De Konvo Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - nr februari 2013

Transcriptie

1 De Konvo Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - nr februari 2013 Van de redactie Zo langzamerhand stapelt de kopij zich weer tot publicabele hoogte op. In deze Konvo aankondigingen over de Natuuracademie, vogeltellingen en twee verhalen van KNNV ers. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ KNNV op Twitter Enkele afdelingen en de landelijke KNNV z i j n a c t i e f o p t w i t t e r. G a n a a r meld je aan en zoek met #knnv naar berichten. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Stadsvogels tellen Het is mogelijk in 2013 mee te doen met het Sovon stadsvogelmeetnet MUS (Meetnet Urbane Soorten), dat alweer zijn zevende jaar in gaat. Het stadsvogelmeetnet is opgezet door Sovon Vogelonderzoek Nederland en de Vogelbescherming Nederland om de aantalsontwikkeling en verspreiding van broedvogels in bebouwde gebieden in beeld te brengen. Er kan individueel of als vogelwerkgroep worden meegedaan. Aanmelden via: lden.asp Hier is te zien welk postcodegebieden vrij zijn. En je kunt je aanmelden voor een eigen gebied. Het betreft een laagdrempelige telling, geschikt voor ervaren en minder ervaren tellers. De resultaten van de eerste zes jaar zijn te zien op: MUS ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Huismusman Huismussen tellen Naast de stadsvogeltelling van Sovon bestaat het Amersfoortse project om huismussen te tellen. Dit wordt uitgebreid naar Leusden. Leusden is opgedeeld in vijf wijken en Achterveld. Mensen die in de eerste helft van april willen helpen of vragen hebben kunnen zich melden bij Henk Bokkers via hbokkers@ziggo.nl. Mocht je voorkeur toch naar Amersfoort uitgaan, dan kun je contact opnemen met Gerard van Haaf. Zjijn adres is gerardvanhaaff@vogelwacht-utrecht.nl. Ook hij kan nog enkele tellers gebruiken, met name in het Soesterkwartier en in Hooglanderveen en omgeving. 1

2 Halvemaantjesmos en Kegelmos door Arie van den Bremer Na het onderzoekje naar korstmossen op de Amersfoortse grachtmuren kregen we de smaak te pakken. Gert Lodewijk wilde nog een keer gaan, maar dan voor mossen. We vonden Jan Pellicaan bereid met ons mee te gaan. Hij is een erkend specialist op dit gebied. Het resultaat was indrukwekkend. Binnen enkele uren vonden we dertig soorten. Tijdens een onderzoek in het jaar 1983 zijn er 45 soorten gevonden maar toen zijn de onderzoekers vijftien maal in de boot gestapt. Hun resultaten zijn verwerkt in het rapport Natuur, landschap en milieu van Amersfoort, aflevering 4, maart 1983, met de subtitel De begroeiing van de grachtmuren in Amersfoort. Nieuwe soorten,nieuwe namen Het was interessant na te gaan waar dit verschil vandaan komt. Uit een vergelijking blijkt dat er voor vier soorten nieuwe namen bedacht zijn, maar er zijn ook negen nieuwe soorten. Een gedeeltelijke verklaring is dat nu ook gekeken is op de bovenkant van de grachtmuren. Verder gaat het om soorten die zo weinig voorkomen dat het toeval is als je ze vindt. Daarom zijn waarschijnlijk veel soorten die in 1983 gevonden zijn, en nu niet meer, kleine hoeveelheden geweest. Daaruit blijkt maar weer hoe moeilijk een volledige inventarisatie is. Levermossen Bijzondere vondsten zijn de levermossen. Er kwamen maar liefst vijf soorten voor en dat zijn echte natuurwonderen. Zie de tabel. Bij het Halvemaantjesmos zie je op de rand van het blad een maanvormig bakje met broedbollen waarmee vegetatieve Gewoon watervorkje voortplanting kan plaatsvonden. Dat heeft Kegelmos niet. Kegelmos is vooral te herkennen aan de netstructuur in het thallus (bladeren). Parapluutjesmos kent iedereen wel. Dat is vaak te vinden op natte plekken in de schaduw, bijvoorbeeld tussen de straatstenen. Veel mensen kunnen die daar niet waarderen, maar ze zijn niet uit te roeien. Een bijzonder mos is Gewoon watervorkje Conocephalum conicum - Kegelmos - Thalleus levermos Lophocolea semiteres - Zuidelijk kantmos - Bebladerd levermos Lunularia cruciata - Halvemaantjesmos - Thalleus levermos Marchantia polymorpha - Parapluutjesmos - Thalleus levermos Riccia fluitans - Watervorkje - Thalleus levermos 2

3 Halve maantjesmos dat vrij aan het oppervlak als matjes in het water zweeft en in de winter niet te zien is. De anderen zijn niet seizoengevoelig. Alles bij elkaar weer een leerzame middag met veel verwondermomenten. Kegelmos Parapluutjesmos - Foto s: Arie van den Bremer 3

4 De Natuuracademie: van minimosjes tot zoogdieren De Natuuracademie is een succes gebleken en gaat nu zijn tweede jaar in, met tien minicursussen over natuuronderwerpen, variërend van korstmossen tot en met zoogdieren. De lessen bestaan steeds uit een theorieavond en een excursie. De minicursussen kosten meestal 15 euro. Uitzonderingen zijn de vleermuizencursus met 10 euro, en de veldbloemencursus met 20 euro. KNNV-leden van de afdeling Amersfoort krijgen 5 euro korting. De minicursussen worden georganiseerd door het CNME (gemeente Amersfoort), Het CNM De Schoolsteeg (gemeente Leusden) en de KNNV Amersfoort. Aanmelden via De avondlessen hebben plaats in Amersfoort of Leusden. een excursie. Docent: Arie van den Bremer. Leusden. 5 en 8 juni: het leven in de sloot (waterfauna). Docenten: Floris Brekelmans en Jo Spier. Amersfoort. 28 en 31 augustus: insecten als hommels, bijen en zweefvliegen. Docent: Steven Wytema. Leusden. 25 en 28 september: wolken, wind en water. Docent: Joop de Wilde. Leusden. 9 en 12 oktober: paddenstoelen herkennen. Docent: Hans Meulenbelt. Leusden. 6 en 9 november: geologie van Utrechtse Heuvelrug en Gelderse Vallei. Docent: Gerard van Haaff. Leusden. 13 en 17 februari: zoogdieren in veld en bos. Docent: Theo de Jong. Amersfoort. 20 en 23 maart: tuinvogels herkennen en lokken. Docenten: Alice vanhunnik en Joke Ladiges. Leusden. 24 april: vleermuizen. Alleen avondexcursie. Docent: Erik Korsten. Amersfoort. 22 en 29 mei en 1 juni: veldbloemen in de stad. Twee avonden plus Fauna in de sloot 4

5 Winterwandeling IVN Zondag 17 februari, uur: winterwandeling in het mossenbos. Start: Pannenkoekenhuis Bergzicht, Doornseweg 23, Woudenberg Deze winterwandeling is vooral een struinwandeling naar het hoogste punt van landgoed Den Treek: de pyramide van Austerlitz. De nieuwe knoppen van de loofbomen verschijnen alweer. De naaldbomen zijn nog in rust maar de appels zijn er nog volop. En natuurlijk de nodige vogels. De bodem is groen van de mossen en korstmossen. Het lijkt soms net een grote kerststal. Er zijn ongetwijfeld ook nog de nodige paddenstoelen te vinden. Er is dus veel te beleven in het winterse bos mits er geen sneeuw ligt. In dat geval zijn er nog mossen en korstmossen op de bomen. De wandeling begint bij pannenkoekenrestaurant Bergzicht en gaat kriskras door het bos naar de pyramide van Austerlitz en weer terug. Het accent ligt tijdens de wandeling op de groene bodem. U kunt er dan achter komen wat een mos of korstmos eigenlijk is en vooral: hoe mooi ze zijn. Bij het pannenkoekenhuis kunnen auto s en fietsen worden geparkeerd. Gezien het karakter van de wandeling (struinen) is het verstandig om stevige wandelschoenen te dragen en neem indien mogelijk een loep of vergrootglas mee. Meer informatie: Arie van den Bremer, tel Onix ontwerpt nieuw CNME Het architectenbureau Onix is door de gemeente Amersfoort gekozen om het nieuwe Centrum voor Natuur en Milieu Educatie (CNME) te ontwerpen. De visie van het bureau past goed binnen het karakter van het Landgoed Schothorst en bij de visie van het CNME, aldus de gemeente. Het nieuwe CNME moet eind 2014 gereed zijn. Het voormalige onderkomen brandde in september 2010 af. Vijf architectenbureaus presenteerden een visie voor een nieuw CNME. Het architectenbureau Onix wil een duurzaam en energiezuinig gebouw ontwikkelen. Om dit te bereiken worden ervaren adviesbureaus op het gebied van duurzaam bouwen geraadpleegd. Onix werkt over het algemeen veel met hout. Het gebouw moet een eigen karakter krijgen. De duurzaamheid moet niet zozeer met technologische instrumenten, maar meer met natuurlijke processen worden behaald. Zo kan snoeihout uit de omgeving worden gebruikt voor verwarming. Daarnaast is er aandacht voor hergebruik van materialen, en het gebruik van daglicht. Groot dooiermos De volgende stap het ontwerpproces. Er komt een ontwerpsessie met de gemeenteraad, waarbij ook andere geïnteresseerden kunnen aanschuiven. De wensen van gebruikers en omwonenden worden in het ontwerpproces meegenomen. De uitkomsten van dit proces leiden tot een voorlopig ontwerp dat voldoet aan het programma van eisen. De planning is om eind 2013 te starten met de bouw. 5

6 Een middagje vogelonderzoek door Henk Bokkers Na de vorstperiode in januari en de daarmee gepaarde gladheid direct na de vorst is het weer hoog tijd om iets aan vogelonderzoek te doen. In dat weekeinde was de Klapekstertelling. Omdat ik zaterdag niet kon en het zondag nog gemeen glad was, heb ik maandagmiddag uitgekozen om te kijken of er nog Klapeksters waren. Mijn onderzoeksgebied is Heiligenberg. Dit strekt zich uit van het Mosselpad tot de Arnhemseweg, in het oosten begrensd door de bebouwing en in het westen door de A28. Omdat het terrein ook ligt in het atlasblok dat ik onderzoek voor de vogelatlas, sla ik twee vliegen in een klap. Binnen de kortste keren heb ik de eerste tien vogelsoorten op mijn lijst aangekruist. Het gaat om de bekende soorten: Kauw, Zwarte Kraai, Merel, Lijster, Huismus, Koolmees, Pimpelmees, Vink, Ekster en Gaai. Na het invullen van vaste watervogels als Meerkoet, Waterhoen, Wilde Eend en Soepeend komen we bij wat minder vaak geziene gasten. Een heel mooie waarneming van een Goudvink, een jagende Sperwer en twee 6

7 maal een Buizerd. Nog even kijken of de Bosuil op zijn plaats zit. Hier hoor ik de IJsvogel wegvliegen. Drie soorten spechten: De Grote Bonte, De Kleine Bonte en de Zwarte. Daarna ga ik een kilometerblok onderzoeken. Omdat ik toch al hier in de buurt ben valt vanmiddag de keuze op Dorrestijn. Het atlasblok dat ik onderzoek is vijf kilometer lang en vijf kilometer breed. In het noorden begrensd door Hogeweg en Hoevelaken, In het westen door de binnenstad van Amersfoort. In het zuiden globaal de zuidkant van Leusden centrum en in het oosten door de Stoutenburgerlaan. Een zeer gevarieerd gebied met stedelijke gedeeltes, maar ook de Schammer en Bloeidaal vallen er in. 25 vierkante kilometer Dit gebied is onderverdeeld in 25 gebieden van een vierkante kilometer. De computer heeft bepaald welke acht vakken in aanmerking komen voor intensief onderzoek. Dat wil zeggen dat we te voet of met de fiets 55 minuten door het terrein gaan en noteren wat we zien en horen. Daarna gaan we in het midden van het terrein staan, ook weer bepaald door de computer. Opnieuw vullen we op een plattegrond in wat we zien en horen. Daarna doen we dit nog eens vijf minuten met een andere kleur en geven we aan welke vogels beide keren gezien zijn. In de wintermaanden bezoeken we deze gebieden twee maal. De tweede ronde is net begonnen en loopt tot 1 maart. In het voorjaar komen er twee rondes om de broedparen te tellen. Los daarvan volgen nog minstens drie bezoeken. Leuke waarnemingen In de eerste ronde heb ik al leuke waarnemingen, zoals de Waterral, Grote Zilverreiger en Ruigpootbuizerd. Alleen de Klapekster is dit jaar niet waargenomen. Ik ben inmiddels aangeland bij mijn onderzoeksgebied Dorrestijn en omgeving. Op de Arnhemseweg signaleer ik ondanks alle verkeersherrie al vijf soorten voor ik bij de Zandbergenlaan ben. Hier de laan in en achteraan even linksaf het bos in. Zwarte Mees en Boomklever melden zich hier. Terug door bebouwd gebied. Hier voornamelijk kraaiachtigen, Stormmeeuw en Kokmeeuw. Uiteindelijk kom ik bij het Ponlijntje waar een groepje Putters omhoog vliegt. Nu richting ziekenhuis langs de Heiligenbergerbeek. Daar zwemt in de verte een Dodaars. Een IJsvogel vliegt op, en naast de bekende eenden zie ik ook een paar Kuifeenden.Het wordt tijd om naar het middelpunt te gaan. Dit ligt vlak voor een bejaardenhuis, en ik word prompt aangesproken. Gelukkig kan ik tijdens het het gesprek genoeg om me heen kijken zodat ik de Grote Bonte Specht niet mis, Zo komt langzaam de tijd om naar huis terug te gaan. Bij het Zwanenwater zie ik nog een indringer weggejaagd worden. Het ene mannetje Blauwe Reiger valt het andere mannetje aan. Als je goed om je heen kijkt kan je zo iederre dag genieten van de veelheid in de eigen omgeving. Wie mee wil Als er iemand een ochtend of een middag mee wil, kun je het melden op mijn adres: hbokkers@ziggo.nl 7

8 Muntjak. Overgenomen uit Kijk op exoten. (Bron: Brent, Flickr) Kijk op exoten Om veldwerkers opmerkzaam te maken op exoten en hen te enthousiasmeren om die exoten te melden is het Signaleringsproject Exoten opgezet. Met een driemaandelijkse nieuwsbrief: Kijk op exoten. Hier in worden nieuwe exoten gemeld. Aanmelden voor de nieuwsbrief: Met exoten worden uitheemse soorten aangeduid die Nederland niet op eigen kracht kunnen bereiken, maar door menselijk handelen (transport, infrastructuur) hier in de natuur terecht zijn gekomen of dat in de nabije toekomst dreigen te doen. Soorten die Nederland op eigen kracht bereiken, bijvoorbeeld door klimaatverandering, zijn geen exoten. Exoten leiden in de meeste gevallen niet tot grote problemen, maar sommige vertonen invasief gedrag door een explosieve ontwikkeling na vestiging. Invasieve exoten kunnen een bedreiging vormen voor de inheemse biodiversiteit, volksgezondheid of veiligheid. Het Signaleringsproject Exoten is een initiatief van het Team Invasieve Exoten van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. De KNNV werkt er aan mee. Goede, actuele exotenwaarnemingen zijn interessant voor terreinbeheerders, natuurorganisaties, natuurliefhebbers, wetenschappers en beleidsmakers in Nederland. Af en toe geeft een exotenwaarneming aanleiding tot het verwijderen van een exotenpopulatie om (toekomstige) schade aan bijvoorbeeld de inheemse natuur te voorkomen. Een voorbeeld hiervan is een populatie Pallas eekhoorns in Limburg. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Toppers op het IJsselmeer De afdeling noord-holland verzorgt weer twee vogelvaartochten op het IJsselmeer, op zaterdag 9 en zondag 10 maart. Met de voormalige veerboot Friesland gaat het naar de tienduizenden toppereenden die gewoonlijk op het open water de winter doorbrengen. Daarnaast wordt vogeleiland de Kreupel vanaf de boot bekeken. Hier zitten veel rustende watervogels. Tijdens de excursie vertelt KNNV er Jan Marbus over het gebied. In het vooronder geven verschillende vogelonderzoekers lezingen. Onder hen Mennobart van Eerden (Rijkswaterstaat, Waterdienst) die een verhaal houdt over de leefwijze en de aantallen van de Topper op het IJsselmeer en in Europa. Op de boot zijn deskundige vogelkenners die op de vogels wijzen. De tocht kost 22 euro per persoon. Vertrekplaats Enkhuizen. Meer informatie en opgeven kan op of tel

9 Informatie over de KNNV De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) is een vereniging voor veldbiologie en houdt zich actief bezig met natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. Jong en oud kunnen er terecht. Onder de leden zowel vakmensen als liefhebbers die meer willen weten. De KNNV verzorgt excursies, kampen, reizen, lezingen en inventariseert natuurgebieden. Leden ontvangen het verenigingsblad Natura dat zes keer per jaar verschijnt, met informatieve artikelen over natuur, natuurbescherming, boekbesprekingen en nieuws uit de vereniging. KNNVleden krijgen kortingen op boeken uit de eigen KNNV-Uitgeverij. Landelijk bezoekadres Boulevard BM Zeist Postbus 310, 3700 AH Zeist Tel Fax Lidmaatschap Het lidmaatschap van de vereniging kost 28 euro per jaar voor leden en 14 euro voor huisgenootleden. Het is mogelijk donateur te worden van de afdeling voor minimaal 10 euro per jaar. Huisgenootleden ontvangen niet het blad Natura, maar kunnen wel aan alle activiteiten deelnemen. Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, E- mail : j.schippers10@versatel.nl. Het gironummer is ten name van de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden gemeld aan de ledenadministratie. Dit geldt ook voor opzeggingen en wel vóór 1 november. Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders kunnen contact opnemen met de redactie. De KNNV Amersfoort heeft een eigen website: www5.knnv.nl/amersfoort. Webredacteur: Wim de Lange info@amersfoort.knnv.nl Webmeester: Rogier Foyer webmaster@amersfoort.knnv.nl Bestuur Voorzitter: Arie van den Bremer Tel a.vandenbremer@telfort.nl Secretaris: B. (Bart) Iping Tel secretaris@amersfoort.knnv.nl Penningmeester: H. (Han) Schippers Tel j.schippers10@versatel.nl Bestuurslid: A. (Atty) van Dijk Tel hansenatty@planet.nl Bestuurslid E.(Erwin) B. Adema Tel erwin.adema@gmail.com Bestuurslid Joop de Wilde Tel jdewilde@euronet.nl ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Colofon De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken. De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets is te melden. Redactie: Kees Quaadgras adres: redactie.konvo@gmail.com

10