KRW-RIVIERENLANDPLAN. Eindrapport

Transcriptie

1 KRW-RIVIERENLANDPLAN Eindrapport Waterschap Rivierenland Tiel, 10 december 2008

2 VERANTWOORDING Titel : KRW-Rivierenlandplan Status : Eindrapport Datum : 10 december 2008 Auteur(s) : Ing. T. Ruigrok Contact : Waterschap Rivierenland

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING Inleiding KRW-uitgangspunten Stroomgebiedbenadering Niet afwentelen Geen achteruitgang Status van de KRW-rapportages Leeswijzer 4 2 WATERLICHAMEN EN BIJZONDERE FUNCTIES Waterlichamen Begrenzing Status en typologie Grensoverstijgende afstemming Overig water (Europese) beschermde gebieden Natura Zwemwater Oppervlaktewater voor Drinkwater Provinciale functies Verdroogde gebieden (TOP-lijst) Waterparels Wateren met een specifieke ecologische doelstelling Provinciaal ecologische hoofdstructuur (PEHS) 8 3 WERKWIJZE Gedetailleerde uitwerking Taakverdeling en afstemming Uitgangspunten Gebiedsproces Gebiedsindeling De voorbereiding Samen op expeditie Multicriteria analyse De afdaling naar waterlichamen Communicatie en participatie Systematiek bepalen doelen Praagse methode en Koninklijke route Doelafleiding kunstmatige wateren Doelafleiding sterk veranderde wateren One out All out 16

4 3.6 Overige opgaven 17 4 KNELPUNTEN EN DOELEN Huidige situatie Knelpunten Knelpunten Chemische Toestand Knelpunten Ecologische Toestand Oorzaken Doelen Doelen Waterlichamen Doelen overig water Grondwater 19 5 MAATREGELEN Maatregelen Waterschap Onderbouwing gemaakte keuzen Reeds geplande maatregelen Waterschap Aanvullende maatregelen Waterschap KRW maatregelpakket Waterschap Rivierenland Maatregelen Gemeenten KRW maatregelprogramma gemeenten Overige maatregelen gemeenten Afstemming grensoverschrijdende maatregelen Afwenteling Risico s en onzekerheden 27 6 KOSTEN Kaderrichtlijn Water Raming kosten alle opgaven waterkwaliteit en ecologie 29 7 LITERATUURLIJST 31 BIJLAGEN BIJLAGE 1. IMPLEMENTATIEPROCES KRW BIJLAGE 2. KAART OPPERVLAKTEWATERLICHAMEN BIJLAGE 3. KAARTEN EUROPESE EN PROVINCIALE FUNCTIES BIJLAGE 4. DE GRONTMIJMATRIX BIJLAGE 5. ABC-TABEL

5 BIJLAGE 6. TOTAALOVERZICHT BEPALINGEN EQR + KAARTEN BIJLAGE 7. TOTAALOVERZICHT TOOLBEREKENINGEN + KAARTEN BIJLAGE 8. LANDBOUW EN KADERRICHTLIJN WATER BIJLAGE 9. DUURZAAM ONKRUIDBEHEER BIJLAGE 10. EFFLUENTLOZINGEN VAN RIOOLWATERZUIVERINGS INSTALLATIES BIJLAGE 11. POTENTIËLE KRW-PROBLEEMOVERSTORTEN BIJLAGE 12. NOTITIE BEGRENZING WATERLICHAMEN BIJLAGE 13. STATUSONDERBOUWING WATERLICHAMEN BIJLAGE 14. ARGUMENTATIE "KRW MAATREGELPROGRAMMA RIVIERENLAND" BIJLAGE 15. PARTICIPATIELOGBOEK

6 1 INLEIDING 1.1 INLEIDING Sinds 22 december 2000 is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) van kracht. Met deze richtlijn wil Europa het oppervlaktewater en grondwater verder beschermen en verbeteren en een duurzaam gebruik van water bevorderen. Volgens deze richtlijn moet eind 2009 het eerste Stroomgebiedbeheerplan (SGBP) worden ingediend in Brussel. In dit plan moeten maatregelen ter bescherming en verbetering van de waterkwaliteit zijn opgenomen voor grondwater en oppervlaktewater. Voor de uitvoering van deze maatregelen geldt een resultaatsverplichting. De Europese Unie kan boetes opleggen aan lidstaten die de maatregelen niet uitvoeren. De waterbeheerders moeten vaststellen aan welke eisen de waterkwaliteit in het rivierengebied moet voldoen en welke maatregelen zij willen uitvoeren om deze doelen te bereiken. Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle overheden. Waterschap Rivierenland werkt, samen met gemeenten, provincies en Rijkswaterstaat, de doelen en maatregelen uit voor het regionale oppervlaktewatersysteem. Ook maatschappelijke belangenorganisaties zijn betrokken bij de totstandkoming van de doelen en maatregelen van de KRW om uiteindelijk het water in ons gebied schoner en mooier te krijgen. In 2005 is Waterschap Rivierenland gestart met werkzaamheden om de verschillende mijlpalen van de KRW te halen. Een beschrijving van dit implementatieproces en de opgeleverde producten zijn te vinden in bijlage 1. Vanaf 2006 heeft het Waterschap samen met andere overheden en belangengroepen gewerkt aan gedetailleerde plannen voor de waterkwaliteit. Dit is gedaan in gebiedsprocessen die de basis hebben gevormd voor de uiteindelijke maatregelpakketten voor de KRW. Er zijn aparte gebiedsprocessen gevoerd voor 7 deelgebieden in het beheergebied van het Waterschap. Per gebied is een KRW deelgebiedsplan opgesteld waarin de benodigde maatregelen zijn benoemd en de waterkwaliteitsdoelen die we daarmee halen. Voor u ligt het KRW-Rivierenlandplan waarin alle maatregelen uit de KRW gebiedsplannen samengevoegd zijn tot één KRW-maatregelprogramma. Het rapport beschrijft onder andere de werkwijze waarop maatregelen zijn gekozen, de (financiële) consequenties en de doelen die naar verwachting gerealiseerd gaan worden. Naast de KRW zijn er nog meer opgaven voor waterkwaliteit en ecologie die gerealiseerd dienen te worden zoals voor zwemwater en Natura Deze zijn in dit rapport ook beschreven en globaal op kosten gezet. Naast een totaaloverzicht geeft dit plan ook inzicht in de onderbouwingen van gekozen maatregelen en verwijst het naar achtergronddocumenten die opgesteld zijn voor de implementatie van de KRW. Deze documenten zijn samengebracht in de bijlagen. Het KRW-Rivierenlandplan met bijlagen en de zeven KRW-deelgebiedsplannen vormen samen de complete rapportage van het Waterschap over de implementatie van de KRW in het rivierengebied. 1.2 KRW-UITGANGSPUNTEN Stroomgebiedbenadering Het watersysteem houdt zich niet aan gemeente-, provincie- en landsgrenzen. De KRW werkt met internationale stroomgebieden. Nederlandse wateren horen tot de stroomgebieden van de Eems, de Rijn, de Maas en de Schelde. Alle wateren, dat wil zeggen rivieren, meren, kanalen, beken en sloten, worden in hun geheel en in samenhang bekeken. Het beheersgebied van Waterschap Rivierenland valt in zijn geheel in het stroomgebied van Rijn-west wat weer een onderdeel is van het internationale 1

7 Rijnstroomgebied. Drie deelgebieden (Het Land van Maas en Waal, Bommelerwaard en Alm en Biesbosch) laten water in vanuit de Maas en lozen daarop. Deze gebieden hebben dus een duidelijke relatie met het Maasstroomgebied. Met de partijen in het Maasstroomgebied heeft afstemming plaatsgevonden. Rijn-west is het meest benedenstrooms gelegen deel van het Rijnstroomgebied en heeft dus veel belang bij verbeteringen van de waterkwaliteit in Europees verband (zie figuur 1-1). In Rijn-west zijn bestuurlijke en ambtelijke samenwerkingsverbanden aangegaan om het gehele proces te sturen, te begeleiden en op elkaar af te stemmen. Figuur 1-1 Begrenzing van deelstroomgebied Rijn-west Niet afwentelen Niet afwentelen betekent, zorg dragen voor doelen benedenstrooms. Deze doelen liggen deels binnen het beheersgebied van Waterschap Rivierenland (waterlichamen, beschermde gebieden en waterparels) en deels er buiten. Al het oppervlaktewater van het beheersgebied en een deel van de rwzi s (rioolwaterzuiveringsinstallaties) lozen op rijkswater. Rijkswaterstaat heeft wensen geformuleerd ten aanzien van reducties van stoffen uit ons beheersgebied. Als uitgangspunt wordt gehanteerd (in afstemming met directies van RWS) dat de regionale maatregelen uit het gebiedsproces tevens de inzet zijn voor het thema niet afwentelen naar rijkswater voor het 1e Stroomgebiedbeheerplan. Anderzijds wordt het regionale water in het beheersgebied belast door inlaat van rijkswater dat niet aan bestaande normen voldoet. Als uitgangspunt hanteert het waterschap vooralsnog dat de concentraties van stoffen in het rivierwater (door maatregelen in bovenstroomse landen) dusdanig verbetert dat de kwaliteit van het inlaatwater voldoende is voor de ecologie in het rivierengebied. Bij het opstellen van een 2e Stroomgebiedbeheerplan verwachten we dat meer bekend zal zijn over inkomende en uitgaande vrachten van stoffen in ons beheersgebied en de invloed op de ecologie. Er kunnen dan gerichter afspraken gemaakt worden, o.a. over te nemen maatregelen. De afstemming tussen stroomgebieden op europees niveau wordt aangestuurd door het ministerie van Verkeer en Waterstaat. In hoeverre de inzet van de verschillende lidstaten voor verbetering van de waterkwaliteit goed op elkaar afgestemd is kan pas na het gereedkomen van de 1 e Stroomgebiedbeheerplannen beoordeeld worden Geen achteruitgang Vanaf het moment dat de Kaderrichtlijn van kracht is (2000) mag de waterkwaliteit in de waterlichamen niet verslechteren. De monitoring van de waterkwaliteit geeft geen aanleiding om een 2

8 achteruitgang te veronderstellen. Ook naar de toekomst toe is dit principe van toepassing. Het uitgangspunt is dat er geen kwaliteitsverslechtering optreedt in de waterlichamen ten opzichte van de huidige situatie zoals die beschreven is in de factsheets in het Waterbeheerplan Met monitoring zullen we dit bewaken. 1.3 STATUS VAN DE KRW-RAPPORTAGES In oktober 2007 zijn concept KRW-deelgebiedsplannen opgesteld en verstuurd naar de waterpartners en belangengroepen. Commentaren op deze gebiedsplannen, afspraken op Rijn-west niveau en richtlijnen vanuit het Rijk hebben geleid tot een beperkt aantal wijzigingen in deze gebiedsplannen. In december 2008 zijn de KRW deelgebiedsplannen geactualiseerd tot definitieve plannen. De KRW gebiedsplannen hebben voor het Waterschap geen bestuurlijke status. Dit KRW-Rivierenlandplan met bijbehorende bijlagen en de 7 KRW-gebiedsplannen vormen de rapportage aan het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO)-Rijn west. Samen met de resultaten van de andere gebiedsprocessen in Rijn-west zijn de gegevens gebundeld in de Adviesnota Schoon Water Rijn-west (2008). Deze adviesnota geeft een totaaloverzicht van de maatregelen, kosten en doelbereik voor Rijn-west en zorgt voor afstemming tussen de betrokken partijen en samenhang in de geproduceerde plannen. De nota betreft een advies en heeft geen bindende werking naar de partijen. In Nederland is afgesproken dat alle waterbeheerders de KRW verankeren in de wettelijke waterplannen die ze opstellen. De maatregelen die het Waterschap gaat nemen voor de KRW zijn opgenomen in het Waterbeheerplan en bestuurlijk vastgesteld eind Parallel hieraan worden ook provinciale waterplannen en het Nationale Waterplan aangepast. In de provinciale waterplannen worden naast de provinciale maatregelen voor grondwater ook de ecologische doelen voor de oppervlaktewaterlichamen vastgelegd. Tegelijkertijd wordt het Stroomgebiedbeheerplan opgesteld voor de Rijn-delta. Dit plan geeft een samenvatting van alle maatregelen en doelen in het Nederlandse gedeelte van het Rijnstroomgebied en wordt eind 2009 aangeboden aan de Europese Unie. Figuur 1-2 geeft de verschillende waterpartners en de samenhang hiertussen aan. De donkerblauwe pijlen geven de besluitvorming weer van wettelijke verplichte plannen van de overheden. De afstemming gegevens voor tussen SGBP de waterpartners in 2008 in Rijn-west is weergegeven met de lichtblauwe pijlen. Regionale afweging Landelijke afweging Gebiedsprocessen Doelen Maatregelen Kosten/Baten Afwegingen Nota Schoon Water SAMENVATTING Doelen Maatregelen Kosten/Baten Afwegingen Rijk Gemeente Provincie Watersch. 2 Doelen Maatregelen Kosten/Baten Afwegingen 6 5 SGBP Doelen per waterlichaam Maatregelen samenvatting Geen kosten Afwegingen MKBA Parlementaire behandeling kosten en baten Inspraak & Besluitvorming Figuur 1-2 Afstemming- en besluitvormingproces deelgebiedsplannen in Rijn-west. 3

9 1.4 LEESWIJZER Voor u ligt het KRW Rivierenlandplan. Hoofdstuk 2 beschrijft de waterlichamen in het rivierengebied en hoe deze begrensd en getypeerd zijn. Om een totaal beeld te geven van waterkwaliteit en ecologie worden ook de overige wateren beschreven en wateren/gebieden met bijzondere ecologische functies zoals Europese beschermde gebieden en provinciale functies. In hoofdstuk 3 is uitgelegd hoe de KRW gebiedsplannen zijn opgesteld. Onder andere zijn hier de processtappen van de gebiedsprocessen beschreven en worden de gehanteerde uitgangspunten genoemd. De huidige waterkwaliteit van de waterlichamen is geconfronteerd met streefbeelden. De knelpunten die hieruit voortkomen zijn beschreven in hoofdstuk 4. Ook de uiteindelijke doelen die zijn afgeleid voor de afzonderlijke waterlichamen zijn hier genoemd. De regionale maatregelen die nodig zijn voor een goede waterkwaliteit zijn vervolgens beschreven in hoofdstuk 5. Hierbij is onderscheid gemaakt in maatregelen die tot 2015 genomen moeten worden en maatregelen na Tot slot staat in hoofdstuk 6 een raming van de kosten voor de KRW in relatie tot overige opgaven die ook uitgevoerd dienen te worden. Achtergronddocumenten behorende bij dit rapport zijn gebundeld in de bijlagen. 4

10 2 WATERLICHAMEN EN BIJZONDERE FUNCTIES Een waterlichaam is een groot oppervlaktewater waarover de waterbeheerder verantwoording moet afleggen in het kader van de Europese Kaderrichtlijn. De maatregelen en doelen voor de KRW hebben primair betrekking op deze waterlichamen en niet op het overige water. In de KRW gebiedsprocessen hebben we nadrukkelijk wel maatregelen besproken om het overig water in stedelijke gebieden op orde te krijgen. In Rijn-west is afgesproken dat we naast waterlichamen ook beschermde gebieden en provinciale functies in de KRW planvorming betrekken. 2.1 WATERLICHAMEN In het rivierengebied zijn 31 waterlichamen gelegen met een totale lengte van 750 kilometer. Het zijn de grotere wateren in het rivierengebied die volgens specifieke richtlijnen zijn begrensd Begrenzing De oppervlaktewaterlichamen zijn bepaald op basis van landelijke criteria (zie tabel 2-1). Een kaart met alle waterlichamen in Rivierenland vindt u in bijlage 2. Deze waterlichamenkaart is aangepast ten opzichte van de eerdere versie die is aangeleverd met de artikel 5 rapportage in 2004 (Karakteriseringsrapport Rijn-west). Het aantal kilometers waterlichamen is minder doordat droogvallende delen van waterlichamen van de kaart zijn gehaald, enkele begrenzingen logischer zijn gemaakt. Het aantal waterlichamen is toegenomen van 23 naar 31 stuks. Dit vanwege een andere en betere clustering van de waterlichamen tot samenhangende afwaterende systemen. Deze verbeterde clustering sluit beter aan bij het huidige operationele waterbeheer en de monitoring. Een detailbeschrijving hoe de begrenzing van de 31 waterlichamen tot stand is gekomen is te vinden in bijlage 12. Tabel 2-1 Criteria waterlichaambegrenzing CRITERIA WATERLICHAAMBEGRENZING EEN WATER WORDT ALS WATERLICHAAM AANGEWEZEN ALS: Het binnen een polder (afwateringsgebied) ligt van minimaal 10 km 2 en, het water een afwateringsgebied heeft van 5 km 2 en, het hele jaar watervoerend is; of, een belangrijke aanvoerwatergang is die in verbinding staat met de rivier; of, het een geïsoleerd water is met een wateroppervlakte van minimaal 50 ha Status en typologie In het rivierengebied zijn geen waterlichamen te vinden met een volledig natuurlijk karakter. Alle wateren zijn vergraven of aangepaste natuurlijke wateren (status sterk veranderd) of gegraven wateren (status kunstmatig). Het te bereiken doel voor natuurlijke wateren (GET-goede ecologische toestand) is nationaal vastgesteld en internationaal afgestemd (intercallibratie). Voor sterk veranderde en kunstmatige wateren mogen de ecologische doelen regionaal opgesteld worden. Deze doelen worden GEP genoemd; goed ecologische potentieel. 5

11 Van de 31 waterlichamen in Rivierenland hebben 23 de status kunstmatig. Het betreft voornamelijk sloten en kanalen, die in het verleden door de mens zijn aangelegd ten behoeve van ontwatering (en dus geen natuurlijke oorsprong kennen). Van 8 waterlichamen is de status sterk veranderd. Het betreft wateren met een natuurlijke oorsprong, voornamelijk beken en riviertjes, die op essentiële kenmerken - zoals meandering en stroming - zijn veranderd ten opzichte van het oorspronkelijke, natuurlijke type. De daarbij behorende doelen (GET s) zijn nu dan ook niet meer haalbaar. Een onderbouwing van de statustoekenning is opgenomen in het Waterbeheerplan (zie factsheets in bijlage 4 Waterbeheerplan). In bijlage 13 is een achtergrondnotitie te vinden met meer informatie omtrent de statusonderbouwing van de waterlichamen Grensoverstijgende afstemming In het stroomgebied Het Meer (Duitse naamgeving Deltarheinzuflüsse/NRW) zijn 2 Nederlandse waterlichamen gelegen die beide een sterk veranderde status hebben. In het Duitse deel liggen 6 waterlichamen waarvan 1 waterlichaam sterk veranderd is en 5 waterlichamen kunstmatig. De Groesbeek gaat op de grens over in de Groesbecker Bach en beide zijn sterk veranderd. De Bezirksregierung Dusseldorf gaat er vanuit dat na de bouw van dijken langs de grote rivieren de overige wateren allemaal gegraven zijn en dus kunstmatig. Er is geen overeenstemming over de status van het waterlichaam de Grosse Wasserung en Hauptwasserung (kunstmatig) die in Nederland overgaat in het waterlichaam weteringen Ooijpolder (sterk veranderd). De begrenzing van de waterlichamen is wel optimaal afgestemd; de waterlichamen sluiten goed op elkaar aan. 2.2 OVERIG WATER In het rivierengebied hebben we watergangen liggen met een totale lengte van ongeveer km. De waterlichamen (lengte 750 km) maken dus slechts 4% uit van de lengte van het totale watersysteem. Het overige water in stedelijk gebied is meegenomen in de KRW gebiedsprocessen en de maatregelen en kosten zijn opgenomen in de KRW gebiedsplannen. Door het opstellen van stedelijke waterplannen is redelijk goed bekend welke maatregelen er nodig zijn om de waterkwaliteit in de stad te verbeteren. De maatregelen en kosten van het overig water hoeven niet aan Brussel gerapporteerd te worden. Het overig water in landelijk gebied is niet specifiek onderzocht in het kader van het opstellen van de KRW rapporten. Maatregelen zoals baggeren, diepteschouw en aanleg van natuurvriendelijke oevers in het kader van NBW zullen bijdragen aan een verbetering van de ecologische kwaliteit in het overige water in landelijk gebied. Welke ecologische doelen in het overige water haalbaar zijn zal in de komende planperiode nader onderzocht worden. 2.3 (EUROPESE) BESCHERMDE GEBIEDEN In het rivierengebied zijn ook gebieden aangewezen volgens andere Europese Richtlijnen namelijk de Zwemwaterrichtlijn en de Vogel- en Habitat Richtlijn. Voor deze gebieden gelden specifieke ecologische- of kwaliteitsdoelen. De beschermde gebieden zijn aangegeven in bijlage 3. In de volgende subparagrafen worden de beschermde gebieden nader besproken Natura 2000 Het netwerk van Vogelrichtlijngebieden en Habitatrichtlijngebieden wordt Natura-2000 genoemd. Dit netwerk heeft als hoofddoelstelling het waarborgen van de biodiversiteit in Europa. In Rivierenland liggen 9 binnendijkse Natura 2000-gebieden. Van deze Natura-2000 gebieden hebben 2 gebieden een sense of urgency. Dit betekent dat voor behoud van de doelsoorten op korte termijn maatregelen (2015) nodig zijn. Daar waar doelen van de KRW en Natura 2000 over elkaar vallen gelden de zwaarste doelen (o.a. bij Zouweboezem). De maatregelen die nodig zijn voor het veiligstellen van de 6

12 Natura 2000 doelen zijn nog niet bekend. Dit wordt de komende jaren uitgewerkt in beheerplannen. De maatregelen die getroffen worden voor de KRW zijn geen bedreiging voor de Natura 2000 doelen (PlanMer 2008, DHV) maar zullen naar verwachting een positieve bijdrage leveren Zwemwater De Zwemwaterrichtlijn stelt hoge eisen aan de waterkwaliteit van zwemwater. In Rivierenland hebben 23 wateren een functie als zwemwater. Er zijn zwemwaterprofielen opgesteld voor iedere zwemplas. De zwemwateren voldoen nog niet allemaal geheel aan de norm. Benodigde maatregelen hebben betrekking op bacteriologische kwaliteit: aanleg van toiletten, weren van honden en watervogels. Voor sommige zwemplassen is nader onderzoek nodig naar de aanpak van de blauwalgenproblematiek. Aangezien de zwemplassen semigeïsoleerde wateren zijn hebben maatregelen in het kader van zwemwater weinig effect op de waterkwaliteit in de oppervlaktewaterlichamen Oppervlaktewater voor Drinkwater De functie Oppervlaktewater voor Drinkwater is niet toegekend binnen het beheergebied van het Waterschap. Wel zijn deze functies benedenstrooms te vinden in rijkswateren; de Afgedamde Maas en in de Biesbosch. Vanuit het principe niet afwentelen heeft het Waterschap te maken met de doelen die Rijkswaterstaat dient te realiseren voor deze functie. Met name de drinkwaterfunctie in de Afgedamde Maas vraagt aandacht omdat de Bommelerwaard hierop afwatert. Dit vertaalt zich in afspraken tussen partijen zoals gemeenten, Rijkswaterstaat en Waterschap over beheersing van calamiteiten. Het rijk heeft instrumenten om via generiek beleid en internationaal overleg de probleemstoffen aan te pakken die een knelpunt kunnen zijn voor de drinkwaterfunctie. 2.4 PROVINCIALE FUNCTIES Naast de Europese verplichting voor waterlichamen, zwemwater, Natura-2000 gebieden en Oppervlaktewater voor Drinkwater zijn er binnen in het rivierengebied ook nog provinciale functies waarvoor verbetering van de waterkwaliteit en ecologische kwaliteit van belang is. Op kaarten in bijlage 3 zijn deze functies weergegeven Verdroogde gebieden (TOP-lijst) In de TOP-lijst staan gebieden die prioriteit hebben bij verdrogingsbestrijding (kwantitatieve en kwalitatieve condities onvoldoende voor natuurdoelen). In Rivierenland is een aantal gebieden opgenomen op deze zogenaamde Top-lijst (zie kaart in bijlage 3). Het Waterschap is verantwoordelijk voor watergerelateerde maatregelen om verdroging tegen te gaan in deze gebieden Waterparels Wateren met waardevolle waternatuur zijn door de Provincie aangewezen als waterparel. In het rivierengebied zijn 36 gebieden/wateren aangeduid als waterparel. Waterschap Rivierenland heeft in het rapport Waardevolle waternatuur in het rivierenland (Arcadis, 2006) een uitvoeringsprogramma voor waterparels opgesteld. Deze maatregelen zijn maatwerk per waterparel en hebben vooral betrekking op inrichting en beheer van deze elementen Wateren met een specifieke ecologische doelstelling In het Gelderse deel van Rivierenland zijn specifieke wateren aangewezen met een specifieke ecologische doelstelling (SED-wateren). De ecologische doelen in deze wateren zijn lager dan die van de waterparels maar er zijn nog verbetermaatregelen gewenst. Ook de SED wateren zijn uitgewerkt in het rapport Waardevolle waternatuur in het rivierenland (Arcadis, 2006). 7

13 2.4.4 Provinciaal ecologische hoofdstructuur (PEHS) Een deel van de kanalen en boezemwateren valt binnen de Provinciaal Ecologische Hoofdstructuur. De PEHS wordt gerealiseerd door gebieden in te richten en te beheren. Het uiteindelijke resultaat is het realiseren van een samenhangend netwerk van natuur. Daar waar verbindingszones langs waterlopen zijn gesitueerd, zal de inrichting van deze zones een belangrijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit van de wateren. 8

14 3 WERKWIJZE In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe gedetailleerde plannen in het kader van de KRW zijn opgesteld. Het Waterschap heeft er voor gekozen om deze plannen samen met medeoverheden en belangengroepen vorm te gegeven in gebiedsprocessen. Er is een procesaanpak ontworpen waarbij deelnemers met diverse achtergronden hun kennis bottum-up konden inbrengen. Ook voldoet de aanpak aan de voorwaarden die gesteld zijn in Rijn-west (Werkplan gedetailleerde analyse Rijn-west, 2007). 3.1 GEDETAILLEERDE UITWERKING In heeft Waterschap Rivierenland een globale analyse uitgevoerd naar de mogelijke maatregelen, doelen en kosten voor het gehele beheersgebied (Globale Verkenning KRW Rivierenland, juli 2006). De kennis uit deze studie is gebruikt voor het opstellen van concrete plannen voor de waterkwaliteit op het detailniveau van waterlichamen; de Gedetailleerde Uitwerking. De 7 KRW-gebiedsplannen en het KRW Rivierenlandplan vormen de rapportage van de Gedetailleerde Uitwerking. Het bestuurlijk overleg Rijn-west heeft een afsprakenkader opgesteld voor de Gedetailleerde Uitwerking (Werkplan gedetailleerde analyse Rijn-west, 2007) waarbinnen de waterpartners (Waterschap Rivierenland, gemeenten, de betrokken provincies en Rijkswaterstaat) hebben samengewerkt. De detailuitwerking heeft plaatsgevonden in de periode Conform het werkplan van Rijn-west zijn de processtappen van de Gedetailleerde Uitwerking afgestemd op de methodiek abc-tje van Rijn-west. De volgende resultaten moesten conform het werkplan door de waterschappen opgeleverd worden: Maatregelen voor verbetering van de ecologische en chemische waterkwaliteit; Einddoelen (uiterlijk bereiken in 2027) en tussendoelen (beleidsdoel 2015) voor ecologie en chemie van oppervlaktewaterlichamen; Kosten van maatregelen; Transparante analyses; Maatregelen, doelen en kosten van de andere opgaven voor waterkwaliteit en ecologie zoals van Beschermde gebieden (zwemwater, Natura 2000, Oppervlaktewater voor drinkwater, TOP-gebieden, Waterparels en SED-wateren; Interactie van effecten tussen de oppervlaktewaterlichamen onderling, en de interactie tussen grond- & oppervlaktewater en regionale & landelijke oppervlaktewateren (afwenteling). 3.2 TAAKVERDELING EN AFSTEMMING Waterschap Rivierenland is voor het eigen beheersgebied de trekker van de gebiedsprocessen voor het uitwerken van de maatregelen, doelen en kosten voor het oppervlaktewater. Als trekker heeft het Waterschap een procesontwerp gemaakt voor de gebiedsprocessen en de organisatie op zich genomen van de bijeenkomsten. Verder is het Waterschap ook penvoerder geweest van het eindresultaat. Naast de rol van trekker van het gebiedsproces is het Waterschap ook de oppervlaktewaterautoriteit in het rivierengebied wat betreft de kennis over, en het beheer van het oppervlaktewater. Het Waterschap heeft de trekkersrol en haar inhoudelijk inbreng gescheiden ingevuld. Het eindresultaat, de KRWdeelgebiedsplannen, zijn regio-plannen en geen Waterschapsplannen. Naast gebiedsprocessen voor het regionale oppervlaktewater zijn ook gebiedsprocessen doorlopen voor grondwater en voor rijkswater. De provincies hebben de gebiedsprocessen voor grondwater 9

15 getrokken. De directies van Rijkswaterstaat hebben dit gedaan voor de rijkswateren. De verschillende overheden hebben geparticipeerd in elkaars gebiedsprocessen en op die manier inhoudelijke bijdragen geleverd. Parallel zijn veel plannen opgesteld in een zelfde tijdvak. In deze periode heeft een intensieve afstemming plaatsgevonden in Rijn-west verband. Rijn west is een samenwerkingsorganisatie van 8 waterschappen, 5 provincies, Rijkswaterstaat, 200 gemeenten en LNV. Het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO) coördineert de samenwerking van alle overheden in het deelstroomgebied en wordt daarbij ondersteund door een ambtelijke regiegroep (RAO). Figuur 3-1 Begrenzing beheersgebieden waterbeheerders in Rijn-west 10

16 3.3 UITGANGSPUNTEN Onderstaande inhoudelijke uitgangspunten zijn gehanteerd voor de Gedetailleerde Uitwerking. Het Waterschap richt het gebiedsproces op maatregelen die regionale partijen kunnen uitvoeren voor verbetering van de waterkwaliteit. Landelijk beleid zoals meststoffenbeleid, beleid diffuse bronnen e.d. is de verantwoordelijkheid van de nationale overheid. Bestaande functies worden gerespecteerd. Maatregelen die significante schade geven aan functies worden niet beschouwd. Alleen daar waar in Provinciale plannen functiewijzigingen worden voorgesteld kunnen deze maatregelen wel opgenomen worden. Een uitwerking van de maatregelen die onomkeerbaar zijn of grote schade geven is te vinden in bijlage 13. Gekozen is voor een integrale gebiedsbenadering. Het zwaartepunt van het gebiedsproces in Rivierenland ligt bij het regionale oppervlaktewatersysteem; echter datgene dat er gedaan moet worden voor het grondwater, rijkswater, beschermde gebieden etc. wordt niet uit het oog verloren. Er is onderscheid gemaakt tussen oppervlaktewaterlichamen en overig water. Het onderscheid is dat we voor de oppervlaktewaterlichamen een rapportageverplichting en resultaatverplichting hebben. De Europese Unie controleert op de uitvoering van de maatregelen in die wateren. Voor het overige water geldt een inspanningsverplichting. Dat wil zeggen dat wel verwacht wordt dat overheden zich inspannen voor uitvoering van de maatregelen. De maatregelen in het overig water hoeven niet gerapporteerd te worden aan Europa en er wordt niet op afgerekend. Het gebiedsproces in Rivierenland is gericht op de maatregelen voor de oppervlaktewaterlichamen en op het overig water in stedelijk gebied. Maatregelen voor Overig Water landelijk gebied zijn niet in het gebiedsproces voor de KRW betrokken. Effectiviteit en kosteneffectiviteit spelen een belangrijke rol bij de keuze van de maatregelen. De studie Globale Verkenning uit 2006 heeft inzichten opgeleverd welke maatregelen een groot effect sorteren tegen relatief lage kosten. Het Waterschap is dan ook het gebiedsproces ingegaan met de meest kosteneffectieve maatregelen. Bestuurders van waterschappen en gemeenten hebben bij de start van de gebiedsprocessen de volgende 10 uitgangspunten geformuleerd: De Kaderrichtlijn Water is een kans Samen, maar mét eigen verantwoordelijkheid Een compleet beeld van de waterkwaliteit Ambitieus, maar wel haalbaar en betaalbaar Water en ruimtelijke ontwikkelingen integreren Uitvoering volgens bestaande beleidslijnen en plannen Geen onaanvaardbare maatregelen Dure maatregelen faseren in de tijd Afstemming met grondwater en grote rivieren Bijzondere en beschermde gebieden hebben voorrang 11

17 3.4 GEBIEDSPROCES Gebiedsindeling Bij de implementatie van de KRW is publieke participatie een belangrijk onderdeel Waterschap Rivierenland heeft dit intensief ingevuld in gebiedsprocessen. Vanwege de grootte van het beheergebied is besloten om zo n proces in verschillende deelgebieden te organiseren. Deze deelgebieden zijn gebaseerd op de stroming en afwatering van het watersysteem. In totaal zijn er 7 deelgebieden onderscheiden en per deelgebied is er een KRW gebiedsplan opgesteld. Het zijn de volgende gebieden: 1. Alblasserwaard 2. Alm & Biesbosch 3. Beneden-Linge (inclusief de Vijfheerenlanden) 4. Betuwe 5. Bommelerwaard 6. Groesbeek/Ooijpolder 7. Land van Maas en Waal Op het onderstaande schematische kaartje zijn de 7 deelgebieden onderscheiden: Figuur 3-2 Begrenzing van de deelgebieden van Waterschap Rivierenland De voorbereiding Om een globaal beeld te krijgen van de doelen van de KRW en welke maatregelen het meest zinvol zijn om uit te voeren, heeft het waterschap in 2006 de studie Globale verkenning KRW-Rivierenland uitgevoerd. Dit is gebruikt als basis voor de gedetailleerde uitwerking in de gebiedsplannen. Vervolgens is er een procesontwerp opgesteld met de benodigde processtappen. 12

18 Intern Communicatiespoor (ambtelijk) 2. Interne Workshop: Interne kaasschaafsessie. Inhoudelijk spoor 1a. 1. Watersysteemanalyse: Model,Verkenner Doelen, knelpunten Doelen, Pakket a knelpunten utonoom en Pakket au tonome fors ontw., Extern Communicatie municatie spoor (ambtelijk) Bestuurlijke Communicatie 0. Informatiebijeenkomst spoor 0. Informatiebijeenkomst 5. Interne Workshop: Discussie maatregelenpakket 4. reeel. Interne Bespreken Workshop: vervolg. Evaluatie Workshop Definitief maatregelenpakket (autonoom & aanvullend) 4. Verwerken resultaat Doorlopen MCA, KEA & opstellen 5. Doorrekenen maatregelenpakketten reeel Workshop: Workshop: ** Externe Beheerderstoets kaasschaafsessie * Keuze maatregelenpakket. 6. Workshop: * Discussie maatregelen 6. Externe * Evaluatie Workshop: Discussie maatregelenpakket reeel. Bespreken vervolg. 7. Eindrapport Gebiedsplan 8. Informatiebijeenkomst Bijeenkomsten met streek Vullen communicatietool Figuur 1-3 Processtappen voor het opstellen van KRW-gebiedsplannen Samen op expeditie Het gebiedsproces is te vergelijken met het beklimmen van een berg. Aan het eind van het KRWgebiedsproces moet afgesproken zijn wat de doelen ( hoe hoog komen we op de berg? ) in de oppervlaktewaterlichamen zijn en welke maatregelen tot en met 2015 hiervoor worden uitgevoerd. Conform de landelijke pragmatische werkwijze staan de maatregelen in het KRW-gebiedsproces centraal en wordt het doel hieruit afgeleid. Met andere woorden welke maatregelen vinden wij in de streek acceptabel om uit te voeren en welk doel kan hiermee worden bereikt. Om op het niveau van oplossingen in korte tijd samen met de streek resultaat te boeken, is gekozen om in plaats van op te bouwen (wat zouden we kunnen doen?) af te pellen (wat kunnen we niet en waarom niet?). Dit afpellen is gedaan vanuit een forse ambitie; het streefbeeld (groene lijn). Daarnaast is in het proces ook aandacht besteed aan het autonome maatregelenpakket (wat we ons al voorgenomen hebben te gaan doen) en effect daarvan op de huidige waterkwaliteit (rode lijn). De maatregelen die we nog haalbaar en betaalbaar extra kunnen nemen vormen het reële maatregelpakket (paarse lijn)de werkwijze is verbeeld in Figuur

19 Ontwikkelingsrichting Streefbeeld Hoe ver komen we maximaal? Reëel maatregelpakket Autonome maatregelen Faseren in tijd Einddoel We zijn al op weg Huidige toestand Waar staan we nu? Figuur 3-3 De gevolgde werkwijze in het KRW-gebiedsproces. Samen op expeditie Multicriteria analyse Het aanvullende maatregelpakket voor 2015 en het einddoel zijn ontstaan in de twee inhoudelijke workshops. Als startpunt van de discussie heeft het waterschap een maatregelpakket voorgesteld. In dit pakket zijn zoveel mogelijk zinvolle maatregelen opgenomen die bijdragen aan de waterkwaliteit in het deelgebied. Met dit maatregelpakket zouden we zo hoog mogelijk op de berg komen op het niveau van het streefbeeld. In eerste instantie is geen rekening gehouden met de haalbaarheid en betaalbaarheid. Volgens de KRW zouden we met z n allen dit pakket moeten gaan uitvoeren. We mogen wel van het pakket afwijken als we hiervoor gegronde argumenten kunnen aanvoeren. In de twee workshops zijn we op zoek gegaan naar deze argumenten. Waarom kunnen we deze forse ambitie niet waarmaken, waarom komen we niet aan de top van de berg? Door middel van het uitvoeren van een multicriteria-analyse hebben we systematisch de maatregelen besproken en beoordeeld op haalbaarheid en betaalbaarheid. De analyse is uitgevoerd in twee stappen: afpellen en faseren. In de eerste workshop is het maatregelpakket met de forse ambitie op basis van de onderstaande criteria afgepeld. Criterium 1 Criterium 2 Criterium 3 Relevantie Levert de maatregel een bijdrage aan de oplossing, is het effectief? Significante schade/onomkeerbaarheid Is de maatregel wel mogelijk gelet op bestaande functies? Kansen en bedreigingen Zijn er kansen of bedreigingen voor andere functies zoals natuur, landbouw of wonen? Aan de hand van deze uitkomsten is van het forse maatregelpakket een meer reëel maatregelpakket overgebleven. Met deze maatregelen kunnen we zo hoog mogelijk op de berg komen (hoogst haalbaar) en komen we het meest in de buurt van het streefbeeld. In de tweede workshop is besproken en beoordeeld of de maatregelen binnen de gestelde periode tot 2015 uitgevoerd kunnen worden. Dit bleek niet voor alle maatregelen mogelijk. De KRW biedt de ruimte om de uitvoering van de maatregelen te faseren tot Op basis van de volgende criteria zijn argumenten geformuleerd om tot een haalbaar en betaalbaar pakket te komen met maatregelen die uitgevoerd kunnen worden tot 2015 en welke daarna. 14

20 Criterium 4 Criterium 5 Criterium 6 Criterium 7 Kosteneffectiviteit Welke maatregelen hebben een groot effect en kosten relatief weinig? Financiële haalbaarheid Binnen welke termijn(en) is de uitvoering betaalbaar? Complexiteit van de uitvoering Zijn er veel of weinig partijen bij de uitvoering betrokken, is de uitvoering afdwingbaar? Zekerheid van de effecten Hoe zeker is het dat de maatregel leidt tot gewenst effect en op welke termijn? De afdaling naar waterlichamen In het gebiedsproces is voor ieder deelgebied een maatregelenpakket samengesteld dat past bij het gebied. Waterschap Rivierenland heeft dit pakket vervolgens toegedeeld en verfijnd naar de waterlichamen. Dit betekent dat we op basis van de huidige kwaliteit, per waterlichaam, de omvang van de maatregel hebben bepaald Communicatie en participatie De publieke participatie (verplicht vanuit KRW) wordt door het waterschap op indirecte wijze vormgegeven door belangenorganisaties te betrekken in de gebiedsprocessen om te komen tot KRWdeelgebiedsplannen. Burgers kunnen verder inspreken bij de ter inzage legging van de afzonderlijke waterplannen en het Stroomgebiedbeheerplan. Naast een inhoudelijk/technisch KRW-spoor wordt er binnen het KRW-proces veel aandacht besteed aan communicatie. Dit om zowel intern als extern, bestuurlijk en ambtelijk draagvlak te krijgen voor doelen, maatregelen en kosten voor een goede waterkwaliteit. Naast workshops heeft Waterschap Rivierenland middels KRW-nieuwsbrieven, brochures en artikelen in kranten gecommuniceerd over het proces en inhoud van de implementatie van de KRW. De verschillende activiteiten die het Waterschap ontplooid heeft voor publieke participatie en communicatie zijn vastgelegd in een logboek. Deze is opgenomen in bijlage SYSTEMATIEK BEPALEN DOELEN Praagse methode en Koninklijke route In de vorige paragraaf 3.4 is beschreven hoe in Rivierenland de formulering van maatregelen centraal heeft gestaan in het bepalen van de doelen voor de waterkwaliteit. Deze aanpak de zogenaamde Praagse methode - is door de waterschappen in Nederland gevolgd en heeft de toestemming van de waterdirecteuren van de EU. Voorwaarde vanuit de waterdirecteuren was dat de afleiding van doelen via deze Praagse methode geen grote verschillen gaat geven met de Koninklijke route, waarbij van natuurlijke referenties wordt uitgegaan. Het Waterschap Rivierenland heeft beide methoden gevolgd om te komen tot het bepalen van doelen voor de waterlichamen. Het verbindende element tussen deze methoden was het rekeninstrument de Grontmij-matrix. Een beschrijving van de werking van dit model is te vinden in bijlage 4. Afhankelijk van de status van een waterlichaam (kunstmatig of sterk veranderd) zijn er kleine verschillen in de wijze van doelbepaling. Deze worden navolgend beschreven. 15

21 3.5.2 Doelafleiding kunstmatige wateren Van de 31 waterlichamen in Rivierenland hebben 23 de status kunstmatig. Het betreft voornamelijk sloten en kanalen. Voor de kunstmatige wateren is op nationaal niveau een indeling gemaakt in typen, afhankelijk van o.a. breedte, diepte en invloed van scheepvaart. Voor elk van deze typen is een maatlat ontwikkeld waarmee de ecologische kwaliteit van het water kan worden beoordeeld (Maatlat Sloten en Kanalen). Het GEP is als ecologisch doel op deze maatlat weergegeven. Waterschap Rivierenland maakt voor vrijwel al haar kunstmatige wateren gebruik van deze op nationaal niveau ontwikkelde ( koninklijke ) maatlatten en GEP s. In de Grontmij-matrix zijn kennisregels opgenomen over effecten van maatregelen. Met dit model is bepaald of de per deelgebied overeengekomen maatregelpakketten leiden tot het halen van de GEP s. Op deze manier hebben we getoetst of het hanteren van de Praagse methode leidt tot vergelijkbare uitkomsten als de koninklijke methode. Gebleken is dat de uitkomsten tussen beide methoden wel verschillen vertonen maar dat deze in veel gevallen gering zijn gelet op de onnauwkeurigheid van de methodieken. In Rivierenland kunnen we voor de meeste waterlichamen de doelen uit de nationale maatlat Sloten en Kanalen overnemen. Er zijn enkele uitzonderingen. Dit betreft met name de wateren in de Alblasserwaard en de Zouweboezem waar door de natuurlijke omstandigheden (nutrientrijke kwel, oxidatie van veen) het halen van de doelen van de nationale maatlat niet mogelijk is. Het Waterschap heeft voor deze wateren een lagere GEP afgeleidt voor een aantal parameters Doelafleiding sterk veranderde wateren Van 8 waterlichamen is de status sterk veranderd. Het betreft wateren met een natuurlijke oorsprong, voornamelijk beken en riviertjes, die op essentiële kenmerken zoals meandering en stroming - zijn veranderd ten opzichte van het oorspronkelijke, natuurlijke type. Ook voor deze wateren is op nationaal niveau een indeling gemaakt in typen, met voor elk type een maatlat, en op die maatlat een ecologisch doel (GET). Door de verandering op essentiële kenmerken van wateren zijn deze GET s nu niet meer haalbaar. Voor die wateren waar het oorspronkelijk karakter nog in afgezwakte vorm aanwezig is, heeft het Waterschap een haalbaar (verlaagd) doel afgeleid van deze GET s. Bij deze afleiding is ook weer de Grontmij-matrix gebruikt. Daar waar sterk veranderde wateren weinig of geen natuurlijke kenmerken meer hebben en veel lijken op kanalen en sloten wordt de goede ecologische potentie (GEP) van één van de maatlatten voor sloten en kanalen als doel gekozen One out All out De ecologische kwaliteit van een waterlichaam wordt bepaald door alle afzonderlijke biologische componenten en afzonderlijke normen voor fysisch-chemische parameters (overige stoffen en algemeen fysisch-chemische stoffen). De laagste score van de afzonderlijke biologische componenten bepaald wat de toestand is van het waterlichaam. De ecologische kwaliteit (totaal beoordeling) verandert van goed in matig als een of meer chemische parameters (voor zover vallend onder de ecologie) niet aan de norm voldoet. Als op grond van biologie de status al matig was, gaat de totaalbeoordeling niet alsnog een klasse omlaag tot slecht bij overschrijding van een chemische norm. Dit alles is overeenkomstig de classification guidance van de KRW. 16

22 Zwemwater Natura 2000 Waterparels & sed 3.6 OVERIGE OPGAVEN Naast de waterkwaliteit van de waterlichamen beschrijft het KRW-Rivierenlandplan ook andere opgaven voor waterkwaliteit en ecologie. Het schetst een totaalbeeld van maatregelen, kosten en doelen voor waterkwaliteit en ecologie zodat bestuurders het totaal kunnen overzien. De overige opgaven (naast de waterlichamen) betreffen: Beschermde gebieden (zwemwater, Natura-2000) TOP-gebieden Strategisch actiegebieden Waterparels (HEN) SED wateren Gekozen is om de uitwerking van de opgaven voor beschermde gebieden en provinciale functies in principe los te zien van de KRW-gebiedsprocessen. De doelen, maatregelen en kosten van deze opgaven zijn via parallelle sporen uitgewerkt. Wel is er in de gebiedsprocessen bekeken of er koppelingen zijn met de andere opgaven in de parallelle sporen. De opgaven uit de parallelle sporen en maatregelen uit de KRW-gebiedsplannen komen samen in dit KRW-Rivierenlandplan. Gebiedsproces KRW (OW L én overig water) Integratie NBW, EVZ, RO, waterplannen, bagger. Waterparels & sed Natura Zwemwater Grondwater / Rijkswater Werkgroepstudies MKBA A ctualisatieslag 7 K RW gebiedsplannen en integratie overige opgaven Catch all K RW G ebiedsplan Rivierenland eind 2007 Figuur 3-4 Samenhang tussen KRW-gebiedsproces en de parallelle sporen De Overige wateren zijn wel voor het stedelijk gebied uitgewerkt in maatregelen in de gebiedsprocessen maar niet voor het landelijk gebied. Een nadere uitwerking van haalbare/betaalbare maatregelen en bijbehorende ecologische doelen en haalbare/betaalbare maatregelen voor de overige wateren is een maatregel voor de komende planperiode. In aparte werkgroepen is gewerkt aan specifieke thema s ter ondersteuning van de KRW planvorming. Het betreft thema s zoals KRW en RWZI s, regionale landbouwmaatregelen voor KRW, duurzaam onkruidbeheer en de uitwerking probleemoverstorten KRW. Deze zijn opgenomen in de bijlagen. 17

23 4 KNELPUNTEN EN DOELEN Voor het formuleren van maatregelen is het nodig om de huidige situatie van de waterkwaliteit te kennen, dit af te zetten tegen normen of streefbeelden en de knelpunten te benoemen die zich voordoen. Per deelstroomgebied is dit beschreven in een watersysteemanalyse die de basis heeft gevormd voor de verdere uitwerking van maatregelen tijdens het gebiedsproces (zie watersysteemrapportages van de verschillende deelgebieden). 4.1 HUIDIGE SITUATIE Na de watersysteemanalysen heeft er nog een KRW monitoring plaatsgevonden in De resultaten hiervan zijn meegenomen bij het vastleggen van de huidige situatie. De huidige situatie is voor biologische en algemeen fysisch-chemische parameters vastgelegd per waterlichaam in factsheets (zie Waterbeheerplan ). Deze vastlegging is o.a. van belang als uitgangssituatie voor het bepalen van het KRW-principe geen achteruitgang. 4.2 KNELPUNTEN Voor het bepalen van de knelpunten heeft Waterschap Rivierenland de gegevens over de huidige situatie getoetst aan de - toen nog voorlopige - doelstellingen. Dit zijn veelal nationaal vastgestelde MTR normen en voor de ecologie de klasse 3 van de Stowa-classificatie. Pas later in het proces zijn fysisch-chemische normen definitief vastgesteld door EU en lidstaten en ecologische doelen (GEP) in provinciale waterplannen Knelpunten Chemische Toestand Voor de zeer giftige (prioritaire) stoffen heeft de Europese Unie in 2008 normen vastgesteld waaraan het oppervlaktewater in 2015 dient te voldoen. Uitstel van het halen van deze normen is mogelijk indien hiervoor een goede onderbouwing wordt gegeven en de Europese Commissie hiermee instemt. Voor de oppervlaktewaterlichamen in Rivierenland is, op basis van meetgegevens, gebleken dat er (vooralsnog) geen knelpunten zijn. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat slechts een beperkt aantal metingen is uitgevoerd. Nader onderzoek is de komende jaren nodig om het beeld compleet te krijgen Knelpunten Ecologische Toestand De ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater wordt bepaald door de flora en fauna en door de overige (= niet-prioritaire) chemische stoffen die hierop invloed hebben. Uit meetgegevens blijkt dat de ecologische kwaliteit in het rivierengebied nog niet op orde is. De problemen doen zich met name voor in het geringe voorkomen van waterplanten. Deze waterplanten vormen een belangrijk leefgebied voor de waterdieren, algen en vissen. Wat betreft de overige chemische stoffen zijn er nog overschrijdingen bij de zware metalen; met name koper en lokaal ook zink. Ook worden er in sommige waterlichamen nog te hoge concentraties van stikstof, fosfaat en bestrijdingsmiddelen gemeten. Vergeleken met andere gebieden in Rijn-west zijn de problemen met de nutriënten minder groot met uitzondering van het deelgebied Alblasserwaard. 4.3 OORZAKEN De geconstateerde overschrijding van de overige chemische normen (voor de ecologie) worden vooral veroorzaakt door: uit- en afspoeling uit de landbouw, lokaal door rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) en door het gebruik van bestrijdingsmiddelen in stedelijk en landelijk gebied. Voor de flora en fauna zijn de belangrijkste knelpunten: steile oevers, intensief onderhoud en bagger. Daarnaast zijn er nog factoren waarvan de invloed nog niet helemaal duidelijk is. Dit betreft o.a. de invloed van een 18

24 aantal gemeentelijke overstorten op de waterlichamen en de invloed van het peilbeheer. Middels onderzoek zal de komende jaren duidelijk moeten worden hoe groot deze invloed is. De knelpunten zoals hierboven beschreven zijn in grote lijnen van toepassing op alle deelstroomgebieden. Er zijn enkele verschillen tussen de deelgebieden. In het deelgebied Groesbeek- Ooijpolder zijn al veel maatregelen getroffen en zijn de knelpunten niet meer zo groot. In het deelgebied Alblasserwaard en een deel van de Beneden-Linge wordt de waterkwaliteit beïnvloed door nutriëntrijke kwel en/of mineralisatie van veen. Dit leidt tot verschillen in de ecologische doelen die bereikt kunnen worden en de maatregelen die nodig zijn. 4.4 DOELEN Doelen Waterlichamen De KRW doelstellingen hebben primair betrekking op de waterlichamen. Binnen de KRW onderscheiden we twee soorten doelstellingen. Chemische doelstellingen. Deze geven aan welke gevaarlijke stoffen (prioritaire stoffen) niet in het water mogen voorkomen of in welke mate. Deze doelstellingen heeft de Europese Commissie vastgesteld in 2008 en zijn als milieukwaliteitseisen (MKE s) opgenomen in de Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water, Ecologische doelstellingen. De normen voor biologische parameters en de algemeen fysischchemische parameters zijn vastgesteld door het Waterschap in samenspraak met de provincies. In paragraaf 3.5 is de systematiek beschreven hoe de doelen zijn afgeleid. Zowel het beleidsdoel 2015 als het GEP zijn per waterlichaam opgenomen in het Waterbeheerplan (zie factsheets bijlage 4 Waterbeheerplan). Een overzicht van de doelen voor alle waterlichamen uitgesplitst naar biologische componenten en fysisch-chemische parameters is te vinden in bijlage 6 en 7. Deze doelen worden regionaal door de provincies in provinciale waterplannen vastgelegd. De normen voor de overige chemische stoffen zijn ook nationaal vastgesteld in het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water, Doelen overig water Normen voor chemische parameters zijn voor de overige wateren in principe dezelfde als voor de waterlichamen. Verschil is wel dat deze normen voor de overige wateren worden opgenomen in het Nationaal Waterplan. De normen voor overig water hebben hiermee een beleidsmatige status en geen wettelijke status zoals de fysisch-chemische normen voor waterlichamen. Het bereiken van de doelen in overig water zijn daarmee een inspanningsverplichting en geen resultaatsverplichting. De normen in het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring en in het Nationale Waterplan worden gebruikt in de vergunningverlening voor het beoordelen van lokale effecten van een lozing via een emissie-imissie toets. Ecologische normen conform de KRW-systematiek zijn nog niet beschikbaar voor overig water. Voor deze wateren zijn de bestaande Stowabeoordelingen van toepassing Grondwater Voor het grondwater gelden andere doelen; specifieke normen voor chemische stoffen, het stabiel houden van de grondwatervoorraad en het tegengaan van verdroging in natuurgebieden. Tussen grondwater en oppervlaktewater bestaat interactie. Het oppervlaktewater wordt beïnvloedt door toestroom van fosfaat uit het grondwater in de Alblasserwaard en door toestroom van stikstof in het Rijk van Nijmegen. De fosfaattoelevering in Alblasserwaard wordt veroorzaakt door oxidatie van veen in de ondergrond. Dit is een onomkeerbaar gegeven bij de instandhouding van de huidige 19