start. Hieronder vielen 4 subkampen in Bandoeng en Cimahi. November krijgsgevangenen naar Thailand overgebracht. Bron: 45 Informatie op basis van 16

17 De grote migratie In oktober 1942 vertrekken vanuit Java diverse transporten met aan boord zeker krijgsgevangenen. In Singapore debarkeren in het totaal man, waaronder Nederlanders, Australiërs, 950 Britten en 841 Amerikanen. Hieronder zijn 63 gevangenen van de Tacoma Maru die zo ziek zijn (dysenterie) dat ze in Singapore worden afgezet. Hierna vervolgt de Tacoma Maru met 1633 Nederlanders man de reis naar Penang en vervolgens Rangoon. Een ander schip dat Singapore aandoet om gevangen af te zetten (32) is de Yosida Maru. Met de overblijvende ca krijgsgevangenen gaat de reis vervolgens naar Japan. De bestemming van de krijgsgevangenen is hoofdzakelijk Birma/Thailand om aldaar te werken aan de Birmaspoorweg gevangenen, waaronder Nederlanders worden getransporteerd naar Japan 46. Jacob vertrekt op 21 oktober 1942 met de Kumitama Maru naar Singapore. De overtocht aan boord van het overvolle schip is zwaar, er is weinig voedsel en onvoldoende drinkwater. Aan boord zijn circa 4400 krijgsgevangen van Java Party s 5C, 5D, 5E en 5F (deels uit afkomstig uit het 10 e Bataljon). De bestemming is krijgsgevangenkamp Thailand [Thai POW Camp 19920]. Omstreeks komt de Kumitama Maru aan in Singapore; de krijgsgevangenen worden met vrachtauto s overgebracht naar het Changi-kamp. Onderweg wordt halt gehouden bij de Changi-Gevangenis, waar iedereen moet uitstappen. Er vindt een telling van de gevangenen plaats, waarna het transport doorgaat naar het Changi-kamp (bangmakerij) /01/10; Thai 1943/01/10. Transferred to No.5 Branch Camp of Thai POW Camp on 10 January Na 2 maanden internering in Changi Singapore worden ongeveer 1000 Nederlandse krijgsgevangenen van Java Party 5C op 10 januari 1943 ingeladen aan boord van het transportschip Nichimei Maru. Zij vertrekken naar een voor hun onbekende bestemming, volgens de registratie van het B.R.E. naar Birma 48. Aan boord bevinden zich naast de krijgsgevangen Japanse soldaten en materieel voor de aanleg van de Birmaspoorweg. Het transportschip is de Nichimei Maru (ook wel Nitimei Maru een vrachtschip van ton, oorspronkelijke naam Alfred Nobel ). De Alfred Nobel is in opdracht van Noorse eigenaars, Hansen Bernhard (A/S Atlantis Flekkeford, in Groot-Brittannië gebouwd door Armstrong W.G. & Whitworth Co.Ltd. in Newcastle-Upon-Tine. De eerste eigenaren gebruikten de Alfred Nobel van voor een lijn Rotterdam, Bergen naar New York. Van 1934 tot 1938 was de nieuwe Noorse eigenaar, Gran Johan (Steamship Co Cosmopolite Ltd. A/S) Bergen. Zij gaf het schip de naam Otri. Vervolgens werd de Otri in 1938 verkocht aan Nissan Kisen K.K. Tokyo en omgedoopt tot Nitimei Maru. Vanaf 1940 is the Imperial Japanese Navy en dus op het moment van de hierna beschreven gebeurtenissen de eigenaar. Het schip krijgt de naam Nichimei Maru Bronnen cijfers: The Story of Changi door David Nelson, tabel 3 blz en tabel 5 blz en Werkers aan de Burmaspoorweg - iedere twee dwarsliggers een mensenleven 414 kilometer en doden van H.L. Leffelaar en E. Van Witsen blz. 99 De volgende transporten met informatie over de Tacoma Maru Tabellen 3 op blz. 204 en 7 op blz. 214 in The Story of Changi van David Nelson (Bureau of Record and Enquiry). Andere bronnen, waaronder geven een vroegere datum van vertrek aan, namelijk 29 december 1942 en aankomst in Penang op 1 januari

18 Op 11 januari 1943 komt de Nichimei Maru aan in Penang 50 en sluit zich aan bij het konvooi dat voor de vervolgreis wordt samengesteld. Konvooivaren is noodzakelijk omdat de reis niet veilig is. Meer en meer raken de Japanners in verdrukking door de toenemende militaire inzet van de Amerikanen. De bestemming van het transport is Rangoon of Moulmein 51. Het konvooi heeft nummer S-23 en is samengesteld uit:, de Nichimei Maru en de Moji Maru onder begeleiding van onderzeebootjager CH-8 en nettenlegger Choku Maru. Aan boord van de Moji Maru 52 zijn 456 Amerikanen (2 e bataljon, 131 ste regiment veldartillerie plus overlevenden van de gezonken USS Houston), 383 Australiërs, 4 Britten en 159 Nederlanders. Noch de Nichimei Maru noch de Moji Maru zijn voorzien van een goed zichtbaar rood kruis dat volgens de conventies is vereist bij een krijgsgevangenentransport. Hierdoor zijn ze niet als zodanig herkenbaar en lopen ze een groot risico. 12 januari verlaat konvooi S-23 de haven van Penang Destroyed by aerial bombing on 15 January 1943 De Nichimei Maru wordt in de Golf van Martaban, ongeveer 75 km van Moulmein, tijdens een luchtaanval uitgevoerd door Amerikaanse B-24 Liberators van 10 AF 53 (tenth Air Force) tussen en u. tot zinken gebracht. Deze gebeurtenis heeft een centrale plaats ingenomen in de reconstructie van de krijgsgevangenschap van Jacob. Doordat dit bombardement terug is te vinden, kon van daaruit de invulling beginnen en de informatie worden gecontroleerd. Speciale vermelding hier voor de Nitimeimaru38.nl een website ter herdenking van de slachtoffers van het bombardement van de Nichimei Maru 54. Op 15 januari 1943 stijgen 7 B-24 bommenwerpers van het 9 e BS, 7 e bombardementsgroep om 5.30 u in de ochtend op van vliegveld Panda (dit is luchtmachtbasis Pandasewar, India) om ten zuiden van Rangoon te zoeken naar Japanse schepen. Een bommenwerper vliegt terug en 6 gaan verder. Iedere bommenwerper draagt negen 500 ponders met zich mee. De bemanning ziet 2 vrachtschepen en een onderzeebootjager en gaan in de aanval, waarbij een schip beschadigd wordt en een andere zinkt. Luchtafweergeschut was beperkt en ineffectief en er was geen Japans vliegtuig in de buurt. Geen van de B-24 bommenwerpers gaat verloren. Dit was een doorsnee vlucht naar Rangoon en duurde 12 en een half uur. De bommenwerpers zijn 6.00 u p.m. terug op de basis 55. Nichimei Maru 56, het grootste schip in de laatste positie in het konvooi wordt het eerste doel van de aanval. Na een eerste run waarbij 3 bommen het schip op een haar na misten, krijgt zij voltreffers in het 3 e laadruim en de machinekamer. Een derde bom raakt de brug en andere bommen gaan net naast. De Nichimei Maru komt direct stil te liggen, maakt snel een slagzij van 15 graden en zinkt in 30 minuten. Samen met het schip verdwijnen 37 krijgsgevangenen 57 in de golven. Enkele dagen later horen de Amerikanen via Tokyo Rose dat de 50 Dit is Pinang in Maleisië, tegenwoordig Georgetown. 51 Tegenwoordig Mawlamyine in Myanmar. 52 Bronnen: The Story of Changi van David Nelson, Tabel 7 P.O.W Parties Under Thailand Administration en Hell under the rising sun van Kelly E. Crager Op kampkaart staat ook Destroyed by aerial bombing on 15 january 1943, maar in op deze kaart is deze tekst doorgehaald en staat er clerical error bij. Dit levert enige twijfel over deze gebeurtenis. Maar vanwege de transportdatum 10 januari, die bij andere krijgsgevangen die zeker aan boord waren van de Nichimei Maru ook staat vermeld, lijkt de weergave van gebeurtenissen in deze reconstructie toch de meest waarschijnlijke. 55 Bron: "7th Bombardment Group/Wing, ", door Robert F. Dorr 56 Bron: Op deze site staat een voltreffer vermeld in het tweede laadruim, dit moet zijn derde ruim. In het tweede ruim zaten de krijgsgevangenen en die zijn door het bombardement niet geraakt. 57 Op 31 mei 1943 werden overblijfselen van de slachtoffers gevonden in de Indische Oceaan nabij Tavoy, Birma. 18

19 Japanners het verlies van een schip toegeven aan boord waarvan vele krijgsgevangenen zijn omgekomen. In bijlage 2 is de lijst met namen opgenomen van de 37 slachtoffers die op zee zijn vermist en van de zwaargewonden die later stierven en in Thanbyuzayat zijn begraven. Het aantal doden onder de krijgsgevangenen als direct gevolg van de bominslagen is relatief klein, omdat de voltreffers het vrachtschip Nichimei Maru in de achterruimen raken, waar de Japanners zitten. Onder hen vallen 102 doden waarvan 5 bemanningsleden en schutters. Luitenant ter Zee 1 KMR Theodoor Smits (24 juni 1905, liaison officier Amerikaans Eskader, hoofdkwartier marine Soerabaia 58 ), een van de krijgsgevangenen (met 350 van zijn manschappen aan boord) voorkomt slachtoffers na het bombardement. Sinds het vertrek uit Penang had het konvooi gevaren volgens een zigzagpatroon, wat erop duidde dat de Japanners vreesden voor aanvallen. Ltz Smits geeft opdracht na te gaan of er zwemvesten beschikbaar zijn en na de vondst van een voorraad in ruim 1 kon iedereen voorzien worden van een reddingsmiddel. Om te voorkomen dat de Japanners zouden merken dat de zwemvesten werden gepakt, raadde Ltz Smits aan hiermee te wachten totdat de duisternis was ingevallen. Tevens gaf hij de opdracht dat iedereen het zwemvest bij zich moest houden ook wanneer men ging slapen. Na de bominslagen heeft Ltz. Smits orders gegeven om de zwemvesten aan te houden. Hij zag er persoonlijk op toe dat, toen het schip slagzij maakte, iedereen op tijd overboord sprong. 59 Zelf gaat hij als laatste na een laatste ronde, waarbij hij moest constateren dat hij voor de achtergebleven gewonden niets kon doen. Ook 60 op de Moji Maru vallen doden (5 Australiërs en 1 Nederlander) en een onbekend aantal gewonden, echter niet door het luchtbombardement. Een van de missers is zo dichtbij ontploft dat ze schade aan het onderwaterschip veroorzaakt, met lekkage tot gevolg. Meer schade werd veroorzaakt door het Japanse afweergeschut. Dit was voor de vliegeniers ongevaarlijk geweest. Op het achterdek was het oude (eerste wereldoorlog) veldgeschut, dat waarschijnlijk uit een oorlogsmuseum kwam, geëxplodeerd waardoor de gehele schuttersgroep was omgekomen 61. Door de snelle actie van een aantal mannen werd het vuur, dat was uitgebroken en de munitieopslag dreigde te bereiken, op tijd gedoofd. Het ander luchtafweergeschut had bijna de eigen brug geraakt. Nadat de vliegtuigen waren verdwenen, keerde de Moji Maru om de overlevenden van de gezonken Nichimei Maru uit het water te halen. Samen 58 mits/q/comments/1 59 Hiervoor werd aan Ltz. Th. Smits bij Koninklijk Besluit van 25 juli 1947 No. 91 het Kruis van Verdienste toegekend. Uit Alle hens aan dek, augustus 1950, op internet 60 Bron: Hell Under the Rising Sun: Texan POW s and the Building of the Burma-Thailand railroad van Kelly E. Crager. 61 Bron: 62 Bronnen: en het Nationaal Archief interneringskaarten en Nominal Rolls Allied POWs on Japanese Ships, General Headquarters United States Army Forces, Pacific, brief van 6 januari 1946 ondertekend door N.E. Churchill, 1st Lieutenant. 19

20 met de Japanners hijsen de gevangenen de drenkelingen aan boord en verlenen waar mogelijk de nodige medische hulp. Van de 963 POW die uit het water worden gehaald, zijn er 14 zwaargewond. 7 van hen sterven de volgende dag aan boord van de Moji Maru 62. De overlevenden zijn al hun bezittingen kwijt. Transporten naar Birma Het konvooi S-23 was het laatste transport van krijgsgevangen over zee naar de Birmese zijde van de spoorlijn. Na het zinken van de Nichimei Maru vinden alle transporten over land plaats naar de werkzaamheden aan de Thaise zijde. In de periode tussen 20 mei 1942 en 10 januari 1943 voeren 7 schepen naar Birma met in het totaal Nederlandse krijgsgevangen aan boord, 6 hiervan kwamen aan. Het eerste transport van krijgsgevangenen vond plaats op 20 mei 1942 rechtstreeks vanuit Medan, Sumatra naar Rangoon. De overige krijgsgevangenen gingen vanaf Java via Singapore naar Birma. Tijdens het transport stierven 49 krijgsgevangen op zee, zij kregen een zeemansgraf. In Birma kwamen mannen aan. De overledenen op zee waren te betreuren door het bombardement op Nichimei Maru (1000 gevangenen, 37 slachtoffers) en de dysenterie-epidemie aan boord van de Tacoma Maru (1633 gevangenen, 12 slachtoffers). Bij aankomst in Rangoon van de Tacoma Maru gingen 600 zieken direct naar het hospitaal, alwaar velen van hen stierven 63. Na een moeizame tocht komt de overvolle ( krijgsgevangenen) en gehavende Moji Maru op 16 januari aan in Moulmein. Een sleper sleept het schip een stukje de Salaween rivier op. Op deze zaterdag gaan de Japanners van boord. Moulmein De volgende dag worden de doden, gewonden en de lopende krijgsgevangenen, waaronder Jacob, van boord geladen en overgebracht naar de gevangenis in Moulmein, waar zij 10 dagen opsluiting zonder verzorging of wasgelegenheid wacht. Kleding voor de koude nachten moeten ze van andere gevangenen krijgen of lenen omdat alle bagage verloren is gegaan na het bombardement. Bom 65 meldt dat hij pas op 27 januari 1 liter water krijgt om zich te wassen en dat hij schoenen, een eetpannetje een lepel, tandenborstel en kam krijgt. (NB. Bom is officier, het is de vraag of de gewone soldaat en de onderofficieren ook voorzien werden van deze spullen). 6 van de 7 zwaargewonden overlijden in Moulmein. Veel later, eind februari sterft de 7 e aan zijn verwondingen door granaatscherven. In Bijlage 2 is een volledige lijst met de slachtoffers opgenomen. De locatie van de kampen aan het noordelijke deel van het tracé van de Birma-spoorlijn Bronnen: The story of Changi Singapore van David Nelson tabelen 3,4,5 en 7, blz. 204 ev Bron:The story of Changi Singapore van David Nelson tabel 7 op blz 214, exclusief de 37 vermisten. 65 Bronnen: dagboek van Drs. Antonius Marinus Bom (15 november 1910, luitenant bij de Landstorm) en Hell under the rising sun van Kelly E. Crager. 66 Kaart uit Werkers aan de Burma-spoorweg van Leffelaar en van Witsen. Kaart 4 J.H.F. Somers en E. Van Witsen. 20

21 Hlapauk Uiteindelijk vertrekken de overgebleven krijgsgevangenen (waaronder 1108 Nederlanders) op 27 januari per trein naar Thambyuzayat. Van daaruit is het te voet naar 18 kilo kamp Hlapauk waar ze 29 januari aankomen. In zijn dagboek geeft Bom aan Voor het eerst gebaad na ons zeebad van 15 januari. Het kamp is primitief bestaat uit barakken zonder dak, de grondsoort is zwaar, stoffig en droog. Er is zeer beperkte wasgelegenheid, de nachten zijn koud en velen hebben buikklachten of zijn verkouden. Werk De Japanners geven aan dat er in Hlapauk circa 3 weken werk is voor de aanleg van de spoordijk. Per dag moet per man 1,2 à 1,5 m 3 grondverzet geleverd worden. Naar inschatting van Bom gaat het langer duren om de dijk af te krijgen. Op zich valt het werk wel mee, maar ieder loopt blaren, voet- en handwonden op. Er is geen verband beschikbaar. Voeding en kleding In de beginperiode zijn de omstandigheden redelijk. De gevangenen kregen een bamboehoed en een klamboe en het eten was redelijk, weinig bladgroente en vlees. Op de pasar op het terrein kon je bijvoeding kopen hoewel de aanvoer gering was en daardoor de prijzen hoog. Het geld voor het kopen van bijvoeding bestaat uit de dagvergoeding die krijgsgevangenen ontvangen (25 ticalcenten per gewerkte dag voor soldaten en 30 ticalcenten per gewerkte dag voor onderofficieren. Officieren hadden een vast salaris van 30 ticals per maand 67 ). De uitbetaling van salarissen was overigens onregelmatig. Daarom was de bijverdienste uit verkoop van bezittingen een noodzakelijke bron van inkomsten. Voor de overlevenden van de Nichimei Maru was er weinig te verkopen, de bezittingen lagen in de golf van Martaban. Wij dragen de kleren s nachts tegen de kou en overdag bij het uiterst stoffige werk, waarbij wij zwaar transpireren. Je begrijpt dus wel dat onze kleren niet direct schoon zijn! Mijn tweede kostuum trek ik maar niet aan: iets schoons hier is zinloos. Dagritme Het leven is eentonig en vervelend, elke dag is hetzelfde. Opstaan, 45 minuten lopen naar het werk, uren lang zand graven, 45 minuten teruglopen, baden, wat administratie en de dag is weer om. In het donker nog een uurtje kletsen en de dag is weer om. 11 februari was een uitzondering, die was vrij in verband met de viering van de oprichting van het Japanse Keizerrijk. Ook 15 en 25 februari waren vrije dagen Fell ill on 1 March 1943 Jacob is zo ziek door Beri-Beri dat hij wordt overgebracht naar Thambyuzayat 68 POW Patient Receiving Station Burma. Als zieke kon Jacob niet werken en ontving hij dus ook geen loon. In verschillende kampen werd een fonds ingesteld waarin krijgsgevangenen geld stortten naar rato van de salarissen voor de zieken. Ook kwam het voor dat groepjes krijgsgevangenen (kongsies) onderling elkaar geld gaven zodat een lid van de kongsi die ziek was toch wat geld had 69. In hoeverre in Jacobs geval gebruik kon worden gemaakt van deze fondsen is onbekend. Het niet beschikken over mogelijkheden voor gezonde bijvoeding verslechterde de situatie voor Jacob. 67 Bron: De Japanse bezetting in dagboeken De Birma-Siam spoorlijn blz. 20 Ticals en rupees 68 Schrijfwijze volgens de vertaling van de registratiekaarten. Huidige schrijfwijze is Thanbyuzayat (Google Maps). 69 Bron: De Japanse bezetting in dagboeken De Birma-Siam spoorlijn blz. 20 Ticals en rupees 21