Veldwerkverslag. Vrouwen in besluitvormende posities

Transcriptie

1 Veldwerkverslag Vrouwen in besluitvormende posities Dataverzameling 2018

2 Zoetermeer, augustus 2018 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Opzet en uitvoering De steekproef Vragenlijst Uitvoering veldwerk Datalevering 12 Bijlage 1 Vragenlijst 13 3

4

5 1 Inleiding Sinds het voorjaar 2000 laat het Sociaal en Cultureel Planbureau tweejaarlijks een onderzoek uitvoeren om het aandeel van vrouwen in besluitvormende posities in de markt en de civiele maatschappij te meten. Dit tweejaarlijkse onderzoek, genaamd Vrouwen in de Besluitvorming (kortweg VIB), wordt gehouden in het kader van de Emancipatiemonitor, die ten doel heeft een dwarsdoorsnede te geven van het verloop van het emancipatieproces. De gegevens die verzameld worden middels het VIB - onderzoek worden gebruikt voor het deel over topfuncties in deze Emancipatiemonitor. In verband met de voorbereiding van de Emancipatiemonitor 2018 heeft in de maanden maart tot en met juni van dit jaar wederom een VIB-onderzoek plaatsgevonden. Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft Panteia gevraagd de dataverzameling te verzorgen. In dit onderzoeksverslag wordt verslag gedaan van de werkzaamheden die Panteia ten behoeve van dit project heeft verricht. 5

6

7 2 Opzet en uitvoering 2.1 De steekproef Onderzoekspopulatie Het onderzoek werd uitgevoerd onder 551 organisaties. Deze organisaties zijn verdeeld naar: 1. de 250 grootste ondernemingen. Deze ondernemingen zijn geselecteerd op grond van hun eigen vermogen grote non-profitorganisaties. Deze zijn verdeeld over de sociaal-economische hoek (onder andere UWV, Kamers van Koophandel, Sociale Verzekeringsbank en pensioenfondsen) en de sector zorg en welzijn (waaronder ziekenhuizen, thuiszorg, zorgverzekeraars, de hulpverlening en het sociaal-cultureel werk). 3. De 97 grootste maatschappelijke organisaties qua leden/donateurs. Adresbestanden De adressen van de instellingen vermeld onder punt 1 en punt 3 zijn aangeleverd door het SCP. De adressen van de organisaties vermeld onder punt 2 waren voor een deel bekend en werden geleverd door SCP. Adressen van de grootste ziekenhuizen, GGZ - instellingen, thuiszorginstellingen, welzijnsorganisaties en kinderopvangorganisaties zijn door Panteia achterhaald aan de hand van enkele selectiecriteria van het SCP. De definitieve adressenlijst is voor akkoord aan het SCP voorgelegd. Tabel 1.1 toont een specificatie van de opbouw van het bestand. 7

8 Tabel 1.1 Bruto adressenbestand Onderzoekspopulatie Totaal % Grootste bedrijven ,3% Maatschappelijke organisaties 97 17,6% Arbeidsvoorzieningen 6 1% Kamers van Koophandel 1 0,1% Sociale zekerheidsinstellingen 2 0,4% Diensten sociale zaken grote gemeenten 12 2,2% Pensioenfondsen 23 4,2% Werknemers- en werkgeversorganisaties 9 1,6% Landelijke zorginstellingen 25 4,5% Algemene ziekenhuizen 20 3,6% GGZ-instellingen 17 3,1% Kinderopvang 10 1,8% Thuiszorginstellingen 23 4,2% Lokale welzijnsorganisaties 25 4,5% Provinciale welzijnsorganisaties 5 0,9% Jeugdzorgorganisaties 5 0,9% Residentiële jeugdinstellingen 10 1,8% Zorgverzekeraars 6 1% Overig non-profit 5 0,9% Totaal ,0% Bron: Panteia/SCP

9 2.2 Vragenlijst De gehanteerde vragenlijst is voor 95% identiek aan die van de meting uit Dit jaar zijn de vragen over het aandeel vrouwen uit etnische minderheden in de top verwijderd. In plaats hiervan zijn vragen toegevoegd over het aandeel vrouwen dat in de tweede dagelijkse (leidinggevende) laag is benoemd en vertrokken. Een exemplaar van de gebruikte vragenlijst is als bijlage I in dit veldwerkverslag opgenomen. De vragenlijst is vervolgens zodanig geprogrammeerd dat deze zowel voor telefonisch als online-onderzoek bruikbaar was. 2.3 Uitvoering veldwerk Keuze methode Om een hoge respons te kunnen realiseren, selectieve non-respons zoveel mogelijk uit te sluiten en partiële respons te voorkomen, is gekozen voor een mixed-mode aanpak van telefonisch en online onderzoek. Door deze aanpak kon de respondent zelf bepalen hoe hij (/zij) aan het onderzoek wilde meewerken. Het volgende stappenplan is hierbij gevolgd: 1. In eerste instantie zijn alle geselecteerde bedrijven en organisaties telefonisch benaderd. Elk gesprek is gestart met te vragen naar het hoofd van de afdeling personeelszaken. 2. Na introductie van het onderzoek, is de HR-functionaris gevraagd of deze aan het onderzoek mee wilde werken, en zo ja, of wij de vragen telefonisch (direct of op een later moment) konden voorleggen, of dat men er de voorkeur aangaf om de informatie via het internet in te vullen. Degenen die aan deze laatste optie de voorkeur gaven, ontvingen direct een met een link naar de online vragenlijst. Om de respondenten een totaal overzicht te geven van alle vragen die beantwoord moesten worden, is een pdf van de vragenlijst meegestuurd. Voornamelijk bij de top 250 bedrijven was het lastiger om functionarissen met een hoge positie direct aan de lijn te krijgen. Om die reden hadden interviewers de mogelijkheid om bij de introductie van het onderzoek een met meer informatie toe te zenden, waarna een terugbelafspraak werd gepland om te vernemen of men bereid was om mee te werken, en zo ja, op welke wijze. 3. De respondenten die de vragenlijst via internet in wilden vullen en dit nog niet (volledig) hadden gedaan, zijn indien nodig- op de volgende wijze gerappelleerd: Één week na de telefonische toezegging : eerste rappel Één week na de eerste rappel : eerste telefonisch rappel Één week na de eerste telefonische rappel : tweede rappel Één week na de tweede rappel : tweede telefonisch rappel Één week na de tweede telefonische rappel : derde rappel Één week na de derde rappel : derde telefonisch rappel Tijdens de telefonische rappels hadden de interviewers de instructie om te trachten het interview direct telefonisch af te nemen. 4. Op verzoek van het SCP is getracht om van de non-respondenten de samenstelling van de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur via internet te achterhalen. 9

10 Het veldwerk is uitgevoerd door ervaren en in business-to-business gespecialiseerde interviewers. De interviewers zijn door de projectleiding van Panteia mondeling geïnstrueerd. Daarbij hebben zij een toelichting op schrift ontvangen. De adressen en telefoonnummers van alle geselecteerde organisaties zijn tijdens de dataverzameling door ons gecontroleerd. Via internet zijn, waar mogelijk, de juiste telefoonnummers achterhaald. Bij de top 250 bedrijven merken we op dat er steeds meer ondernemingen zijn die in Nederland geen fysieke vestiging hebben en uitsluitend gevestigd zijn met een postbus. Van de top 250 bedrijven moesten er dit jaar 47 grote ondernemingen vervangen worden om deze reden. Tijdens het onderzoek van 2016 constateerden we een soortgelijke trend waarbij we 46 bedrijven om deze reden moesten vervangen. Respons en non respons Van de 551 organisaties die telefonisch benaderd konden worden, waren er uiteindelijk 312 bereid om mee te werken. 147 deden dit direct per telefoon en 165 gaven er de voorkeur aan de vragenlijst in te vullen via het internet. Zij ontvingen een met de link naar de online vragenlijst. Ook dit jaar werden we geconfronteerd met een hoog percentage non name policy. Organisaties wilden geen namen geven van de juiste personen en adviseerden om een met informatie te sturen naar een algemeen adres. Na een aantal dagen kon dan teruggebeld worden en zou ons verteld worden of de organisatie zijn medewerking wilde verlenen en wie dan de contactpersoon was. Panteia heeft naar circa 250 bedrijven en organisaties een informatieve verstuurd. 128 organisaties gaven na telefonisch contact aan dit jaar niet bereid te zijn om mee te werken. Responsverloop Van de 312 organisaties die bereid waren mee te werken, gaven 165 organisaties de voorkeur aan een online vragenlijst. Hiervan hebben er uiteindelijk 127 hun medewerking aan het onderzoek verleend, waarvan 33 dit alsnog per telefoon hebben gedaan in plaats van via internet. Via internet vulden 55 organisaties de online vragenlijst vrijwel direct in (en zijn derhalve niet gerappelleerd). De overige zijn diverse malen gerappelleerd, zowel per als per telefoon. Uiteindelijk hebben 180 organisaties de vragenlijst per telefoon ingevuld en 94 organisaties via internet; in totaal hebben 274 organisaties hun medewerking verleend. Tabel 1.2 geeft inzicht in het responsverloop. 10

11 tabel 1.2 Responsverloop Aantal Perc. Zegt medewerking toe: % Direct per telefoon % Via internet % Vult in via internet: direct zonder rappel 55 18% na eerste rappel 9 3% na tweede rappel 9 3% na eerste telefonische rappel 5 2% na tweede telefonische rappel 5 2% na derde rappel 7 2% na derde telefonische rappel 4 1% via de telefoon (tijdens een telefonisch rappel) 33 11% Totale respons via telefoon % Totale respons via internet 94 30% Totale respons % Bron: Panteia 2018 Opzoeken via internet Via het internet is van 140 bedrijven, die niet aan de enquête hadden deelgenomen, informatie gevonden over de aanwezigheid van een toezichthoudend orgaan en/of hoogste dagelijkse leiding en uit hoeveel personen deze bestaat. Hierdoor heeft Panteia in totaal bij 414 bedrijven en organisaties 1 deze benodigde informatie kunnen achterhalen. Tabel 2.1 geeft een overzicht van de responsverdeling van de en de 414 bedrijven en organisaties naar de 3 deelpopulaties. tabel 2.1 Respons naar de deelpopulaties Netto (exclusief internetinformatie) Netto (inclusief internetinformatie) Absoluut % Absoluut % Bedrijf 68 25% % Non-profit instelling % % Maatschappelijke organisatie 74 27% 86 21% Totaal % % Bron: Panteia 2018 Als we vervolgens kijken naar de respons op deelpopulatieniveau, dan zien we dat de respons bij de maatschappelijke organisaties het hoogste is. 76% van alle via de enquête en 140 via opzoeken internet 11

12 steekproeforganisaties (74 van de 97 bruto adressen) heeft gerespondeerd. Bij de non profit instellingen ligt dit percentage op 65%. Onder bedrijven ligt dit percentage het laagste, namelijk op 27%. Dit ligt in lijn met de meting van tabel 2.2 Responsverhouding netto bruto Bruto Netto % van Netto % van (exclusief bruto (inclusief bruto internetinformatie) internetinformatie) Bedrijf % % Non-profit instelling % % Maatschappelijke organisatie % 86 89% Totaal % % Bron: Panteia Datalevering Nadat de dataverzameling was afgerond, heeft Panteia de databestanden gecontroleerd. Op basis van een door het SCP aangeleverd format, is het te leveren eindbestand samengesteld. De variabelen en labels zijn identiek aan die van de vorige metingen. Met uitzondering van de variabelen V4A_1, V4B_1, V4C_1 en V4D_1; deze zijn dit jaar nieuw toegevoegd aan de vragenlijst. De standaard SCP-codering voor de categorieën zoals niet van toepassing, weet niet, vraag niet gesteld of niet ingevuld zijn in dit databestand opgenomen. Tevens is aan dit bestand de broninformatie (meta-informatie) uit het adressenbestand toegevoegd en de informatie of en wanneer een bedrijf het Charter Talent naar de Top heeft ondertekend. Op dinsdag 25 juni is per aan het SCP een databestand in SPSS-format geleverd. 12

13 Bijlage 1 Vragenlijst Goedemorgen/-middag/-avond mevrouw/mijnheer u spreekt met XXXXX van Panteia. In opdracht van het Sociaal Cultureel Planbureau voeren wij een onderzoek uit naar de positie van vrouwen in de grootste bedrijven en organisaties in Nederland. Graag wil ik hierover een aantal vragen stellen. Ondertekenaar: XXX Vraag START1 Middels het onderzoek willen wij graag informatie verkrijgen omtrent het aandeel vrouwen in het topmanagement van uw organisatie. Onder topmanagement in dit onderzoek verstaan wij het toezichthoudend orgaan en de eerste vier leidinggevende lagen. Zowel van het toezichthoudend orgaan als van de eerste vier leidinggevende lagen willen wij graag weten hoeveel personen hierin werkzaam zijn en hoeveel vrouwen dit betreft. Kan ik deze vragen telefonisch nu of op een later moment aan u voorleggen, of geeft u er de voorkeur aan om deze informatie via het internet in te vullen. 1: Internet -> door naar Vraag GESL 2: Telefonisch 3: Stuur mij meer informatie -> door naar Vraag GESL Vraag GESL ENQ: Noteer stilzwijgend het geslacht. 1: Man 2: Vrouw Vraag V003 ENQ. - Nadat respondent zijn/haar adres heeft gegeven, het adres letter voor letter oplezen aan de respondent ter controle. - Bij het voorvoegsel het eerste woord ALTIJD met een hoofdletter, dus bijv. Van der - Voorletters met punten ertussen, dus P. of S.R.!! Vraag V004 gaat naar: XXXXX ENQ: Noteer of er is gesproken met de respondent zelf, vul de functie in als het iemand anders betreft. 1: Ja, met respondent zelf 2: Nee, met iemand anders, namelijk met: 13

14 SKIPSTART Als Vraag START1 is 2 dan door naar Vraag V1 Als Vraag START1 is 1 dan door naar EXPEIND Als Vraag START1 is 3 dan door naar Vraag START1 Vraag V1 De vragen die wij gaan stellen hebben betrekking op dit moment. Mocht het gevraagde nu echter niet bekend zijn, neemt u dan als peildatum 1 januari De vragen hebben betrekking op de gehele Nederlandse organisatie. Heeft uw bedrijf een toezichthoudend orgaan? Dat wil zeggen een bestuur, Raad van Commissarissen (RvC) of Raad van Toezicht (RvT) die bestaat uit mensen die NIET in dienst zijn van de organisatie, met een bestuurlijke, toezichthoudende rol. 1: Ja 2: Nee -> door naar Vraag V3A 3: Weet niet/wil niet zeggen -> door naar Vraag V3A Vraag V2A Uit hoeveel personen bestaat dit toezichthoudend orgaan? ENQ. Dat wil zeggen een bestuur, Raad van Commissarissen (RvC) of Raad van Toezicht (RvT) die be-staat uit mensen die niet in dienst zijn van de organisatie, met een bestuurlijke, toezichthoudende rol. Vraag V2B Hoeveel vrouwen maken deel uit van dit toezichthoudend orgaan? SKIP1 Als Vraag V2A_1 is weet niet dan door naar Vraag V3A Als Vraag V2B_1 is weet niet dan door naar Vraag V3A Als Vraag V2A_1 is kleiner dan V2b dan door naar Vraag V2B Vraag V3A Hoeveel leden kent het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? Bedoeld worden raad van bestuur, (hoofd) directieleden, directieteam, managementteam, e.d., (personen die als directeur/werknemer in dienst zijn van het bedrijf of meewerkend eigenaar). Vraag V3B Hoeveel vrouwen maken deel uit van het hoogste dagelijkse leidinggevende niveau? SKIP2 Als Vraag V3A_1 is weet niet dan door naar Vraag V6A Als Vraag V3B_1 is weet niet dan door naar Vraag V6A Als Vraag V3A_1 is kleiner dan V3b_1 dan door naar Vraag V3B Vraag V6A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in de (leidinggevende) laag direct onder de dagelijkse leiding, dat wil zeggen de tweede dagelijks leidinggevende laag? Het gaat hier bijvoorbeeld om vestigingsdirecteuren, divisie- of afdelingshoofden, sectiehoofden en daarmee vergelijkbare functies. Maar mogelijk worden in uw 14

15 organisatie ook hoofden van stafdiensten (P&O, Automatisering, Facilitaire dienst) tot de tweede leidinggevende laag gerekend. Neem als peildatum 1 januari Vraag V6B Als Vraag V6A_1 is groter dan 0 of Vraag V6A_1 is weet niet Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze tweede leidinggevende laag? SKIP5 Als Vraag V6A_1 is weet niet dan door naar Vraag V4A Als Vraag V6B_1 is weet niet dan door naar Vraag V4A Als Vraag V6A_1 is kleiner dan V6b_1 dan door naar Vraag V6B Vraag V4A Hoeveel personen zijn in 2017 benoemd tot lid van tweede dagelijks(e) (leidinggevende) laag in uw organisatie? Bedoeld worden vestigingsdirecteuren, divisie- of afdelingshoofden, sectiehoofden en daarmee vergelijkbare functies. Maar mogelijk worden in uw organisatie ook hoofden van stafdiensten (P&O, Automatisering, Facilitaire dienst) tot de tweede leidinggevende laag gerekend. Vraag V4B Als Vraag V4A_1 is groter dan 0 of Vraag V4A_1 is weet niet Hoeveel vrouwen zijn in 2017 benoemd tot lid van deze tweede dagelijks(e) (leidinggevende) laag in uw organisatie? SKIP3 Als Vraag V4A_1 is weet niet dan door naar Vraag V4C Als Vraag V4B_1 is weet niet dan door naar Vraag V4C Als Vraag V4A_1 is kleiner dan V4b_1 dan door naar Vraag V4B Vraag V4C Hoeveel personen zijn in 2017 vertrokken als lid van de tweede dagelijks(e) (leidinggevende) laag in uw organisatie? Vraag V4D Als Vraag V4C_1 is groter dan 0 of Vraag V4C_1 is weet niet Hoeveel vrouwen zijn in 2017 vertrokken als lid van de tweede dagelijks(e) (leidinggevende) laag in uw organisatie? SKIP4 Als Vraag V4D_1 is weet niet dan door naar Vraag V7 Als Vraag V4C_1 is weet niet dan door naar Vraag V7 Als Vraag V4C_1 is kleiner dan V4d_1 dan door naar Vraag V4D 15

16 Vraag V7 Is er binnen uw organisatie een derde leidinggevende laag herkenbaar? Zo ja, om welke functies gaat het dan? 1: Ja, het gaat dan om de volgende functies: 2: Nee, derde laag niet herkenbaar/erg ingewikkeld/divers-> door naar Vraag V9A 3: Weet niet/wil niet zeggen -> door naar Vraag V9A Vraag V7A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in deze derde leidinggevende laag? Vraag V7B Als Vraag V7A_1 is groter dan 0 of Vraag V7A_1 is weet niet Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze derde leidinggevende laag? SKIP6 Als Vraag V7A_1 is weet niet dan door naar Vraag V8 Als Vraag V7B_1 is weet niet dan door naar Vraag V8 Als Vraag V7A_1 is kleiner dan V7b_1 dan door naar Vraag V7B Vraag V8 Is er binnen uw organisatie een vierde leidinggevende laag herkenbaar? Zo ja, om welke functies gaat het dan? 1: Ja, het gaat dan om de volgende functies: 2: Nee, vierde laag niet herkenbaar/erg ingewikkeld/divers -> door naar Vraag V9A 3: Weet niet/wil niet zeggen -> door naar Vraag V9A Vraag V8A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in deze vierde leidinggevende laag? Vraag V8B Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze vierde leidinggevende laag? SKIP7 Als Vraag V8A_1 is weet niet dan door naar Vraag V9A Als Vraag V8B_1 is weet niet dan door naar Vraag V9A Als Vraag V8A_1 is kleiner dan V8b_1 dan door naar Vraag V8B Vraag V9A Tot welke branche behoort uw bedrijf of organisatie? 1: Landbouw, bosbouw en visserij 2: Winning van delfstoffen 3: Industrie 4: Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht 5: Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheer en sanering 6: Bouwnijverheid 7: Groot- en detailhandel; reparatie van auto's 8: Vervoer en opslag 9: Logies-, maaltijd- en drankverstrekking 16

17 10: Informatie en communicatie 11: Financiële instellingen 12: Verhuur van en handel in onroerend goed 13: Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening 14: Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening 15: Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen 16: Onderwijs 17: Gezondheids- en welzijnszorg 18: Cultuur, sport en recreatie 19: Overige dienstverlening 20: Weet niet/wil niet zeggen Vraag V9B Kunt u ter verduidelijking, uw branche omschrijven? Vraag V10 Hoeveel personen zijn er op dit moment werkzaam bij uw organisatie? Dat wil zeggen personeel op de loonlijst, inclusief meewerkende eigenaren en gezinsleden ENQ. Totale organisatie is inclusief alle onderdelen. Mag een schatting zijn. Vraag V11 Als Vraag SOORTORGANATIE is 2 Bent u een leden- of donateurs organisatie? 1: Ja 2: Nee 3: Weet niet/wil niet zeggen -> door naar Vraag V15 Vraag V11A Als Vraag V11 is 1 Hoeveel leden en/of donateurs heeft uw organisatie? Vraag V11B Als Vraag V11 is 2 Hoeveel organisaties zijn er aangesloten bij uw organisatie? Vraag V15 Heeft u nog algemene opmerkingen? 1: Nee 2: Ja, namelijk: Vraag V12 Dit waren alle vragen met betrekking tot dit onderzoek. Mochten er naar aanleiding van uw antwoorden vragen zijn, kunnen we u dan zo nodig om een toelichting vragen? 1: Ja 2: Nee 17

18 Vraag V13 Zou u bereid zijn om volgende keer nogmaals mee te werken aan dit onderzoek? 1: Ja 2: Nee Vraag V14 Als Vraag V12 is 1 of Vraag V13 is 1 Dan wil ik enkele gegevens van u noteren/controleren. Vraag V16 ENQ.ENQ: Noteer geslacht respondent 1: Man 2: Vrouw EINDE 18