Nieuwsbrief december 2011

Transcriptie

1 STICHTING CATHEDRAL ORGAN LEIDEN Nieuwsbrief december Het is zover: de mouwen kunnen worden opgestroopt. Binnen afzienbare tijd zal SCOLs Father Willis orgel verhuizen van de opslag in Oud Sabbinge naar de werkplaats van Willis Organ Builders in Liverpool. Hier wordt het basisorgel gerestaureerd en uitgebreid tot de geweldenaar die de Hooglandse Kerk gaat sieren. Momenteel is de planning voor de eerste bouwfase een heel eind op streek. Bovendien staat de projectgroep die voor SCOL en het College van Kerkrentmeesters de realisatie op de voet zal volgen, in de startblokken. leiding van organist Brian Fieldhouse. Met jeugdige souplesse voerden ze o.a. een adembenemend Serenade to Music uit, door Vaughan Williams geschreven voor 16 solostemmen in In juli wisten we beslag te leggen op het Oxfordshire County Youth Orchestra: een bruisend orkest van meer dan 100 getalenteerde jongeren. Overdag repeteerde dit grote gezelschap per sectie her en der verspreid door de Hooglandse Kerk. Vervolgens zocht iedereen elkaar weer op in het schip, waar het geheel ook muzikaal op zijn plek moest komen in de ruime akoestiek. savonds klonk het orkest als een klok: eendrachtig en zelfverzekerd. Concertserie 2011 Voor de Zomerserie van 2011 deed een gevarieerde stoet musici de Hooglandse Kerk aan. Een tweeluiks celebrity recital door Huw Williams stond op het programma, maar ook een groot symfonisch concert, twee vocale programma s en een concert van drie Leidse De Jong(e) s: twee organisten en een altblokfluitist. Hier volgt een kleine beeldimpressie door onze secretaris annex fotograaf, Eric Brons. In de week na Pasen gaven zestien leden van het Koor van De Nederlandse Opera een concert onder

2

3 De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie af. Het slotconcert stond in het teken van Engelse en Duitse romantiek, met op het programma werken van Howells, Vaughan Williams en Finzi, en Mendelssohn. Voorlopige agenda maart Winchester College, o.l.v. Malcolm Archer 17 mei Theo Visser 19 juni Simon Johnson (St. Paul's Cathedral, London) 21 juni Simon Johnson * Kerkelijk Centrum De Regenboog 20 september Bach Revisited 18 oktober wordt later bekend gemaakt Aanvang: uur Locatie: Hooglandse Kerk, Middelweg 2, Leiden * Kerkelijk Centrum De Regenboog, Watermolen 1, Leiden Willis, orgelbouwer Engelse kathedralen beschikken heden ten dage vrijwel altijd over een groot imposant orgel. Opmerkelijk genoeg is dit niet altijd zo geweest. Tot het begin van de 19 e eeuw moesten zelfs de grootste kathedralen het stellen met orgels van tamelijk geringe omvang. De industriële revolutie bracht hier verandering in. De verworvenheden hiervan drongen door tot in de verste hoeken en gaten van het dagelijks leven in Groot-Brittannië; zo ook in de orgelbouw. Net zoals in Frankrijk (bijv. Cavaillé- Coll) begon men te experimenteren met nieuwe technieken en materialen. Jonge orgelbouwers als William Hill, Joseph William Walker en Henry Willis, zorgden voor een bloeiperiode van de Engelse orgelbouw met hun grote nieuwe romantisch symfonische orgels. Geen kathedraal of stadsgehoorzaal die geen groot orgel in de nieuwe stijl wilde. Vooral Willis (de jongste en meest vooruitstrevende van de drie pioniers) heeft een waar erfgoed aan orgels achtergelaten die met gemak kunnen wedijveren met de bekende 'continentale' orgelbouwers uit Frankrijk en Duitsland. In de leer Deze Henry Willis werd op 27 april 1821 geboren als de zoon van een aannemer. Op 14-jarige leeftijd ging hij in de leer bij orgelmaker John Gray. Vervolgens meldde hij zich bij harmoniumbouwer Evans, waar hij ervaring opdeed met het intoneren van de tongstemmen, wat zijn latere ongeëvenaarde techniek op het gebied van tongwerken verklaart. Eenmaal leerling af vestigde hij zich als orgelbouwer in Londen, waar hij ook harmoniums bleef bouwen. Stepping stone to fame Bij het demonstreren van een tweeklaviers pedaalharmonium bij drukkerij Novello ontmoette Willis de organist van de kathedraal van Gloucester, Samuel Sebastian Wesley. Een levenslange vriendschap en samenwerking ontstond. Door Wesley s toedoen kreeg Willis in 1847 de opdracht tot herbouw van het Gloucester orgel. Hoewel dit geen nieuw instrument betrof, betekende deze opdracht voor Willis wel zijn stepping stone to fame (de opstap naar roem). Wereldtentoonstelling 1851 In 1848 en 1849 bezocht Willis de Franse orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll en andere pioniers op het gebied van orgeltechniek, onder wie ook Charles S. Barker. Deze bezoeken inspireerden Willis tot de vernieuwingen die hij voortaan toepaste in zijn nieuwe orgels. Zijn doorbraak werd bezegeld tijdens de Wereldtentoonstelling van 1851 in het Crystal Palace in London. Vijftien orgels stonden hier opgesteld, maar Willis instrument was

4 verreweg het meest imposant en spectaculair vernieuwend. Nu, honderdvijftig jaar later, is het nog steeds in gebruik en wel in Winchester Cathedral. Het bekendste Willis orgel De Wereldtentoonstelling heeft Willis vele opdrachten opgeleverd, onder meer in St George s Hall in Liverpool. Zijn roem bleef groeien en daarmee ook de stroom nieuwe opdrachten. De meest bekende Father Willis orgels zijn waarschijnlijk die van St Paul s (Londen), Salisbury en Truro. Andere zijn te vinden in de kathedralen van Aberdeen, Calcutta, Canterbury, Durham, Edinburgh, Glasgow, Hereford, Lincoln en Christ Church Cathedral, Oxford, St Mary's Church, Southampton, Giggleswick School, Felsted School en vele stadskerken (waaronder ook in Australië). het grootste, het laatste Windsor Castle beschikte over een Father Willis; helaas werd deze vernietigd door de brand in november Verder staan Willis orgels in het Blenheim Palace en de Royal Academy of Music en verschillende historische stadsgehoorzalen waaronder Reading Town Hall, Birmingham Town Hall, Freemasons Hall, London en het Sheldonian Theatre in Oxford. Het instrument in de Royal Albert Hall was zelfs lange tijd het grootste orgel ter wereld. Het orgel van St Bees Priory Church (1899) was het laatste grote instrument dat onder het persoonlijk toezicht van Father Henry Willis is gemaakt. en het onze Ons originele orgel dateert uit Father Henry Willis, toen reeds 71 jaar oud, hield nog steeds de touwtjes strak in handen. Wordt vervolgd. Het verhaal van Joop Brons Onze nestor en lid van het college van advies heeft een bijzondere band met het Engelse kathedraalorgel. Een persoonlijk relaas. Al meer dan 60 jaar koester ik een grote liefde voor Engelse orgels, vooral voor de orgels in de monumentale Engelse kathedralen. Deze liefde ontlook al in augustus 1950 toen ik met Jaap, een van mijn broers, een week doorbracht in Engeland. We reisden per fiets, via Oostende-Dover, en sliepen in Youth Hostels. Ons eerste doel was Westminster Abbey. Mijn dagboek van 1950 vermeldt hierover: Dit orgel bleek grote kwaliteiten te hebben. Op meesterlijke wijze begeleidde de organist het koor en de samenzang. Prachtig klonken de machtige crescendi in dit imponerende bouwwerk. Geruime tijd zijn we nog gebleven. We konden niet scheiden. Tour de Cathédrales Daarna fietsten we naar St Paul s Cathedral. Toen we binnenkwamen hoorden we fluisterzacht orgelspel, geleidelijk toenemend in steeds groter volume. Dat was al gelijk indrukwekkend, vooral ook toen het koor inzette. Ik citeer weer een enthousiast fragment uit mijn dagboek 1950: het orgel grenst, evenals de afmetingen van de kathedraal, aan het ongelooflijke! In de enorme koepel (130 m hoog) zwol de orgelklank aan tot een orkaan van geluid, met een basgedonder als van een zwaar onweer En na een hoge klimtocht schreef ik vanaf de fluistergalerij: Twee grote orgels tegenover elkaar, die weer versterkt werden door aparte secties in de nonnengangen, hoog in de koepel, zo samen een geweldig orgelwerk vormend. In deze ruimten lagen o.m. ook rijen grote baspijpen (tot 10 meter lang) horizontaal als kanonnen opgesteld De volgende dagen fietsten we nog naar de kathedralen van Chichester, Winchester en Salisbury. Heel duidelijk bleek ons in die week hoe prachtig en zonder enige beperking daar de grote orgelwerken, vooral die uit de 19 e en 20 e eeuw kunnen worden uitgevoerd.

5 Een Engels kathedraalorgel naast het De Swart/Van Hagerbeer Bovenstaand verslag gaf in feite al zestig jaar geleden het antwoord op de vraag waarom ik en de initiatiefnemers van Stichting Cathedral Organ Leiden graag een Engels orgel willen verwerven voor de Hooglandse Kerk, ook al heeft het gebouw al een prachtig orgel binnen de muren. Ons historisch De Swart/Van Hagerbeerorgel (1637) is zeker prachtig, heel bijzonder, zelfs uniek maar vooral toegespitst op de (vroege) barok. Ik ben zeer aan dit orgel gehecht en bespeel het al meer dan vijftig jaar met onnoemelijk veel plezier. Met mij zijn vele andere (ook Engelse!) organisten diep onder de indruk: niet voor niets geniet dit instrument al jaren internationale bekendheid. Voor het uitvoeren van de grote Engelse orgel- en koorliteratuur, echter, ontbreken ons de daarvoor zo noodzakelijke items, zoals: - meerdere zachte- en/of strijkende registers - meerdere zachte (romantische) en sterke tongwerken - grote basregisters (16 en 32 voet) - 1 of meer zwelpedalen - meer en langere klavieren (liefst 5 octaven). Naast het Engelse repertoire krijgt ook de Franse romantische orgelliteratuur een perfecte uitvoering op een Engels orgel. Denk aan César Franck, Widor en Guilmant, om er maar een paar te noemen. Wat een enorme uitbreiding van repertoirerijkdom zou een dergelijk instrument bieden aan onze kathedraalachtige kerk! Britain revisited Hoewel ik in 1950 gelijk de smaak te pakken had, duurde het tot 1966 eer ik weer in Engeland kwam - nu met mijn vrouw en kinderen. Hierna volgden nog vele zomervakanties in Engeland. Geïnspireerd door de Anglicaanse muziek als ik was, begon ik eind 1969 de Leidse Cantorij. We zetten al gauw de Engelse manier van psalmzingen (chants) op het repertoire, gevolgd door composities van o.a. Stanford, Sumsion en Howells. In de loop van de jaren trok het koor steeds meer goede zangers, waarmee de adventsconcerten binnen ons bereik kwamen. Ook kon ik in 1988 tijdens een Open Dag met succes de eerste Evensong organiseren, waarbij ik Ds. Alblas bereid vond om als liturg te fungeren. Dat was het begin van de jaarlijkse series. Een aantal jaren daarvoor had zoon Hans al de directie van mij overgenomen, zodat ik me volledig kon wijden aan het begeleidend orgelspel. In 1999 namen we onze eerste koor-cd op: Hosanna to the Son of David, niets minder dan een muzikale reis door het Engeland van 1550 tot heden. Een mijlpaal. De volgende mijlpaal Hoog tijd voor een volgende mijlpaal: nu de Anglicaanse koorpraktijk volop bloeit in de Hooglandse Kerk, is een Engels kathedraalorgel een voor de hand liggende volgende stap. In alle bescheidenheid, ik weet waarover ik het heb: De vele kathedraalreizen door Engeland die ik jaar in jaar uit maakte. De begeleiding van het St Martins Choir - tot twee keer toe: een week in Durham en een week in Ely. De lange weekends met de Leidse Cantorij in Londen, Rochester en York (samen met Theo). En een absoluut hoogtepunt voor mij was het concert dat ik op uitnodiging van Christopher

6 Dearnley gaf in de St Paul s met werken van o.a. Langlais en Andriessen Heerlijk speelgoed Nogmaals, een Engels kathedraalorgel is buitengewoon geschikt voor het romantische (en eigentijdse) repertoire: van Anglicaanse koormuziek tot Franse orgelliteratuur van symfonische allure. Dat komt door de grote verscheidenheid van de registers, zoals fluiten, strijkende stemmen en tongwerken in alle soorten en maten, die in combinatie met de zwelpedalen en grote klavieren zorgen voor een bijna eindeloze variatie in klankkleuren en dynamiek. Bovenop alle rationele en serieuze overwegingen zou ik bijna willen zeggen: het is heerlijk speelgoed. Ik ben daar gewoon verliefd op. Op zo n orgel voel ik mij als een vis in het water. Daarom zie ik reikhalzend uit naar de dag dat de Hooglandse ook daarover zal beschikken. Joop Brons, Oud-organist Leidse Binnenstadsgemeente en organist Leidse Studenten Ekklesia Hooglandse Kerk Op orgelreis door Noord-Engeland: een impressie Egbert Moolenaar, (orgelliefhebber), maakte in oktober 2011 een orgelreis naar Noord-Engeland. Op verzoek van het SCOL-bestuur deed hij verslag van zijn ervaringen, met name op het gebied van de Willis orgels die hij op zijn weg trof. In de week voorafgaand aan de herfstvakantie maakte ik een orgelreis naar Noord-Engeland. Vanuit de historische stad Chester hebben we een keur van orgels beluisterd en bespeeld, waaronder een aantal Willis instrumenten. Wat hier volgt is niet zozeer een verslag, als wel een impressie. Je moet het hebben meegemaakt Maar toch zal ik een poging wagen. Trompette Militaire De kers op de taart zat vrijwel direct al aan het begin van de excursie. Deze werd opgediend in Liverpool Cathedral [VP 152] bij de Evensong van zondagmiddag. Anglican Cathedral Liverpool Na de dienst demonstreerde Prof. Ian Tracey het enorme 5 klaviers Willis & Son orgel. Tracey gebruikte hiervoor een speeltafel die beneden in de kerk klaar stond. Imposant onderdeel van het orgel is de in de centrale toren opgestelde Trompette Militaire, die alleen gebruikt kan worden als men een speciaal sleuteltje heeft. Het is een van de luidste stemmen op het orgel (50"). Voor degenen die uitverkoren waren om dit orgel te bespelen: een onvergetelijk moment. Prof. Ian Tracey Gevangen door de klank Het eerste orgel dat ikzelf tijdens deze reis mocht bespelen was een Conacher/Willis orgel [IVP 72] in de Victoria Hall in Stoke on Trent. Deze concertzaal is vergelijkbaar met het Concertgebouw in Amsterdam. Het orgel is voortreffelijk ingepast in de ruimte. Een fantastische ervaring om hiermee de

7 verste hoeken van de Victoria Hall met klanken te vullen. Een ander juweeltje is het orgel van Henry Willis II in Christ Church, Port Sunlight [IVP 41]. Kerk en orgel zijn in 1904 kort na elkaar opgeleverd en vormen een eenheid. De opstelling van dit orgel is doordacht: Choir, Great en Swell bevinden zich in drie naast elkaar geplaatste kassen, terwijl Solo en Pedal tegen de achterwand staan. Toen ik dit orgel zelf mocht bespelen, merkte ik dat deze opstelling heel veel extra mogelijkheden biedt in het mengen van klankkleuren. Je werd, in zeer positieve zin, gevangen door de klank. Perfect! De omslag van het orgelreisboek 2011 Machtige tuba s naast zachte solostemmen Naast de bezoeken aan Birkenhead ( Father Henry Willis [IIIP 38]), aan Wallasey ( Father Henry Willis [IIIP 37]) en aan Liverpool, Mossley Hill ( Father Henry Willis [IIIP 51]) was een van de toppers het orgel van Liverpool St George Hall ( Father Henry Willis [IVP 121]). Ook hier werd het orgel gedemonstreerd door de zeer deskundige en uiterst bescheiden Prof. Ian Tracey. Niet alleen het plenum met zijn machtige tuba's maar ook de zachte solostemmen waren zeer fraai. Helaas waren we niet in de gelegenheid de werkplaats van Willis te bezoeken. Het programma was eenvoudigweg overvol. Maar na wat ik allemaal gehoord en gezien heb, verkeer ik in het volste vertrouwen dat we in de Hooglandse Kerk een prachtig instrument zullen krijgen dat buiten Engeland volstrekt uniek is. Colofon De nieuwsbrief is een uitgave van Stichting Cathedral Organ Leiden. Stichting Cathedral Organ Leiden Hugo de Grootstraat XL Leiden info@cathedralorgan.nl ABN-AMRO KvK Leiden BTW nr. NL B01 Stichting Cathedral Organ Leiden is een door de belastingdienst aangewezen Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) Egbert Moolenaar