Oorlogsdagboek Hans la Bastide. juli 1940, december 1941 tem februari 1946

Transcriptie

1 Oorlogsdagboek Hans la Bastide juli 1940, december 1941 tem februari 1946

2 Jan G.M. Bakker 2001, Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de schrijver en Nettie la Bastide van Beek. Colofon: File: C:\Documents and Settings\Jan\Mijn documenten\mijn Word documenten\bast\1 Dagboek\Hbast.doc Version: 6, toevoegen Prentenboek en Het Laatste Licht, start sep , conversie WP naar WORD, toevoeging Tijdsbalk, start sep , toevoegen index en inhoudsopgave, start , toevoegen eerste plaatjes, start okt , toevoegen voorwoord en nawoord 1, start 28 sep 1994 Author: Jan Bakker Number pages: 144 Number words: Template: Normal.dot Last update: :59 Print date: :15 Create date: :04 2 van 144

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 4 Het notitieboekje... 9 Bladnummers, onderwerpen en volgorde Het Prentenboek Het Laatste Licht Tijdsbalk Nawoord Geraadpleegde boeken Geraadpleegde WEB sites Overzicht afbeeldingen Index Eindnoten van 144

4 Voorwoord Op 26 september 1994 liet mijn collega Saskia la Bastide mij een klein zakboekje zien. Het bleek het zakboekje van haar vader te zijn, Hans (J.G.A.) la Bastide (1 januari juli 1984). Het bevatte zijn belevenissen als krijgsgevangene van de Japanners gedurende de jaren 1942 tot Het werd het begin van een fascinerende zoektocht in een reeks onvoorstelbare gebeurtenissen, gebeurtenissen waar wij, vijftig jaar later, eigelijk bedroevend weinig van af weten. Ik had hier iets "tastbaars", een inspirerende bron om eens verder de historie in te duiken. Figuur 1 Het dagboekje, links de leren kaft, een blad uitgevouwen De grote lijnen in de wereld-geschiedenis zijn complex en moeilijk te volgen. De individuele belevenissen, die zich daar diep binnen af spelen, zijn vaak minstens zo complex en moeilijk te begrijpen. Ik probeer het al lang niet meer helemaal te snappen, je kunt vaak niet anders dan in een stijgende verbazing de zaken proberen te volgen. Het boekje heeft me jaren lang bezig gehouden. Telkens leerde ik weer wat meer op zijn plaats te krijgen. Het dagboek is op de eerste plaats een onvoorstelbare verzameling van alle mogelijke onderwerpen, zoals het pak van Sjaalman. Slecht zo nu en dan wordt een tipje van de sluier opgetild, dat voor de verschrikkelijke werkelijkheid wordt gehangen. I 1 1 De voetnoten die voorzien zijn van een normaal cijfer, verwijzen naarnoten, onderaan dezelfde bladzijde. Voetnoten met een Romeine cijfer zijn een stuk meer uitgebreid en verwijzen naar het einde van dit boek, hoofdstuk Eindnoten, blz 128 en verder. 4 van 144

5 Het toont hoe een mens, in ieder geval Hans la Bastide, zich door een ellende worstelt, waar wij ons nog nauwelijks een voorstelling van kunnen maken. Het dwingt bewondering en respect af. Het was ongetwijfeld zijn manier om te overleven. Ik wilde het dagboek meer proberen te begrijpen en heb het daarom allereerst volledig overgenomen. Kopieën van bladzijden en foto s zijn toegevoegd aan de tekst om een beeld te geven van de werkelijke tekst. Ik heb geprobeerd alles zo getrouw mogelijk over te nemen, echter de kwaliteit van de tekst is hier en daar slecht en nauwelijks te lezen. Ik heb dat aangegeven in de tekst met vraagtekens-tussen- haakjes. Ongetwijfeld zal ik ook typefouten gemaakt hebben, o.a. in de vele Latijnse namen van vogels e.d. Excuses hiervoor. Maar dat zal aan de kracht van het totaal niets af doen. Figuur 2 Hans la Bastide in 1926 resp Volgens vriend Jan Bras vond Hans zelf dat hij in 1945 een meisjes-gezicht had. Ik, Jan Bakker, vind dit een aandoenlijke foto: rechts staat een jonge vent van 22 die al drie en een half jaar Japanse kampen achter de rug had en vervolgens in Indië voor rust en orde moest gaan zorgen. Een jonge vent met een baby-face in MP uniform! Het boekje bevat oorspronkelijke bladen en is, toen die vol waren, aangevuld met bladen van verschillende maten en kwaliteit. De extra bladen zijn ingenaaid, waarschijnlijk na de oorlog en door Hans la Bastide zelf. Alle bladen zijn genummerd door Hans la Bastide zelf, deze bladnummers zijn in de rechterkantlijn vermeld. Op 17 oktober 94 kwam Saskia met een ander boekje, genaamd "Prentenboek". En dit gaf talloze aanvullingen. Vele zaken vielen op hun plaats. Maar er was méér, veel meer. 5 van 144

6 Het uitwerken en uitzoeken van het dagboek was voor mij tot dan toe vooral een boeiende en fascinerende onderneming geweest. Het werd met dit nieuwe boekje ineens een nog persoonlijker relaas. Dankzij het "voorwerk" aan de hand van het kleine dagboek, was het hele "Prentenboek" zeer herkenbaar en konden alle gebeurtenissen direct geplaatst worden. Het kwam direct en hard aan. Toen in de zeventiger jaren Hans la Bastide steeds meer met zijn verleden begon te worstelen, waren er maar weinig mensen bij wie hij zich goed kon of durfde te uiten. Eén van die personen was de psycholoog dr. Elie Aron Cohen 2. Hun verleden, hun beider kamp-ervaring, was zéér verschillend, maar je kon Cohen er niet van beschuldigen dat hij niet wist waar hij over sprak. Voor hem had Hans la Bastide een diep respect. En deze man zette hem er toe de boel van zich af te schrijven. Wat hij deed: het "Prentenboek". Het dagboek bevat allerlei aantekeningen over talloze onderwerpen. Pas na veel zoekwerk kom je tot een heel verhaal, het aantal zeer persoonlijke uitlatingen is beperkt, maar indrukwekkend genoeg. Het is zelfs opvallend hoe weinig hij in dit dagboekje over de dagelijkse ellende schrijft. Die ellende vind je terug in het "Prentenboek". Figuur 3 Kaart van Zuid Oost Azie met de gebieden waar Hans la Bastide verbleef. 2. Hij schreef o.a "De negentien treinen naar Sobibor", uitgeverij Elsevier, Amsterdam van 144

7 De verhalen bevatten samengebalde gebeurtenissen. En sommige zijn afschuwelijk. Het leert ook iets anders: het bevestigde mijn donkere vermoeden dat de Jappenkampen slechts een deel van de ellende van Hans was geweest. Deel twee, de bersiap-periode in Indië moet minstens zo'n ramp zijn geweest. Ik schreef mijn eindnoot nr XXII voor ik het "Prentenboek" las. Ik schreef het voor ik "Fukuoka 14" van Schäfer en vele andere boeken las. Deze tweede periode, rauw volgend op de eerste, dat moet een onverteerbare combinatie zijn geweest! Het dagboekje moet voor Hans la Bastide zeer belangrijk geweest zijn, een strohalm waarin hij zijn zelfrespect overeind hield. In Afbeelding 8 van het Prentenboek schrijft hij waarom hij in Rintin voor het laatst had gehuild. Toen hij op het dysentrie-gat gehurkt zat en zijn leren zakboekje in de kuil met slijm en bloed zag plonsen. Een week nadat ik het Prentenboek kreeg, gaf Saskia mij een derde boek met de titel "Het laatste licht", ook geschreven door haar vader. Het is een spannende roman, een thriller over een tijgerjacht. Maar het beschrijft op een ingewikkelde manier de worsteling van Hans la Bastide. Weer viel er veel op zijn plaats. Later hoorde ik dat Het laatste Licht geschreven was vóór Het Prentenboek. Hiermee had ik dus drie bronnen in handen die tezamen een beeld gaven van het leven van Hans la Bastide en vooral wat er zich in de jaren heeft afgespeeld. Het is een waardevol stuk geschiedenis, waar wij bedroevend weinig van weten. Gesprekken met een aantal mensen, te weten de vrouw van Hans: Nettie la Bastide van Beek, zijn twee dochters Saskia en Agnes en een oude vriend Jan Bras, gaven waardevolle aanvullingen. Ik ben hen dankbaar voor hun geduld en voor het feit dat zij mij hielpen, hoewel het voor hen pijnlijk moet zijn geweest weer geconfronteerd te worden met het verleden. Figuur 4 De familie la Bastide op verlof in Nederland in 1956, v l n r Hans, Nettie en Saskia. Ik ben van mening dat dit kleine stukje uit ons verleden niet verloren mag gaan. We zouden moeten kunnen leren van het verleden, maar ik ben er van overtuigd dat de gang van zaken daarvoor veel te complex is. Al zullen we door het lezen van deze geschriften de toekomst waarschijnlijk niet kunnen wijzigen, het leert ons wel respect te hebben voor de kleine 7 van 144

8 individuen die in het verleden tussen de molenstenen van de geschiedenis werden fijngemalen. Verder hoop ik dat niemand het mij kwalijk neemt, dat ik hier en daar een persoonlijke opmerking heb toegevoegd (overigens niet in de oorspronkelijke teksten uiteraard). november 2002, Jan Bakker 8 van 144