Hummelo Toerit N314 Rondweg

Transcriptie

1 Hummelo Toerit N314 Rondweg Auteur: drs M.E. Veenstra Inventariserend veldonderzoek door middel van een proefsleuf Status: BAAC rapport A Definitief augustus 2012

2 Inventariserend Veldonderzoek 2

3 Colofon ISSN: Auteur: Met bijdragen van: Redactie: Veldwerk: Tekeningen: Vondstdeterminatie: Copyright: drs M.E. Veenstra drs M. Kooi drs M. Kooi drs M. Kooi drs M.E. Veenstra B. Verschuren R. Vogelzand drs M. Kooi drs J. van Horssen BAAC bv s-hertogenbosch Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Provincie Gelderland, Dienst Wegen, Verkeer en Vervoer en/of BAAC bv s-hertogenbosch. BAAC bv Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie Graaf van Solmsweg 103 Postbus BS s-hertogenbosch 7420 AA Deventer Tel.: (073) Tel.: (0570) Fax.: (073) Fax.: (0570) Hummelo, Toerit N314 Rondweg

4 Inventariserend Veldonderzoek 4

5 Inhoud n Inleiding Algemeen Ligging van het plangebied Administratieve gegevens 7 n Achtergrond Geologische, geomorfologische en bodemkundige achtergrond Archeologische achtergrond Historische achtergrond Archeologische verwachting 11 n Onderzoeksvragen 13 n Werkwijze 15 n Resultaten Bodemopbouw Grondsporen Aardewerk 18 n Synthese 21 n Beantwoording van de onderzoeksvragen, waardering en aanbevelingen Beantwoording van de onderzoeksvragen Waardering Aanbevelingen 25 n Samenvatting en conclusie 27 n Literatuur 29 n Bijlagen Bijlage 1. Archeologische en geologische tijdvakken Bijlage 2. Alle sporenkaarten Bijlage 3. Sporenlijst Bijlage 4. Vondstenlijst 5 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

6 Hummelo onderzoeksgebied onderzoeksgebied 0 0,5km beeldrecht: Kadaster, Apeldoorn 2011 Afbeelding 1.1 De ligging van het plangebied, inzet: ligging van Hummelo in Nederland. Inventariserend Veldonderzoek 6

7 1 Inleiding 1.1 Algemeen Op 16 februari 2012 is door BAAC bv een inventariserend veldonderzoek door middel van een proefsleuf (IVO-P, waarderende fase) uitgevoerd in het plangebied Toerit N314 Rondweg te Hummelo in de gemeente Bronckhorst in de provincie Gelderland. De aanleiding voor het onderzoek is de geplande aanleg van de toerit naar de rondweg ten westen van de dorpskern van Hummelo waardoor eventueel aanwezige archeologische informatie verloren gaat. Tijdens eerdere onderzoeken op de locatie van de geplande rondweg zijn archeologische indicatoren in de vorm van vondsten en sporen tevoorschijn gekomen die dateren vanaf de ijzertijd vroege middeleeuwen. Het archeologisch onderzoek is verricht in opdracht van de provincie Gelderland, Dienst Wegen, Verkeer en Vervoer. De bevoegde overheid wordt gevormd door de gemeente Bronckhorst die wordt geadviseerd door de regioarcheoloog dhr. M. Kocken. Het onderzoek is uitgevoerd volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.2) en het Programma van Eisen dat voor het onderzoek is opgesteld Ligging van het plangebied Het tracé van de rondweg Hummelo is gepland ten westen van de dorpskern van Hummelo (gemeente Bronckhorst). De rondweg zal in het zuidwesten aansluiten op bestaande wegen op de kruising van de Zelhemseweg met de Keppelseweg en zal in het noorden een aansluiting op de N314 krijgen. Het onderzoeksgebied dat deel uit maakt van dit tracé bevindt zich in het noorden van het plangebied. Het ligt ten noordwesten van de dorpskern van Hummelo en wordt in het oosten begrensd door de N314, de Zutphenseweg en in het noorden door een grindpad haaks op de N314. Ten tijde van het onderzoek was het onderzoeksgebied in gebruik als akkerland. Het onderzoeksgebied heeft een oppervlakte van circa 1440 m². 1.3 Administratieve gegevens 1 Veenstra Provincie Gemeente Plaats Toponiem Gelderland Bronckhorst Hummelo Toerit N314, Rondweg Hummelo 7 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

8 BAAC-projectcode A Hoekcoördinaten N: ,633/ ,650 Z: ,824/ ,114 W: ,828/ ,109 O: ,360/ ,047 Kaartblad 40F Onderzoeksmeldingsnummer Opdrachtgever Provincie Gelderland, Dienst Wegen, Verkeer en Vervoer Bevoegde overheid Gemeente Bronckhorst Deskundige namens de gemeente Regioarcheoloog dhr. M. Kocken Uitvoerder BAAC bv Beheer en bewaarplaats onderzoeksdocumentatie De documentatie bevindt zich momenteel op het kantoor van BAAC te s-hertogenbosch en zal na afronding van het onderzoek worden overgedragen aan het archeologisch depot van de Provincie Gelderland. Datering Nieuwe Tijd Inventariserend Veldonderzoek 8

9 2 Achtergrond 2.1 Geologische, geomorfologische en bodemkundige achtergrond 2 De basis van het huidige landschap rond Hummelo is gelegd door de Rijn. De oude geulen zijn nog steeds in het landschap herkenbaar als laagte of watergang. De Oude IJssel is gelegen in een oude geul van de Rijn. Langs de Oude IJssel is een langgerekte gordel van hoge zandduinen gevormd onder invloed van de wind tijdens de laatste ijstijd (Weichselien). Het gebied tussen de Oude IJssel en de Broekstraat (gelegen ten noordoosten van Hummelo) is aangeduid als rivierduin. Het rivierduincomplex kent hoge ruggen die gedeeltelijk opnieuw zijn verstoven. Bij opstuiving kunnen archeologische lagen zijn bedekt, terwijl bij afstuiving deze kunnen zijn vernietigd. Hummelo is gelegen in een gebied met hoge bruine enkeerdgronden. Ten noorden daarvan liggen de lagere terrasruggen en terrasvlakten die voor het grootste deel uit oude rivierkleigronden bestaan. De laagste delen van de terrasvlakten en geulen zijn opgevuld met jonge rivierklei. Dit gebied kende een slechte afwatering en vernatte vanaf het mesolithicum. Het gebied werd daardoor in toenemende mate minder geschikt voor bewoning. Op de hogere delen van het landschap kunnen zich langere tijd mensen hebben gehandhaafd. De natte, lage gronden zijn door de mens ontwaterd waardoor ontginning van de broeken (venen) vanaf de late middeleeuwen mogelijk werd. De Oude IJssel vormt de belangrijkste afwatering voor het gebied ten zuiden van de rivierduinen. Ten noorden van de rivierduinen behoren de Grote Beek, Leigraaf, Kleine Beek en Rode Beek tot de belangrijkste afwatering van het gebied. Alle watergangen en beken liggen in oude geulen. Volgens het bureauonderzoek geven de hoogteverschillen in de Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) in combinatie met een GIS-bewerking aanleiding om aan te nemen dat langs de beken lage oeverwallen liggen. Verder van de beken af liggen her en der kleinere, geïsoleerde koppen, die mogelijk gerelateerd zijn aan oude geulen. Ter plaatse van het plangebied ligt de overgang van de zandgronden naar de rivierkleigronden. In het onderzoeksgebied Toerit N314 Rondweg Hummelo bestaat de bodem uit hoge bruine enkeerdgronden gevormd in lemig fijn zand. 2 Paragraaf 2.1 is overgenomen uit Akkerman 2008 en deels bewerkt Veenstra Hummelo, Toerit N314 Rondweg

10 2.2 Archeologische achtergrond 3 Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) heeft het plangebied vanwege de ligging in een gebied met hoge bruine enkeerdgronden een hoge kans op het aantreffen van archeologische waarden. Volgens de Archeologische Monumenten Kaart komen binnen het plangebied geen monumenten voor. Binnen het plangebied zijn drie waarnemingen bekend in het Archeologisch Informatie Systeem (Archis II). In het zuiden van het plangebied is in 2003 door Synthegra een Inventariserend Veldonderzoek door middel van boringen uitgevoerd (onderzoeksmeldingsnummer 6023) en in 2004 een proefsleuvenonderzoek (onderzoeksmeldingsnummer 5688) aan de Stokhorsterweg. Net ten oosten van de N314 is een oude waarneming (7016) bekend van een motte uit de periode middeleeuwen-nieuwe tijd. In de omgeving van Hummelo zijn verschillende vondsten gedaan en nederzettingen aangetroffen uit het mesolithicum en neolithicum. Deze nederzettingen liggen op hoger gelegen dekzandruggen. Tevens zijn archeologische waarden uit bronstijd, ijzertijd, Romeinse tijd en middeleeuwen aangetroffen. Een archeologische beleidskaart voor de gemeente Bronckhorst was ten tijde van het bureaurapport in concept en maar deels beschikbaar. 4 Volgens deze archeologische beleidsadvieskaart bevindt het onderzoeksgebied zich in een zone met een hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten. 5 Tijdens het proefsleuvenonderzoek in 2004 aan de Stokhorsterweg zijn sporen aangetroffen van een vierpalige spieker, enkele kuilen en een greppel. De sporen zijn niet nauwkeuriger te dateren dan in de periode late ijzertijd-vroege middeleeuwen. 6 In 2009 is door Grontmij een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd in het plangebied N314 Rondweg Hummelo, net ten zuiden van het onderhavige onderzoeksgebied. Bij dit onderzoek zijn drie sporen aangetroffen waarvan de datering onduidelijk is. Gedacht werd aan prehistorische sporen, maar in één spoor werd vondstmateriaal uit de nieuwe tijd aangetroffen. Tevens zijn bij de aanleg van het vlak enkele scherven laat middeleeuws aardewerk aangetroffen Historische achtergrond 8 Op de Hottinger-atlas van Noord- en Oost-Nederland en de Grote Historische Atlas van Nederland, Oost-Nederland , wordt ten noorden van Hummelo (Hummel) het landgoed/kasteel Enghuizen afgebeeld. Ten oosten en zuidoosten van Hummelo bevonden zich onontgonnen woeste gronden en veengebieden. Het landschap inclusief wegenpatroon lijkt niet veel te zijn veranderd sinds het midden van de 19 e eeuw. Langs de wegen liggen een aantal boerderijen, daaromheen liggen hooggelegen akkers en lager gelegen weidegronden. Ten noordwesten van het onderzoeksgebied liggen een groot aantal zuidoost-noordwest georiënteerde beekdalen. 3 Akkerman 2008; Veenstra Soetens Van Straten/De Roode Krist/Van der Linden/Helmich Fijma Tekst overgenomen uit Akkerrman 2008 en Veenstra Inventariserend Veldonderzoek 10

11 2.4 Archeologische verwachting 9 Het vaststellen of sprake is van een vindplaats in het onderzoeksgebied is één van de doelstellingen van het proefsleuvenonderzoek. Dit gebied heeft op de IKAW en op de gemeentelijke archeologische beleidsadvieskaart een hoge trefkans. Volgens het bureauonderzoek kan in het algemeen worden gesteld dat het gebied direct rond Hummelo, waar een es ligt, een hoge archeologische potentie heeft voor alle archeologische perioden. Op basis van het bureauonderzoek is een verwachtingsmodel ontwikkeld, waarin 19 potentiegebieden met bekende archeologische waarden en honderden potentiegebieden met verwachte archeologische waarden zijn aangewezen. Deze zijn opgenomen op de verwachtingskaart. Het onderzoeksgebied bevindt zich in potentiegebied XIV. Ter plaatse van potentiegebied XIV ligt de overgang van de zandgronden naar de rivierkleigronden. Bij één boring in het zuidelijke deel van het plangebied is mogelijk een cultuurlaag aangetroffen. 9 Tekst overgenomen uit Veenstra Hummelo, Toerit N314 Rondweg

12 Inventariserend Veldonderzoek 12

13 3 Onderzoeksvragen Voor het onderzoek is een Programma van Eisen opgesteld. 10 In het Programma van Eisen zijn voor het IVO de volgende onderzoeksvragen opgesteld: Zijn tijdens het proefsleuven onderzoek archeologische resten aangetroffen? Zo ja: Wat is de aard en ouderdom van de aangetroffen archeologische resten? Wat is de ruimtelijke verspreiding van de archeologische sporen en/of structuren? Wat is de fysieke kwaliteit (conserveringstoestand) van de aangetroffen resten? Wat is de archeologische waarde van de aangetroffen resten (kwaliteit, zichtbaarheid, zeldzaamheid en contextwaarde)? Wat is de relatie tussen de aangetroffen resten en de bekende archeologische waarden uit de omgeving, in het bijzonder de aangetroffen resten en de archeologische vindplaatsen die de Grontmij (2010) en Synthegra (2004) in het plangebied hebben aangetroffen? 10 Veenstra Hummelo, Toerit N314 Rondweg

14 Hummelo, Rondweg Hummelo Puttenplan onderzoeksgebied werkput 0 50m A BAAC bv Afbeelding 4.1 Puttenoverzicht. Inventariserend Veldonderzoek 14

15 4 Werkwijze Het veldwerk en de uitwerking werden uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA 3.2) en volgens het Programma van Eisen dat specifiek voor dit project is opgesteld. 11 In het PvE wordt het onderzoeksgebied, circa 1440 m², representatief gewaardeerd door middel van één proefsleuf van 40 bij 5 m. In totaal diende tenminste 200 m² archeologisch leesbaar vlak te worden aangelegd. Tijdens het onderzoek werd de sleuf parallel aan de grindweg aangelegd en werd 220 m² (exclusief tweede vlak) archeologische vlak aangelegd. De proefsleuven zijn aangelegd met een graafmachine met gladde bak, waarbij twee opgravingsvlakken zijn aangelegd op relevante niveaus. De diepte van het eerste vlak varieerde van 10,96 m +NAP tot 10,72 m +NAP en de diepte van het tweede vlak varieerde van 10,58 m +NAP tot 10,54 m +NAP. Bij de aanleg van de vlakken werd laagsgewijs verdiept. Bij het verdiepen naar het definitieve opgravingsvlak werd het vlak afgezocht op aanlegvondsten. Sporen werden gecoupeerd voor zover dat noodzakelijk was voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen en de waardering van de vindplaats. De meetpunten werden met behulp van een GPS gekoppeld aan het landelijke coördinatennet. Het opgravingsvlak is waar nodig geschaafd, gefotografeerd, ingekrast en getekend op schaal 1:50. De vlakken en het maaiveld zijn gewaterpast. Van de algemene situatie, de vlakken en de profielen zijn foto s gemaakt. In de sleuf werd van het lengteprofiel om de twintig meter een profielsegment van één meter gedocumenteerd (tekening, beschrijving en foto) en geïnterpreteerd. 11 Centrale College van Deskundigen (CCvD) Archeologie 2010, Veenstra Hummelo, Toerit N314 Rondweg

16 Inventariserend Veldonderzoek 16

17 5 Resultaten 5.1 Bodemopbouw Tijdens het onderzoek werden profielsegmenten van het noordwestelijke lengteprofiel gedocumenteerd. De bodem in het plangebied wordt gekenmerkt door een esdek, bestaande uit drie onderscheiden lagen, die rust op de C-horizont. De C-horizont bestaat waarschijnlijk uit fluviatiele zanden. De bouwvoor (Aap-horizont), met een dikte variërend tussen circa 40 en 50 cm, bestaat uit donkergrijsbruin, matig humeus, kleiig zand met insluitsels in de vorm van (baksteen)puin. Onder de bouwvoor bevinden zich twee Aa-horizonten. De circa 20 tot 40 cm dikke Aa1-horizont bestaat uit matig humeus, grijsbruin sterk siltig zand met insluitsels in de vorm van houtskool. De Aa2-horizont varieert in dikte van circa 10 tot 20 cm en verschilt van de laag daarboven door een iets lichtere kleur, namelijk lichtbruingrijs met enkele gele vlekken en door de aanwezigheid van zeer veel mangaan- en ijzerconcreties. Afbeelding 5.1 Profiel zoals aangetroffen in de proefsleuf. 17 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

18 De Cg-horizont bestaat uit geel, bruin gevlekt, matig grof, matig siltig zand met ijzerconcreties. De aanwezigheid van kleiige deeltjes en de bruine kleur (ijzerhoudend) in het esdek kan worden verklaard door de afzetting van klei tijdens overstromingen of doordat kleiige grasplaggen zijn opgebracht en omgeploegd in de akker. De aanwezigheid van geulvullingen in de directe omgeving, aangetroffen tijdens de twee proefsleuvenonderzoeken net ten zuiden van het huidige onderzoek maken beide verklaringen aannemelijk. 12 De grote hoeveelheid mangaan- en ijzerconcreties in de basis van het esdek en in de C-horizont duiden op natte condities in het onderzoeksgebied. 5.2 Grondsporen Tijdens het onderzoek zijn in het noordelijke deel van het onderzoeksgebied twee parallelle, noordwest-zuidoost georiënteerde, perceelsgreppels (S1003 en S1004) aangetroffen die werden oversneden door een andere noordoostzuidwest georiënteerde greppel S1002. S1002 bevond zich slechts voor een deel binnen de proefsleuf en de greppel eindigt ter plekke van P103. De greppel is 34 cm diep en bestaat uit één vullingslaag. In het profiel bevindt deze greppel zich direct onder de bouwvoor en snijdt deze greppel dwars door de twee onderste lagen in het esdek. Sporen 1003 en 1004 zijn 14 en 20 cm diep geconserveerd en bestaan uit één vullingslaag. In de vullingen is geen vondstmateriaal aangetroffen. Op de kadastrale kaart zijn perceelsgrenzen zichtbaar waarvan de oriëntatie overeenkomt met de greppels (afbeelding 5.2). 13 Op basis van de samenstelling en kleur van de vulling, die nauwelijks verschilde onderling, en het feit dat S1002 door het esdek snijdt, zijn de greppels hoogstwaarschijnlijk te dateren in de nieuwe tijd. Aangezien in het noordelijke deel van de proefsleuf, ter hoogte van de greppels, een verbruiningshorizont is aangetroffen in het bodemprofiel, is gemeend een tweede controlevlak aan te moeten leggen. De proefsleuf is daarom, met uitzondering van het noordelijke deel waarin de greppels zich bevinden, verdiept aangelegd. Daarbij zijn geen sporen aangetroffen. 5.3 Aardewerk Tijdens het veldonderzoek zijn twee vondsten aangetroffen. De eerste is gevonden bij de aanleg van het vlak en betreft een fragment kogelpot aardewerk gedateerd in de periode De tweede vondst, aangetroffen in de akkerlaag bij het zetten van profiel 102, is een randfragment blank steengoed uit Siegburg. Deze scherf is te dateren in de periode tweede helft 14 e eeuw-eerste helft 15 e eeuw. Aangezien bijbehorende bewoningssporen ontbreken en het om slechts twee scherven gaat, zullen de fragmenten vermoedelijk te duiden zijn als afvalmateriaal dat terecht is gekomen in de akkerlaag. Dit betekent dat het vondstmateriaal waarschijnlijk afkomstig is van een vindplaats/vindplaatsen uit de (directe) omgeving. 12 Krist/Van der Linden/Helmich 2004, Fijma Geraadpleegd via www. watwaswaar.nl Inventariserend Veldonderzoek 18

19 Hummelo, Rondweg Hummelo Kaart 1832 onderzoeksgebied greppel natuurlijke laag Afbeelding 5.2 Sporen geprojecteerd op de kadastrale kaart m A BAAC bv 19 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

20 Inventariserend Veldonderzoek 20

21 6 Synthese In het plangebied bevindt zich een esdek, waarbij onder de circa cm dikke bouwvoor twee Aa-horizonten van respectievelijk cm en cm dik zijn aangetroffen. De top van het esdek is zeer kleiig, waarschijnlijk of door overstromingsafzettingen of door het opbrengen en omploegen van kleiige grasplaggen in de akker. De hoeveelheid mangaan- en ijzerconcreties in de basis van het esdek en in de C-horizont wijst op natte omstandigheden. Het landschap in en rond het onderzoeksgebied met wegen en perceelsgrenzen is sinds het begin van de 19 e eeuw nauwelijks veranderd. Tijdens het onderzoek zijn drie greppels aangetroffen die overeenkomen met de oriëntatie van oude perceelsgrenzen zoals aangegeven op de kadastrale kaart Verder zijn geen sporen aangetroffen, wel fragmenten aardewerk. Het betreft twee fragmenten aardewerk uit de (late) middeleeuwen. Hoogstwaarschijnlijk is het aardewerk als afval terecht gekomen met de bemesting op de akker en is het afval afkomstig van één of meerdere vindplaatsen uit de (directe) omgeving. 21 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

22 Inventariserend Veldonderzoek 22

23 7 Beantwoording van de onderzoeksvragen, waardering en aanbevelingen 7.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen Zijn tijdens het proefsleuven onderzoek archeologische resten aangetroffen? Zo ja: Tijdens het onderzoek zijn de resten aangetroffen van drie greppels en twee fragmenten aardewerk. Wat is de aard en ouderdom van de aangetroffen archeologische resten? De aangetroffen resten bestaan uit drie perceelsgreppels uit de nieuwe tijd en de twee fragmenten aardewerk komen uit de akkerlaag. Het ene fragment dateert in de periode en het andere in de periode tweede helft 14 e eeuw-eerste helft 15 e eeuw. Wat is de ruimtelijke verspreiding van de archeologische sporen en/of structuren? De greppels zijn aangetroffen in het meest noordelijke deel van het plangebied en bevinden zich direct onder de bouwvoor. De fragmenten aardewerk zijn aangetroffen tijdens de aanleg van het vlak en komen uit de akkerlaag. Wat is de fysieke kwaliteit (conserveringstoestand) van de aangetroffen resten? De greppels zijn nog circa cm diep bewaard gebleven onder de bouwvoor. Het aardewerk is fragmentarisch maar goed geconserveerd. Wat is de archeologische waarde van de aangetroffen resten (kwaliteit, zichtbaarheid, zeldzaamheid, contextwaarde)? Tijdens het onderzoek zijn drie relatief ondiepe greppels aangetroffen die zich direct onder de bouwvoor bevinden en overeenkomen met de oriëntatie van oude perceelsgrenzen zoals aangegeven op de kadastrale kaart Dit komt ook overeen met de huidige perceelsgrenzen. Tevens zijn twee fragmenten aardewerk uit de (late) middeleeuwen aangetroffen. Hoogstwaarschijnlijk is het aardewerk als afval terecht gekomen in de akkerlaag en is het afval afkomstig van één of meerdere vindplaatsen uit de (directe) omgeving. Op grond van de waardering van de vindplaats kan worden gesteld dat de vindplaats uit de nieuwe tijd niet behoudenswaardig is (zie paragraaf 7.2). Wat is de relatie tussen de aangetroffen resten en de bekende archeologische waarden uit de omgeving, in het bijzonder de aangetroffen 23 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

24 resten en de archeologische vindplaatsen die de Grontmij (2010) en Synthegra (2004) in het plangebied hebben aangetroffen? Aangezien wel kleiige deeltjes in het esdek zijn aangetroffen maar duidelijke kleilagen ontbreken zal het onderzoeksgebied relatief iets hoger zijn gelegen dan het gebied meer naar het zuiden. Tijdens de onderzoeken in 2004 en 2010 zijn namelijk geulvullingen aangetroffen. Hoewel het gebied van het onderhavige onderzoek wat hoger is gelegen, duiden de mangaan- en ijzerconcreties in het bodemprofiel wel op natte omstandigheden. Bij het onderzoek door Synthegra aan de Stokhorsterweg zijn sporen aangetroffen van een spieker, kuilen en een greppel uit de periode ijzertijd-vroege middeleeuwen. Door de Grontmij zijn, net ten zuiden van het onderhavige onderzoek, drie sporen aangetroffen waarvan de datering onduidelijk is. Wel zijn tijdens de aanleg van het vlak enkele scherven laat middeleeuws aardewerk aangetroffen. Duidelijk is dat zich in de directe omgeving van het plangebied een vindplaats bevindt uit de periode ijzertijd-vroege middeleeuwen, waarvan de begrenzing nog niet vaststaat. Verder kan het aangetroffen (laat) middeleeuwse aardewerk worden geduid als resten afval dat met de bemesting op de akker terecht is gekomen, afval dat waarschijnlijk afkomstig is van een vindplaats uit de (directe) omgeving van het onderzoeksgebied. 7.2 Waardering Hummelo Toerit N314 Rondweg Hummelo: vindplaats: nieuwe tijd Waarden Criteria Scores Beleving Fysieke kwaliteit Inhoudelijke kwaliteit Zichtbaarheid Herinneringswaarde Gaafheid Conservering Zeldzaamheid Informatiewaarde Ensemblewaarde Representativiteit geen geen 2 (midden) 2( laag) 1 (laag) 1 (midden) 1 (laag) n.v.t. 1. Beleving De twee criteria die de KNA voor de belevingswaarde van een vindplaats stelt hebben vooral betrekking op zichtbare monumenten. Aangezien in het onderzoeksgebied slechts onzichtbare monumenten aanwezig zijn is op deze twee punten niet gescoord. 2. Fysieke kwaliteit De fysieke kwaliteit van een vindplaats wordt door twee criteria bepaald: gaafheid en conservering. In het onderzoeksgebied is onder de bouwvoor een esdek aangetroffen. Uit de greppels, die zich direct onder de bouwvoor bevonden, kwam geen vondstmateriaal en dat maakt een precieze datering aan de greppels geven lastig. Op basis van deze gegevens is aan het criterium gaafheid score 2 (midden) toegekend. Inventariserend Veldonderzoek 24

25 Het verzamelde vondstmateriaal bestaat uit aardewerk. Het aardewerk is goed geconserveerd, maar schaars. Tevens zijn organische resten zoals dierlijk botmateriaal niet aangetroffen. Het is niet duidelijk hoe de conserveringsomstandigheden zullen zijn voor deze categorie vondstmateriaal. Om deze redenen is het criterium conservering met score 2 (midden) gewaardeerd. Wanneer de toegekende scores bij elkaar opgeteld worden, volgt voor de fysieke kwaliteit een totaal van 4 punten. Dit betekent een lage score. 3. Inhoudelijke criteria Waardering op inhoudelijke criteria bestaat uit vier subcriteria: zeldzaamheid, informatiewaarde, ensemblewaarde en representativiteit. De zeldzaamheid van de aangetroffen resten is laag. Dergelijke sporen van percelering worden regelmatig aangetroffen. Dit betekent dat het criterium informatiewaarde laag (1) wordt gescoord. De ensemblewaarde scoort de mate waarin de vindplaats een meerwaarde vormt voor in de omgeving uitgevoerd onderzoek in archeologische en landschappelijke context. Omdat het hier relatief ondiepe greppels uit de nieuwe tijd betreft waarvan de oriëntatie overeenkomt met huidige perceelsgrenzen en omdat geen vondstmateriaal in de greppels is aangetroffen scoort dit criterium midden. Dit betekent dat voor de eerste drie inhoudelijke kwaliteitscriteria een totaal van 4 punten wordt gescoord. Vanwege de lage score op zowel fysieke als inhoudelijke kwaliteit is de waarde representativiteit niet meer van toepassing. 7.3 Aanbevelingen Op grond van de waardering van de vindplaats kan worden gesteld dat de vindplaats uit de nieuwe tijd niet behoudenswaardig is en daarom wordt geen vervolgonderzoek in het onderzoeksgebied geadviseerd. Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Dit betekent niet dat reeds gestart kan worden met bodemverstorende activiteiten of de daarop voorbereidende activiteiten. Het selectieadvies dient namelijk eerst beoordeeld te worden door de bevoegde overheid wat uiteindelijk leidt tot een selectiebesluit. Hoewel getracht is een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethoden, kan de aanwezigheid van archeologische sporen of resten nooit volledig worden uitgesloten in de gebieden waarvoor geen vervolgonderzoek wordt aanbevolen. BAAC bv wil daarom benadrukken dat men bij bodemverstorende activiteiten alert dient te zijn op de aanwezigheid van archeologische waarden (zoals vondstmateriaal en grondsporen). Bij het aantreffen van deze waarden dient men hiervan melding te maken bij de Minister (in de praktijk de RCE) conform artikel 53 van de Monumentenwet Hummelo, Toerit N314 Rondweg

26 Inventariserend Veldonderzoek 26

27 8 Samenvatting en conclusie Op 16 februari 2012 is door BAAC bv een inventariserend veldonderzoek door middel van een proefsleuf (IVO-P, waarderende fase) uitgevoerd in het plangebied Toerit N314 Rondweg Hummelo te Hummelo, in de gemeente Bronckhorst. De aanleiding is de aanleg van een toerit naar de N314 vanaf de rondweg ten westen van de dorpskern van Hummelo waardoor eventueel aanwezige archeologische informatie verloren gaat. Het onderzoeksgebied heeft een oppervlakte van circa 1440 m². Tijdens het onderzoek is één sleuf met een oppervlakte van 220 m² (exclusief tweede vlak) archeologische vlak aangelegd. Hierbij zijn archeologische resten aangetroffen in de vorm van drie perceelsgreppels uit de nieuwe tijd en twee aardewerkfragmenten, één uit de periode en één uit de periode tweede helft 14 e eeuw-eerste helft 15 e eeuw. De greppels komen overeen met de oriëntatie van oude perceelsgrenzen zoals aangegeven op de kadastrale kaart , dit zijn tevens de huidige perceelsgrenzen. Op grond van de waardering van de vindplaats kan worden gesteld dat de vindplaats uit de late middeleeuwen-nieuwe tijd niet behoudenswaardig is en daarom wordt geen vervolgonderzoek in het onderzoeksgebied geadviseerd. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten kan echter nooit volledig worden uitgesloten in de gebieden waarvoor geen vervolgonderzoek wordt aanbevolen. 27 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

28 Inventariserend Veldonderzoek 28

29 9 Literatuur Akkerman, E.N., 2008: Bureauonderzoek archeologie Rondweg N314 Hummelo, ARCADIS rapport, Assen. Carmiggelt, A. & P.J.W.M. Schulten, 2002: Veldhandleiding archeologie. Archeologie leidraad 1, College voor de Archeologische Kwaliteit (CvAK), Zoetermeer. Centraal College van Deskundigen (CCvD), 2010: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) Landbodems, versie 3.2, Gouda. Fijma, P., 2009: Archeologische onderzoek Rondweg Hummelo. Inventariserend Veldonderzoek, Grontmij archeologische rapporten 758, Arnhem. Fijma, P., 2010: Archeologische onderzoek Rondweg Hummelo. Inventariserend Veldonderzoek d.m.v. proefsleuven, Grontmij archeologische rapporten 870, Arnhem. Krist, J.S./B.A. van der Linden/C. Helmich, 2004: Inventariserend Veldonderzoek Stokhorsterweg te Hummelo, Synthegra archeologie bv rapport , Zelhem. Veenstra, M.E., 2012: Programma van Eisen. Hummelo, Toerit N314 Rondweg Hummelo, BAAC rapport A , s-hertogenbosch. 29 Literatuur

30 Inventariserend Veldonderzoek 30

31 Bijlagen 1 n Archeologische en geologische tijdvakken 2 n Alle sporenkaart 3 n Sporenlijst 4 n Vondstenlijst

32 Inventariserend Veldonderzoek 32

33 Bijlage 1. Archeologische en geologische tijdvakken Ouderdom in jaren Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie Kwartair Laat Pleistoceen Laat Weichselien (ijstijd) Holoceen 1 Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) Late Dryas (koud) Allerød (warm) Vroege Dryas (koud) Bølling (warm) Laat- Pleniglaciaal Midden- Pleniglaciaal Vroeg- Pleniglaciaal a 5b 5c 5d 5e Saalien (ijstijd) 6 Formaties: Naaldwijk (marien), Nieuwkoop (veen), Echteld (fluviatiel) Formatie van Kreftenheye Eem Formatie Formatie van Drente Formatie van Boxtel Formatie van Beegden Midden Vroeg Midden Vroeg Holsteinien (warme periode) Elsterien (ijstijd) Cromerien (warme periode) Pre-Cromerien Formatie van Urk Formatie van Sterksel Formatie van Peelo Hummelo, Toerit N314 Rondweg

34 Cal. jaren v/n Chr. 14 C jaren Chronostratigrafie Pollen zones Vegetatie Archeologische perioden Laat Holoceen Midden Subatlanticum koeler vochtiger Subboreaal koeler droger Atlanticum warm vochtig Vb2 Vb1 Va IVb IVa III Loofbos eik en hazelaar overheersen haagbeuk veel cultuurplanten rogge, boekweit, korenbloem Loofbos eik en hazelaar overheersen beuk>1% invloed landbouw (granen) Loofbos eik, els en hazelaar overheersen in zuiden speelt linde een grote rol Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Laat-Pleistoceen Weichselien (ijstijd) Vroeg Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) Boreaal warmer Preboreaal warmer Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling II I LW III LW II LW I den overheerst hazelaar, eik, iep, linde, es eerst berk en later den overheersend parklandschap dennen- en berkenbossen open parklandschap open vegetatie met kruiden en berkenbomen perioden met een poolwoestijn en perioden met een toendra Mesolithicum Laat-Paleolithicum Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) perioden met bos en perioden met een subarctisch open landschap loofbos Midden-Paleolithicum Midden-Pleistoceen Saalien (ijstijd) Vroeg-Paleolithicum Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder et al. (2003). Lithostratigrafie volgens De Mulder et al. (2003). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot et al. (1994). Atmosferische data volgens Stuiver et al. (1998). Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen. Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2000). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (2005). Inventariserend Veldonderzoek 34

35 Bijlage 2. Alle sporenkaarten Hummelo, Rondweg Hummelo Alle-sporenkaart, vlak 1 greppel natuurlijke laag profiel 0 10m A BAAC bv 35 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

36 Hummelo, Rondweg Hummelo Alle-sporenkaart, vlak 2 natuurlijke laag profiel 0 10m A BAAC bv Inventariserend Veldonderzoek 36

37 Bijlage 3. Sporenlijst spoor put vlak aard spoor diepte vulling laaginterpretatie mediaan textuur kleur gevlekt inclusies natuurlijke ondergrond 0 0 B ZG Zs3 BR GE greppel ZG Zs3 GRBR GE greppel ZG Zs3 GRBR greppel ZG Zs3 GRBR cultuurlaag -1 0 C - Zkx GRBR - aardewerk natuurlijke ondergrond MG Zs2 GE BR - 37 Hummelo, Toerit N314 Rondweg

38 Inventariserend Veldonderzoek 38

39 Bijlage 4. Vondstenlijst vondst spoor vulling vak verzamelwijze opmerking materiaal aantal periode aanleg vlak of profiel ( handmatig ) 30-35m (N-Z) uit mollengang Keramiek 1 ijzertijd-romeinse tijd aanleg vlak of profiel ( handmatig ) uit P102 Keramiek Hummelo, Toerit N314 Rondweg