2 Slachtoffers. Nabestaanden

Transcriptie

1 2 Slachtoffers Nabestaanden Zondagmiddag, nauwelijks 24 uur na het schietdrama, was de eerste bijeenkomst met de nabestaanden van de dodelijke slachtoffers op het politiebureau in Alphen aan den Rijn. Daar heb ik onder andere met de plaatsvervangend korpschef met hen gepraat, als een eerste moment van verwerking. We wisten dat de nabestaanden nog een keer zouden worden gehoord, dat er naar achtergronden van de dodelijke slachtoffers zou worden gevraagd en dat er nog allerlei andere zaken moesten worden besproken in het kader van het politieonderzoek. Op die zondagmiddag 10 april stonden de nabestaanden centraal. Het was een bewuste keuze om direct het onderwerp nabestaanden, slachtofferhulp en begeleiding van mensen voorrang te geven. We hebben met hen gepraat over zaken als Waarmee kunnen we jullie helpen, Wat zijn de eerste dingen waar jullie tegenaan lopen, Wat verwachten jullie van de gemeente, Welke hulp kunnen we jullie geven. Ook de voorbereiding van de begrafenissen is daarbij aan de orde gekomen. Als burgemeester kom je dan in een bijzondere sfeer terecht. Je zit daar en je zegt dingen als vreselijk wat jullie overkomen is, wat kunnen we voor jullie doen?. Je spreekt woorden van troost en je probeert mensen een aanleiding te geven om te gaan praten. En dat gebeurt dan vrij snel. Er is natuurlijk een groot verschil in omstandigheden waarin de nabestaanden verkeren. Of het gaat om iemand die bijna geen vrienden of familie heeft, wel of geen baan, een paar vrienden heeft of juist midden in de samenleving staat, waar nog een gezin is, waar mensen afhankelijk van zijn. De 11

2 hoofdstuk 2 ene nog volop actief als ondernemer, de ander al veel ouder en met pensioen. Ieder van de nabestaanden reageert op zijn eigen manier Heel veel mensen waren verontwaardigd over het feit dat zij pas zo laat op de hoogte waren gesteld dat hun man, vrouw, partner of familielid tot de dodelijke slachtoffers behoorde. Die verontwaardiging werd algemeen gevoeld. Dat hadden we toch veel eerder kunnen weten, we hadden hen veel eerder op de hoogte moeten stellen. Of: Het is toch te gek voor woorden dat om half twee s nachts terwijl we het allang wisten dat hij erbij was dat er bij ons politie aan de deur komt om het te vertellen. De verontwaardiging over hoe dat allemaal was gegaan, die was bij die bijeenkomst vrij groot. Men moest dat kwijt. De een wat meer dan de ander, maar het was wel een punt. Ik was dus twee dingen aan het doen. Ik speelde een rol in de rouwverwerking, was aan het praten en gaf steun. Tegelijkertijd moest ik een open oor hebben voor de verontwaardiging over het pas in de nacht kunnen informeren van de nabestaanden. In formele zin konden wij echter niet zomaar naar de nabestaanden toegaan als we nog niet voor honderd procent zeker wisten dat hun familielid of partner tot de dodelijke slachtoffers behoorde. Tegelijkertijd voelden we mee met de emotie die dat bij de nabestaanden met zich meebrengt. Dat is dus wel ingewikkeld. Slachtoffers Ik ben bij alle mensen geweest die gewond zijn geraakt en bij de gemeente, die over de nazorg voor de slachtoffers gaat, bekend waren. In het ziekenhuis of thuis. Er waren mensen die de slachtofferhouding als het ware opzogen, absorbeerden Maar er waren er ook die zeiden: Mij krijg je niet klein, dat me dit is overkomen, omdat een of andere gestoorde man mij heeft neergeschoten. Maar ik heb het overleefd. Ik pak mijn leven weer op en ik wil weer door. De reacties waren dus heel verschillend en dat is de mens eigen. Iedereen reageert en verwerkt het natuurlijk op de manier die het beste bij hem of 12

3 slachtoffers haar past. En als burgemeester ben ik daar vervolgens ook heel verschillend mee omgegaan. Het is een groot verschil of je in een emotioneel Turks familieverband over het drama spreekt waarbij iedereen alle emotie deelt of dat je een-op-een bij iemand op bezoek komt die zo veel mogelijk afstand probeert te nemen van wat er is gebeurd. Waar ik bij de ene de emotie volop zag, was de ander bezig om voor zichzelf rationeel vast te stellen hoe ga ik nu met deze situatie om? Ik probeerde dus constant te schakelen op het niveau van de slachtoffers en besefte ook dat de rationeel denkenden niet over het hoofd moesten worden gezien. Voor de gemeente en het ambtelijk team dat verantwoordelijk was voor de nazorg stond het buiten kijf dat we dicht bij de slachtoffers wilden blijven. Slachtofferhulp en familierechercheurs werden ingeschakeld en ik ging op bezoek. Maar toen liepen we ook tegen het punt aan dat niet in alle gevallen bekend was waar de slachtoffers waren. We wisten die zaterdag nog steeds niet wie waar nu eigenlijk zat en hoe het met de gewonden stond. Ook het aantal doden bleef een tijdlang ongewis. We hebben als beleidsteam lang nog moeten zeggen: We weten niet of het bij zes blijft. Je weet dat natuurlijk nooit definitief, maar ik wilde toch op zijn minst zeggen hoe ernstig het was. Bij sommige slachtoffers wist je ook niet zeker hoe ernstig gewond ze nu eigenlijk waren. Vanuit het beleidsteam riepen we steeds Er zijn zeventien gewonden. Er waren ook mensen die door glassplinters gewond waren geraakt, maar hoe ernstig was dat? Er zijn mensen naar de huisartsenpost geweest, niet naar het ziekenhuis. Al met al hadden we een zeer onvolledig inzicht in de situatie. Dat achtervolgde ons vanaf de eerste persconferentie tot ver in de week die volgde. Vandaar dat we ook nog heel lang bij elkaar zijn gebleven als leden van het beleidsteam, maar dan onder de noemer bestuurlijk overleg schietdrama, om te kijken hoe we dit nu zouden doen, hoe we dit allemaal zouden regelen. Het is goed gebleken dit te doen. Het heeft wel veel tijd en heel veel energie gekost, maar daardoor zijn ook de stappen op weg naar zorg voor de slachtoffers en de rouwverwerking op een goede manier vorm gegeven. 13

4 hoofdstuk 2 Identificatie In het beleidsteam hadden we in het begin geen goed overzicht van de doden en de gewonden. Daar kwam pas later verandering in. De hele discussie over wie zijn nou die slachtoffers en hoe snel kunnen we de namen bekend maken, heeft mij in hoge mate verbaasd en ook geïrriteerd. Het was in het beleidsteam gewoon onbekend waar slachtoffers door de ambulances naar toe waren gebracht. We hadden eigenlijk totaal geen inzicht. De ziekenhuizen beriepen zich op de privacy van hun patiënten en wilden geen mededelingen doen. Ik vind dat eigenlijk te gek voor woorden. Vanuit het beleidsteam probeerden we de gevolgen van het schietdrama onder controle te krijgen en op het zeer belangrijke punt van de doden en gewonden was er grotendeels een witte vlek. Die witte vlek werd natuurlijk wel ingevuld, maar dat heeft naar mijn idee veel te lang geduurd. In één geval heeft zelfs iemand in onze crisisorganisatie met een bekende van hem die in een van de ziekenhuizen werkte, gebeld met de vraag of het klopte dat daar gewonden uit Alphen aan den Rijn waren binnengebracht. Ook het communiceren over de namen van de dodelijke slachtoffers is iets waarvan ik vind dat daar verbetering in moet komen. Een schrijnend voorbeeld daarvan is de situatie rond het eerste dodelijke slachtoffer, meneer Youssef. Zijn stoffelijk overschot lag buiten op de parkeerplaats en werd door zijn familie onmiddellijk herkend. De hele familie wist dus: Daar ligt onze vader! Vanuit het beleidsteam konden en mochten wij formeel niet zeggen dat het meneer Youssef was, terwijl die informatie bij ons natuurlijk wel was binnengekomen. Formeel hebben we pas om half elf s avonds de familie op de hoogte gesteld. Eerst moest namelijk de formele identificatie plaatsvinden. Het is echt een idioot voorbeeld hoe dat dus gaat. De familie weet wie het is, maar als overheid moeten we kennelijk eerst het paspoort tien keer omdraaien om het echt zeker te weten. Het niet kunnen noemen van de namen heeft ook tot verwarring geleid. Op de maandag na het schietdrama hoorden we in het beleidsteam ineens dat er op een school een herdenking werd georganiseerd voor twee slachtoffers. 14

5 slachtoffers De verwarring sloeg toe: nog twee slachtoffers? Waren er dan geen zes maar acht dodelijke slachtoffers? Het duurde even voordat iedereen door had dat de twee slachtoffers die de school wilde herdenken niet boven op het aantal van zes kwam, maar daarin al besloten waren. Pas later hebben we openheid kunnen geven over de namen van de slachtoffers, hun leeftijd en dergelijke. Als ik alleen al terugdenk aan de discussie over het vermelden van de leeftijd van de slachtoffers, over het vermelden van de nationaliteit Achteraf vind ik dat ik daar te veel in terughoudende zin in ben meegegaan onder het motto: dat is privacy, dat hoeft niet iedereen te weten. Matching Over de namen van de slachtoffers kregen we veel vragen. Bij de gemeente en bij de politie. De gang van zaken is ingewikkeld: er spelen vragen een rol over de informatie aan familieleden van de slachtoffers en steeds speelt de kwestie van privacy van dodelijk getroffen slachtoffers en de gewonden. Na de identificatie van de overleden slachtoffers werd in de gemeentelijke basisadministratie (met alle bevolkingsgegevens) door de politie de eerste kring van nabestaanden gezocht. Zodat de familieleden op de hoogte konden worden gesteld. Dit zoekproces heet matching en kost veel tijd. Teveel tijd als we kijken hoe lang in de meeste families op een bericht is gewacht. Wat de gewonden betreft ligt de taak om te matchen bij de gemeente. Om alle vragen, die vooral telefonisch binnen kwamen over de mogelijke gewonden te kunnen beantwoorden, werd gematcht door een tiental medewerkers van de Burgerzaken van de gemeente en van het Rode Kruis. Voor dag en voor dauw waren zij er op zondagochtend al bij om vanuit de lijsten van de gewonden alle vragen te beantwoorden. In het beleidsteam hadden we de lijn gekozen om geen namen te noemen voordat er toestemming was van de familie. Dat zou via de familierechercheurs moeten worden uitgevraagd. Dat kostte naar mijn mening veel te veel tijd. Terwijl wij alle namen kenden hebben we om privacy-redenen de lippen stijf op elkaar 15

6 hoofdstuk 2 gehouden. Echt een onhoudbare situatie. Op dinsdagochtend pas hebben we, nadat via de social media alle namen al rondgingen, de namen formeel vrijgegeven. Een zeer onbevredigende gang van zaken. Met de kennis van nu, na wat ik heb meegemaakt, zeg ik: dat kunnen we niet meer doen. Je kunt niet meer zeggen: Wij maken geen namen bekend want er is nog een niet geïnformeerd familielid ergens. Zijn er de goede matches gemaakt, hebben we ze nu allemaal of hebben we ze nu niet? Ik moet eerlijk zeggen, dat gaat mij te ver. Als het gezin het weet, waarom moeten we dan nog alle broers, zussen en oma s ook gematcht hebben voordat we iets kunnen doen? Ik denk dat we veel sneller moeten zeggen over wie het gaat en niet in vage bewoordingen als een oudere dame van 91 moeten blijven steken. Hier zijn we als beleidsteam overigens ook regelmatig ingehaald door de social media, zoals Twitter. Hoe goed we ook waren met onze gemeentelijke tweets, hier moesten we formeel terughoudend zijn ten koste van onnodige onduidelijkheid. Begrafenissen Als gemeente hebben we vanaf het begin gezegd, we gaan helpen als we kunnen bij het organiseren van de begrafenissen. In ieder geval zorgen we dat de burgemeester overal aanwezig is en als het gewenst wordt dat hij overal spreekt. Ook de wethouders hebben daarbij een nadrukkelijke rol gespeeld. Ik ben uiteindelijk naar vier begrafenissen en één herdenking geweest. Persoonlijk met de mensen te praten, iets te zeggen over wat er is gebeurd. En dan kom ik weer even terug bij de drie begrippen die een belangrijke rol speelden in de communicatie: we leven mee, we pakken de zaken goed aan en we bieden perspectief. Die boodschap overbrengen dat je meeleeft, dat je de overtuiging hebt dat we het als gemeente, politie en OM goed oppakken, dat we helpen, dat we om de mensen heen staan, dat je het optimisme overbrengt dat we weer 16

7 slachtoffers verder gaan en dat we één gemeenschap zijn dat is allemaal niet zo makkelijk. Ik denk bijvoorbeeld weer aan de familie Youssef. Een bizarre situatie van iemand die vlucht uit een land waar hij een ernstige aanslag heeft overleefd en dan hier door een fataal toeval op deze manier wordt doodgeschoten. Een familie die dan achterblijft en toch al grote problemen heeft, ook in het onderhoud van de familie die nog in Syrië zit. Zijn zoon staat dan ineens voor een heel complexe situatie om de leiding in de familie over te nemen. Ik vind het geweldig om te zien hoe hij nu tandheelkunde gaat studeren en niet bij de pakken neer gaat zitten. Al die persoonlijke situaties, dat is allemaal heel aangrijpend. Ik moet zeggen het is een opgave om bij die ontroering, het verdriet en de emotionele geraaktheid in de rol te blijven van de burgemeester als degene van wie je op aankunt. Voor je het weet, ga je heel makkelijk in een soort van empathie mee in het verdriet. Ik heb dat tenminste. Als ik zie hoe mensen verdriet hebben dat maak je dan vijf keer kort achter elkaar mee over degene die ze kwijt zijn geraakt, over degene die is overleden, over hun familie, broers, zussen, ouders, vrienden dan vind ik het lastig om de ogen droog te houden. Daar heb ik dan heel veel moeite mee; ik kende deze mensen niet maar het verdriet waarmee zij worden geconfronteerd is natuurlijk vreselijk. Dat verdriet, dat raakte ook mij. De mensen willen dat je geëmotioneerd bent, dat je meeleeft en ze zien dat je geraakt wordt, maar ze willen ook dat je daar stevig staat als burgemeester om te laten zien maar nu maken we wel de volgende stap. Ik kreeg reacties terug, direct of indirect via de familierechercheurs. Ik heb gelukkig alleen maar positieve geluiden gehoord over de balans die ik probeerde te vinden. Het evenwicht tussen betrokkenheid, de persoonlijke emotionele betrokkenheid en het op een goede manier steun geven aan de mensen in de verwerking. Ik ben daar heel blij mee, want het is natuurlijk toch bepalend voor die mensen. Hoe kijken zij terug naar die begrafenis en hoe is de verwerking geweest? 17

8 hoofdstuk 2 Maar ik moet zeggen: ik vond het vaak heel spannend. Ga ik niet over de lijn van de emotie? Laat ik mij niet te veel meeslepen, meesleuren in het verdriet van de familie, van de vrienden? Aan de andere kant kan ik daar niet als een koude kikker en alleen formeel als burgemeester staan en zeggen: Dames en heren, ik ben hier nu namens het gemeentebestuur en ook van het medeleven. Ik bedoel, zo kan ik dat niet. Ook al stond ik bij een begrafenis in de formele rol van burgemeester, ik stond daar ook voor het menselijke mededogen. Slachtofferhulp Naast de familierechercheurs heeft ook Slachtofferhulp zich ingezet. Ik zie wel dat er verschil is in de manier waarop familierechercheurs hun rol oppakken en ondersteuning bieden en hoe dat met Slachtofferhulp gaat. Slachtofferhulp is een heel goede club, maar tegelijkertijd zijn de mensen die slachtofferhulp bieden getraind als amateur en niet professioneel geschoold. Zij hebben het soms moeilijk gehad, heb ik gehoord. Niet elke slachtofferhulp is even adequaat geweest, ging even goed in op de wensen van de slachtoffers. De familierechercheurs werkten vanuit een overall blik, terwijl slachtofferhulp zich de naam zegt het al meer richtte op het slachtoffer. Het gaat natuurlijk niet alleen om het slachtoffer, maar ook om familie, partners, ouders en kinderen. Ik vind dat je het geheel moet bekijken. Er zijn maar zelden mensen die op hun eentje zijn in hun verdriet, ze zijn met elkaar. En als vanuit de slachtofferhulp dan wordt gezegd: Ja sorry, mevrouw of meneer, maar ik ben er voor u, en niet voor uw partner, dan gaat het niet goed. In die zin heb ik een aantal zaken meegemaakt, waarvan ik vind dat we daarvan moeten leren. Die zaken zijn natuurlijk ook netjes teruggekoppeld aan Slachtofferhulp, dus ik mag aannemen dat ook dat weer zijn vervolg in positieve zin gaat hebben. Slachtofferhulp is sowieso natuurlijk een moeilijke tak van sport. Je hebt steeds met verschillende mensen te maken, dus dat vraagt steeds om een andere insteek. 18

9

10