VAN de melkveehouders voert 94 procent mineralenmengsels

Transcriptie

1

2 Graskuil en krachtvoer bevatten vaak voldoende mineralen en spoorelementen voor rundvee. Extra aanvulling is dus niet altijd nodig, behalve bij vee in de wei en bij een maisrijk rantsoen. VAN de melkveehouders voert 94 procent mineralenmengsels bij, blijkt uit een marktonderzoek van de Gezondheidsdienst voor Dieren. Ze geven tot per jaar uit aan mineralen en sporenelementen. Het is echter de vraag of dit altijd nodig is. Circa 70 procent van de melkveehouders test de mineralenstatus van het vee namelijk niet. Daarnaast onderzoekt BLGG Agro Xpertus niet meer dan 30 procent van de graskuilen op mineralen en spoorelementen. In de meeste gevallen zijn het alleen maar analyses van de voorjaarskuilen op de hoofdelementen. Rundvee heeft mineralen (natrium, kalium, magnesium, calcium, fosfor, chloor en zwavel) en spoorelementen (koper, kobalt, selenium, mangaan, ijzer, zink en molybdeen en jodium) nodig. De behoefte hieraan van jongvee, melkvee en droogstaande koeien en vleesvee verschilt sterk per element. Het Centraal Veevoederbureau (CVB) heeft voor mineralen en spoorelementen voedernormen opgesteld. De marges zijn ruim, omdat de exacte benutting ervan nog onvoldoende is onderzocht. In de rantsoenen is het risico op tekorten het grootst voor selenium, koper enjodium. Runde- ~ Een bedrijfsspecifiek mengsel van mineralen en nutriënten vult alle tekorten voor rundvee aan tot op de norm. FOTO KOOS GROENEWOLD

3 Om optimaal mineralen te voeren zijn graskuilanalyses op mineralen en spoorelementen noodzakelijk. FOTO KOOS GROENEWOLD ren hebben zelden een gebrek aan mangaan, zink en ijzer. Snijmais is arm aan mineralen en spoorelementen. De dieren kunnen tekorten of overschotten aan mineralen een tijd opvangen, voordat ziekte en mindere prestaties zichtbaar zijn. Er kan dan echter al veel schade zijn en herstel duurt meestal lang. Optimale mineralenvoorziening Onnodig elementen verstrekken kost de veehouder nodeloos geld. Bovendien werken de elementen vaak negatief op de benutting van andere mineralen of spoorelementen. Te veel ijzer werkt negatief op de benutting van koper. Overdosering met zware metalen koper en zink is slecht voor het milieu, het belast bodem en water onnodig. Om nauwkeurig mineralen en spoorelementen te kunnen voeren, moet van alle producten in een rantsoen bekend zijn hoeveel mineralen en spoor- Elke methode van toediening heeft voor- en nadelen methoden van toediening van minera/enmengse/s aan rundvee, p/us- en minpunten per methode methode van toediening o premixen in krachtvoer mineralenmengsels of losse mineralen in basisrantsoen (TMR of topdressing) maatwerk mengsels (in brok persen of maatwerkmeel in TMR) o bolussen (slow release). likstenen, -blokken of -emmers o mineralen in drinkwater geschikt voor._ pluspunten ~.,.. hoogproductief melkvee melkvee droge koeien jongvee vleesvee alle melkkoeien (eventueel laagen hoogproductieve groep) droge koeien weidend vee (droge koeien, jongvee en vleesvee) weidend vee (droge koeien, jongvee en vleesvee) melkvee, jongvee en vleesvee redelijk exacte dosering mogelijk (geen bedrijfsspecifieke brok) naast mineralen en spoorelementen ook vitaminenaanvulling mogelijk relatief goedkope oplossing (goede prijs-kwaliteitsverhouding) arbeidsgemak standaard mengsels met specifieke samenstelling voor melkvee, droge koeien, jongvee en vleesvee afstemming mengsels op basisrantsoen mogelijk. bijvoorbeeld speciaal voor snijmaisrijke rantsoenen maatwerk mogelijk: samenstelling exact aangepast aan het gevoerde basisrantsoen (mits er uitgebreide kuilanalyses zijn) efficiënte en effectieve methode voor juiste mineralenvoorziening gemak (als eenmaal ingebracht) zekerheid van opname, werkt onafhankelijk van de voeropname) (geleidelijke afgifte elementen gedurende halfjaar gemak onbeperkt beschikbaar, koe kan zelf opname regelen likemmer in de stal bruikbaar als indicator mineralenvoorziening rundvee neemt mineralen altijd in opgeloste vorm op, via drinkwater is de opname beter en dat verhoogt de benutting bij acuut risico op tekorten 8drenching Cl) injecties en infusen indirecte toediening via grasland Cl) topdressing van grasland bij acuut gevaar op mineralentekorten bij klinische verschijl1selen van tekorten weidend Oong)vee maatwerk: mineralengehaltes zijn aangepast aan bloed- of urine-uitslagen zeer snel een gunstig effect zekerheid van mineralenaanvulling voor inscharen e bemesting van grasland weidend Oong)vee is mogelijk voor màgnesium, natrium, kalium, kobalt en selenium en vaak goedkoper dan via veevoer toevoegen BOERDERIJ 98 - no. 40 (2 juli 20'3)

4 elementen ze bevatten. Van krachtvoer en bijpro melk) blijkt dat er tekorten zijn aan mineralen en ducten is dat bekend, maar van graskuilen zijn meer aan spoorelementen, zijn aanvullingen bij melkvee analyses op de gehaltes aan mineralen en spoorele nodig. Een aanvulling via krachtvoer of via een menten nodig. Alleen dan is een optimaal rantsoen maatwerkmeel in gemengde rantsoenen is relatief mogelijk wat de mineralenvoorziening betreft. goedkoop en geeft de meeste zekerheid van opna Rundveerantsoenen bevatten vaak veel gras, en me. Mengvoer bevat al mineralen afkomstig uit de dat bevat veel meer mineralen en spoorelementen grondstoffen. Daarnaast voegen mengvoerfabrikandan maïs. Maar de spreiding in gehalten aan mine ten premixen oftewel mengsels van mineralen, ralen en spoorelementen tussen graskuilen is vol spoorelementen en eventueel vitaminen toe. "Bij gens productmanager Gerard Abbink van BLGG hogere grondstofprijzen kunnen ze wel eens knijpen AgroXpertus enorm groot. "Alleen door te meten, op de samenstelling van de premixen", verwacht weten veehouders wat ze aan mineralen en spoor Jan Speerstra, directeur van Speerstra Feed Ingreelementen in graskuilen hebben zitten. Zelfs op het dients, leverancier van diervoederadditieven. Hij zelfde perceel zijn verschillen tussen voor- en najaar stelt dat om die reden de gehaltes van premixen in groot", zegt Abbink, die aangeeft dat melkveehou luxer voer hoger zijn dan in A brok. "De samenstelders voor nog geen 200 per jaar alle mineralen en ling van een premix is door een veehouder moeilijk spoorelementen van vijf grassneden in beeld heb na te gaan." ben. De afgelopen vijftien jaar daalden de gehaltes De wijze waarop melkveehouders mineralen aanvan onder meer kalium, fosfor, ijzer, koper en kobalt vullen, hangt af van de tekortsituatie en van de moin graskuilen door lagere drijfmestgiften. De kobalt gelijkheden op het bedrijf. Volgens Speerstra is de gehaltes in graskuilen zijn vanaf 1998 tot nu zelfs prijs van mineralen met gemiddeld 10 cent per koe gehalveerd. per dag in het algemeen tamelijk laag en heeft die nauwelijks invloed op de keuze van de methode van Aanvulling stalrantsoenen aanvulling. Pas als uit kuilanalyses of uit GD Tankrnelk Minera "Als het ruwvoer een tekort laat zien, kijken we len (meet het selenium- enjodiumgehalte in de eerst of met sturing van de krachtvoersoort het ~ Oudmelkte koeien krijgen minder krachtvoer. Via een likemmer nemen ze toch voldoende mineralen op. FOTO HANS PRINSEN Methoden 1 tlm 3 zijn geschikt voor minpunten ~ - stalrantsoenen, alleen geschikt voor rundvee dat voldoende krachtvoer opneemt (4 tot 6 kilo/koe/dag) eventueel in bij grote tekorten in kuilgras vangt krachtvoer niet altijd het tekort op combinatie met beperkt weiden. Methoden 4 en 5 zijn het voor weidend vee geen oplossing geschiktst voor standaard mengsel niet nauwkeurig genoeg weidevee. Me risico op niet goed mengen, waardoor geen uniforme opname overde veestapel thode 6 wordt extra arbeid nog weinig analyse graskuil op mineralen en spoorelementen nodig toegepast. Meextra arbeid, tenzij mengsel in bulk aangevoerd thoden 4 tlm 6 geven meer ribolussen bevatten alleen spoorelementen en geen mineralen sico op onderrelatief duur of overconsumptie dan 1 een uniforme opname over de veestapel is niet te garanderen t/m 3. Bij acute mineralente korten werkt geen uniforme opname over de veestapel drenching (megeen constante opname (wateropname varieert) thode 7) goed. risico op overdosering bij warm weer Bij klinische verschijnselen arbeidsintensief van tekorten risico op verslikken en beschadigen van keel of luchtwegen past de dieren hoge kosten arts injecties of infusen (me uitspoeling bij veel neerslag thode 8) toe. werkt minder goed bij weinig bladmassa (einde seizoen) Indirecte mi grondmonsters nodig neralentoedie gehaltes in gras schommelen door het seizoen ning gebeurt bemesting met natrium verhoogt opname weidegras via methoden 9 en 10. BOERDERIJ 98 - no. 40 (2 juli 2013)

5 Vlak voordat het vleesvee naar buiten gaat, brengt de veehouder een mineralenbolus bij de dieren in. FOTO JAN ZAND"E FOTOGRAFIE tekort is op te lossen. Dat is goedkoop en makke lijk", zegt Henk Vintcent, nutritionist rundvee van ForFarmers Hendrix. "Correctievoeders bevatten meer mineralen, spoorelementen en vitaminen dan reguliere voeders. Ook reguliere krachtvoeders verschillen in gehaltes." Als het om relatief kleine tekorten gaat, in rantsoenen met alleen ruwvoer en krachtvoer, is verstrekking van losse mineralen aan het voerhek ook makkelijk en relatief goedkoop. Een nadeel van standaardmengsels is dat veehouders bepaalde elementen boven de behoefte voeren. Bij grotere tekorten, vaak bij veehouders die relatiefveel mais, losse grondstoffen en bijproducten voeren, is een maatwerkvoer in een TMR (total 'Laat Je niet leiden door verkooppraatjes' Thomas Schonewille promoveerde in 1999 aan de faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht op een onderzoek naar benutting van magnesium door melkvee. Schonewille werkt als universitair docent voeding bij het departement Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren. Wat zijn de belangrijkste mineralen en sporenelementen in rundveevoeding? "Elk element is belangrijk en moet voldoende in het rantsoen en in het dier aanwezig zijn. Rundvee kan zelf geen mineralen of spoorelementen maken. Vooral de voorziening van magnesium, koper, selenium en mogelijk jodium vragen aandacht. Rond afkalven moeten veehouders zorgen voor voldoende calcium en magnesium om melkziekte te voorkomen." Wanneer is een aanvulling nodig? "Als rundvee weinig of geen I I Naam: Thomas Schonewille (50). Organisatie: Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht. Functie: universitair docent. FOTO HERBERT WIGGERMAt-J krachtvoer krijgt. Bij oudmelkte en droge koeien en rundvee dat in de wei loopt of alleen graskuil krijgt, is extra aandacht nodig voor de mineralenvoorziening. Op bedrijven waar het rantsoen grotendeels uit mals, enkelvoudige en natte bijproducten bestaat, is het risico op tekorten aan mineralen en spoorelementen ook groter en is aanvulling bijna altijd nodig." Hoe zorgen veehouders voor een optimale mineralenvoorziening? "Door 'meten is weten'. Spoor tekorten op door kuilanalyses en het meten van jodium- en seleniumgehaltes in de melk. Alleen als een veehouder weet welke tekorten er zijn, kan hij nauwkeurig op de behoefte mineralen en spoorelementen verstrekken. Benader mineralenaanvulling rationeel en ga uit van de werkelijke tekorten." Gebruiken veehouders ook wel eens te veel mineralen? "Ja, omdat mineralen niet duur zijn laten veehouders zich makkelijk een mineralenmengsel aanpraten door verkopers. Laat je daardoor niet leiden. Feitelijk zijn maar één of twee aanvullingen nodig, een standaardmengsel leidt al snel tot overmaat en ook dat kan het dier schaden. Je ziet dat niet direct, maar het kan wel negatief werken op de gezondheid en productie. Bij sluimerende problemen is het belangrijk dat dierenartsen ook stilstaan bij de mineralenvoorziening." BOERDERIJ 98 - no. 40 (2 juli 2013)

6 'Bedrijfsspecifiek mengsel is gemak' mixed ration, ofwel totaal gemengd rantsoen) een goede oplossing (zie kader: 'Bedrijfsspecifiek mengsel is gemak'). "Ons maatwerkmengsel is één mengsel, dat niet alleen de mineralentekorten aanvult, maar ook de nutriënten waarvan het rantsoen een tekort heeft. Een voorwaarde is wel datje gemengd kunt voeren", aldus Vintcent. Andere methoden Jongvee en vleesvee in de wei krijgen meestal geen krachtvoer. Dan voeren veehouders mineralen via bolussen, likstenen (veel zout) of likemmers (meer aanvullingen). Droge en oudmelkte koeien nemen ook weinig tot geen krachtvoer op. Aan rantsoenen van droge koeien voegen veehouders vaak aparte droogstandsmineralen toe. Voor oudmelkte koeien biedt een likemmer uitkomst als veehouders geen TMR met mineralen voeren. "Een likemmer in de stal is een goede indicator voor de algehele mineralenvoorziening. Als de emmer te snel leeg is, kan het rantsoen tekorten hebben en is een nadere beschouwing van het rantsoen nodig", zegt Speerstra. Bolussen zijn goed bruikbaar voor weidend vee. De veehouder brengt ze met een bolusschieter via de slokdarm in de pens. De bolus geeft gedurende één tot zes maanden geleidelijk mineralen af. Bolussen werken onafhankelijk van de voeropname, dat is een voordeel bij zieke dieren, bij minder smakelijk ruwvoer en een sterk variabel grasaanbod. Een nadeel is dat bolussen geen mineralen bevatten. Bij een acuut gevaar op mineralentekorten zijn drenching (orale toediening van een vloeibaar mineralen- en vitaminenmengsel) of een diergeneeskundige ingreep met injecties of infusen nodig.vaak is dat toediening van extra calcium bij melkziekte of extra magnesium bij kopziekte. Met topdressing van grasland kan de veehouder de mineralenopname van het vee bij beweiding ver- Van alles genoeg en niets te veel. Zo typeert veehouder Jos Seuntiëns in Knegsel (N.-Br.) het bedrijfsspecifieke mineralenmengsel. Daarmee vult Seuntiëns sinds twee jaar het basisrantsoen van zijn honderd hoogproductieve koeien nauwkeurig aan met mineralen, spoorelementen en vitaminen. "Dat werkt handig en zo krijgen mijn hoogproductieven een rantsoen op maat." Daarnaast bevat het mengsel voedingsstoffen als specifieke aminozuren, waarvan het rantsoen een tekort heeft. Seuntiëns voert dagelijks een mengsel van 18 kilo mais, 11 kilo graskuil, 3,5 kilo tarwegistconcentraat, 2,5 kilo CCM, 1 kilo soja, 1 kilo citruspulp en 0,8 kilo gehakseld tarwestro aangevuld met 1,3 kilo Blendix-maatwerkmeel. De veehouder laat alle graskuilen analyseren op voederwaarde, belangrijke mineralen en spoorelementen en op de kation-anionbalans. "Daaruit bleek een tekort aan koper, selenium en jodium. Met meer informatie over de gebruikte voedermiddelen stelt onze adviseur Rob Jacobs van ForFarmers Hendrix het maatwerkmeel zo samen dat tekorten precies tot aan de norm zijn aangevuld." Voordat hij het maatwerkmengsel via buiklevering gebruikte, vulde Seuntiëns de voermengwagen aan met losse mineralen uit zakgoed. "Dat was vrij onnauwkeurig. Maatwerkmeel uit de silo in de voermengwagen lossen, werkt handig. En met de weeginstallatie is hogen. Hierbij sproeit de veehouder een mineralenoplossing op bij voorkeur vochtig gras direct voor inscharen. Een voorbeeld hiervan is kieseriet (MgS0 ). Wanneer veehouders veel gras voeren, 4 kunnen ze met bemesting de gehaltes aan magnesium, natrium, kobalt en selenium in gras(kuilen) zodanig verhogen dat op rantsoenniveau de voorziening is gewaarborgd. Daarvoor is grondonderzoek noodzakelijk. Bemesting met natrium verhoogt de opname van weidegras. Bemesting met selenium verhoogt de doorgaans te lage gehaltes in gras substantieel. Extra mineralenbemesting van maisland is weinig effectief voor een optimale mineralenvoeding. Voor weidend jongvee is bemesting de beste garantie voor een goede voorziening met mineralen en spoorelementen. Bovendien is het goedkoper dan het gebruik van bolussen. Janet Beekman veel preciezer te doseren." Het maatwerkmengsel van Seuntiëns bevat organische gebonden koper, zink en selenium. Dat is duurder dan anorganische mineralen, maar de koeien benutten het beter door de pensbestendigheid ervan. Ook werkefl andere elementen organischegebondenspooffilementen niet tegen. Om pensverzuring tegen te gaan laat Jacobs voor de zomer buffers toevoegen. De mineralenverstrekking via Blendix is 5 à 10 cent per koe per dag goedkoper dan via zakgoed. Naam: Jos Seuntiëns (41). Plaats: Knegsel (N.-Br.). Bedrijf: in maatschap met echtgenote 200 melk- en kalfkoeien, 170 jongveedieren, 46 ha. FOTO KOOS GROENEWOLD SOERDERIJ 96 - no. 40 (2 Juli 2013)