Antwoorden Latijn Vivat Roma

Transcriptie

1 Antwoorden Latijn Vivat Roma Antwoorden door een scholier woorden 15 februari keer beoordeeld Vak Latijn Antwoordmodellen Les 1 Waarom Latijn? a Een manshoog waterkanaal bevond zich in de bovenste bogenrij. Het was met stenen platen afgedekt (zie foto). b Het water moest door heuvelachtig terrein vervoerd worden. Hoge bouwwerken waren nodig om het verval op te vangen. c Door middel van een viaduct wordt een weg over een andere weg geleid: wegleiding (het Latijnse woord via = weg; het Latijnse werkwoord ducere = leiden, voeren). a warmwaterbaden b persoonlijke hygiëne: baden, algemene verzorging (knippen, massage, schoonheidsbehandeling etc.) sportief: balspelen, gymnastiek, boksen, worstelen etc. sociale contacten: discussiëren, hapje en drankje, contacten leggen, etc. Sommige thermen hadden een slechte reputatie: prostitutie, zwelgpartijen etc. c De thermen waren een zeer populaire ontmoetingsplaats, waar de Romeinen dagelijks in de namiddag over allerlei zaken spraken. In de tijd van Augustus bezat de stad Rome niet minder dan 170 publieke baden! Ze versterkten de onderlinge banden. In de Italische steden en in de provincies voelden de Romeinen zich in de thermen als het ware thuis. Bovendien konden tijdens een bezoek aan de thermen de banden tussen Romeinen en plaatselijke (gegoede) bevolking worden aangehaald. De ligging aan de rivier was van belang in verband met watervoorziening en contacten met het binnenland. De zee bood een voedselbron en gaf de gelegenheid handel te drijven. Mogelijke redenen: a veroveringsdrang/heerszucht b economische motieven: behoefte aan landbouwgronden, overbevolking c rivaliteit met de buurvolken. In het westen was de grens: de Atlantische Oceaan: Engeland, Nederland (tot aan de Rijn), België, Pagina 1 van 77

2 Frankrijk, Spanje, Portugal. In het noorden was de grens: Donau en Rijn: Luxemburg, gedeelte van Duitsland, Oostenrijk, Italië, Zwitserland, Bulgarije, Hongarije, voormalig Joegoslavië, Griekenland, Turkije. In het oosten was de grens: Euphraat en Zwarte Zee: Israël, Syrië, Libanon, Jordanië, Irak. In het zuiden was de grens: de Sahara en de Arabische woestijn: Marokko, Tunesië, Algerije, Libië, Egypte. a Twee groepen: 1 Nederlands, Duits, Engels 2 Italiaans, Frans, Latijn b Groep 1: één taalgroep (de Romaanse talen, direct afstammend van het Latijn), die in de loop der tijd is uitgesplitst in verschillende talen Groep 2: één taalgroep (de Germaanse talen), die in de loop der tijd is uitgesplitst in verschillende talen a Vele wegen leiden naar Rome: men kan op verschillende manieren zijn doel bereiken b Rome is niet op één dag gebouwd: alles vereist tijd c zo oud als de weg naar Rome: zeer oud d potjeslatijn: het Latijn dat op apothekerspotjes staat à slecht Latijn e visserslatijn: overdrijvende taal van vissers à grootspraak, opschepperige taal f aan het einde van zijn Latijn zijn: niet meer weten wat je moet doen of moet zeggen Antwoordmodellen Les 2 Rome, het nieuwe Troje Eigen verwerking. a Op afb. b Op afb. 3 als ridder, op afb. 4 (eigen verwerking: pooier / bezoeker bordeel?). c Afb. 2 in de Oudheid: de personages zijn met hun symbolen uit de Oudheid weergegeven. Op afb. 3 en 4 is het verhaal in ieder geval niet in de Oudheid gesitueerd. Op afb. 4 in de eigen tijd. d Ze hadden dan de gelegenheid naakte vrouwen te schilderen. Mogelijke oorzaken: handelsbelangen, zucht naar avontuur, zich bedreigd voelen, veroveringszucht en geldingsdrang. ca v. Chr. val van Troje ca. 750 v. chr. stichting Rome 27 v. Chr. 14 na Chr. Augustus keizer van Rome (3019 v. Chr.) Vergilius schrijft de Aeneis 5e eeuw de oudste handschriften van Vergilius werk Pagina 2 van 77

3 Bijvoorbeeld: veel WestEuropese landen in de koloniale tijd, zoals Duitsland, Engeland, Nederland, Frankrijk; grote mogendheden zoals Amerika en Rusland. Een werk dat veel moeite en geduld vereist. Vervolg Antwoordmodellen Les 2 Toets bij Les 2 Trojaanse oorlog, ca v. Chr. Stichting Rome, ca. 750 v. Chr. Vergilius schrijft de Aeneis vanaf 30 v. Chr. Augustus keizer van Rome, 27 v. Chr. 14 na Chr. De oudste handschriften van Vergilius werk, 5e eeuw. a De Trojaan Anchises en de godin Venus. b Door zijn nakomelingen werd Rome gesticht. a De Trojaanse koning Priamus en zijn vrouw Hecuba b Hera, (Pallas) Athene, Aphrodite. c Wie van de drie de mooiste was en dus de gouden appel kreeg. d Aphrodite. e Aphrodite beloofde hem de mooiste vrouw ter wereld. a Grieken en Trojanen. b Griekse helden: Achilles, Odysseus, Agamemnon, Menelaüs, Ajax Trojaanse helden: Hector, Aeneas, Paris c Aeneas en de zijnen. a Van 27 v. Chr. 14 na Chr. b Het keizerrijk werd ingedeeld in provincies, die allemaal op dezelfde manier bestuurd werden. In het hele rijk kwamen dezelfde wetten. Wegen werden aangelegd. Een goed georganiseerd leger zorgde voor orde en rust. a Een heldengedicht; een lang verhalend gedicht over een held. b Vergilius wilde bereiken dat de mensen geloofden dat de stichting van Rome en de wereldmacht van de Romeinen door de goden gewild was. Omdat Aeneas het beeld van een ideale Romein was, was zijn werk tevens een les voor de Romeinen van Vergilius eigen tijd. Ze konden daaruit leren hoe een echte Romein zich moest gedragen. c Ja: er hadden voor de keizertijd veel oorlogen gewoed. Nu brak er een periode van rust aan. Daarin was er ook weer aandacht voor cultuur en normen en waarden. Vergilius beschreef Aeneas als iemand die plicht en roeping boven alles stelde. Aeneas kon hun als voorbeeld dienen. d Dankzij de monniken in de christelijke kloosters, die zijn werk met de hand overschreven. Pagina 3 van 77

4 e Een handschrift; een met de hand geschreven boek. Antwoordmodellen Les 3 Taalblok Les 3 1 senex zelfstandig naamwoord 5 puer zelfstandig naamwoord 2 clamant meervoud 7 timent meervoud 3 timet werkwoord 7 pueri zelfstandig naamwoord 4 clamat enkelvoud 8 bellum zelfstandig naamwoord astam estam istam mkstam clamare timere saevire currere rogare respondere audire fugere appropinquare tacere dormire cadere errare apparere nescire consistere stare manere pergere lacrimare parere repetere dolere quaerere dicere ludere Enkelvoud Meervoud Hele werkwoord fugit currunt clamare dicit audiunt timere est sunt saevire Antwoordmodellen Les A Opdrachten Tekst A Anchises (zijn vader), Ascanius (zijn zoon), Creüsa (zijn vrouw) 1e alinea: Aeneas 2e alinea: Anchises 3e alinea: Ascanius 4e alinea: Aeneas, Anchises en Ascanius Zijn vrouw en zijn moeder. Vertaling Tekst A Op de vlucht Aeneas is een Trojaan. Aeneas rent. Hij vlucht. Anchises is een Trojaan. Pagina 4 van 77

5 Anchises vlucht. 5 Hij rent niet; hij is immers een oude man. Ascanius is een Trojaan. Ascanius vlucht. Hij rent; hij is immers een jongen. Aeneas (en) Anchises en Ascanius vluchten. Waarom vluchten zij? 10 Zij zijn bang. De oorlog woedt. Troje is ingenomen. Vragen Tekst A Als een Trojaan. Er wordt aangegeven wie Aeneas is en dat is nog niet eerder verteld. Aeneas. Anchises; hij is verlamd en zijn zoon Aeneas draagt hem op zijn schouders. In regel 10. Vervolg Antwoordmodellen Les A Taaloefeningen Tekst A Groep 1 Groep 2 Groep 3 femina Troianus senex fuga Graecus navis umbra servus mare patria puer serva bellum regnum Enkelvoud Meervoud navis pueri senex senes puer bella bellum naves serva bella: meervoud Antwoordmodellen Les B Opdrachten Tekst B Creüsa Pagina 5 van 77

6 Creüsa Creüsa Vertaling Tekst B Paniek De Trojanen vluchten. Ook de Trojaanse vrouwen vluchten. Creüsa is een Trojaanse vrouw. Ook Creüsa rent. 5 Maar, ach, ze valt. Ze roept. Maar noch de Trojanen, noch de Trojaanse vrouwen horen haar. Ze rennen allen / Allen rennen. Aeneas blijft staan. Hij kijkt om zich heen. Hij vraagt: Waar is Creüsa? 10 Hij roept: Creüsa, Creüsa! De vrouwen blijven staan. Ze roepen: Creüsa, Creüsa! Creüsa antwoordt echter niet. Opnieuw roepen ze. 15 Dan zwijgen ze en gaan verder. De Grieken naderen immers. Aeneas gaat echter niet verder. Hij gaat terug naar Troje en roept telkens weer: Creüsa! Vragen Tekst B Er is veel onrust en lawaai tijdens de vlucht. Trojanen en Trojaanse vrouwen De Grieken komen eraan. De Trojaanse vrouwen rennen door, Aeneas niet. 8. consistunt, clamant, tacent, pergunt 9. a van links naar rechts: Trojaanse vrouwen, Ascanius, Aeneas met Anchises, Creüsa b helemaal rechts: ze schreeuwt om hulp Vervolg Antwoordmodellen Les B Taaloefeningen Tekst B 1 Serva consistit. vb Pagina 6 van 77

7 2 Naves appropinquant. v 3 Troiani tacent. v 4 Femina clamat. B 8. 1 Anchises respondet. Anchises antwoordt. 2 Senex timet. De oude man is bang. 3 Puer tacet. De jongen zwijgt. 4 Graeci respondent. De Grieken antwoorden. 5 Senes timent. De oude mannen zijn bang. 6 Pueri tacent. De jongens zwijgen Feminae fugiunt. De vrouwen vluchten. 2 Troianus appropinquat. De Trojaan nadert. 3 Troiani currunt. De Trojanen rennen. 4 Graecus rogat. De Griek vraagt. 5 Feminae cadunt. De vrouwen vallen. 6 Bellum saevit. De oorlog woedt De Griek gaat verder. Graeci pergunt. 2 De slaaf valt. Servi cadunt. 3 De jongen is bang. Pueri timent. 4 De Trojaan roept. Troiani clamant. 5 De Griek antwoordt. Graeci respondent. 6 De jongen gaat terug. Pueri repetunt. 1 1 De jongen valt. Hij roept. 2 De vrouw blijft staan. Ze luistert. 3 De oude man gaat niet verder. Hij blijft staan. 4 De Grieken naderen. Zij roepen. 5 De jongens rennen. Ze zijn bang. 6 De vrouwen antwoorden niet. Ze zwijgen. Antwoordmodellen Les C Opdrachten Tekst C regel 56 en 9 Fuge! Vertaling Tekst C De schim van Creüsa Aeneas dwaalt rond door Troje en zoekt Creüsa. Creüsa is echter op de vlucht gestorven. Plotseling verschijnt er een schim. Pagina 7 van 77

8 De schim is van Creüsa. De schim zegt: 5 De oorlog woedt! Troje is ingenomen! Creüsa is gestorven: vlucht! Aeneas vlucht echter niet. Dan zegt de schim: Vlucht! Een nieuw vaderland en een nieuw koninkrijk staan jou te wachten! 10 Dan pas gehoorzaamt Aeneas en vlucht. Vragen Tekst C Aeneas zoekt Creüsa. Aeneas zoekt iemand die gestorven is. Hij kan haar dus nooit vinden. mortua hoort bij het zelfstandig naamwoord woord (eigennaam) Creusa en past zich hierbij aan: hetzelfde geslacht (v) en hetzelfde getal (ev) Een schim: de schim is niet eerder genoemd. De schim: de schim is in regel 3 genoemd. 8. nova hoort bij het zelfstandig naamwoord woord patria en past zich hierbij aan: hetzelfde geslacht (v) en hetzelfde getal (ev) novum hoort bij het zelfstandig naamwoord woord regnum en past zich hierbij aan: hetzelfde geslacht (o) en hetzelfde getal (ev) 9. Er wordt hem nu een zinvolle reden gegeven om te vluchten: hem staan een nieuw vaderland en een nieuw rijk te wachten. Vervolg Antwoordmodellen Les C Taaloefening Tekst C 1 1 Trioanus novus est. De Trojaan is nieuw. / Hij is een nieuwe Trojaan. 2 Serva nova timet. De nieuwe slavin is bang. 3 Puer novus non respondet. De nieuwe jongen antwoordt niet. 4 Bellum novum saevit. Er woedt een nieuwe oorlog. 5 Omnes novi sunt. Allen zijn nieuw. 6 Umbra nova apparet. Er verschijnt een nieuwe schim. 7 Servus novus non paret. De nieuwe slaaf gehoorzaamt niet. 8 Patria nova manet. Er wacht een nieuw vaderland. 9 Servi novi clamant. De nieuwe slaven schreeuwen. 10 Regnum novum est. Het koninkrijk is nieuw. / Er is een nieuw koninkrijk. 11 Graeci novi consistunt. De nieuwe Grieken blijven staan. Pagina 8 van 77

9 12 Servae novae tacent. De nieuwe slavinnen zwijgen. Antwoordmodellen Les D Vertaling Tekst D Op weg Er is (vaart) een schip op zee. Op het schip is (bevindt zich) Aeneas. Hij staat op de achtersteven. Hij huilt. 5 Troje is immers ver weg. Op het schip is (bevindt zich) ook Anchises. Hij slaapt. Op het schip is (bevindt zich) ook Ascanius. Hij speelt. 10 Ook (de) andere Trojanen zijn op de schepen. Ze zijn verdrietig, want ze vluchten. Waarheen varen de schepen? De Trojanen weten het niet. Waar is het / hun nieuwe vaderland, 15 waar het / hun nieuwe koninkrijk? Vragen Tekst D Troje is ver weg. het est Creüsa (regel 9 van tekst C) Vervolg Antwoordmodellen Les D Taaloefeningen Tekst D 1 1 enim 2 sed 3 cur 4 neque... neque 5 tum, et 1 Graeca = Griekse vrouw dea = godin domina = meesteres puella = meisje Woorden die mannen aanduiden eindigen op us, woorden die vrouwen aanduiden eindigen op a. 1 Pagina 9 van 77

10 1 currere renner, deelnemer aan auto of motorrace of een wielerwedstrijd 2 senex door ouderdom afgetakeld 3 respondere antwoord, reactie 4 audire muziek of andere uitvoering, als proef 5 ludere speels, als spel 6 timere bedeesd, verlegen 7 femina het streven naar gelijkwaardige behandeling van vrouwen ten opzichte van mannen 8 repetere herhaalde oefening, proefwerk over behandelde leerstof 9 patria iemand die van zijn vaderland houdt Antwoordmodellen Les 3 Goden Venus hielp de Trojanan; Juno en Athene steunden de Grieken. Afb. 2: Links staat Minerva (Athena): achter haar een schild met Medusakop, een borstharnas en een helm; in de boom een uiltje. In het midden staat Venus (Aphrodite): inks in de hoek (in haar baan ) zit een Cupidootje geknield. Rechts staat Juno (Hera): voor haar loopt de pauw. In de wolken Eris met de gouden appel. Afb. 6: Links Zeus en Hera (voor hen een dienaar met wijnkan en drinkschaal). In het midden zien we Athena, herkenbaar aan helm en speer. Rechts zit Poseidon, herkenbaar aan vis en drietand. Achter hem staat Hermes met gevleugelde schoenen; hij is de bode van de goden. Jupiter: bliksems in zijn hand, Minerva: wapenrusting en uiltje, Juno: pauw. Iets doen wat geen zin heeft, wat niets oplevert. Water naar de zee dragen. r. 1: d(armen); r. 3: erb(armen); r. 4: verw(armen). Antwoordmodellen Les A Opdracht Tekst A Aeneas, Anchises, ceteri Troiani, Ascanius Vertaling Tekst A Verdriet Pagina 10 van 77

11 Aeneas staat op de achtersteven. Hij ziet Troje. In gedachten ziet hij zijn huis, in gedachten ziet hij Creüsa. 5 Creüsa is niet op het schip. Ze is immers op de vlucht gestorven. Aeneas huilt weer. Anchises droomt. In zijn droom ziet hij een godin. De godin is Venus. 10 Venus is de moeder van Aeneas. Anchises verlangt naar haar. Hij eist / verlangt niet een (= geen) nieuw vaderland. Hij zucht in zijn slaap. De overige Trojanen zwoegen op de schepen. 15 Intussen denken ze aan hun stad en hun huis. Ze zijn verdrietig, want ze missen hun vaderland. Wat doet Ascanius? Hij slaapt. Vragen Tekst A zijn huis videt hun stad Regel 3 en 4 beginnen allebei met hetzelfde woord: animo. Aeneas lacrimat Anchises somniat ceteri Troiani sudant, cogitant, desiderant Ascanius dormit Vervolg Antwoordmodellen Les A Taaloefeningen Tekst A r. 2 videt Troiam r. 3 videt tectum r. 4 videt Creusam r. 9 videt deam r. 11 desiderat eam r. 12 postulat patriam novam Pagina 11 van 77

12 r. 15 cogitant urbem et tectum r. 16 desiderant patriam r. 17 facit quid 1 videre 2 4 cadere 1 7 respondere 2 10 ludere 1 2 dolere 1 5 cogitare 2 8 lacrimare 1 11 desiderare 2 3 consistere 1 6 dormire 1 9 quaerere 2 12 postulare 2 1 timent 2 quaerit 3 videt 4 fugit 5 currunt Troiani bellum timent. Aeneas patriam desiderat. Matres pueros amant. Groep 1 Groep 2 Groep 3 Stam dea tectum mater matrpatria somnus urbs urbumbra servus navis navfemina regnum senex sen Graecus bellum puer Troianus 1 deam: zelfstandig naamwoord 2 regnum: idem 8. NB. Alternatieven de/een worden niet meer opgegeven. 1 Servus servam videt. De slaaf ziet een slavin. 2 Anchises deam amat. Anchises houdt van de godin. 3 Aeneas matrem desiderat. Aeneas verlangt naar zijn moeder. 4 Serva servum timet. De slavin is bang voor de slaaf. 5 Troiani bellum non desiderant. De Trojanen verlangen niet naar de oorlog. 6 Creusa puerum cogitat. Creüsa denkt aan de jongen Deus pueros servat. 2 Patria nova procul est. 3 Troiani fugiunt. 4 Pueri ludunt. Pagina 12 van 77

13 Vervolg 2 Antwoordmodellen Les A femina bona 3 senex bonus feminam bonam senem bonum feminae bonae senes boni / os feminas bonas 4 tectum altum 2 servus fidus tecta alta servum fidum 5 mater bona servi fidi matrem bonam servos fidos matres bonae / as 6 bellum novum 8 navis nova bella nova navem novam 7 urbs magna naves novae / as urbem magnam 9 umbrae multae urbes magnae / as umbras multas 1 De wolf en de zeven geitjes 1 voor met op 2 met 3 zonder in 4 in tussen 5 onder naar 7 door bij 8 achter Antwoordmodellen Les B Opdrachten Tekst B omdat de Trojaanse prins Paris haar niet de appel had gegeven a Eigen verwerking. b een plotselinge windvlaag: impetus venti (r. 1) duisternis: sol non iam lucet (r. 2) wolken: nubes (r. 3) winden: ventos (r. 4) bliksems: fulmina (r. 5) Vertaling Tekst B Storm op zee! Plotseling voelt Aeneas een windvlaag. Hij kijkt rond. De zon schijnt niet meer. Hij ziet wolken. Hij hoort winden waaien. 5 Hij ziet ook bliksems. Pagina 13 van 77

14 Hij is bang. Meteen roept hij de Trojanen bij elkaar. Hij beveelt hun de zeilen samen te binden. De Trojanen gehoorzamen. Snel binden ze de zeilen samen. 10 Ach. Reeds slingeren de winden het schip heen en weer. Reeds bedelven de golven het. Ze brengen de Trojanen in het nauw en dompelen hen onder in de zee. Aeneas hoort de Trojanen schreeuwen. Hij strekt zijn handen naar de hemel uit en roept de. 15 god Neptunus aan. De grote god hoort hem en kalmeert de storm. Zo redt hij de Trojanen. Vragen Tekst B navem undae Neptunus is de god van de zee. a Aeneas merkt dat er storm op komst is. Hij beveelt zijn makkers de zeilen samen te binden. b Een storm barst los. De storm brengt de vloot in nood. Aeneas roept Neptunus aan. Neptunus kalmeert de storm en redt de Trojanen. Vervolg Antwoordmodellen Les B Taaloefeningen Tekst B 1 venti r. 1 sol r. 2 nubes r. 3 ventos r. 4 venti r. 10 fulmina r. 5 caelum r. 14 tempestatem r De oude mannen zien wolken. 2 Een rijk staat de Trojaan te wachten. Pagina 14 van 77

15 3 De oude mannen zijn bang voor dromen. 4 De stormen slingeren de schepen heen en weer. 1 1 Quid Wat zien de Trojanen? 2 nam Anchises rent niet, want hij is een oude man. 3 Cur De vrouwen vluchten. Waarom vluchten ze? 4 et, ubi Aeneas blijft staan en vraagt: Creüsa, waar ben je? autem Creüsa antwoordt echter niet. 5 enim, procul Aeneas huilt. Zijn vaderland is immers ver weg. 6 Ita Neptunus brengt de storm tot bedaren. Zo redt hij de Trojanen. 7 Subito, Tum Plotseling hoort Aeneas winden waaien. Dan bindt hij de zeilen samen. 1 Latijn in het Nederlands stare houding, uitstalling videre beeldapparatuur om TVsignalen op te nemen en weer te geven audire en videre zowel het gehoor als het gezicht betreffend tendere 1 strekking, bedoeling 2 geneigdheid amare iemand die iets uit liefhebberij doet urgere dringend Antwoordmodellen Les 4 Jupiter en Io De goden gedragen zich als mensen: ze liegen, bedriegen en zijn jaloers. Iets goed, zelfs een beetje wantrouwig, in de gaten houden. 4 a Io (als koe), Mercurius, Argus b Mercurius doodt Argus. c Hij grijpt het zwaard 5 a (Cupidootjes), (Iris), Juno, Argus b Juno plaatst de ogen van Argus op de veren van de pauw. c Zij versierde 6 a Io (koe), Jupiter en Juno b Juno vraagt Jupiter of ze de koe mag hebben. c Zo n koe is nu net 7 a Jupiter (in de gedaante van een wolk), Io b Jupiter overmeestert / bemint Io. c Toen liet Jupiter een nevel opkomen 8 a Mercurius, Argus, Io (als koe) b Mercurius speelt zo mooi op zijn fluit dat Argus in slaap valt. c De hele dag speelde hij er lustig op los en langzaamaan Pagina 15 van 77

16 Juiste volgorde: Eigen verwerking De mensen kregen informatie over de band tussen hemel en aarde, tussen goden en mensen en tussen de mens en de natuur. Ja, maar in latere perioden van de Oudheid heeft men ze niet altijd letterlijk genomen. Mythen Onderzoeksopdracht: Eigen verwerking Antwoordmodellen Les A Opdracht Tekst A Eigen verwerking. Vertaling Tekst A Op verkennning Aeneas en Achates zijn in het bos. Daar dwalen / zwerven zij rond, want ze kunnen de weg niet vinden. Plotseling ziet Aeneas een meisje. Ze draagt pijlen. 5 Duiven vliegen rond[om] haar hoofd. Aeneas roept Achates: Kom hierheen, Achates! Zie je dat meisje? Wie is zij? Ik zie haar, antwoordt Achates. Zij lijkt op een godin. Misschien is het Diana. 10 Het meisje komt dichterbij en zegt. Hallo, jullie, mannen. Waar gaan jullie heen? Aeneas antwoordt: Wij dwalen rond in het bos. We zoeken onze makkers, maar we kunnen hen niet vinden. Maar [jij], zeg eens: Waar zijn we? Wie bestuurt dit land? 15 Het meisje antwoordt: Koningin Dido bestuurt dit land. Jullie zijn in Afrika. Kunnen jullie je makkers niet vinden? Vooruit. Ik help jullie. Ik wijs jullie de weg. Vragen Tekst A puella haar Pagina 16 van 77

17 Ze draagt pijlen en loopt door het bos. Het zijn twee korte zinnetjes. Ze beginnen allebei met een vorm van vos. Het eerste zinnetje bestaat uit twee woorden, het tweede uit drie. Vervolg Antwoordmodellen Les A Taaloefeningen Tekst A Zelfst. nw.: socius, somnus, ventus, deus, servus Werkw.: regimus, iuvamus, venimus, paremus, vocamus, stamus 1 senes: zelfstandig naamwoord 2 vias: zelfstandig naamwoord 3 audi: werkwoord stam tussenkl. uitg. groep clamas clama s a sentit senti t i ludimus lud i mus mk iubetis iube tis e pergit perg i t mk regere reg e re mk quaeris quaer i s mk audis audi s i iactare iacta re a monstras monstra s a dormiunt dormi u nt i urgetis urge tis e 1 vocas jij roept curris respondes quaeris vides 2 regitis jullie regeren monstratis tacetis lacrimatis geritis 3 audio ik hoor timeo pergo dormio desidero 4 clama roep! luce erra lude ama 5 timent zij vrezen postulant parent iuvant sentiunt sunt estis possumus potestis vir venit ego iuvo pueri fugiunt vos auditis nos timemus tu appropinquas potes (5) potest (5) possum (6 + diagonaal), possumus (6) Pagina 17 van 77

18 potes (8) posse (c) potes (h), potest (h), potestis (h) possunt (diagonaal) 8. 1 sum: Aeneas (ego) 2 sunt: Aeneas et Anchises 3 est: Aeneas 4 estis: Aeneas et Ascanius (vos) 5 es: Aeneas (tu) 6 sumus: Aeneas et Ascanius (nos) dolent De Trojanen zijn weer verdrietig. 2 fugere Waarheen kan ik vluchten? 3 fugere Waarheen kunnen wij vluchten? 4 servant De goden redden de jongens en de meisjes. 5 errant Misschien dwalen de jongemannen in het bos. 6 venimus Wij komen in de stad. (hoeft niet!) Antwoordmodellen Les B Vertaling Tekst B Een ontmoeting Het meisje wijst de weg en wendt zich vervolgens af. Een geur van rozen stroomt (komt) van haar haren. Plotseling herkent Aeneas haar. Het meisje is zijn moeder Venus! 5 Ach, moeder, waarom verlaat je me? roept hij uit. De godin antwoordt echter niet en gaat weg. Aeneas en Achates gaan verder. Ze verlaten het bos en komen aan in een stad. In de stad zien ze een tempel. 10 Voor de tempel zit een heel mooie vrouw. Mensen staan rondom haar / om haar heen. Aeneas en Achates naderen. De vrouw ziet hen en begroet (hen). Ze vraagt: Mannen, wie zijn jullie? 15 Aeneas antwoordt: Ik ben Aeneas. Dit nu / deze hier is Achates. Wij zijn Trojanen. Maar wie bent u? De vrouw antwoordt: Ik ben koningin Dido. Pagina 18 van 77

19 Vragen Tekst B puellam feminam Aeneas en Achates (r. 12) a Een geur van rozen stroomt van haar haar (r. 2). b Duiven vliegen rond haar hoofd (r. 5). Vervolg Antwoordmodellen Les B Taaloefeningen Tekst A 1 1 eos Daar komen mensen (aan). Ik zie hen. 2 eum De koningin begroet de man. Want zij kan hem helpen. 3 eam Wij zoeken een nieuw vaderland. Maar wij kunnen het niet vinden. 4 eas De meisjes roepen de jongen. De jongen hoort hen echter niet. 5 ea Wij verlangen niet naar oorlogen. Maar wij vrezen ze. 1 Tu veni, serve. Consiste et audi, Anchises. Venite, pueri. Appropinquate, pueri et puellae. Saluta deam et deum, Graece. Relinquite, patriam, Troiani. Rege terram, regina. Voca matrem, puer. 1 1 Quo 4 Cur 2 Ubi 5 Quid 3 ne 6 quis 1 dicere (= spreken) tacere (= zwijgen) rogare (= vragen) respondere (= antwoorden) stare (= staan) sedere (= zitten) pergere (= verder gaan) manere (= wachten) quaerere (= zoeken) reperire (= vinden) 1 Plotseling Redden Echter Droom Intussen Creüsa Al Aankomen Teruggaan Pagina 19 van 77

20 Vervolg Antwoordmodellen Les 5 Diana a Aan de boog en pijlenkoker, aan het maantje in haar haar. b Op de achtergrond is weergegeven: een man met kinderwagen een huis met een TVantenne en garage met auto een zwembad Deze achtergrond past niet bij Diana. Zij is de godin van de jacht en zwerft rond in bossen en velden. c Op het schilderij zijn de rollen omgedraaid: de man zorgt voor de kinderen en het huis, de vrouw gaat op jacht (en dat past weer wel bij Diana). NB: het schilderij is uit Diana was de godin van de maagdelijke kuisheid. De suggestie werd zo gewekt dat de afgebeelde jonge vrouw kuis (en maagd) was. Tempels a 8: zuilen, kapiteel, fries, tympanon 9: zuilen, kapiteel, fries, tympanon 10: zuilen, kapiteel, fries, tympanon 11: zuilen en tympanon. b De zuilen van afb. 11 zijn niet rond. Antwoordmodellen Les 6 Taalblok Les 6 Nominativus Dativus Accusativus urbs sociis hominem capita terrae capita terrae somnis nubem templum silvis templum iuvenis puellis ventos templa reginis viam homines ventis templa deae tecto homines matres deae virum caelo matres deis tempestatem Pagina 20 van 77

21 venitis: is een werkwoord, geen zelfstandig naamwoord vento: is een zelfstandig naamwoord, geen werkwoord dak: tecto tectis godin: deae deis slaap: somno somnis vlucht: fugae fugis oorlog: bello bellis vrouw: feminae feminis metgezel: socio sociis land: terrae terris man: viro viris Antwoordmodellen Les A Opdracht Tekst A Eigen verwerking. Vertaling Tekst A Venus grijpt in Venus bereidt een list voor / bedenkt een list. Ze roept Amor, haar zoon, en zegt tegen hem: Zoon, ik smeek je, help me! Ik ben van plan koningin Dido te misleiden. 5 De jongen Ascanius maakt zich klaar om naar Carthago te gaan en de koningin geschenken te brengen. Dit draag ik jou nu op: Jij, neem het uiterlijk van Ascanius aan en ga naar de stad. Ga naar de koningin en wek liefde voor Aeneas 10 in haar hart op. Ik bekommer me om de jongen Ascanius. Amor gehoorzaamt de godin. Hij legt zijn vleugels af, neemt het uiterlijk van Ascanius aan en gaat naar de stad. Reeds nadert hij het paleis. Intussen brengt Venus Ascanius in een diepe slaap. 15 Dan tilt ze de jongen uit bed en draagt hem naar de bergen. Daar droomt hij tussen / te midden van geurende bloemen. Vragen Tekst A De handelingen volgen elkaar snel op. Ascanius Amor moet in de gedaante van Ascanius ervoor zorgen dat Dido op Aeneas verliefd wordt. Pagina 21 van 77

22 Ze wil er zeker van zijn dat Aeneas en de Trojanen goed ontvangen worden en zich kunnen herstellen van de schipbreuk. 8. a Ze zal zelf zich om Ascanius bekommeren. b Tu en mihi Vervolg Antwoordmodellen Les A Taaloefeningen Tekst A r. 2 ei: dat. r. 3 tibi: dat. me: acc. r. 4 mihi: dat. r. 7 tibi: dat. r. 8 tu: nom. r. 11 mihi: dat. 1 Homines feminis silvam monstrant. De mannen wijzen de vrouwen het bos. 2 Viri, nobis respondete. Mannen, antwoord ons! 3 Subito Graeci templo appropinquant. Plotseling naderen Grieken de tempel. 4 Homines deis non semper parent. De mensen gehoorzamen de goden niet. 5 Regina servis multa mandat. De koningin draagt de slavinnen veel op. Antwoordmodellen Les B Opdracht Tekst B a r.1: Amor r.2: Dido r. 3:Troiani en Tyrii b r. 14: Amor r. 14: reginam r. 16: Dido Vertaling Tekst B Het feestmaal Amor gaat in de gedaante van Ascanius de zaal binnen. Daar zit koningin Dido op een gouden zetel. De Trojanen en de Tyriërs / Carthagers komen al samen. Allen gaan op de aanligbedden liggen. 5 De Trojanen kijken rond. Purperen kleden bedekken de aanligbedden. Gouden lampen schitteren. Overal zijn slaven en slavinnen druk bezig. In de keuken maken vijftig slavinnen de maaltijd klaar. 10 In de zaal ontvangen honderd slaven de gasten. Sommigen zetten tafels neer voor Aeneas en zijn makkers, anderen brengen wijn. Ze vullen de bekers en delen (die) uit aan de Trojanen en Tyriërs. Pagina 22 van 77

23 Amor gaat naar de koningin en geeft haar geschenken. 15 Zowel de geschenken als de jongen ontroeren haar. Dido neemt de god op haar schoot en geeft (hem) kusjes. Amor verdrijft langzamerhand de herinnering aan Sychaeus uit het hart van de koningin. Een nieuwe liefde vult haar hart. Vragen Tekst B wat de Trojanen zien wie ze kusjes geeft: hem Dido s vermoorde echtgenoot purperen kleden (r. 6): purper was heel duur in de Oudheid gouden lampen (r. 7), er werken 150 slaven en slavinnen (r. 9 en 10) atrium (r. 1), in lectis discumbant (r. 4), hospites (r. 10), mensas deponunt (r. 11), vinum apportant (r. 12), pocula implent et distribuunt (r. 13) a Venus b Aan de Oudheid doen denken: de zuilen en de kleding van Aeneas en Achates en de kleding van de slavinnen op de voorgrond, het beeld dat onder de wolk van Venus staat. Aan de tijd van de schilder doen denken: de draperieën, de gedekte ronde tafel. Vervolg Antwoordmodellen Les B Taaloefeningen Tekst B 1 filio De vrouw smeedt een list voor haar zoon (lett.: maakt klaar). 2 filium De godin bedriegt haar zoon. 3 tecto De vader nadert het huis. 4 reginae De slaven gehoorzamen de koningin. 5 reginae De slavin maakt een maaltijd klaar voor de koningin. 6 curam Ondertussen verdrijven de Grieken hun zorg. 7 puellae De jongen geeft een kleed aan het meisje. 8 puero Het meisje geeft een kleed aan de jongen. 9 silvam De Trojanen zien het bos. 10 viro De slaaf zet de tafel neer voor de man Hij bereidt voor mij een maaltijd. Nobis cenas parant. 2 De vrouw geeft jou een geschenk. Feminae vobis dona dant. 3 De slaaf gehoorzaamt hem niet. Servi eis non parent. Pagina 23 van 77

24 4 Mijn zoon ontvangt mij. Filii excipiunt nos. 5 Ik begroet jou. Vos salutamus. 6 Jij verlaat hem. Eos relinquitis eam 2 eos 3 eam 4 ei 5 eis 10. a Amor, Dido, Troiani, Tyrii, servae, lecti. b Personen die kennelijk op het feestmaal aanwezig zijn: Amor en Dido, de Trojanen en de Tyriërs; verder gaat het over slavinnen en ligbedden; deze spelen een rol bij de maaltijd. Antwoordmodellen Les C Opdrachten Tekst C Dido, want ze is de gastvrouw en koningin De avonturen van de Trojanen Vertaling Tekst C Aeneas, vertel! Na het feestmaal draagt de citerspeler liederen voor de feestgangers voor. Allen luisteren aandachtig. De gouden lampen verjagen met hun licht de nacht. 5 De ongelukkige Dido drinkt een nieuwe liefde in en rekt het gesprek. Ze vraagt veel over Priamus, (en) veel over Hector. Tenslotte zegt ze: 'Wel aan, gast, vertel ons over de hinderlaag van de Grieken, 10 (en over) de lotgevallen en de zwerftochten van de Trojanen.' Allen zwijgen en houden hun ogen gespannen / kijken gespannen toe. Vervolgens begint vader Aeneas als volgt: 'Koningin, u beveelt mij onuitsprekelijk verdriet voor mij en (voor) de Trojanen te hernieuwen. 15 En reeds gaat de nacht voorbij en raden de sterren slaap aan! Waarom wenst u onze lotgevallen te leren kennen? Ik kan (ze) nauwelijks vertellen. Maar toch... zal ik beginnen.' Vragen Tekst C Vier woorden beginnen met een c. Eigen verwerking: opnieuw verliefd worden. Pagina 24 van 77

25 a rogat b omgedraaide woordvolgorde (chiasme) opnieuw beleven Eigen verwerking: Het wordt al laat, we kunnen beter gaan slapen. 8. fata 9. Allen stoppen hun gesprek en letten op (r. 11). 10. a Als ik dat ga vertellen, worden de Trojanen en ik opnieuw verdrietig (r. 1314); het is al laat (r. 15). b Dido, de koningin en gastvrouw, vraagt het. 1 a infelix b Het zal niet goed met Dido aflopen. 1 Eigen verwerking. Vervolg Antwoordmodellen Les C Taaloefeningen Tekst C 1 Beweging Mondelinge uiting appropinquare rogare expellere postulare fugare recitare praeterire suadere petere narrare 1 r.3 tibi: object r.6 reginae: indirect object r.7 tibi: indirect object r.12 deae: object r.14 regiae: object 1 1 parare klaar, gereed, bereid 2 hospes leraar in opleiding die proeflessen geeft 3 amor 1 verliefd 2 betrekking hebbend op de liefde 4 flos bloeien, in welstand zijn 5 mandare opdracht, volmacht 6 distribuere uitdeling, verdeling Pagina 25 van 77

26 7 centum munt: 1/100 euro 8 accipere aannemen, aanvaarden Stilistische middelen 1 alliteratie (s) 2 metafoor/beeldspraak 3 anafoor (animo: r. 3 en 4) 4 alliteratie (c) 5 personificatie + metafoor/beeldspraak Antwoordmodellen Les 6 Huizen De een trekt een gast zijn schoenen uit, de ander reikt hem een beker wijn aan. De derde slaaf rechts ondersteunt een dronken gast. Romeinen zaten niet op stoelen, maar lagen op aanligbedden. Antwoordmodellen Les 7 Taalblok Les 7 De wolf en de zeven geitjes 2 r. 1 waarvandaan / hoe r. 2 waar / waarvandaan / waarmee r. 3 wanneer / waar r. 4 waarvandaan / waarvandaan r. 5 waar r. 6 hoe / waarmee r. 7 waar r. 9 waarmee r. 10 waar r. 11 waar / waarvandaan r. 12 waar / waar / waar r. 13 wanneer r. 14 waar r. 15 hoe / waarvandaan Antwoordmodellen Les A Opdrachten Tekst A Pagina 26 van 77

27 een Griek a 3e persoon mv b de Grieken a 1e persoon mv b wij, de Trojanen Vertaling Tekst A De list van Odysseus In het tiende jaar van de belegering kunnen de Grieken de stad Troje nog (steeds) niet innemen, daarom bereidt Odysseus een list voor. Eerst bouwen de Grieken met de hulp van Minerva in het geheim een houten paard. Het paard is heel / geweldig groot. 5 Vervolgens vullen ze het met mannen. Tenslotte varen de overige Grieken s nachts weg van de kust en verbergen zich op het eiland Tenedus. Het paard laten ze op de kust van Troje achter. De volgende dag kijken wij vanaf de muren (naar beneden). 10 Wij zien noch de schepen, noch het legerkamp. Waar zijn de Grieken? Verheugd openen wij de poorten en rennen naar de kust. We bekijken het paard. Waarom staat het paard op de kust? 15 Is het een geschenk of een list van de Grieken? Sommigen willen het paard door vlammen / met vuur verbranden, anderen (willen) het binnen de muren voeren/brengen. Wij weten (het) niet en twijfelen. Vragen Tekst A verwondering verwondering equus cupiunt 8. Ze haat de Trojanen (Parisoordeel!) en is de godin van de techniek en handvaardigheid. 9. primo, deinde, postremo 10. Ze zijn verbaasd (r. 11), blij (r. 12), nieuwsgierig (r. 13) verbaasd (r. 14, 15), twijfelend (r. 17). 1 Pagina 27 van 77

28 De alii die het paard willen verbranden de eerste alii denken dat het een list is, de alii die het binnen de muren willen trekken, denken dat het een geschenk is. Vervolg Antwoordmodellen Les A Taaloefeningen Tekst A 1 ex urbe 2 nocte 3 vino 4 de muris 5 in equo Zin 5 r. 1 anno decimo: wanneer? r. 3 primo: wanneer, auxilio: waarmee? r. 5 viris: waarmee? r. 6 postremo: wanneer? nocte: wanneer? ab ora: vanwaar? r. 8 in ora: waar? r. 9 postero die: wanneer? de muris: waarvandaan? r. 14 in ora: waar? r. 16 flammis: waarmee? ventis eis regno anno ea donis mensa somno vobis 1 regiae dat.: appropinquare heeft een object in de dativus 2 flammis abl.: flammis is bijw. bep. (waarmee, hoe) 3 ei dativus van indirect object 4 nobis dativus van indirect object 5 muris abl.: na het voorzetsel de staat een naamwoord in de ablativus 6 lecto abl.: na het voorzetsel e (ex) staat een naamwoord in de ablativus tecto tectis dak, huis vento ventis wind unda undis golf socio sociis metgezel viro viris man dono donis geschenk nato natis zoon lecto lectis bed puella puellis meisje Pagina 28 van 77

29 Antwoordmodellen Les B Opdrachten Tekst B regel 3 t/m 8 a donum (an) dolus b regel 5 Vertaling Tekst B De priester Laocoön waarschuwt Plotseling komt Laocoön, de priester van Apollo, met zijn twee zonen uit de stad aanrennen. Hij roept: Ach, ongelukkige Trojanen! Jullie moeten de Grieken niet vertrouwen! 5 De geschenken van de Grieken zijn nooit zonder listen. In het paard zijn misschien soldaten ingesloten. Het paard is zeker geen geschenk. Ik vrees zowel de Grieken als de geschenken van de Grieken! Vervolgens slingert hij een / zijn lans naar het paard. 10 Trillend blijft deze in het paard vastzitten. Het paard weerklinkt met een wonderlijk geluid. Kijk, ver weg / in de verte slepen Trojanen een jongeman naar koning Priamus. De jongeman is geboeid. Hij blijft voor Priamus staan en roept uit: Ach, welk land ontvangt mij / neemt mij op? 15 Mijn naam is Sinon. Ik ben een Griek. Luister(t) naar me! Zonder mij kunnen jullie Troje niet redden! Vragen Tekst B hasta, de lans de Trojanen: audite is een imperativus mv a dat de Trojanen het paard als een list van de Grieken beschouwen en niet de stad binnenhalen b Het is zijn persoonlijke mening (ego r. 8). c De geschenken van de Grieken zijn nooit zonder listen (r. 5). Het paard laat een wonderlijke klank horen, als de lans erin blijft steken (r. 11). Eigen verwerking. 8. Eigen verwerking Pagina 29 van 77

30 Vervolg Antwoordmodellen Les B Taaloefeningen Tekst B 8. 1 in Troiam 2 in ora 3 in equo 4 in equum 9. Beide bepalingen zijn te vertalen met het voorzetsel met. In de eerste zin wordt het voorzetsel cum gebruikt, omdat met betekent in gezelschap van. In de tweede zin wordt alleen de ablativus gebruikt, omdat met het middel aangeeft. 10. r. 2 cum duobus filiis: met wie? ex urbe: waarvandaan? r. 5 dolis: object bij carere r. 6 in equo: waar? r. 10 in equo: waar? r. 11 miro sono: hoe? r. 17 sine me: zonder wie? 1 1 in fuga 2 inter flores 3 in somnio 4 per silvam 5 ante templum Antwoordmodellen Les C Opdrachten Tekst C Dido, want ze is de gastvrouw en koningin De avonturen van de Trojanen Vertaling Tekst C De dood van Laocoön Kijk, vanaf het eiland Tenedus naderen twee reusachtige slangen over de zee. Reeds komen ze aan bij / bereiken zij de kust. Hun ogen zijn met bloed doorlopen. 5 Ze bewegen hun gespleten tong(en) aan een stuk door. Ze gaan regelrecht naar de priester en zijn zonen. Eerst vallen ze de zonen aan. Pagina 30 van 77

31 Ze slingeren zich om hun lichamen / lichaam. Ze drukken hun tanden in de jongens en spuwen gif uit. 10 De ongelukkige vader komt aanrennen. Hij probeert de slangen met een / zijn lans te doden. Nu vallen de slangen de vader aan. Ze omwikkelen hem met hun kronkels en proberen hem zo te doden. Laocoön heft een geschreeuw aan naar de hemel en roept de goden 15 aan. Tevergeefs. Hij sterft. Wij huiveren. Straffen de goden hun priester op deze manier? Vragen Tekst C a De Grieken waren naar Tenedus gevaren om zich te verbergen. b Zo worden de slangen met de Grieken in verband gebracht. pater infelix, Laocoön. r. 11 accusativus, r. 12 nominativus deos invocat Hij heeft het paard met een lans geschonden. 8. Eigen verwerking. (Nee. Ze denken dat de goden de priester inderdaad op deze manier straffen.) Vervolg Antwoordmodellen Les C Taaloefening Tekst C 1 Latijn Nederlands corpus lichaam credere geloven annus jaar porta poort nomen naam punire straffen nox nacht Antwoordmodellen Les 7 Apollo Zijn houding is die van een jager. a Apollo zit achter Daphne aan. Om te voorkomen dat de god haar tegen haar zin overmeestert, wordt ze Pagina 31 van 77

32 in een laurierboom veranderd. b Blaadjes (aan haar vingertoppen), takken uit haar haren, schors (om haar benen), wortels (uit haar tenen). Omgaan met goden Men steekt een kaars aan of brandt wierook voor een Mariabeeld. Men schenkt geld aan de kerk om haar of een hulpactie te steunen. a Venus (eigen verwerking)\ b Minerva (eigen verwerking) c Neptunus (eigen verwerking) d Mercurius (eigen verwerking) Antwoordmodellen Les 8 Taalblok Les 8 1 bijv. 2 bijw. 3 bijv. 4 bijw. 5 bijw. 6 bijv. 1 carmen puellae het lied van het meisje 2 clamor servorum servarumque het geschreeuw van de slaven en slavinnen 3 sacerdos dei de priester van de god 4 flamma amoris liefdesvuur 5 tectum templi het dak van de tempel r. 10 naves Graecorum r. 11 ex utero equi r. 12 filium Achillis, coniugem Helenae r. 13 custodes portarum Antwoordmodellen Les 8.A Opdrachten Tekst 8.A Vertaling Tekst 8.A Het houten paard Wij breken de muren van Troje open en trekken het paard de stad in. Pagina 32 van 77

33 O vaderland, o Troje, o muren! Viermaal blijft het paard in de poort steken. Viermaal geven / maken de wapens der Grieken in de buik van het paard geluid. 5 Wij gaan echter door en plaatsen het paard in de stad. Cassandra, de dochter van Priamus, openbaart (onthult) ons de lotsbeschikkingen, maar wij geloven haar niet. We versieren de tempels der goden met kransen. Deze dag is voor ons een feestdag. De vochtige nacht rijst op uit de oceaan en bedekt de aarde met een dichte duisternis. 10 Heimelijk naderen de schepen van de Grieken vanaf het eiland Tenedus Troje. Intussen bevrijdt Sinon de Grieken uit de buik van het paard: de slimme Odysseus, Pyrrhus, de zoon van Achilles, Menelaüs, de echtgenoot van Helena. Zij doden de bewakers van de poorten en openen de poorten voor de overige Grieken. Ach, wij, Trojanen, slapen, door slaap en wijn overmand. Vragen Tekst 8.A wij, de Trojanen De Trojanen denken dat het paard een geschenk is dat hun de overwinning zal geven. Voor hen is het dus een feestdag. Op een feestdag worden de tempels der goden versierd. Ulixem, Pyrrhum, Menelaum: bijstelling bij Graecos de Grieken die uit het paard bevrijd zijn 8. Het paard blijft viermaal in de poort steken (r. 3); viermaal maken de wapens van de Grieken in de buik van het paard lawaai (r. 4). 9. De Trojanen denken dat het een feestdag is, in werkelijkheid wordt dit de dag van hun ondergang. 10. de Grieken die op de schepen vanuit Tenedus teruggekeerd zijn Vervolg Antwoordmodellen Les 8.A 1 regel 2: driemaal een uitroep die begint met o regel 14: Heu, een uitroep van verdriet 1 Pagina 33 van 77

34 a quater, quater (r. 3 en 4) b regel 9: op een dichterlijke beeldende manier wordt verteld dat het donker wordt regel 14: de beeldspraak somno et vino victi c vino victi 1 a iets binnenhalen dat gevaarlijk voor je is, dat de ondergang voor je betekent b De mensen hebben, toen ze kernreactoren voor kernenergie bouwden, hun eigen ondergang bewerkstelligd. Taaloefeningen Tekst 8.A 1 viri de wapens van de man 2 puellarum het gesprek van de meisjes 3 Graecorum de hinderlaag van de Grieken 4 portae de bewaker van de poort 5 feminae het verdriet van de vrouw 6 equi de naam van het paard 1 vader des vaderlands 2 De stem van het volk (is) de stem van God. 3 En in de eeuwen der eeuwen, Amen. 4 de poort van de hemel 5 in het jaar van de Heer / des Heren 6 het lichaam / voorwerp van de overtreding (waarmee het misdrijf is gepleegd) Antwoordmodellen Les 8.B Opdrachten Tekst 8.B de zoon van koning Priamus; hij was de dapperste der Trojanen 2 Waarschuwen, net zo als de schim van Creüsa 3 Aeneas: r. 5; Hector: r. 9. Vertaling Tekst 8.B De verschijning van Hector Kijk in mijn slaap verschijnt de bedroefde Hector mij voor ogen. Hij huilt. Ach, wat ziet hij eruit! Hij draagt / is bedekt met zeer veel wonden. Zijn voeten zijn gezwollen. Ik begin in mijn droom te huilen en zeg: 5 O Hector, o betrouwbare redding van de Trojanen! Hoe zie ik jou eindelijk na veel begrafenissen en na allerlei inspanningen! Hij zucht en roept uit: Ach, vlucht, zoon van een godin! Ontruk je aan de vlammen! Pagina 34 van 77

35 10 De vijand heeft de muren (in bezit). Het hoge Troje stort in (elkaar). Wij kunnen Troje niet meer verdedigen. Voldoende is er aan het vaderland en Priamus gegeven! Red de Penaten van Troje! Intussen nadert de strijd meer en meer 15 ons huis. Het geluid van wapens en het geschreeuw van de Trojanen wekken me uit mijn slaap. Ik ren naar buiten. Van / aan alle kanten hoor ik geschreeuw. Overal zie ik bloed. 20 Overal richten de Grieken een bloedbad aan (lett.: maken een bloedbad). Vragen Tekst 8.B Aeneas Achilles haalde leren riemen door zijn voeten en sleepte hem vastgebonden achter zijn wagen driemaal rond de muren van Troje. Hector en Aeneas óf wij Trojanen We hebben genoeg voor Troje gedaan. Het heeft nu geen zin meer te vechten. 8. De tijd dat Aeneas sliep en droomde a fuge en (te) eripe (flammis) (r. 9); serva (Penates Troiae) (r. 13) b Wij kunnen Troje niet meer verdedigen (r. 11). Vervolg Antwoordmodellen Les 8.B 1 a ubique, ubique (r. 19 en 20) b haast Laren en Penaten Met een menselijke gestalte. Men zet bijvoorbeeld een foto van een overledene neer en zet daar regelmatig verse bloemen bij, of men brandt een kaars. Vervolg 2 Antwoordmodellen Les 8.B Taaloefeningen Tekst 8.B Pagina 35 van 77

36 Vergilisius eomuleiusta eide Aeneasnea nareorumeumrare idpoteosest. Vergilius multa de Aenea narrare potest. Vergilius kan veel over Aeneas vertellen. 1 ei 2 eius 3 Ei 4 eum 5 eam 6 eis 8. convivii convivium / convivia viri vir / viri vini vinum / vina eorum is / ei eius is/ea/id / ei/eae/ea armorum arma (alleen mv) umbrarum umbra / umbrae pugnae pugna / pugnae 9. r. 1 Hector maestus r. 3 plurima vulnera pedes tumidi r. 5 fida salus r. 6 multa funera varios labores r. 10 Troia alta r. 14 tecto nostro Antwoordmodellen Les 8.C Vragen Tekst 8.C Dappere daden Aeneas 1 Aeneas en zijn makkers krijgen de raad te vluchten. 2 Ze vluchten niet, maar rennen de stad in. 3 Ze verslaan een groepje Grieken; vermomd als Grieken moeten ze toezien dat de priesteres Cassandra uit de tempel wordt gesleept. 4 Ze gaan naar het paleis van Priamus, waar de strijd hevig woedt. Taaloefeningen Tekst 8.C Pagina 36 van 77

37 1 senex maestus 2 templum altum 3 femina fida 4 carmen pulchrum 5 coniunx miser / misera 1 1 labores varios 2 rex fidus 3 regem miserum 4 feminae maestae 5 dono pulchro 1 1 matres miserae 4 vir Romanus 2 reges fidos 5 donorum pulchrorum 3 mater bona 6 sanguinem multum 1 De wolf en de zeven geitjes 3 a r. 1 dichte bos, grootmoeders huisje r. 3 piepklein huisje r. 4 de ramen van het huisje r. 5 kleine,... gezellige kamer gedekte tafel r. 6 kleine bordjes, kleine lepeltjes r. 7 dampende kadetjes r. 8 kleine stoeltjes, de hoek van de kamer r. 9 groot fornuis, een pan soep r. 10 mals stukje vlees b r. 1 weg van: bijw. bep. r. 4 van het huisje: bijv. bep r. 10 houden van: werkwoord 1 zelfst. nw M/V/O ev/mv naamval bijv. nw milites M mv nom. / acc. fidi / fidos nox V ev nom. pulchra umbras V mv acc. maestas puellarum V mv gen. miserarum tecta O mv nom. / acc. alta / alta viri M mv nom. multi Antwoordmodellen Les 8.D Opdrachten Tekst 8.D Eigen verwerking. Pagina 37 van 77

38 Hecuba tela fugere instare gladius percutere vitam fundere sanguis petere Vertaling Tekst 8.D De dood van Priamus Midden in het paleis is een groot altaar. Daar zitten Hecuba en haar bange dochters. Zij zien de hoogbejaarde Priamus in zijn wapens / gewapend naderen. Hecuba roept hevig verschrikt uit: 5 Ongelukkige echtgenoot, wat zet jou aan tot de strijd? Waar ga je heen? Deze tijd heeft een dergelijke hulp niet nodig. Kom hierheen! En ze plaatst/zet hem bij zich op het altaar. Kijk, één uit / van de zonen van Priamus vlucht door de wapens 10 der Grieken naar het altaar. Pyrrhus zit hem achterna. Hij grijpt hem, houdt hem vast, doorboort hem met zijn zwaard. Voor de ogen van Priamus en Hecuba stort hij zijn leven uit tegelijk met veel bloed. Priamus rijst woedend van het altaar op en probeert Pyrrhus aan te vallen. Maar tevergeefs. 15 Pyrrhus grijpt ook hem en sleept hem naar het altaar terug. Daar, in het bloed van zijn zoon, voor de ogen van zijn echtgenote, slaat hij met zijn zwaard zijn hoofd af van de schouders. Ik huiver: waar zijn mijn echtgenote / vrouw, mijn zoon, mijn vader? Vragen Tekst 8.D één van de zonen van Priamus Ik, Aeneas Mensen zochten in geval van nood hun toevlucht op een altaar, omdat ze daar onder de bescherming van de goden stonden en niet gepakt/gedood mochten worden. 8. De hulp die Priamus, een oude man, kan brengen 9. Eigen verwerking. 10. Metafoor of beeldspraak 1 Hij moet, als hij de dood van Priamus en diens zoon ziet, ineens aan zijn eigen familie denken. Pagina 38 van 77

39 Vervolg Antwoordmodellen Les 8.D 1 1 a Jupiter (bliksem in rechterhand) b Apollo c de lier in zijn rechterhand d Venus. Zij toont haar blote borsten (en houdt haar handen in een gebaar, kenmerkend voor Venus). 2 a priester b offeren c Hij wordt verrast door het strijdgewoel. 3 a Trojanen b De kinderen zijn bang en houden zich vast aan hun moeder om bescherming. Het meisje op de voorgrond houdt uit ontzetting haar hoofd tussen haar handen. 4 a Pyrrhus b Hij staat op het punt iemand te doden. c Priamus d één van de zonen van Priamus, die Pyrrhus zojuist gedood heeft 5 a Hecuba b ontzetting (de opgeheven armen) c haar dochters d Ze proberen hun moeder tegen te houden, die Priamus te hulp wil komen. 6 De Grieken slachten Trojanen af. 7 Eum quoque t/m retrahit (r. 15) Vervolg 2 Antwoordmodellen Les 8.D Taaloefeningen Tekst 8.D 1 1 servae is nom., omdat het het subject is van fugiunt 2 puellae is gen., omdat het een bijv. bep. is bij pater 3 servi is nom., omdat het het subject is van deponunt domini is gen., want het is een bijv. bep. bij tecto 1 (NB In plaats van met het lidwoord een kun je meestal ook vertalen met het lidwoord de / het en omgekeerd.) 1 zeer veel muren de muren van Troje 2 een mooie dochter de dochter van Priamus 3 hoge tempels de tempels van de goden 4 een groot paard het paard van Troje 5 betrouwbare bewakers de bewakers van de poorten 6 een groot altaar het altaar van de god 7 een goede maaltijd de maaltijd van de koningin 8 zeer veel wapens de wapens van de jongen 9 een woedende vader de vader van het meisje Pagina 39 van 77