BASISVAARDIGHEDEN ICT

Transcriptie

1 BASISVAARDIGHEDEN ICT BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR Alle beroepenvelden behalve Kantoor en verkoop RAAMPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS September 2007 VVKSO BRUSSEL Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

2

3 Inhoud INLEIDING LEERLINGENGROEP EN BEGINSITUATIE VAKOVERSCHRIJDENDE ONTWIKKELINGSDOELEN ICT ALGEMENE DOELSTELLINGEN Basisvaardigheden voorbereiding op integratie Actieve kennismaking Eenvoudige software RAAMPLANDOELSTELLINGEN EN -LEERINHOUDEN Kennismaking met computerapparatuur en programma s Algemene vaardigheden en attitudes bij het werken met programma s Bestanden en schijf beheren Tekstverwerking Surfen op Internet Creatief tekenen ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EVALUATIE MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN BIBLIOGRAFIE VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN ICT VOOR HET BASISONDERWIJS EN DE EERSTE GRAAD VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS (ONTWIKKELINGSDOELEN VOOR DE B-STROOM) Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 3

4

5 INLEIDING In dit raamplan zijn de basisvaardigheden ICT in BVL uitgeschreven. Het aanbrengen van deze basisvaardigheden is er uitdrukkelijk op gericht ICT vanaf de eerste graad met succes te integreren in alle vakken. Wegens de grote verscheidenheid tussen de scholen, stelt het VVKSO drie scenario s voor om dit te realiseren: de basisvaardigheden ICT worden geïntegreerd aangeboden binnen de bestaande beroepenvelden; de basisvaardigheden ICT worden geïntegreerd aangeboden binnen diverse bestaande vakken; de basisvaardigheden ICT worden aangebracht als afzonderlijk vak in het complementair gedeelte. Dit raamplan ondersteunt elk van deze scenario s. Geen van deze scenario s wordt opgelegd. De school kan eventueel zelf nog een ander scenario uitwerken of een combinatie van de voorgestelde scenario s toepassen. Bij haar keuze laat de school zich best leiden door de inzet, de motivatie en de voorkennis van de betrokken leraren, door de grote verschillen inzake ICT-voorkennis van de leerlingengroep en door de beschikbare pcinfrastructuur. Ongeacht het gekozen scenario is het van fundamenteel belang dat ALLE leerlingen de basisvaardigheden ICT effectief bezitten op het ogenblik dat ze naar de tweede graad overgaan. Zoniet komen ze daar in de problemen met het vak TV [Specialiteit]/Toegepaste Informatica. Bovendien dient de school er rekening mee te houden dat indien ICT-basisvaardigheden geheel of gedeeltelijk binnen een vak van de basisvorming aangeboden worden, de realisatie van de leerplandoelstellingen van de betrokken vakken niet in het gedrang mag komen. Uit haar ervaring met BVL-leerlingen weet de school dat ze er zorgvuldig over moet waken dat aan de betrokken leerlingen voldoende structuur geboden wordt. Indien de school opteert voor de integratie binnen de beroepenvelden of binnen andere vakken, dient daarvoor extra aandacht opgebracht te worden door alle betrokken leraren. We lichten hierna elk van de scenario=s bondig toe. Geïntegreerd in de beroepenvelden De integratie gebeurt binnen de bestaande leerplannen van de beroepenvelden, die daar voldoende ruimte voor bieden. Deze benadering sluit maximaal aan op de specificiteit van het beroepenveld en op de belangstellingssfeer van de leerlingen. Er zijn geen structurele wijzigingen aan het lessenrooster nodig. De school werkt het raamplan projectmatig uit. Het is niet de bedoeling het raamplan uit te werken onder de vorm van een vast uur per week. Het is binnen dit scenario evenmin de bedoeling dat de basisvaardigheden toevertrouwd worden aan een afzonderlijke leraar. De integratie van de basisvaardigheden ICT in de beroepenvelden vormt een zeer waardevolle benadering. Geïntegreerd binnen diverse vakken De basisvaardigheden ICT kunnen eveneens in diverse vakken van de basisvorming geïntegreerd worden. Zo ontstaat een breed draagvlak voor de integratie van ICT binnen deze vakken. Alle betrokken leraren zijn immers verplicht zelf ICT-vaardigheden te verwerven. Er zijn geen structurele wijzigingen aan het lessenrooster nodig. In dit scenario werkt de school aan een projectmatige en gecoördineerde aanpak van het raamplan. Zo vermijdt men een verwaterd en versnipperd aanbod, gekenmerkt door grote verschillen in aanpak en terminologie. Het is niet aan te raden het raamplan uit te werken onder de vorm van een vast uur per week; het is aanbevolen voldoende flexibel om te gaan met de beschikbare lestijden. Het is binnen dit scenario evenmin de bedoeling dat de basisvaardigheden toevertrouwd worden aan een afzonderlijke leraar. Dit scenario stelt zeer hoge eisen aan de pc-infrastructuur op school. In principe moeten immers alle betrokken vakken kunnen gebruik maken van de computerklas. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 5

6 Als afzonderlijk vak Op analoge wijze als in 1B kunnen de basisvaardigheden ICT in het vak TV Technologische opvoeding aangebracht worden. Hier past echter enig voorbehoud: er is een duidelijk onderscheid tussen de basisvaardigheden ICT en de leerinhouden van TV Technologische opvoeding. Technologische opvoeding focust op het technologisch oplossingsproces: leerlingen leren een gegeven probleem oplossen in functie van de beschikbare technologie. Het probleemoplossend werken en het ontdekken van technieken en materialen spelen een grote rol. Bij de basisvaardigheden ICT daarentegen is dit aspect veel minder sterk aanwezig; vooral repetitieve werkzaamheden en kennis van de apparatuur komen er aan bod. De school kan aan deze inhoudelijke tegenspraak tegemoet komen door als vakbenaming AV Exploratie te kiezen. Voor AV Exploratie zijn geen bekwaamheidsbewijzen uitgeschreven. Het vak wordt gelijkgesteld met één van de vakken die in dezelfde graad (in dit geval de eerste graad) onderwezen kunnen worden en waarvoor bekwaamheidsbewijzen zijn uitgeschreven. De gelijkstelling gebeurt op grond van het bekwaamheidsbewijs van de leraar 1). Concreet betekent dit dat u zelf kiest welke leraar het vak geeft (bijvoorbeeld de leraar Technologische opvoeding) en dat u dan als officiële vakbenaming noteert AV Exploratie (TV Technologische opvoeding). Met andere woorden de leraar Technologische opvoeding geeft het vak, maar het vak heet niet Technologische opvoeding. U kunt overigens ook andere leraren aanstellen, simpelweg door tussen haakjes een andere vakbenaming te noteren, bijvoorbeeld AV Exploratie (AV Nederlands) of AV Exploratie (AV Wiskunde). U heeft dus de vrijheid de meest geschikte leraar aan te stellen op basis van voorkennis, motivatie, gevolgde bijscholingen,... Ook kan men vanaf het schooljaar AV Informatica of TV Toegepaste informatica als vakbenaming kiezen (dus zonder vermelding van AV Exploratie). Dit vak maakt geen deel uit van de basisvorming of het beroepenveld. De school dient hiervoor dus één uur van het complementair gedeelte aan te wenden. In de loop van besliste de Vlaamse overheid over de invoering van vakoverschrijdende eindtermen ICT voor het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs (ontwikkelingsdoelen voor de B-stroom). Deze treden op 1 september 2007 in voege. In dit raamplan vindt u een overzicht van de 10 ontwikkelingsdoelen ICT, evenals de leerprocesgerichte competenties en attitudes die het verwerven van digitale competentie ondersteunen. In dit raamplan vindt u geen verwijzingen meer naar het VIA (Vlaams ICT-attest). De zeer kleine impact van het EDCL (European Computer Driving License) en het verzet van het onderwijs tegen bijkomende attesten of certificaten voor delen van de opleiding die in de leerplannen vervat zijn, maken het VIA overbodig. Een leerling die het leerplichtonderwijs met succes beëindigt, heeft immers de basiscompetenties ICT verworven. Deze verworvenheid hoeft niet meer getest te worden, want ze blijkt uit het diploma of het studiegetuigschrift dat de leerling gekregen heeft. Een leerling die met succes het leerplichtonderwijs afrondt, hoeft dus niet, al dan niet tegen betaling, een bijkomend certificaat te verwerven om aan te tonen dat hij of zij de ICT-competenties beheerst. Het Verbond zal daarom het VIA-attest niet langer promoten. Met vragen en reacties omtrent dit raamplan kunt u zich wenden tot paul.dilien@vsko.be Met dank aan Don Bosco T.I. (Halle), T.I. Don Bosco (Helchteren), Filip Neri Middenschool (Houthalen), Edugo Campus De Brug (Oostakker), V.T.I. (Waregem), St.-Lambertus Middenschool (Westerlo) 1) Besluit van de Vlaamse regering van 14 juni 1989 betreffende de bekwaamheidsbewijzen, de weddeschalen, het prestatiestelsel en de bezoldigingsregeling in het secundair onderwijs, art. 10, '2 (Officieuze Codificatie van de Onderwijswetgeving, D. Pers, R. B+OP). U surft naar U klikt eerst op Personeel, dan op Bestuurs- en onderwijzend personeel, opvoedend hulppersoneel, paramedisch personeel en leden van de inspectiedienst en ten slotte op 14 juni Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

7 1 LEERLINGENGROEP EN BEGINSITUATIE Dit raamplan voor basisvaardigheden ICT is bestemd voor de leerlingen van het beroepsvoorbereidend leerjaar, voor alle beroepenvelden, met uitzondering van Kantoor en verkoop. In de 1B-klas gebeurt momenteel een exploratieve kennismaking en worden enkele basisvaardigheden aangebracht binnen het vak Technologische Opvoeding in het verplichte verkenningsgebied Eenvoudig Computergebruik. Deze kennismaking is echter te beperkt om op verder te bouwen in het vak Toegepaste informatica van de tweede graad. Een verder doorgedreven praktische initiatie is in het beroepsvoorbereidend leerjaar dus nog absoluut noodzakelijk. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 7

8 2 VAKOVERSCHRIJDENDE ONTWIKKELINGSDOELEN ICT De vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen ICT (hoofdstuk 9) voor basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs zijn opgezet om van de leerling een competente ICT-gebruiker te maken. Om dit te realiseren zijn er twee voorwaarden: De leerling moet bij zijn ICT-gebruik adequaat kunnen kiezen, reflecteren en zijn handelen bijsturen. Dit omvat: zelfstandig leren met behulp van ICT, informatie zoeken, verwerken en bewaren langs elektronische weg, elektronisch communiceren, zelfstandig oefenen met behulp van ICT, creatief vormgeven met behulp van ICT, informatie voorstellen aan anderen met behulp van ICT. De leerlingen moet weten hoe ICT te gebruiken. Dit omvat: bewust reflecteren over het eigen ICT-gebruik en dat van anderen, bewust omgaan met ICT en gepast gebruik van ICT. De vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen ICT zijn zeer algemeen geformuleerd. Ze vereisen het verwerven van denkprocessen en attitudes om een competente ICT-gebruiker te worden. Om tot deze digitale competentie te komen, moet de leerling een reeks basisvaardigheden ICT beheersen zodat het puur instrumentele gebruik van hard- en software geen sta in de weg is voor leerling en leerkracht. Hieronder is een niet-limitatieve lijst opgenomen van onderliggende leerprocesgerichte competenties en attitudes: Nadenken over het nut van computergebruik bij het leren. Het meest geschikte programma kiezen op basis van criteria in functie van de (leer)opdracht. Zich bewust zijn van de gevaren van het werken met een computer. Zich bewust zijn van de voordelen van veilig en verantwoord computergebruik. Zich bewust zijn van het belang van ergonomisch werken. ICT op efficiënte wijze gebruiken om te oefenen. ICT op efficiënte wijze gebruiken om te remediëren. ICT op efficiënte wijze gebruiken om te leren. Efficiënt opzoekstrategieën gebruiken om digitale informatie te verzamelen. Zich bewust zijn van auteursrechten (copyright op afbeeldingen, muziek en teksten). Opgezochte informatie lezen. Kritisch omgaan met digitale informatie. Gevonden informatie bewaren. Gevonden informatie voor eigen doeleinden aanwenden. ICT gebruiken in een creatief proces. Efficiënt en doelgericht ICT gebruiken voor digitale communicatie. 8 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

9 Zich bewust zijn van normen en nood aan helder en correct taalgebruik bij communicatie. Eerst nadenken, dan pas handelen. Kritisch staan t.o.v. bekomen resultaten. Bereid zijn de eigen handeling bij te sturen. Om de ontwikkelingsdoelen ICT te kunnen realiseren worden basisvaardigheden van de leerlingen verwacht die deze nog niet of in onvoldoende mate bezitten. De doelstellingen in dit raamplan vormen daarom een minimale basis waarmee de ontwikkelingsdoelen ICT over de vakken heen kunnen gerealiseerd worden. Het raamplan ICT beschrijft de technische en instrumentele vaardigheden die de leerling moet bezitten om binnen de vakken op een correcte en efficiënte manier ICT te gebruiken bij het leren en oefenen. De doelstellingen van dit raamplan zijn dan ook een eerste stap in de verwerking van de ontwikkelingsdoelen ICT. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 9

10 3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN 3.1 Basisvaardigheden voorbereiding op integratie De huidige maatschappelijke verspreiding van de moderne ICT-toepassingen impliceert een vroegere confrontatie van de leerlingen met de mogelijkheden van ICT. Zo moeten ook de leerlingen van de eerste graad in de B- stroom vooral basisvaardigheden verwerven, die nodig zijn bij het praktisch gebruik van de computer. 3.2 Actieve kennismaking In het beroepsvoorbereidend leerjaar is het noodzakelijk dat deze leerlingen handiger worden in het praktisch gebruik van ICT-apparatuur en de manipulatie van programma=s. Het is hier niet de kennis die primeert, wel moeten ze al doende leren: de computer en een programma starten, het toetsenbord efficiënt bedienen, weten om te springen met muis en printer, kiezen uit een menu, vensters manipuleren... Zo krijgen ze een degelijke voorbereiding om te kunnen werken met gangbare softwarepakketten in het vak Toegepaste informatica van de tweede graad. 3.3 Eenvoudige software Aan de hand van eenvoudige software worden deze leerlingen op een actieve manier voorbereid op het gebruik van meer gecompliceerde vakgerichte programma=s en geleidelijk wordt hun zelfvertrouwen en zelfredzaamheid bij het gebruik van ICT-apparatuur opgebouwd. 10 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

11 4 RAAMPLANDOELSTELLINGEN EN -LEERINHOUDEN Deze basisdoelstellingen en -leerinhouden gelden voor alle beroepenvelden, behalve voor Kantoor en verkoop. De schuingedrukte items zijn uitbreidingsdoelstellingen en -inhouden. 4.1 Kennismaking met computerapparatuur en programma s RAAMPLANDOELSTELLINGEN Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend proces kennen en toelichten en in een schema voorstellen De belangrijkste onderdelen van een computersysteem aanwijzen, benoemen en in verband brengen met de hoofdfuncties van het gegevensverwerkend proces Computersystemen vergelijken op basis van enkele belangrijke kenmerken Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen Het verschil toelichten tussen een besturingssysteem en toepassingssoftware. LEERINHOUDEN Onder andere mainframe computers, pc=s, laptopcomputers Computersysteem, apparatuur, programmatuur Invoer, verwerking, opslag, uitvoer Systeemeenheid en belangrijkste randapparaten Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, Besturingssysteem versus toepassingssoftware De computer correct starten en afsluiten. Als gebruiker correct aanmelden en afmelden Een programma starten en afsluiten. Meerdere programma s gelijktijdig open houden. Tussen geopende programma s schakelen Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of het afsluiten herkennen en de gepaste acties ondernemen om het probleem op te lossen Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien een programma vastloopt. Starten en afsluiten van programma s Bijvoorbeeld scherm niet ingeschakeld, diskette in diskettestation, cd in cd-eenheid Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, uit/aanschakelen Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 11

12 LEERPLANDOELSTELLINGEN De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, beoordelen en desgevallend opvolgen Toelichten waarom programma s en bestanden op een permanente gegevensdrager bewaard worden en vóór het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten worden Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie van computerapparatuur Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor computer en randapparatuur. LEERINHOUDEN Statusbalk. Dialoogvenster. Berichten. Foutmeldingen Laden van programma s en bestanden Evolutie van computerapparatuur Zorgzaamheid Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico s kennen waaraan deze bloot staan. Krassen, stof, warmte, vochtigheid, mechanische druk, nabijheid van magnetische velden De onderdelen van een venster kennen en gebruiken. Titelbalk, werkbalk, menubalk, statusbalk, schuifbalk, taakbalk Vensters manipuleren. Activeren, minimaliseren, maximaliseren, vergroten, verkleinen, verplaatsen Een bestand openen en sluiten. Openen en sluiten van bestanden Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen. Afdrukken. Afdrukbeheer De printer bedienen, eenvoudige problemen detecteren en oplossen. Eenvoudige problemen zoals geen papier aanwezig, niet on line, inktpatroon of toner leeg Efficiënt kopiëren, knippen en plakken. Kopiëren, knippen, plakken Een bewerking ongedaan maken Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik. Kantelhoek, helderheid, contrast Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende een ergonomisch correcte houding. Onder meer zithouding, positie van de handen, overbelasting van spieren en gewrichten DIDACTISCHE WENKEN Het is niet de bedoeling encyclopedische kennis op te bouwen of in te gaan op technische details. Theoretische lessen moeten zoveel mogelijk vermeden worden; het is wenselijk dat de leerlingen zo veel mogelijk achter de computer plaatsnemen. 12 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

13 4.1.1 De leerinhoud over soorten computers is geen doel op zich, maar dient steeds gezien te worden in relatie tot het gebruik dat de leerlingen ervan zullen maken, dus met de klemtoon op functionele kennis. Steeds dezelfde terminologie gebruiken, waar mogelijk Nederlandstalige termen Het is noodzakelijk deze leerstof concreet te behandelen, met behulp van de computer. Bij de bespreking van de bouw van de computer en de randapparatuur is de aanwezigheid van deze apparatuur onontbeerlijk. Het gebruik van multimediaal didactisch materiaal is aanbevolen Deze hoofdfuncties uitsluitend toelichten met concrete voorbeelden bij een computer Onder meer: Invoer: toetsenbord, muis; verwerking: systeemeenheid; opslag: harde schijf, diskettestation, cd-speler, dvd-speler; uitvoer: printer. Enkel omschrijven voor welke functie elk onderdeel gebruikt wordt, niet ingaan op de werking ervan. Correcte Nederlandse terminologie gebruiken, rekening houden met de voorkennis van sommige leerlingen De klemtoon ligt op het kunnen vergelijken, niet op de technische detail. Snobisme aan de kaak stellen Beperken tot terminologie van de aanwezige apparatuur, zeker niet ingaan op de technische werking van de apparaten. Aandacht vragen voor lade van cd- of dvd-lezer, positie van de cd of dvd, invoer van diskettes of andere verwisselbare schijven in het juiste station Aandachtig volgen van het opstart gebeuren van een pc: tellen geheugen, piepsignalen, mogelijke postberichten, aandacht voor meldingen over herstelmogelijkheden na verkeerd afsluiten. Tevens de aandacht vestigen op de gevolgen van het aan- en afmelden en op het gevaar voor beschadiging van bestanden als gevolg van foutief afsluiten Controleren of de leerlingen de programma s correct afsluiten. Wijzen op de risico s van het foutief afsluiten van een programma. Niet meer dan twee programma s tegelijkertijd openen, bijvoorbeeld een tekstverwerker en een webbrowser. Vermijden dat hetzelfde programma meer dan één keer gestart wordt De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. De leerling dient systematisch te werk te gaan: symptomen herkennen, mogelijke oorzaken vaststellen en eventuele remedies toepassen De zelfredzaamheid bevorderen. De gradatie van enkele eenvoudige ingrepen beklemtonen Leren selecteren wat belangrijke informatie is, met het oog op zelfredzaamheid. Extra aandacht opbrengen voor waarschuwingen van het systeem, bijvoorbeeld bij het verwijderen of overschrijven van bestanden Aanleggen van een documentatiemap Aandacht vragen voor kwetsbare onderdelen: voeding, lade van cd-speler, pinnetjes van stekkers, netwerkkabels, Attitude van zorgzaamheid nastreven Het leren manipuleren van vensters is geen doel op zich, maar moet uitdrukkelijk in functie staan van het overzichtelijk organiseren van het bureaublad Vermijden dat leerlingen prutsen aan de printerinstellingen. Eén pagina of een bepaalde selectie uit de tekst afdrukken Deze mogelijkheid niet zien als een alibi voor ondoordacht knippen en wissen. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 13

14 ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en Algemene vaardigheden en attitudes bij het werken met programma s LEERPLANDOELSTELLINGEN Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid gebruiken De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen met een aanvaardbare vlotheid gebruiken Veel gebruikte tekens genereren met een toetsencombinatie. LEERINHOUDEN Toetsenbord Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, Ins, Del, ShiftLock, NumLock, Shift, Alt, AltGr, Ctrl Bijvoorbeeld á, ó, ê, \, i Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren. Muisaanwijzer correct positioneren, linksklikken, rechtsklikken, dubbelklikken, slepen, schuifbalken hanteren, tekstblokken markeren, scrollen Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen Actief gebruik maken van de courante interactiemogelijkheden van een softwarepakket. Muisaanwijzer Menu s, pictogrammen, knoppen, tabbladen, dialoogvensters, snelmenu s De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken. Tekstvakken, afvinkvakjes, keuzerondjes, keuzelijsten Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen Zelfredzaamheid ontwikkelen, teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende de ergonomisch verantwoorde inrichting van de werkplek. Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding Zelfredzaamheid Onder meer afstand tot het scherm, plaats van het toetsenbord, lichtweerspiegeling in het beeldscherm, tegenlicht, afstelling van de stoel DIDACTISCHE WENKEN Geen theorie, alleen praktische oefeningen Altijd de meest geschikte toetsen gebruiken voor de cursorverplaatsingen. Met deze toetsen moeten ze vlot leren omgaan. De werking van deze toetsen moeten ze in de vingers krijgen door veelvuldig gebruik. 14 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

15 4.2.4 Vooral praktische oefeningen, om door ervaring een goede bewegingscoördinatie te verwerven. Ernaar streven in alle omstandigheden de cursor zo efficiënt mogelijk te verplaatsen Onder meer pijltje, balkje, handje, zandloper Sommige besturingselementen zijn niet altijd actief. Ernaar streven de meest geschikte werkwijze toe te passen Zowel contextgevoelige help als algemene helpfuncties. De klemtoon ligt op spontaan. De zelfredzaamheid van de leerlingen bevorderen. Vermijden dat leerlingen te lang blijven zoeken Attitudes in verband met ergonomie worden enkel verworven als de leerlingen er systematisch en dagelijks op gewezen worden! ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en Bestanden en schijf beheren LEERPLANDOELSTELLINGEN Een bestand bewaren onder een betekenisvolle naam Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld veilig opslaan van bestanden De belangrijkste media voor de permanente opslag van gegevens kennen en gebruiken Inzicht hebben in de logische organisatie van een harde schijf(volume) Weten dat een map actief gemaakt moet worden vooraleer men ermee kan werken. De actieve map herkennen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren. LEERINHOUDEN Naamgeving van nieuwe bestanden. Bewaren onder dezelfde naam of onder een andere naam, in dezelfde map of in een andere map Back-up. Automatisch bewaren van bestanden Harde schijf, diskette, cd, dvd Mappen en submappen Onder meer een map activeren Onder meer een map creëren, verwijderen Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van een schijf Het belang van een goede organisatie van een harde schijf inzien. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 15

16 DIDACTISCHE WENKEN Korte, eenduidige en relevante naamkeuze. Spaties en diakritische tekens in de naam vermijden Spontaan veiligheidskopieën maken. Gegevens kunnen verloren gaan om verschillende redenen: de harde schijf is gecrasht, een bestand is per vergissing verwijderd of overschreven, een virus is binnengedrongen, Niet op encyclopedische wijze benaderen, maar op functionele wijze: welke gegevensdrager wordt waarvoor gebruikt? Voorstelling van mappen en submappen door middel van pictogrammen. De leerlingen moeten inzien dat bestanden in een hiërarchische structuur kunnen worden opgeslagen. De attitude ontwikkelen om orde en systematiek na te streven. Altijd naar dezelfde schijf of map laten wegschrijven en er de bestanden kunnen terugvinden is hier vooral belangrijk De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare vlotheid. Wijzen op de gevaren van het verwijderen van mappen waarvan men de functie niet kent. Liever nog niet werken op de harde schijf: mogelijke oefeningen inzake het maken en verwijderen van mappen worden veiligheidshalve op een diskette uitgevoerd In beperkte mate navigeren op een permanente gegevensdrager: bijvoorbeeld veranderen van schijfeenheid of van map. Het gaat dan vooral om navigeren binnen een beperkt deelgebied van de harde schijf. De leerlingen hoeven zeker niet de volledige structuur van de harde schijf te doorlopen De attitude ontwikkelen om orde en systematiek na te streven. ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

17 4.4 Tekstverwerking LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren. Tekstentiteiten zoals teken, woord, regel, alinea, pagina Scheidingstekens zoals spatie, regeleinde, alinea-einde, pagina-einde Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. De opmaak van een tekstfragment kopiëren. Onder meer lettertype, lettergrootte Letterweergave (vet, onderstreept, cursief) Centreren, links uitlijnen, uitvullen Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren. Tussenvoegen, overschrijven, wissen Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de risico s, verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Zoeken en vervangen (manueel en automatisch) Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren. Inclusief veel gebruikte symbolen De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde plaats in het document verplaatsen Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen. Onder meer naar vorig of volgend scherm, naar vorige of volgende pagina, naar begin of einde van de tekst Onder meer vergroten, verkleinen, verplaatsen, tekstomloop aanpassen Het belang inzien van een afgewerkte vormgeving Zin voor nauwkeurigheid nastreven bij het typen van teksten Creatieve zin nastreven bij de lay-out van teksten. DIDACTISCHE WENKEN Opmaakkenmerken steeds hanteren in functie van een aantrekkelijke en overzichtelijke lay-out. Kitscherigheid en overdrijving vermijden Wijzen op de gevaren van alles vervangen Vermijden dat de leerlingen tijdens de les langdurig typen. Uitsluitend zinvolle, korte teksten laten intypen. Symbolen en pictogrammen zoals, ±,,,, Vermijden dat de leerlingen alle cursorverplaatsingen uitsluitend met de pijltjes uitvoeren. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 17

18 4.4.7 Het werken met figuren is zeer motiverend voor leerlingen Vanaf het begin ook reeds de BIN-normen voor teksten toepassen, onder meer in telefoonnummers. ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

19 4.5 Surfen op Internet LEERPLANDOELSTELLINGEN Weten dat pc=s met elkaar in een netwerk verbonden kunnen zijn. Enkele voordelen en enkele risico s noemen van het verbinden van computers in een netwerk Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan eenvoudig toelichten De functie van een dienstenleverancier (provider) toelichten. Enkele voorbeelden van Internetdiensten beschrijven. LEERINHOUDEN Netwerken Lokale en wereldwijde netwerken Internet. Bijvoorbeeld: surfen Mailen, chatten, downloaden; videoconferentie, telewerken, telebankieren Provider Bijvoorbeeld www, , ftp, irc De functie van een webbrowser omschrijven. Webbrowser De belangrijkste hulpmiddelen van een browser functioneel gebruiken bij het navigeren Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina s afdrukken Een kritische houding aannemen tegenover de gevonden informatie Een internetadres herkennen en gebruiken om een internetlocatie op te zoeken. De componenten van een internetadres toelichten De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beeld- en geluidsmateriaal. Navigatieknoppen, favorieten, geschiedenis Surfen, hyperlinks Betrouwbaarheid van de informatie in vraag stellen Domeinnaam, internetadres (url) Virussen Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 19

20 DIDACTISCHE WENKEN Lokaal netwerk, het Internet. Beperken tot terminologie. Niet ingaan op historische, technische of commerciële aspecten Geen theoretische bagage, wel praktische kennis. Niet ingaan op historische, technische of commerciële aspecten Aandacht opbrengen voor het doelgericht navigeren. Niet lukraak klikken maar doelgericht gebruik maken van de hyperlinks op een webpagina Liefst ook oefenen binnen andere vakken zoals Nederlands, Frans, Biologie, De klemtoon ligt vooral op de attitudevorming Niet ingaan op technische details (bijvoorbeeld niet ingaan op het verband tussen url en IP-adres). Behandeling van suffixen beperken (bijvoorbeeld.com,.be) De nadruk ligt vooral op de attitudevorming: altijd alert zijn om geen virussen binnen te krijgen! Legaal softwaregebruik stimuleren. Het onrechtmatig kopiëren van computerprogramma s, beelden, muziekbestanden, films e.d. ontraden en ontmoedigen. Aandacht voor bronvermelding en toestemming van de auteur. Klemtoon ligt vooral op de attitudevorming. ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en Creatief tekenen LEERPLANDOELSTELLINGEN De betekenis kennen van de gebruikte pictogrammen van de tekenwerkset LEERINHOUDEN De tekenwerkset De creativiteit van de leerling stimuleren Een tekening of delen ervan bewerken, vergroten, verkleinen, verplaatsen, spiegelen Tekeningen maken met lijnen, ellipsen rechthoeken en veelhoeken Tekst aanbrengen in een tekening en het lettertype instellen. Selecteren, selecties verplaatsen, kopiëren, vergroten, verkleinen De tekenwerkset Kleurenpalet en lijndikte Tekstgereedschap, lettertype 20 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

21 DIDACTISCHE WENKEN Eerst tekeningen inladen, aanpassen en opslaan, later pas zelf nieuwe tekeningen maken en bewaren. ONTWIKKELINGSDOELEN ICT Volgende ontwikkelingsdoelen ICT steunen op de doelstellingen die in dit hoofdstuk aan bod komen: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en 10. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 21

22 5 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN De leerplanonderdelen weerspiegelen geen chronologische volgorde. De basisvaardigheden worden aangebracht aan de hand van moderne eenvoudige software, met voorbeelden uit hun eigen leef- en beroepswereld. Het praktisch gebruik van de computer staat hierbij centraal. $ Leerlingen uit het BVL zijn sterk aan het concrete gebonden. Daarom zal het verwerven van de basisvaardigheden het best geschieden aan de hand van voorbeelden die eigen zijn aan hun leefwereld en interessesfeer of aan de beroepsopleiding die ze volgen. Samenwerking met de leraar praktijk en/of technologie is hierbij sterk aangewezen. $ Leerlingen uit het BVL leven sensitief: ze begrijpen met de zintuigen. In dit verband is het gebruik van elektronische dia=s belangrijk om het lesgebeuren aanschouwelijk voor te stellen. $ BVL-leerlingen zijn ontmoedigd als ze bij hun inspanningen geen direct resultaat zien. Om die reden is het afdrukken van hun eigen teksten en tekeningen een must. $ Leerlingen uit het BVL zijn nerveuzer en prikkelbaarder dan hun leeftijdgenoten uit de A-stroom. Ze kunnen zich niet lang op hetzelfde concentreren. Daarom moet het typewerk beperkt blijven: de computerles mag immers geen les dactylo zijn. Hou het dus bij korte teksten met korte zinnen. Stimuleer het gebruik van de muis bij menukeuzen en blokbewerkingen. $ Door het bijhouden van een klassikale documentatiemap wordt de interesse van de leerlingen voor ICT gestimuleerd. Hierin kunnen niet alleen teksten en gegevens over de nieuwste ontwikkelingen maar ook artikelen over de sociaal-economische impact van de nieuwe informatietechnologie bewaard worden. Uiteraard worden die artikelen klassikaal besproken. $ De leerlingen werken het liefst alleen aan een computer (maximaal per twee). 22 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

23 6 EVALUATIE $ Bij leerlingen uit het BVL is het kunnen belangrijker dan het kennen. Definities en redeneringen zijn niet aan hen besteed. Het zijn doe-leerlingen. Daarom moet het praktisch gebruik van de computer centraal staan: de leerlingen verwerven de nodige basiskennis over informatica via het gebruik van de computer. Dat impliceert ook dat de psychomotorische en affectieve doelstellingen primeren boven de cognitieve doelstellingen. $ De leerlingen worden bij voorkeur permanent geëvalueerd. Daardoor is een aparte toets tijdens de periode van de summatieve toetsen overbodig. Bij permanente evaluatie doet de leraar er goed aan vooraf een lijst samen te stellen van de vaardigheden en attitudes waarop er zal geëvalueerd worden en met elke vaardigheid of attitude een beoordelingswijze te associëren, teneinde de mate waarin de leerling deze doelstellingen verworven heeft, zo nauwkeurig mogelijk te evalueren. $ Periodiek dienen de leerlingen te bewijzen dat zij bepaalde basisbegrippen, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dat gebeurt dan het best aan de hand van enkele korte praktische proeven, waarbij de leerling gebruik mag maken van zijn handboek en/of persoonlijke nota=s. De mate waarin de leerling zelfredzaamheid verworven heeft, is immers een belangrijk element bij het meten van zijn vorderingen. $ De leraar streeft naar een evaluatie waarbij de leerlingen thuis niet over een computer moeten beschikken: geen overdreven aandacht voor technische kneepjes. Het bezit van een pc thuis mag niet bepalend zijn voor het al dan niet geslaagd zijn van een leerling. $ Evalueer niet het memoriseren van menu=s, commando=s, toetsencombinaties, helpfuncties... maar wel de zelfredzaamheid van de leerling. $ Evaluatie wordt niet gebruikt als orde- of tuchtmaatregel. $ Tot de leerlingendocumenten die bewaard moeten worden met het oog op een schooldoorlichting door de onderwijsinspectie behoren ook de werkstukken die een leerling op diskette of op een andere gegevensdrager realiseert. Concreet betekent dit dat van álle regelmatige leerlingen alle werkstukken (zowel op papier als in digitale vorm) bewaard moeten worden die (mede) de basis gevormd hebben voor de studiebekrachtiging en dat van 3 regelmatige leerlingen naar keuze per leerjaar en per structuuronderdeel álle werkstukken bewaard moeten worden. De bewaringsduur van de werkstukken is beperkt tot het lopend schooljaar en het vorig schooljaar. Vanzelfsprekend dient de school er eveneens voor te zorgen dat de bewaarde werkstukken achteraf nog gelezen kunnen worden, ook indien de school overgestapt is op andere computersystemen, gegevensdragers of softwarepakketten. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 23

24 7 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De leerstof wordt bij voorkeur aangeboden in een computerklas. Deze is uitgerust met een voldoende aantal pc=s in netwerk. Per pc zit bij voorkeur slechts één leerling. De pc=s zijn geschikt om vlot te werken met de beschikbare software. De aanwezigheid van een projectiesysteem voor computerbeelden is sterk aanbevolen. De leerlingen dienen hun uitgevoerde opdrachten soms af te drukken. Dit moet vlot kunnen gebeuren in de klas. In functie hiervan heeft de school het aantal en het type printer(s) in de computerklas vastgelegd. De school heeft een internetaansluiting, zodat alle leerlingen van een klas vlot en tegen aanvaardbare snelheden kunnen gebruikmaken van de mogelijkheden van het internet. Het werken met een grafische gebruikersinterface (zoals bijvoorbeeld in Windows en Macintosh standaard ingebouwd is) is verplicht. De school kiest zelf de software waarmee gewerkt wordt. De gebruikte softwarepakketten moeten actueel en tevens toereikend zijn om de doelstellingen te realiseren en de leerinhouden te verwerven. Het is nuttig dat de leraar en de leerlingen kunnen beschikken over enkele vaktijdschriften, documentatie en naslagwerken. 24 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)

25 8 BIBLIOGRAFIE In de handel zijn talloze werken over computers, computertoepassingen, programmatuur e.d. te verkrijgen. Deze werken zijn vaak in het Nederlands en van redelijk goede kwaliteit. Aangezien een literatuurlijst informatica zeer snel veroudert, worden hier geen concrete boeken vermeld. Voor software kan men zowel terugvallen op de oorspronkelijke handleidingen bij de pakketten als op handboeken, beginnerscursussen en naslagwerken die door derden worden geproduceerd. Toch geldt hier een waarschuwing. Deze boeken zijn geschreven met het oog op het (meestal zeer grondig) aanleren van een softwarepakket. Het raamplan BVL heeft echter andere doelstellingen, namelijk vooral het praktisch leren gebruiken van de software. Bij het hanteren van de documentatie dient de leraar voor dit onderscheid op zijn hoede te zijn. Op de websites van het VVKSO ( en van de diocesane begeleidingsdiensten vindt men uitgebreide informatie over de didactische aspecten van ICT en de toepassing ervan binnen andere vakken. De wettelijke ergonomische vereisten voor het werken met computers worden beschreven in het KB van 27 augustus 1993 betreffende Het werken met beeldschermapparatuur (BS van 7 september 1993) en in de Vijfde Bijzondere Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen (90/270/ EEG d.d. 29 mei 1960). Bij de keuze van het handboek laat de leraar zich leiden door het pedagogisch concept, het profiel van deze leerlingen en de leerplandoelstellingen. Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL) 25

26 9 VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN ICT VOOR HET BASISONDERWIJS EN DE EERSTE GRAAD VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS (ONTWIKKELINGSDOELEN VOOR DE B-STROOM) Met ingang van 1 september 2007 zijn de vakoverschrijdende eindtermen ICT in voege in het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Er zijn 10 eindtermen geformuleerd. De eerste 8 eindtermen zijn gemeenschappelijk voor het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. De laatste 2 eindtermen zijn uitsluitend voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Eindtermen ICT voor het basis- en de eerste graad van het secundair onderwijs (ontwikkelingsdoelen voor de B-stroom): 1 De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren. 2 De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. 3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving. 4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving. 5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven. 6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT (SO: voor hen bestemde) digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. 7 De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen. 8 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren. Eindtermen ICT voor de eerste graad van het secundair onderwijs (ontwikkelingsdoelen voor de B-stroom): 9 De leerlingen kunnen afhankelijk van het te bereiken doel adequaat kiezen uit verschillende ICTtoepassingen. 10 De leerlingen zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over het eigen en elkaars ICT-gebruik. 26 Beroepsvoorbereidend leerjaar (BVL)