METRUM KUNST EN CULTUURBELEID HILVERSUM

Transcriptie

1 METRUM KUNST EN CULTUURBELEID HILVERSUM

2 Metrum een metrum is een vast schema of een vaste maat, vooral gebruikt in de muziek, maar ook in architectuur en poëzie. Binnen het metrum zorgen verschillende ritmes voor variaties en dynamiek. Het samenspel van metrum en ritme past bij de karakteristieken van de culturele kwaliteit van Hilversum. De beweging in muziek en media en de bijzondere karakteristieken van de architectuur zijn grensverleggend, in het verleden, nu en in de toekomst. Deze nota ambieert precies dat: grenzen verleggen vanuit een solide fundament. 2

3 Voorwoord Voor u ligt METRUM, het Kunst en Cultuurbeleid van de gemeente Hilversum voor de komende jaren. Het college is trots dat de gemeente met dit beleid duidelijk richting geeft aan de cultuur in de stad, en tegelijkertijd keuzes maakt. Bijvoorbeeld voor een impuls in muziek, mediakunst en architectuur. En voor het vergroten van het deel van de middelen in de cultuurbegroting dat flexibel inzetbaar is voor culturele programmering voor alle kunstvormen. Keuzes maken brengt verandering met zich mee en dat is niet altijd makkelijk. Cultuur is echter altijd in ontwikkeling en dat vraagt van ons om niet vanuit de bestaande belangen, maar vanuit het perspectief op de toekomst cultuurbeleid te maken. Verandering is nodig om deze visie op cultuur gestalte te geven en daarmee de aantrekkelijkheid van Hilversum voor inwoners en bezoekers te vergroten. Het ondersteunen van cultuur is geen kostenpost, maar een investering. We zetten in op het hoogste rendement op de investeringen in sociale, ruimtelijke, economische en culturele zin. Want cultuur brengt sociale verbinding door samen te doen, te kijken, te horen, te voelen en te ervaren. Cultuur verhoogt de gezelligheid, de veiligheid, de uitstraling en daarmee de waarde van de buurt. Het brengt mensen naar festivals, tentoonstellingen en uitvoeringen. Cultuur spitst de zinnen, laat ons nadenken, experimenteert en reflecteert. Van cultuurmakers verwachten wij dat zij zich presenteren, voornamelijk in het centrum als podium van de stad. In cultuurgebouwen en bijzondere architectuur, maar ook op straat, in parken en bij maatschappelijke organisaties. Alleen door zichtbaar te zijn kunnen creatieven een verbinding aangaan met onze inwoners en bezoekers. Verbinding leidt tot waardering en belangstelling: de basis voor succesvolle programma s die bijdragen aan een levendig cultureel klimaat in de stad. Ik dank allen die intensief met mij hebben samengewerkt om deze visie tot stand te brengen. Ik zie er naar uit om samen met culturele organisaties en anderen in de stad deze visie om te zetten in een levendig cultureel klimaat in Hilversum. Onze stad is het meer dan waard. Wimar Jaeger Wethouder Cultuur 3

4 4

5 Inhoud Inleiding 7 Hoofdstuk 1 De waarde van cultuur voor een levendige stad 12 Hoofdstuk 2 De culturele functies 18 Hoofdstuk 3 De culturele kwaliteiten van Hilversum 26 Hoofdstuk 4 De doelgroepen 35 Hoofdstuk 5 Uitgangspunten voor de uitvoering 42 5

6 6 EEN LEVENDIG CULTUREEL KLIMAAT DRAAGT BIJ AAN EEN AANTREKKELIJKE STAD

7 Inleiding Cultuur versterkt de stad. De kracht van kunst en cultuur is dat het identiteit en traditie met dynamiek en vernieuwing verbindt. Die kracht wordt in de komende periode nog beter ingezet. De contrasten van Hilversum stad en dorp, groot en klein, oud en modern, intiem en robuust bieden kansen om creativiteit, dynamiek en vernieuwing te stimuleren en zichtbaar te maken. Hilversum herontdekt zichzelf. ONZE VISIE: EEN LEVENDIG CULTUREEL KLIMAAT DRAAGT BIJ AAN EEN AANTREKKELIJKE STAD. De afgelopen periode is op basis van de Veranderagenda Cultuur zowel bezuinigd als hervormd. Er is een stevig beroep gedaan op culturele organisaties om organisatorische veranderingen en/of bezuinigingen te verwerken en tegelijkertijd het culturele aanbod in de stad op peil te houden. De Veranderagenda wordt in de zomer van 2015 afgerond en dan ontstaat ruimte om verder te ontwikkelen. Cultuur in Hilversum is toe aan een stevige impuls. Er liggen veel kansen die omgezet moeten worden in zichtbaar resultaat. Cultuurmakers zijn bij uitstek geschikt om grenzen te verleggen en nieuwe wegen te ontdekken, waar samenleving en stad van kunnen profiteren. Daarvoor is een wel fundament nodig: een overheid die staat voor cultuur, helder richting geeft en waar nodig faciliteert en stimuleert. Samen met culturele en maatschappelijke organisaties, inwoners en bedrijven werken we aan een duurzaam en levendig cultureel klimaat in Hilversum. Die levendigheid wordt vooral zichtbaar in het centrum: het podium van de stad. Flashmobs: Het centrum van Hilversum is niet alleen een belevenis als het gaat om winkelen of creatieve mediaschermen. Anno 2016 loop je zomaar tegen willekeurige flashmobs aan. Op de Kerkbrink staan plotseling zingende mensen. Het Groot Omroepkoor blijkt uit het winkelend publiek voortgekomen en stimuleert toegestroomde belangstellenden tot een daverend meezingconcert. In de Hilvertshof duikt een klas streetdancers op, die nu maar eens op straat repeteren. Op zaterdag is het na de markt op het Langgewenst vaste prik met een jamsessie die iedere keer door een andere groep georganiseerd wordt. Opbouw van het beleid Het cultuurbeleid gaat uit van vier pijlers. Allereerst wordt de waarde van cultuur voor de stad benoemd op het sociale, ruimtelijke, economische en culturele domein. De tweede pijler zijn de functies van cultuur. We onderscheiden de functie van archieven en collecties, cultuureducatie, cultuurparticipatie en professionele kunst en cultuur. De derde pijler wordt gevormd door culturele kwaliteiten die zijn uitgewerkt op basis van de kunstvormen (muziek, mediakunst, architectuur, dans & drama, beeldend en letteren) en de mate waarin die kunstvormen ontwikkeld zijn in Hilversum en onze omgeving (regio en MRA). En tot slot de doelgroepen: op wie richten gemeente en culturele organisaties zich. 7

8 Het beleidskader is gebaseerd op de genoemde vier pijlers. Ieder cultureel initiatief dat een verbinding heeft met de gemeente wordt aan de hand van het kader beoordeeld. Als het goed gaat met cultuur in de stad ontstaat een zichzelf versterkende cyclus. Iedereen die bezig is met cultuur kan een bijdrage leveren aan die cyclus. LEVENDIG CULTUREEL KLIMAAT Culturele waarde Culturele functies Doelgroepen Culturele kwaliteiten HILVERSUM; STAD VAN MUZIEK, MEDIA, ARCHITECTUUR Aansluiten op het coalitieakkoord en bestaand beleid Cultuur is verbonden aan een scala aan maatschappelijke ontwikkelingen. Economie en cultuur zijn belangrijke thema s uit het Coalitieakkoord Draagvlak en Daadkracht in Hilversum Een aansprekend cultuuraanbod, versterking van het profiel van de Mediastad en het stimuleren van amateurkunst en cultuureducatie zijn beleidsaccenten uit het akkoord die in dit beleidskader worden uitgewerkt. De economische speerpunten zijn opgenomen in twee sterprogramma s: Centrum en Mediastad. Visies op het centrum en de mediastad worden in 2015 aan de raad voorgelegd. Het cultuurbeleid sluit daarnaast aan op andere thema s die de stad versterken: ook de relatie met buurten en nieuwe zorgtaken wordt gelegd. 8

9 Dit beleid vervangt de Deelnotitie en Uitvoeringsplan Cultuureducatie en -participatie Jong Geleerd Oud Gedaan , die in oktober 2013 door de gemeenteraad is vastgesteld. Cultuureducatie en -participatie zijn onderdeel van deze nota. De rol van de gemeente De gemeente kiest voor een actieve rol. Het culturele klimaat wordt versterkt door initiatieven en organisaties te faciliteren en stimuleren. Daarnaast stelt de gemeente zich actief op in het verbinden van partijen, zowel binnen als buiten de culturele sector. De verantwoordelijkheid voor het bedenken, ontwikkelen, produceren en uitvoeren van culturele programma s en activiteiten blijft vanzelfsprekend bij culturele instellingen, kunstenaars en de initiatiefnemers. Tot slot heeft de gemeente een taak om een compacte culturele infrastructuur te garanderen in de vorm van locaties en organisaties. Financiering die hiervoor nodig is, wordt zoveel mogelijk ingezet als hefboom waarmee culturele organisaties andere middelen kunnen aantrekken. De gemeente wil aanjagen en nieuwe ontwikkelingen entameren, maar uiteindelijk kan de ondersteuning vanuit de gemeente nooit het merendeel van de (financiële en organisatorische) inspanning zijn. De gemeente Hilversum zal meer dan voorheen het vermogen van cultuurmakers aanspreken om bijdragen vanuit de stad te verbinden aan die van de gemeente, en deze bijdragen meewegen bij het beoordelen van programma s en activiteiten. Betrekken van culturele organisaties De richting van het beleid is in gesprekken en bijeenkomsten aan zowel gesubsidieerde als niet gesubsidieerde culturele organisaties in Hilversum voorgelegd. Er is sprake van een nieuwe koers: zowel inhoudelijk als financieel. Voor een aantal organisaties betekent het dat er nieuwe kansen zijn om programmering te ontwikkelen. Tegelijkertijd heeft het nieuwe beleid ingrijpende gevolgen voor andere organisaties. Het voornemen om nieuw beleid voor een langere periode vast te stellen is positief ontvangen: culturele organisaties hebben behoefte aan een duidelijke koers, meerjarige continuïteit van het beleid en een helder kader. In de uitvoering van het beleid wordt het veld op eigen verzoek nadrukkelijk betrokken. Dat resulteert in een uitvoeringsprogramma voor de periode Het Uitvoeringsprogramma moet in het najaar van 2015 gereed zijn. Voor de jaren wordt het uitvoeringsprogramma in 2017 opgesteld. Afbakening Deze beleidsnota richt zich primair op de kunsten. Daarmee worden kunstzinnige objecten en handelingen bedoeld die door mensen zijn gemaakt (de definities worden op pg 5 uitgebreider toegelicht). Architectuur is eveneens deel van het cultuurbeleid, en omvat meer dan alleen de monumenten. Deze nota omvat geen uitgewerkte visie op het cultureel erfgoed, materieel of immaterieel.het culturele erfgoed in de regio is onderscheidend en verdient meer aandacht. Ontwikkelingen aangaande Zonnestraal, het Geopark en de toenemende belangstelling voor monumenten dragen bij aan dat onderscheidende karakter. Daarom volgt nog een uitwerking over het culturele erfgoed. 9

10 Bijzondere collecties en archieven zijn wel in deze nota opgenomen omdat ze een basis bieden voor kunst en cultuur en beheerd en gepresenteerd worden door culturele organisaties. Bijzondere collecties dragen tot slot bij aan het versterken van de culturele kwaliteiten van de stad, die in Hoofdstuk 3 verder worden uitgewerkt. 10

11 Begrippen In het debat over cultuur, erfgoed en kunsten ontstaat nog weleens verwarring over de betekenis van een aantal centrale begrippen. In deze nota wordt gewerkt met de volgende definities. Kunst Onder kunst worden objecten of handelingen verstaan die door mensen zijn gemaakt of bedacht en vooral vanwege de artistieke kwaliteiten van het werk worden gewaardeerd. Kunst is dynamisch, de grenzen tussen verschillende kunstdisciplines veranderen met de tijd. Voorbeelden van objecten zijn een interactieve installatie, een gedicht, net-based artwork, een film, een schilderij of land art. Voorbeelden van zulke handelingen: een concert, een toneelproductie, een musicaluitvoering, een performance of de uitvoering van een choreografie. In Hilversum hanteren we de kunstvormen muziek, mediakunst, architectuur, beeldende kunst, dans & drama en letteren. Onder mediakunst vallen kunstzinnige fotografie, film, video en computerkunst. Cultureel erfgoed Onder cultureel erfgoed vallen uit het verleden geërfde materiële en immateriële bronnen, die in de loop van de tijd tot stand zijn gebracht door de mens of zijn ontstaan uit de wisselwerking tussen mens en omgeving. Deze bronnen geven uitdrukking aan zich voortdurend ontwikkelende waarden, overtuigingen, kennis en tradities; ze bieden voor huidige en toekomstige generaties een referentiekader. Mensen kunnen zich, onafhankelijk van het bezit ervan, identificeren met en spiegelen aan deze bronnen. Voorbeelden van materieel erfgoed zijn monumenten, beschermde stadsgezichten, archieven en andere relevante historische objecten; voorbeelden van immaterieel erfgoed zijn dialecten, ambachten, processies en verhalen. Cultuur Met het begrip cultuur verwijst de raad in de Agenda Cultuur naar de producten en activiteiten op het brede gebied van de kunsten (waaronder architectuur, beeldende kunst en vormgeving, film, letteren, podiumkunsten en cross-overs tussen deze disciplines) en het erfgoed (zoals archieven, archeologie, historische collecties, monumenten en immaterieel erfgoed), en de mensen en instituties die zich daarmee bezighouden. Het begrip cultuur verwijst in deze beleidsnota dus niet naar een gangbare sociologische definitie (die verwijst naar het collectieve gedrag van een groep mensen met min of meer dezelfde waarden en overtuigingen). 11

12 Culturele waarde Culturele functies Doelgroepen Culturele kwaliteiten Culturele waarde Sociale domein Ruimtelijke domein Economische domein Culturele domein 12

13 1 De waarde van cultuur voor een levendige stad Cultuur draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de stad. Reuring, ontmoeting en plezier enerzijds, verrassing, verdieping en verwondering anderzijds: de bijdrage van cultuur aan de samenleving is veelzijdig. Het gaat dan niet alleen om de professionele kunsten die gemaakt en gepresenteerd worden op podia, in musea en ateliers, maar ook om de verscheidenheid aan amateurverenigingen en de mogelijkheden voor kinderen en volwassenen om les te nemen en hun talent te ontwikkelen. Toegankelijke archieven en het presenteren van bijzondere collecties hebben eveneens een toegevoegde waarde voor de stad. In lijn met de landelijke verkenningen en adviezen 1 die voorbereidend zijn op de Cultuurperiode van het Ministerie van OCW wordt de bijdrage van cultuur aan de samenleving uitgewerkt op drie domeinen: sociaal, cultureel en economisch. In Hilversum wordt het ruimtelijk domein hier aan toegevoegd omdat de zichtbaarheid van cultuur voor de levendigheid in de stad belangrijk is. Wat opvalt aan de uitgebrachte rapporten is dat de aandacht voor de artistiek inhoudelijke ontwikkeling van cultuur weer toeneemt. 1.1 Het sociale domein Cultuur levert een bijdrage aan het welzijn en de verbondenheid van mensen. Het is belangrijk voor de persoonlijke ontwikkeling en het creatief vermogen. In Nederland zijn circa 7 miljoen amateurkunstenaars actief, waarvan de helft wekelijks met zijn kunst bezig is. Kennis maken met en leren over kunst en cultuur begint op school of al eerder en kan een leven lang worden voortgezet. Actief kunst beoefenen, bijvoorbeeld door les te nemen en talent te ontwikkelen biedt plezier, ontspanning en verrijking. Samen spelen en zingen in verenigingsverband stimuleert ontmoeting en versterkt sociale netwerken. Dat geldt ook voor de vele vrijwilligers die actief zijn in de cultuuresector en een belangrijke bijdrage leveren aan de vitaliteit van cultuur. Kunstprojecten kunnen succesvol worden ingezet om verbindingen tussen mensen tot stand te brengen. Bijvoorbeeld door samen te werken aan een project in de buurt of door een voorstelling waar maatschappelijke thema s worden behandeld. Sociale samenhang stimuleren door middel van cultuur begint bij het inzetten van het culturele product door een professional of een amateur: bijvoorbeeld een voorstelling, tentoonstelling, een les, repetitie of een workshop. Er liggen volop kansen in de verbinding van cultuur en de transformatie in het sociaal domein. Cultuurmakers kunnen nieuwe wegen ontdekken om participatie te vergroten en verlengen, om creatief met thema s als eenzaamheid en zelfredzaamheid om te gaan. Culturele producten kunnen worden inzet om verbindingen tot stand te brengen tussen cultuurmakers en inwoners, tussen culturele organisaties, maatschappelijke organisaties en tussen verschillende groepen van de bevolking. 1 Cultuurverkenning Raad voor Cultuur 2014, Verkenning Cultuur herwaarderen WWR 2015, De waarde van creativiteit Advies Raad voor Cultuur en AWTI 2015, Cultuur Agenda Raad voor Cultuur

14 De waarde van cultuur voor het sociale domein in Hilversum: 1. Open en dichtbij: een toegankelijk cultureel aanbod, dat voor iedere inwoner bereikbaar is. 2. Culturele ontwikkeling: alle kinderen komen met alle kunstvormen in aanraking en er vindt verdieping plaats op de kunstvormen media, muziek en architectuur. 3. Netwerken: meer mensen beoefenen zelf kunst en cultuur en de betrokkenheid tussen mensen wordt versterkt door amateurverenigingen en community art projecten te ondersteunen. 4. Zorg en nabijheid: kunst en cultuur dragen bij aan een goede gemeentelijke uitvoering van de taken in het sociaal domein. 1.2 Het ruimtelijke domein De inrichting en vormgeving van de fysieke ruimte in de stad zijn een gevolg van het gebruik van die ruimte door mensen, door de eeuwen heen. Ingrepen van lange tijd geleden in de structuur en bebouwing van de stad zijn nog steeds zichtbaar. Zowel structuren en gebouwen als kunst en cultuur hebben een effect op de wijze waarop mensen de ruimte beleven en gebruiken. Daarom wordt geïnvesteerd in de kwaliteit, met name in het centrum. De toevoeging van kunst en cultuur brengt levendigheid en dynamiek voor inwoners en bezoekers. Aan de andere kant is de openbare ruimte de meest laagdrempelige plek in de stad voor kunstenaars om zich te presenteren aan een breed publiek. Kunst en cultuur heeft in fysieke zin een sturende rol; de programmering bepaalt routes door de stad. Routes worden gevormd door activiteiten in de openbare ruimte en door het zichtbaar maken van bijzondere kwaliteiten: bijvoorbeeld informatie over monumenten en bijzondere plekken in de stad. 14

15 De waarde van cultuur voor het ruimtelijke domein in Hilversum: 1. Levendige stad: stimuleren van de dynamiek in het centrum door het presenteren van cultuur. 2. Open en bijzonder: stimuleren van het verlevendigen van bijzonder erfgoed en architectuur door de beoefening en presentatie van kunst en cultuur in monumenten. 3. Dwalen en verrassen: bezoekers en inwoners ontdekken de kwaliteit van de stad door bijzondere routes langs voorbeelden van Hilversumse kunst, cultuur en architectuur. 4. Verfraaien: de kwaliteit van de openbare ruimte versterken door de kunst en mediatoepassingen in te passen, met name in het centrum. 1.3 Het economische domein Cultuur is een van de belangrijkste factoren in de aantrekkelijkheid van steden en regio s om te wonen, werken en bezoeken. Bedrijven volgen steeds vaker potentiële werknemers. Het belang van de aantrekkelijkheid van een stad om te wonen en te verblijven neemt daarom toe. Het culturele aanbod is een van de weinige factoren die overheden direct kunnen beïnvloeden door een actief cultuurbeleid. Een sterk cultureel voorzieningenniveau heeft een positief effect op de vastgoedwaarde, op de aanwezigheid van horeca en diversiteit van het winkelaanbod. 2 Een kwalitatief en onderscheidend cultureel aanbod trekt publiek dat naast een bezoek aan filmtheater, museum of podium andere bestedingen doet in de stad. Het gaat om het aantrekken van meer bezoekers, die langer blijven, meer besteden en vaker terugkomen. Cultuur is een belangrijk voor citymarketing en het aantrekken van toerisme. Cultuur op het Herenplein: Het Herenplein leent zich prima voor meer cultuur en ondersteunende horeca. De oude Citybioscoop en het ernaast gelegen pand bieden mogelijkheden voor een zichtbare (radio)studio, oefenruimtes voor amateurverenigingen, een multifunctionele filmzaal annex podium en ruimtes voor creatieven. Een verkeersluwe straat, een aantrekkelijke verbinding naar de Groest en via de Zeedijk naar de Kerkstraat, gecombineerd met horeca, een club en terrassen kan van het Herenplein een bruisende culturele hotspot maken. Het economische domein heeft ook te maken met de werkwijze en positionering van culturele sector. Er ligt een verantwoordelijkheid om voortdurend het eigen verdienvermogen te ontwikkelen en verbinding met de samenleving tot stand te brengen. Daarbij horen alternatieve en aanvullende financieringsmiddelen, het aangaan van samenwerkingsverbanden binnen en buiten de culturele sector, het verleiden en vasthouden van publiek. Ten aanzien van de eigen organisatie gaat het om een efficiënte interne bedrijfsvoering, deskundigheidsbevordering van medewerkers en het ontwikkelen van een programmering die gewaardeerd wordt door verschillende doelgroepen. 2 G. Marlet, De aantrekkelijke stad, 2009 J. Saris, Nieuwe ideeën voor oude gebouwen,

16 De waarde van cultuur voor het economische domein in Hilversum: 1. Komen en blijven: meer bezoekers, die langer blijven en meer besteden. 2. Komen en vestigen: versterken van het vestigingsklimaat door te investeren in de culturele positionering van Hilversum. 2. Cultuur rendeert: versterken van de lokale economie door netwerkvorming en samenwerking tussen cultuur en andere sectoren te stimuleren. 3. Krachtig en zichtbaar: verhogen van het culturele rendement door te investeren in toekombestendige cultuurfuncties en de professionaliteit van organisaties te versterken. 1.4 Het culturele domein Kunst en cultuur hebben intrinsieke kwaliteiten en die zijn heel belangrijk om aan de drie eerder genoemde domeinen een bijdrage te kunnen leveren. Plezier beleven aan kunst is zo n kwaliteit. Ontwikkeling, vernieuwing en verdieping van kunst zijn andere kwaliteiten. De artistieke ontwikkeling wordt gevoed door experiment, confrontatie en openheid. Kunstenaars zoeken en overschrijden grenzen en gebruiken creativiteit om tot nieuwe inzichten te komen. Zo presenteren ze een spiegel aan de samenleving. 3 Als de artistiek inhoudelijke ontwikkeling van het culturele product onvoldoende aandacht krijgt neemt de kwaliteit af. Met als gevolg dat het product minder waarde heeft, wat de mogelijkheid om verbindingen te leggen of te verdienen met cultuur beperkt. Only Seven Left, in 2005 begonnen in De Vorstin als nieuw talent en in 2010 door 3FM uitgeroepen tot Serious Talent, wist binnen enkele jaren een stevige positie in de Nederlandse popscene te verwerven, mede dankzij begeleiding van De Vorstin. Ook buiten de grenzen trad de band op, van Duitsland tot Indonesië. In 2014 heeft de inmiddels zeer bekende band in De Vorstin afscheid genomen van zijn enthousiaste publiek. De leden werken nu ieder aan een eigen solocarrière. Kunst verdient ruimte om zichzelf voortdurend opnieuw uit te vinden, om nieuwe terreinen te betreden en een motor voor maatschappelijke innovatie te zijn. Die rol is slechts gedeeltelijk te vertalen in economisch en sociaal rendement. Het samenspel tussen publieke en commerciële omroepen heeft parallellen met de ontwikkeling van het culturele aanbod. Overheden houden zich afzijdig van de inhoud van het artistieke product, maar kunnen ontwikkeling en vernieuwing ervan wel faciliteren en stimuleren. Met publieke middelen kunnen producties worden gemaakt die (nog) geen directe afzetmogelijkheden in de markt hebben. Kleinschalige experimentele kunstproducten, of het nu een tentoonstelling of een voorstelling is, stimuleren ontwikkeling, verdieping en dynamiek. Meer populaire vormen maken cultuur toegankelijk voor een brede doelgroep. Beeldend kunstenaars gaan hun atelier uit en de straat op, ballet wordt verrijkt met hiphop, tunes uit computerspellen worden gebruikt in eigentijdse klassieke composities. Kunstenaars gebruiken technologische innovaties in licht en geluid en de creativiteit van kunstenaars wordt ingezet om innovatie buiten de cultuursector te realiseren. Om ontwikkeling mogelijk 3 De verbeelding en de macht, strategische agenda Akademie van Kunsten

17 te maken blijft het wel nodig dat cultuurmakers de ruimte krijgen om te experimenteren, te verdiepen en barrières te doorbreken. De waarde van cultuur voor het culturele domein in Hilversum: 1. Innovatie en verrassing: stimuleren van ontwikkeling en vernieuwing van kunst en cultuur door middel van experimenten en crossovers. 2. Verdieping: de kwaliteit en verdieping van het aanbod versterken. 3. Zichtbaar en spannend: stimuleren van presentatie van culturele innovaties in de stad. Conclusie Hilversum kiest voor het versterken van cultuur in de stad, zowel sociaal, fysiek, economisch als cultureel. Hilversum wil dat doen door: 1. Sociaal: Versterken van de sociale verbindingen tussen inwoners. 2. Ruimtelijk: Verrijken van de ruimtelijke kwaliteit en de zichtbaarheid van cultuur in de stad. 3. Economisch: Vergroten van de dynamiek in het centrum en versterken van het vestigingsklimaat. 4. Cultureel: Versterken van artistieke ontwikkeling en vernieuwing. 17

18 Culturele waarde Culturele functies Doelgroepen Culturele kwaliteiten Culturele functies Archieven en collecties Cultuur educatie Cultuur participatie Professionele kunst en cultuur 18

19 2 De culturele functies Hilversum vindt het belangrijk dat cultuur voor inwoners en bezoekers bereikbaar is. Daarvoor is nodig dat cultuur behouden wordt, dat mensen er over leren, cultuur beoefenen en presenteren. In Hilversum vertalen we deze opgaven naar de functies die archieven en collecties, cultuureducatie, cultuurparticipatie (amateurkunst in verenigingsverband of individueel) en professionele kunst en cultuur vervullen. Iedere functie draagt bij aan de doelen van het beleid. Het zwaartepunt van de activiteiten van culturele organisaties ligt vaak binnen een van de cultuurfuncties, waarbij ze zich richten op bepaalde doelgroepen in de stad. Bij de Bibliotheek ligt bijvoorbeeld het zwaartepunt op cultuureducatie. Culturele organisaties en cultuurmakers zetten hun kennis en vaardigheden in door les te geven of een plek te creëren waar het fijn is om te zijn en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. En ook door culturele producten: concerten, voorstellingen, tentoonstellingen en gebouwen. In dit hoofdstuk wordt in beeld gebracht op welke wijze de culturele functies worden versterkt. 2.1 Functie van archieven en collecties Deze functie wordt onderverdeeld in twee delen: archieven en bijzondere collecties. Archieven hebben de wettelijke taak hebben om documentatie van overheden te beheren, behouden en toegankelijk te maken. Nationale, regionale en lokale archieven vervullen de functie van gemeenschappelijk geheugen van de stad, de regio en Nederland. 4 De archieftaak wordt uitgevoerd zoals vastgelegd in de Archiefwet, in Hilversum door het Streekarchief. 5 Daarnaast beheert het Streekarchief ook archieven van verenigingen, scholen, kerken en families en bijzondere collecties, bijvoorbeeld de Collectie Stevens en de Collectie Kastermans. 6 Bijzondere collecties Met bijzondere collecties worden zowel kunst- als erfgoedcollecties bedoeld. Dat kunnen zowel collecties van overheden als van culturele organisaties zijn. Bijzondere collecties van derden versterken de identiteit en het profiel van de stad, mits ze ontsloten en te gebruiken zijn. 7 In Hilversum gaat het om: 4 Het Streekarchief het Gooi en de Vechtstreek in Hilversum beheert de archieven van Ankeveen, Blaricum, s-graveland, Hilversum, Kortenhoef, Laren, Loosdrecht, Nederhorst den Berg en Wijdemeren. 5 De Archiefwet 1995, het Archiefbesluit 1995 en de Archiefregeling 2009 vormen samen het wettelijk kader. Het is een van de wettelijke taken die gemeenten hebben binnen het cultuur- en erfgoeddomein (tevens is wet- en regelgeving vastgelegd voor archeologie, monumenten, bibliotheken en musea). 6 Bijvoorbeeld fotocollecties zoals de Collectie Jacques Stevens en de onlangs aangeschafte Collectie Kastermans. 7 Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid is het nationale audiovisuele archief. Het omvangrijke digitaliseringsproject Beelden voor de Toekomst is in 2015 afgerond en materiaal kan beschikbaar worden gesteld aan derden. In het Muziekcentrum van de Omroep ligt het Muziekarchief van de omroepen opgeslagen. Het is nog niet digitaal ontsloten en als gevolg van bezuinigingen op dit moment niet toegankelijk. Het Grafisch Atelier Hilversum huisvest een historische grafische collectie die dagelijks in gebruik is, maar waarvan het voortbestaan zonder lokale overheidsfinanciering onder druk staat. 19

20 - De Collectie Hilversum, de kunstcollectie die in eigendom is van de gemeente. In Hilversum is de collectie met name ingezet voor museale presentatie in Museum Hilversum en eigen gebruik in Raadhuis en Stadskantoor. 8 - De bijzondere collecties van het Streekarchief, waaronder de collecties Stevens en Kastermans. - Het MCO Muziekarchief: het archief waar alle partituren van de radio- en televisie omroepen liggen opgeslagen; - Het nationale audiovisuele archief dat is opgeslagen bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid; - De grafische collectie van het Grafisch Atelier, één van de oudste werkplaatsen van Nederland. Het gaat dan om persen, clichés, loden zetletters en een collectie grafiek. Zichtbare collecties en archieven zijn belangrijk voor de identiteit van de stad. Hilversum wil de zichtbaarheid en interactie versterken door: - Collecties en archieven te digitaliseren en ontsluiten. - Documentatie en ander materiaal online en fysiek te presenteren in de regio en in de stad. - Ontsloten materiaal te verrijken door online informatie toe te voegen, bijvoorbeeld door inwoners of kennisinstellingen (user generated content). 2.2 Cultuureducatie Cultuureducatie maakt leren over en door cultuur mogelijk. Leerlingen of deelnemers leren over cultuur door er actief mee bezig te zijn en zelf iets te maken. Ze leren van het kijken en luisteren naar cultuuruitingen, van cultuurbezoek en van lezen over cultuur. En door te reflecteren op eigen werk en dat van anderen. Via cultuureducatie ontwikkelen leerlingen en deelnemers culturele competenties en talenten. Mensen doen kennis op over cultuur als fenomeen en als expressiemiddel. Ze ontwikkelen culturele vaardigheden en een open houding ten aanzien van cultuur. 9 De huidige ontwikkeling van aanbod In Hilversum is een aantal organisaties op het domein van cultuureducatie actief. Bibliotheek Hilversum en Coöperatieve Vereniging Globe Centrum voor Kunst en Cultuur (C.V. Globe CKC) hebben cultuureducatie als kernfunctie, voor andere organisaties als Museum Hilversum, het Filmtheater en het Grafisch Atelier is het een van de producten naast productie en/of presentatie. De bibliotheekvoorziening is een wettelijke taak voor gemeenten. Sinds 1 januari 2015 is de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen van kracht. In de wet staat niet langer het behoud van structuren centraal, maar het aanbieden van maatschappelijke functies. Drie functies staan daarin centraal: lezen/ leren/informeren, ontmoeting/debat, en kennismaken met kunst en cultuur. Deze kernfuncties kunnen zowel fysiek als digitaal worden vormgegeven. Het verbreden van functies brengt de bibliotheek nieuwe 8 De Collectie Hilversum is bij de verzelfstandiging van Museum Hilversum in 2013 in eigendom van de gemeente gebleven. De collectie bestaat uit ongeveer voorwerpen en foto s en briefkaarten. Daarnaast is er een bibliotheek met Gooise- en historische boeken, deze bestaat uit ongeveer boeken. Recent is de deelcollectie archeologie ondergebracht bij de Provincie Noord-Holland. 9 Definitie Landelijk Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Amateurkunst. 20

21 samenwerkingsverbanden. Bibliotheek Hilversum is in de stad een spin in het web en legt verbindingen met onderwijs, zorg- en welzijnsorganisaties, ouderenorganisaties en de Volksuniversiteit. Het is de meest laagdrempelige plek in de stad om kennis te maken met kunst en cultuur. Cultuuronderwijs wordt voor een belangrijk deel aangeboden door C.V. Globe CKC, zowel binnen- als buitenschools. Deze organisatie heeft de opdracht van de gemeente om in het primair onderwijs cultuureducatie aan te bieden, met het accent op muziekeducatie. De gemeente kiest hiervoor omdat de basis voor een culturele ontwikkeling wordt gelegd bij kinderen: het levert een belangrijke bijdrage aan zelfontplooiing en is een investering in hun toekomst. 10 Als kinderen op jonge leeftijd met kunst en cultuur in aanraking komen beoefenen ze op latere leeftijd vaker actief een kunstvorm en besteden ze meer tijd en geld aan culturele activiteiten. Bij de presentatie van een GLOBE-project in het MCO door leerlingen van groep zes. Een meisje dat gedurende drie weken een viool mee naar huis had gekregen, verzuchtte na het concert tegen de juf: Als iedereen muziek maakte, had niemand meer zin om ruzie te maken! 10 Er is onderscheid tussen culturele organisaties die cultuureducatie als kerntaak hebben en organisaties waar educatie een product is dat wordt ontwikkeld rondom onderzoek en presentatie, bijvoorbeeld een scholenproject bij een voorstelling of tentoonstelling. Een voorbeeld van cultuurfuncties met educatie als kerntaak zijn bibliotheken en centra voor kunsten. 21

22 Cultuur op school Hilversum kiest voor verdere versterking van cultuureducatie in het primair onderwijs. In het voortgezet onderwijs worden projecten en incidentele activiteiten ondersteund. Het uitgangspunt voor het basisonderwijs is dat scholen de eerste verantwoordelijkheid dragen voor een goede inbedding van cultuureducatie in het curriculum: cultuur is duurzaam in de leerjaren verankerd en scholen zijn in staat leervragen te formuleren op basis waarvan culturele producten worden ontwikkeld. Daarvoor is aan de andere kant een basisinfrastructuur nodig van culturele organisaties die in staat zijn om passend aanbod te ontwikkelen. In Hilversum is een begin gemaakt met het behoeftegestuurd ontwikkelen van het cultuureducatieaanbod. De gemeente doet mee aan het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit , dat doorlopende leerlijnen heeft opgeleverd die door scholen en cultuurmakers samen zijn ontwikkeld. De financiële stroom loopt echter nog voor het overgrote deel via culturele organisaties. Om het onderwijs meer te laten sturen wordt een structuur ontwikkeld waarin scholen zelf cultuurproducten inkopen bij culturele organisaties in Hilversum. In de komende jaren wil Hilversum de cultuureducatie verbreden en verdiepen door: - Basisscholen actief de ontwikkeling van het lokale cultuureducatieaanbod te laten beïnvloeden. De middelen voor Hilversumse cultuurproducten worden daarom grotendeels verlegd van culturele organisaties naar het onderwijs. - Een herkenbaar en kwalitatief cultuurloket dat de centrale toegang vormt tot het educatieaanbod en vraagbaak is voor het primair onderwijs. - Culturele projecten en activiteiten in het voortgezet onderwijs worden ondersteund. 2.3 Cultuurparticipatie Cultuurparticipatie gaat over zelf actief kunst beoefenen: amateurkunst in verenigingsverband of individueel. Het gaat om alle vormen van deelname aan kunst, cultureel erfgoed en media in de vrije tijd, buiten school en werk. Het biedt mensen de mogelijkheid tot individuele expressie, het geeft plezier en het versterkt het contact tussen mensen. De 70 leden van Concertkoor N.S.F. zingen voornamelijk klassieke koorwerken. Iedere donderdagavond zijn de repetities in de Morgensterkerk. Een tot twee keer per jaar geeft het koor een concert, vaak met professioneel orkest en altijd met professionele solisten. Het amateurveld in Hilversum Hilversum kent een bloeiend en divers amateurveld met veel muziekverenigingen, koren en toneelverenigingen. Ze presenteren zich met concerten, voorstellingen en tentoonstellingen, zowel in de openbare ruimte in het centrum en op de podia, als in verzorgingshuizen, kerken en op scholen. In de amateurkunst zijn veel vrijwilligers actief. Mensen die hun tijd, energie en passie inzetten om samen een 22

23 culturele prestatie neer te zetten. Hilversum heeft hier veel waardering voor en wil amateurverenigingen ondersteunen zodat ze vitaal blijven en de sociale structuren in de stad verder versterken. Verenigingen weten mensen zowel langdurig als voor korte projecten aan zich te binden, de meeste hebben een sterk eigen profiel en clubgevoel en zijn stevig verankerd in de stad. Er zijn ook verenigingen die minder vitaal zijn en onder druk staan door diverse oorzaken. Leden werven, promotie, passende huisvesting en tijd/kwaliteit van het bestuur zijn onderwerpen die voor alle amateurverenigingen relevant zijn. Naast amateurbeoefening in verenigingsverband zijn er in Hilversum veel individuele amateur beeldend kunstenaars, fotografen en filmmakers actief. Deze groep is minder zichtbaar, maar de beoefening is even waardevol. In samenwerking met professionele organisaties wordt bekeken hoe deze groep beter zichtbaar kan worden in de stad. Jong Beatrix is een mars- en showband voor kinderen van 6-16 jaar en onderdeel van de Vereniging Beatrix Korpsen. Buiten hard repeteren om in de Finals tot de top van Europa te kunnen behoren is er bij Jong Beatrix tijd voor andere leuke dingen. De jaarlijkse VBK Familiedag is bijvoorbeeld erg populair. Financiële drempels wegnemen Actieve cultuurparticipatie kan worden belemmerd door financiële beperkingen. Daarom heeft Hilversum sinds 2014 een Jeugdcultuurfonds als onderdeel van het minimabeleid, dat zich richt op kinderen en jongeren van Hilversum wil ook bij volwassenen die vanwege hun inkomenspositie daartoe niet in staat zijn actieve kunstbeoefening te stimuleren. Een dergelijk lokaal fonds voor volwassenen bestaat nog niet in Nederland. Hilversum wil een zo hoog mogelijke cultuurparticipatiegraad bereiken, met het accent op kunstbeoefening in verenigingsverband door: - Passende huisvesting voor amateurorganisaties. - Vitale amateurorganisaties door samenwerking en uitwisseling in een actief netwerk. - Hilversums cultuurparticipatiefonds toevoegen aan het minimabeleid om actieve cultuurparticipatie te vergroten. - Het vergroten van contacten in buurten tussen inwoners door kunstzinnige initiatieven, waarmee verbindingen worden gelegd en de drempel om zelf actief te worden lager wordt. 2.4 Professionele kunst en cultuur Kunst en cultuur inspireert mensen: zintuigen en geest worden geprikkeld op een manier die het alledaagse overstijgt. Kunst is eigenzinnig, verrast, verbaast en inspireert. Dat geldt voor alle kunstvormen: muziek, mediakunst, architectuur, beeldende kunst, letteren, en dans en drama. 23

24 Museum Hilversum vierde in de zomer van 2014 de nieuwsfotografie. Na de Zilveren Camera toonde fotograaf Raymond Rutting zijn werk in een overzichtstentoonstelling in The Art of News #2. Rutting vertelt een verhaal met zijn foto s en wil een verschil maken voor de mensen die hij in beeld heeft gebracht. Met ingang van 2016 wordt Hilversum de nieuwe thuisbasis voor de Canon Zilveren Camera, inclusief prijsuitreiking en omvangrijke expositie. De reizende tentoonstelling die hoort bij de Zilveren Camera start vanaf 2016 vanuit Hilversum. Professionele organisaties en kunstenaars in Hilversum realiseren samen een lokaal verankerd aanbod met een bovenlokale (nationale en zelfs internationale) uitstraling. Begin 2015 hebben culturele organisaties zich verenigd in Stichting Cultuurnetwerk om te werken aan een overstijgende culturele programmering voor de stad, zoals het inhoudelijk en in spreiding afstemmen van het aanbod. Het Cultuurnetwerk werkt samen met maatschappelijke organisaties, ondernemers en bijvoorbeeld het Stadsfonds. Organisaties die direct door het Ministerie van OCW worden bekostigd (Stichting Omroep Muziek is de organisatie achter het Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor, het Metropole Orkest en Beeld en Geluid) kunnen sterker worden verbonden aan de stad. Voor zover ze nog niet deelnemen aan het Cultuurnetwerk wordt dit gestimuleerd. Ook zal de samenwerking met deze organisaties worden geïntensiveerd. Net zoals in het amateurveld geldt ook voor professionele organisaties dat ze niet kunnen draaien zonder de inzet van veel vrijwilligers. Organisaties als De Vorstin en het Filmtheater zijn zeer succesvol in het aantrekken van mensen die een bijdrage willen leveren aan het presenteren van professionele kunst en 24

25 cultuur, en tegelijkertijd hun sociale netwerk versterken. De verwachting is dat het belang van de inzet van vrijwilligers nog verder toeneemt. Samen met culturele organisaties wordt bekeken hoe de betrokkenheid van inwoners bij cultuur op deze manier kan worden gestimuleerd. Het Metropole Orkest stelde eind december 2014 voor om het nieuwjaarsconcert op 9 januari Hilversummers toegankelijk maken door een live stream. In drie dagen was het geregeld: door een kleine bijdrage van de gemeente, maar vooral door het orkest te verbinden met maatschappelijke- en zorgorganisaties en de lokale omroep, was het concert voor iedere inwoner te bekijken en beluisteren. Hilversum wil de professionele kunst en cultuur stimuleren door te investeren in: - Het versterken van de zichtbaarheid van de culturele programmering, in het centrum en daar waar het de identiteit versterkt ook in buurten en wijken. - Gezamenlijke promotie van de culturele programmering. - Het vergroten van het aantal producties waarin samengewerkt wordt tussen culturele organisaties en met andere sectoren. Conclusie Hilversum kiest voor het verder versterken van cultuur in de stad door: 1. Archieven en collecties: Toegankelijk en zichtbaar maken van documentatie en publiek laten bijdragen aan het verrijken van archieven en bijzondere collecties in Hilversum. 2. Cultuureducatie: Via het onderwijs cultuureducatie stimuleren op basis van goed toegankelijke programma s ontwikkeld door Hilversumse cultuurinstellingen. 3. Cultuurparticipatie: Vergroten van het aantal inwoners dat actief betrokken is bij cultuur, met name in verenigingsverband. 4. Professionele kunst en cultuur: Verbreden van de culturele programmering en de zichtbaarheid daarvan, met name in het centrum. 25

26 Culturele waarde Culturele functies Doelgroepen Culturele kwaliteiten Culturele kwaliteiten Muziek Media Architectuur Beeldende kunst Dans en drama Letteren 26

27 3 De culturele kwaliteiten van Hilversum De derde pijler van het beleid is die van de culturele kwaliteit. De culturele kwaliteit is verbonden met de identiteit en het profiel van de stad. Hilversum wordt gekenmerkt door de media en muziekindustrie, toonaangevende architectuur en groen. Het laatste kenmerk valt buiten dit beleidskader. De culturele programmering wordt ingezet om de identiteit van de stad te versterken, waarbij rekening gehouden wordt met de historie en de ligging van Hilversum tussen grote steden. Binnenstedelijk wordt ingezet op een aangenaam verblijfsklimaat, waarvoor cultuur een belangrijke drager is. Een gevarieerde programmering op fiets- en loopafstand, geconcentreerd in het centrum in combinatie met goede horeca, maakt de stad aantrekkelijk voor inwoners en bezoekers. De culturele programmering wordt volgens een gangbare indeling onderverdeeld in zes kunstvormen: muziek, mediakunst, architectuur, dans & drama, beeldend en letteren. In een stad als Hilversum zijn alle kunstvormen vertegenwoordigd. Door bepaalde kunstvormen te versterken wordt het profiel van de stad scherper. Dat vraagt om keuzes: Hilversum kiest ervoor, gezien de schaarse middelen en rijke culturele omgeving, te investeren in die culturele kwaliteiten, die sterker zijn ontwikkeld dan in een gemeente met de omvang van Hilversum verwacht mag worden. Hilversum wil de middelen met name inzetten om de uitzonderlijke culturele kwaliteiten die zich binnen onze grenzen bevinden en die verbonden zijn met de stad te koesteren en te versterken. 3.1 Het karakter van de stad De aantrekkingskracht van Hilversum ligt al eeuwen in het groene karakter tussen grote steden. Sinds de Middeleeuwen heeft het zich ontwikkeld van boerendorp tot een stad met een levendige wol- en textielindustrie in de periode 17e-19e eeuw. Het was een aangename plek om te verpozen in buitenverblijven, met name voor de stadse elite vanaf de 17e eeuw. Industrialisatie maakte toerisme en forenzen tussen woon- en werkplaats mogelijk vanaf het einde van de 19e eeuw. De stad heeft een forse groei doorgemaakt in de eerste decennia van de 20e eeuw. Onder regie van W.M. Dudok is de tuinstad tot ontwikkeling gekomen, met als ambitie een aantrekkelijke leefomgeving met veel groen en een hoge beeldkwaliteit. In Hilversum zijn veel architectonisch hoogwaardige gebouwen gerealiseerd, ook door andere architecten dan Dudok. Vandaag de dag zijn het (internationaal) toonaangevende monumenten, die de stad een onderscheidende stedenbouwkundige kwaliteit geven. Hilversum heeft een divers karakter waarin de ontwikkeling van de stad zichtbaar is. In het centrum bevinden stad en dorp zich naast elkaar, groot en klein, oud en modern, intiem en robuust. Cultuurgebouwen bepalen mede de sfeer op een aantal plaatsen in het centrum, zoals Gooiland, Museum Hilversum, het Filmtheater en de Vorstin. Voor de economische ontwikkeling in de 20e eeuw is de komst van de zendmast voor radioverkeer bepalend geweest. Omroepen vestigen hier hun studio s en kantoren om hoge telefoonkosten uit te 27

28 sparen. De lokale economie kreeg een impuls met de komst van NSF, Philips, NTS en uiteindelijk de omroepen, met daaromheen een breed palet aan productiebedrijven. Vaak kleinschalig, met veel aandacht voor vakmanschap en innovatie. Deze structuur van grote organisaties met een internationale uitstraling en bereik en daarnaast veel kleine bedrijven kenmerkt de creatieve economische structuur van de stad. Zowel de creatieve als de technologische kant van media zijn relevant voor de Hilversumse culturele en economische infrastructuur. Ontwikkelende technologie biedt nieuwe mogelijkheden voor creatieve ontwikkeling, onderwijsontwikkeling en communicatie. Rondom de omroepen heeft de muziekindustrie zich in Hilversum sterk ontwikkeld. Veel in de mediaorkesten werkzame musici wonen in Hilversum. Hilversum heeft een groot (semi) professioneel muziekaanbod. Het Metropole Orkest, Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor zijn internationaal werkende organisaties, die hun basis hebben in het Muziekcentrum van de Omroep (MCO), waar ook Globe sinds 2012 gevestigd is en steeds meer amateurverenigingen een goed onderkomen vinden. De culturele identiteit van de stad kenmerkt zich door de stedenbouwkundige kwaliteit en aanwezigheid van hoogwaardige architectuur, de traditioneel sterke mediaindustrie en de belangrijke impuls die de omroepen hebben gegeven aan de muziekindustrie. Inmiddels staat de muziekindustrie en haar uitstraling op de muziekcultuur in Hilversum grotendeels op zichzelf door autonome ontwikkelingen onafhankelijk van de omroepen. 11 Hilversum kiest ervoor de aanwezige potentie van de drie identiteitsdragers muziek, media en architectuur verder te versterken en hierin te investeren. 3.2 De Noordvleugel en de regio Gooi en Vecht Om de stad een onderscheidend karakter te geven zet Hilversum, net als veel andere steden, culturele voorzieningen en een cultureel programma in Het cultureel aanbod ondervindt concurrentie van andere vormen van vrijetijdsbesteding en merkt de effecten van digitalisering. Twee bewegingen zijn zichtbaar. Enerzijds willen mensen steeds meer onafhankelijk van plaats en tijd van culturele uitingen genieten via verschillende media. Anderzijds neemt de behoefte aan beleving toe; het ervaren van een culturele beleving op een passende locatie, liefst dichtbij en goed toegankelijk. Walking cities zijn in trek: steden met een gevarieerd aanbod op loop- en fietsafstand. Het centrum van Hilversum leent zich hier goed voor en heeft culturele trekkers nodig om een aangename beleving te creëren. Hilversum wil de eigen kwaliteiten beter uitdragen en vindt die primair als stad van mediakunst, muziek en architectuur. 11 Het versterken van de identiteit en het profiel van Hilversum op basis van groen, architectuur en media is ook in de Centrumvisie en het programma Mediastad leidend. 12 Het kabinet heeft in de Miljoenennota en de brief Werken aan Groei aangekondigd in 2015 een Agenda Stad aan de Tweede Kamer te sturen met maatregelen om de groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden te versterken. De uitwerking van Agenda Stad is vervolgens op 14 november 2014 in de ministerraad vastgesteld op basis van drie kernpunten: 1. Economische groei. Internationaal onderzoek wijst uit dat steden in toenemende mate de groeimotor zijn van de economie. 2. Innovatie en startups concentreren zich steeds meer in de stad. Stedelijke regio s zijn voor een steeds groter deel verantwoordelijk voor toegekende patenten. 3. Steden zijn bepalend voor de leefkwaliteit van een groeiende groep mensen. Thema s als files, onveiligheid of leegstand zetten die leefbaarheid onder druk, en daarmee ook het vestigingsklimaat. 13 Het advies Cultuur Agenda van de Raad voor Cultuur verwijst naar de Agenda Stad en de rol die culturele voorzieningen spelen in de aantrekkelijkheid van steden en het versterken van eigenheid en identiteit. 28

29 29

30 Voor een walking city zijn beeldende- en podiumkunsten daarnaast ook belangrijk om een breed en bruisend aanbod in de stad te bieden. Daarbij gaat het om het versterken en profileren van de eigen kwaliteit. Het aanbod in Hilversum wordt daardoor zichtbaarder in de stad en daarbuiten. Noordvleugel Hilversum vervult een centrumfunctie voor de stedelijke regio Gooi en Vecht en is tegelijkertijd onderdeel van de Noordvleugel van de Randstad. Kenmerkend voor de Noordvleugel is de hoge mate waarin de creatieve sector vertegenwoordigd is. 14 In Amsterdam en Utrecht gaat het met name over creatieve zakelijke dienstverlening en kunst en cultuur, in Hilversum is media en entertainment bepalend voor het creatieve profiel. De functie van Hilversum als centrumgemeente is door de ligging in het hart van de Noordvleugel anders dan die van steden in een landelijke omgeving: Hilversum hoeft niet alles in huis te hebben omdat het aanbod aan culturele voorzieningen in Amsterdam en Utrecht veelomvattend en goed bereikbaar is. Dit brede aanbod vergroot de aantrekkingskracht van de regio Gooi en Vecht. De ambitie van Hilversum als onderdeel van de Noordvleugel: - Hilversum weegt het culturele aanbod uit de Noordvleugel met name Amsterdam en Utrecht mee in de beoordeling van de bereikbaarheid van cultuur voor onze inwoners. - Hilversum draagt bij aan een betere zichtbaarheid en verkrijgbaarheid van het cultureel aanbod in de Noordvleugel met name Amsterdam en Utrecht. Gooi en Vecht De Gooi en Vechtstreek is een groen gebied tussen grote steden waar het goed wonen, werken en ontspannen is. De meeste gemeenten kenmerken zich door relatieve rust, ruimte en groen. Hilversum is de stedelijke kern met een sterkere bedrijvigheid dan in de rest van de regio, met name in de creatieve sector. Culturele kenmerken voor de regio Gooi en Vecht zijn het relatief grote aanbod aan erfgoed, archieven en bibliotheken: bijvoorbeeld het Muiderslot, Zonnestraal, de Geoparkontwikkeling, actieve en zichtbare bibliotheken in Hilversum en Bussum. Filmhuizen en concertzalen zijn eveneens goed beschikbaar, met name in Bussum en Hilversum. Er zijn relatief weinig festivals, terwijl landelijk de toename van culturele festivals juist doorzet. Tot op heden is het gemeentelijke cultuurbeleid in de regio Gooi en Vecht niet op elkaar afgestemd. De mogelijkheden om gezamenlijk te komen tot een compleet aanbod aan culturele voorzieningen en de programmering en promotie worden daardoor niet benut. Een gemiste kans, want juist binnen de geografische context van de Noordvleugel is het goed een programma te ontwikkelen dat herkenbaar is en waarin gemeenten elkaar aanvullen: een samenhangend cultureel aanbod in de regio met ruimte voor eigen kenmerken van gemeenten. De ambitie van Hilversum als onderdeel van de regio Gooi en Vechtstreek: - Hilversum wil inzetten op een sterke regionale samenwerking, zodat het culturele aanbod elkaar aanvult en gezamenlijk aan inwoners en bezoekers gepresenteerd kan worden. - Hilversum zoekt met de lokale en de regionale cultuuragenda aansluiting op de toeristische programma s van Amsterdam en Utrecht. 14 De TNO definitie voor de creatieve industrie wordt aangehouden: de sector is opgebouwd uit creatieve zakelijke dienstverlening, media en entertainment, en kunst en cultuur. 30

31 3.3 Kwaliteit per kunstvorm: waar staat Hilversum en wat is de ambitie Muziek Hilversum kent een sterke muziekgeschiedenis die samen met de media is opgekomen. Het Muziekcentrum van de Omroep is de plek in Nederland waar muziek die via radio en televisie te horen is wordt geproduceerd. Het muziekarchief van de omroepen ligt er opgeslagen. Het Radio Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor en het Metropole Orkest kenmerken zich door het vermogen in hoog tempo nieuw repertoire ten gehore te brengen: iedere week worden andere stukken ingestudeerd en ten gehore gebracht. Met de komst van Globe in 2012 vinden ook amateurs hun weg naar het MCO voor lessen en ensemblespel. Een aantal muziekverenigingen is eveneens verhuisd en presenteert zich in Studio 1, een studio die internationaal vermaard is vanwege de goede akoestiek. Op deze plek vindt voortdurend uitwisseling tussen professionele musici en amateurs van alle leeftijden en ieder niveau. De pauken van Globe worden voor repetities aan verenigingen ter beschikking gesteld. In het MCO is opslag geen probleem, de instrumenten worden zo vaker gebruikt en de compositie kan volwaardig worden uitgevoerd. Popmuziek wordt geproduceerd en gepresenteerd door in Hilversum gevestigde muzieklabels en radiozenders. Het grootste dancelabel ter wereld Spinnin Records is in Hilversum gevestigd, met een internationale aanwas van nieuw talent. Steeds meer jonge nieuwe bands komen uit Hilversum, maar deze ontwikkeling verdient versterking. Podium De Vorstin biedt nieuw talent de mogelijkheid om podiumervaring op te doen en programmeert gevestigde bands en artiesten. De start van Dromenland Festival in 2014 op Werf35 biedt de regio Gooi en Vecht een dancefestival gericht op een jong publiek van jaar. Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor muziek versterken: 1. Vasthouden van de muzikale kwaliteit van Hilversum en zichtbaarheid vergroten. 2. Het Muziekarchief van de omroepen in het MCO behouden, digitaliseren en publiek toegankelijk maken. 3. Muzikaal talent vindt in Hilversum een goede voedingsbodem voor ontwikkeling, waarin de ontmoetingen met professionele musici centraal staan. 4. Verbinden van amateurverenigingen met het professionele veld en ondersteunen bij goede faciliteiten voor repeteren, opslag en verenigingsomgeving, met voostelingen in het centrum en bestaande podia. Media-archief en mediakunst Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid beheert en presenteert het nationale audiovisuele archief. Daarnaast heeft het instituut een belangrijke functie als kennisinstelling op het gebied van onderwijs, mediawijsheid en cultuur. Beeld en Geluid en Hilversum kunnen een sterkere verbinding maken dan nu het geval is. Er is ruimte voor structurele samenwerking, bijvoorbeeld als het gaat om mediawijsheid in het onderwijs. 31

32 In het Museum Hilversum krijgt mediakunst in alle vormen en toepassingen in de toekomst alle ruimte. Het meervoudige profiel van media, erfgoed en educatie wordt losgelaten zodat een herkenbaar mediakunstprofiel kan worden ontwikkeld. Educatie blijft vanzelfsprekend onderdeel van het programma. De ontwikkeling van het museum is nauw verbonden met de activiteiten van Beeld en Geluid, zodat de programmering op het Media Park en die in het centrum elkaar versterken. Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor media versterken: 1. Verbinden Beeld en Geluid aan Hilversum door zichtbare presentaties in het centrum, een intensieve verbinding met Museum Hilversum en een actieve rol in het mediaonderwijs. 2. Stimuleren van mediakunst door presentatie voornamelijk in het centrum. Het collectioneren van mediakunst is een taak die bij het Museum Hilversum hoort en de verdere ontwikkeling van het museum stimuleert. 3. Versterken van mediawijsheid onder Hilversumse scholieren. 4. Creëren van experimenteerruimte voor media-innovatie en mediakunst. Architectuur De stad heeft in de jaren twintig van de vorige eeuw veel ruimte gegeven aan W.M. Dudok. Deze architect en stedenbouwkundige had een duidelijke visie op de ontwikkeling van Hilversum als tuinstad en de beeldbepalende architectuur daarbinnen. De stad plukt nog iedere dag de vruchten van de ruimte, het groen en de bijzondere gebouwen, maar beschouwt de beeldkwaliteit van Hilversum als vanzelfsprekend. Om de beleving van architectuur te stimuleren wordt een Dudokcentrum heropgericht, met als thuisbasis het Raadhuis. De opdracht voor het Dudokcentrum wordt in 2015 verder uitgewerkt. Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor architectuur versterken: 1. Verbeteren van de toegankelijkheid en presentatie van de bijzondere beeldkwaliteit en architectuur en monumenten. 2. Kinderen en jongeren kennen en herkennen bijzondere architectuur en structuren in de stad. 3. Het Dudokcentrum ontwikkelen als kennis en presentatieknooppunt voor architectuur en stedenbouw. 4. Verbinding met kennisinstellingen en opleidingen op het gebied van bouwkunst en lokale (erfgoed) verenigingen. 5. Hilversum als ontmoetingsplaats voor vakgenoten. Dans en drama Amateurs kunnen in Hilversum alle dansvormen beoefenen bij verschillende ballet- en dansscholen. Er is geen professioneel gezelschap actief en er wordt relatief weinig dans geprogrammeerd in de podia. Er zijn vijf theaterverenigingen in de stad actief, waarvan Theatergroep De Fusie het meest zichtbaar is, onder meer door voorstellingen op locatie. Kinderen en jongeren kunnen toneel- en musicallessen volgen. Theater Achterom (tot eind 2015), Theater Gooiland en Podium De Vorstin programmeren toneel, kleinkunst, cabaret en musicals. Bibliotheek Hilversum beschikt over een klein lezingentheater en in het MCO zijn studio s geschikt voor voorstellingen. De talrijke podia in Amsterdam en Utrecht bieden een gevarieerd aanbod aan dans en drama. In de regio Gooi en Vecht is met Spant! In Bussum, het Planckenierstheater in Naarden, De Boerderij in Huizen, De Speeldoos in Baarn, Wesopa en Zone 1380 in Weesp eveneens een gevarieerd aanbod beschikbaar. 32

33 Dit aanbod leidt ertoe dat Hilversum ervoor kiest niet in een nieuwe professionele theaterfaciliteit te investeren. Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor dans en drama behouden: 1. Amateurverenigingen ondersteunen bij goede faciliteiten voor repeteren, opslag en verenigingsomgeving, met voorstelingen in het centrum en bestaande podia. 2. Zichtbaar maken en faciliteren van de programmering in het centrum. 3. Beter inzichtelijk maken wat de regio (Noordvleugel en Gooi en Vecht) te bieden heeft. Beeldende kunst Hilversum heeft geen onderscheidend museum dat zich richt op beeldende kunst, maar er zijn wel veel beeldend kunstenaars actief, van amateur tot professioneel. Art Hilversum organiseert de Open Atelierdagen en wil daarmee de zichtbaarheid van professionele beeldend kunstenaars die in Hilversum actief zijn vergroten. Verschillende galeries presenteren beeldende kunst, en het GSA-CBK biedt kunstenaars die lid zijn van de vereniging expositieruimte. De Gooise Kunstkring is eveneens actief in Hilversum en in de regio zijn meerdere kunstkringen en -verenigingen actief. SBK Kunstuitleen Gooi en Eemland is in de regio actief, en ook in Hilversum is het mogelijk advies in te winnen over beeldende kunst en werken te lenen. In Hilversum zijn meerdere collecties en archieven die vanwege hun onderscheidende karakter de moeite van het behouden en ontsluiten waard zijn. Beeldende kunst-collecties maken hier deel van uit: de Collectie Hilversum en de historische collectie van het Grafisch Atelier Hilversum. De zichtbaarheid van deze collecties zal worden gestimuleerd. 33

34 Singer Laren is zowel museum als theater. Het Museum heeft een collectiebeleid dat primair gericht is op het modernisme en werk van veel kunstenaars die in Laren en de regio actief waren opgenomen. (Inter)nationaal toonaangevende musea zijn gevestigd in Amsterdam en Utrecht. Beeldende kunst is niet bepalend voor het profiel van Hilversum. Voor de kennismaking met beeldende kunst bij kinderen en jongeren en voor amateurbeoefening zijn er voldoende mogelijkheden. Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor beeldende kunst behouden: 1. Presenteren van de Collectie Hilversum, fysiek en online. 2. Intensiveren van het gebruik van de grafische collectie van het Grafisch Atelier door professionals en amateurs. 3. Nieuwe beeldende kunst in de openbare ruimte in relatie brengen met media(kunst). 4. Beter inzichtelijk maken wat de regio (Noordvleugel en Gooi en Vecht) te bieden heeft. Letteren Hilversum onderscheidt zich niet van andere steden als het gaat om letteren. Er worden lezingen en schrijfcursussen georganiseerd, onder meer door de Bibliotheek, de Seniorenvereniging, de Volksuniversiteit en boekhandels. Hilversum heeft geen stadsdichter die bij bijzondere gebeurtenissen en evenementen een gedicht presenteert, maar er is wel interesse. In Hilversum worden letteren verbonden aan media. Poëzie wordt op social media nieuw leven ingeblazen en bereikt daar een veel groter publiek dan voorheen via dichtbundels, ook onder jongeren. Poetweet maakt gedichten van je eigen tweets. Het platform is ontworpen door het Brazil Contemporary Art center in Sao Paolo, gelanceerd begin Hilversum wil de cultuurkwaliteiten voor letteren behouden: 1. Hilversum verbindt letteren met nieuwe media door mediapoëzie. 2. Hilversum stelt een stadsdichter aan die zich manifesteert via beeld en geluid en zich presenteert op sociale media. 3. Beter inzichtelijk maken van de rol en het culturele programma van de bibliotheek in Hilversum. 4. Stimuleren dat Hilversum aansluiting zoekt bij culturele initiatieven op het gebied van letteren in de regio. Conclusie Een aantrekkelijke stad heeft een breed cultureel aanbod nodig. Het cultuurbeleid van Hilversum moet bijdragen aan de versterking van het cultureel profiel van Hilversum. Daarbinnen wordt gedifferentieerd om het profiel van de stad te versterken. Hilversum kiest voor de doorontwikkeling van kunstvormen waarmee de stad zich kan onderscheiden: muziek, mediakunst en architectuur. Hilversum kiest aanvullend voor de doorontwikkeling van kunstvormen waarmee de stad zich kan onderscheiden als walking city : beeldende- en podiumkunsten. 34

35 Culturele waarde Culturele functies Doelgroepen Culturele kwaliteiten Doelgroepen Culturele organisatie Stakeholders Publiek 35

36 4 Doelgroepen De gemeente wil dat cultuur voor iedere inwoner bereikbaar is en dat de programmering bezoekers naar de stad trekt. De culturele organisaties zijn verantwoordelijk voor het bereiken van het publiek. De gemeente werkt samen met stakeholders binnen en buiten de culturele sector, waarbij ze stuurt op het bereiken van de doelen en een evenwichtige spreiding van het publieksbereik. Het cultuurbeleid onderscheidt drie typen doelgroepen: 1. De culturele sector, die constant bezig is een stevig en levendig cultureel klimaat in Hilversum te creëren. 2. De stakeholders voor wie het goede culturele klimaat en dito sector een positieve invloed heeft op de doelen en/of het functioneren van die stakeholders. 3. Het publiek dat kan genieten van de culturele programmering door zelf (al of niet in verenigingsverband) met cultuur bezig te zijn of te ervaren. Gemeente Culturele organisaties Publiek Stakeholders DOELGROEP CULTURELE ORGANISATIES DOELGROEP GEMEENTE 4.1 De culturele sector Binnen de gemeente zijn veel culturele organisaties actief: amateurverenigingen, professionele cultuurmakers, stichtingen en commerciële instellingen. De relatie tussen gemeente en culturele sector is wederkerig: de organisaties realiseren de culturele programmering en zijn mede verantwoordelijk voor de aantrekkingskracht van de stad op bezoekers en inwoners. 36

37 De gemeente stelt de kaders vast en is op de volgende manieren actief betrokken: - Verbinden: de gemeente verbindt partijen. De gemeente organiseert bijeenkomsten om amateurverenigingen te stimuleren samen te werken in projecten en om bijvoorbeeld bestuurskracht te versterken. Met professionele organisaties wordt samengewerkt in het Cultuurnetwerk en daarbuiten om aanbod op elkaar af te stemmen en gezamenlijke promotie, marketing en programmering te realiseren. Verbindingen tussen amateurs en professionals versterken de culturele functies door wederzijdse inspiratie en uitwisseling. - Aanjagen: de gemeente heeft een rol als aanjager van ontwikkeling en vernieuwing. Dat kan op verschillende manier: door meedenken, onverwachte verbindingen te maken en door financiering. - Faciliteren: de gemeente heeft een rol als facilitator, geeft vergunningen af, vervult een loketfunctie en kan organisatorisch ondersteunen. 4.2 De stakeholders Naast de culturele sector zijn veel partijen in de stad direct of indirect betrokken bij cultuur. Onderwijs en zorg- en welzijnsorganisaties kunnen culturele projecten inzetten om hun doelen te bereiken door op maat een aanbod te ontwikkelen dat past bij de doelgroep. Kunstenaars worden ingezet om het profiel van ondernemingen te versterken en creativiteit te stimuleren. En ondernemers in de stad, van horeca tot retail, zijn gebaat bij de bezoekersstromen die worden aangetrokken door culturele activiteiten. De gemeente stimuleert actieve betrokkenheid van stakeholders door: - Verbinden: de gemeente verbindt culturele organisaties met stakeholders in de stad als dat nodig is om ontwikkeling van culturele programmering te stimuleren. - Stimuleren: stakeholders worden gestimuleerd niet alleen te profiteren van de positieve effecten van cultuur, maar ook bijdragen te leveren in de vorm van financiering, (tijdelijke) huisvesting, promotie, etc. - Faciliteren: de gemeente kan culturele initiatieven die stakeholders nemen op vergelijkbare wijze als voor de culturele sector faciliteren. 4.3 Het publiek De culturele functies moeten samen alle doelgroepen bereiken. Maar het cultuurpubliek bestaat niet. Mensen bevinden zich in verschillende levensfases en sociale milieus. Ze hebben verschillende achtergronden, opleidingen, voorkeuren, culturele oriëntatie, mediagebruik etc. Daarom is het noodzakelijk voor organisaties om duidelijk hun doelgroep(en) te bepalen, zodat de programmering aansluit en cultuur breed draagvlak heeft in de stad. Het is ook belangrijk om specifieke doelgroepen te benoemen om te beoordelen welke kwaliteit cultuurmakers toevoegen aan de stad. Publiek wordt betrokken bij het waarderen van het culturele aanbod. 37

38 Zicht op de doelgroep Er zijn verschillende mogelijkheden om doelgroepen in kaart te brengen, bijvoorbeeld op basis van leeftijd, buurt of wijk, of leefstijl. Interessant voor Hilversum zijn de MOSAIC lifestyle-profielen die ontwikkeld zijn op basis van een omvangrijke internationale consumentendatabase. De profielen zijn gemaakt voor verschillende vormen van cultuurconsumptie : Doorzetters, Eenvoudige Pensioengenieters, Modale Medioren, Seniore Cultuurliefhebbers, Sportieve Gezinnen, Startende Stedelingen, Studentikozen en Welgestelden. Deze profielen helpen culturele organisaties om hun programmering te specificeren per doelgroep, met als gewenst resultaat dat publieksaantallen toenemen en het publiek een hogere waardering geeft. Uit de jaarverslagen van culturele organisaties blijkt dat de te bereiken doelgroep(en) vaak nog niet scherp gedefinieerd zijn. Het is nodig om met het culturele veld tot een gemeenschappelijke identificatie van doelgroepen te komen. 4.4 Onderscheid in doelgroepen Het onderscheiden van verschillende doelgroepen is een van de vier dimensies van het beleid. Doelgroepen verhouden zich direct tot de culturele waarden (in Hoofdstuk 1 uitgewerkt op vier domeinen) en de culturele functies (in Hoofdstuk 2 uitgewerkt per functie). In dit schema wordt in kaart gebracht welke doelgroepen voor welke functies en domeinen relevant zijn. 38

39 39

40 Conclusie Hilversum wil de verschillende doelgroepen scherper in beeld brengen en daarmee samenwerking opbouwen die de wederzijdse belangen dient en het culturele klimaat stimuleert. Het werken met en voor doelgroepen wordt versterkt door: - Culturele sector: culturele organisaties een duidelijke koers aangeven zodat het culturele klimaat gericht wordt versterkt en de culturele programmering waar nodig aanjagen en faciliteren. - Stakeholders: relaties met stakeholders dusdanig vorm te geven dat wederzijdse win-win situaties worden gecreëerd, zowel inhoudelijk, organisatorisch als financieel. - Publiek: samen met culturele organisaties (op basis van bewezen methodes) een uniforme werkwijze ontwikkelen om doelgroepen te bereiken en de werkwijze mee te laten wegen in de beoordeling van de culturele programmering. 40