OPDRACHT 2: HET BOS DAT HOORT EN ZIET GEHAKTBALLENBOOM

Transcriptie

1 JHERONIMUS BOSCH Jheronimus van Aken werd waarschijnlijk omstreeks 1450 in 's Hertogenbosch geboren. Alleen zijn sterfjaar staat vast: Hij werkte zijn hele leven als schilder in het atelier van zijn familie en signeerde zijn schilderijen met Jheronimus Bosch, waarschijnlijk uit liefde voor de stad s Hertogenbosch. Er is niets bekend over reizen die hij zou hebben gemaakt en dat is tamelijk opvallend voor een schilder van zijn kwaliteiten. Den Bosch was in die dagen geen schildersstad' en geestverwanten zal hij er nauwelijks hebben kunnen ontmoeten. Een heel groot oeuvre heeft Jeroen Bosch niet nagelaten. Heel wat kunstenaars uit latere tijden hebben zich door Jeroen Bosch laten inspireren. Daaruit blijkt dat hij tevens een tijdloze schilder is geweest. Zijn werk kan overigens beter begrepen worden als je meer weet over het leven uit die dagen. Jeroen Bosch sneed thema s aan die de mensheid altijd bezig zullen houden: de angst voor de leegte na de dood, het verlangen naar heftige emoties en belevenissen, de twijfel of je leven eigenlijk wel iets voorstelt en de verleidingen om in zonde te leven. De angsten en gedachten die iedereen op zijn tijd heeft, zijn door Jeroen Bosch op zo n intense manier verbeeld dat je je er maar moeilijk van los kunt maken. Belangrijk is te beseffen dat Bosch taferelen moralistisch zijn bedoeld. HET WOUD DAT HOORT EN ZIET Hiernaast is een bijzondere tekening te zien: een grote holle boom met een uil erin, met vogels op de takken en met een vos tussen de wortels, vergezeld van een haan. De boom staat in een veld met zeven ogen. In het woud achter de boom zie je aan weerskanten twee grote oren. Het is een vreemde combinatie van elementen, die op het eerste gezicht onverenigbaar lijken. Ook de Latijnse tekst bovenaan het blad biedt weinig soelaas: 'Miserrimi quippe est ingenii semper uti inventis et numquam inveniendis.' Dat wil zeggen: Armzalig is de geest die slechts werkt met vondsten van anderen en zelf niets nieuws weet te bedenken. De ontrafeling van de betekenis van deze voorstelling moeten we echter vinden in een houtsnede van een onbekende kunstenaar uit Deze houtsnede toont een zelfde soort voorstelling, maar heeft een begeleidende tekst: Dat Velt heft ogen / dat Wolt heft oren / Ick wil sien / swijghen ende hooren. Dat wat deze tekst beschrijft, is precies wat wij hier zien. Het heeft wellicht te maken met het spreekwoord spreken is zilver, zwijgen is goud. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 1

2 De middeleeuwers zagen de uil als een kwaad dier, dat niet veel goeds voorspelde. Ook bij Bosch is de uil het beeld van het kwaad dat onschuldig oogt maar de mens in het verderf wil storten. De uil leefde 's nachts en werd daarom geassocieerd met de donkere wereld van de duivel. De vos was het beeld van list en bedrog. Net als de uil was de vos een dier dat de mens tot het kwaad wilde verleiden. Verder zien we een haan die vanwege zijn praalzucht, trotse houding en hoogmoed werd gezien als een dwaas en onkuis dier. Als gevolg van zijn trotse karakter doorzag de haan de listen van de vos niet en werd hij gegrepen. Dat is de moraal van het verhaal. Het werk van Aäron van Erp (1978) ziet er unheimlich uit, totaal anders dan mooie schilderijen. Zijn werk is op alle fronten onaf en ruw geschilderd. Zijn voornaam Aäron is Hebreeuws en de achternaam Erp is afkomstig van een dorpje in Brabant. Aäron en zijn broer Gideon dragen beiden Hebreeuwse namen, die door hun moeder zijn gekozen om twee redenen. Ze vond het ten eerste gewoon mooie namen, maar ze wilde ook solidair zijn met een gekweld volk. AÄRON VAN ERP De Bijbelse Aäron stond bekend als een goed spreker in tegenstelling tot Aäron de schilder die het woord heeft ingeruild voor verf. Ik haat spreken en schrijven, stelt hij in een openingszin van een catalogus. Anders dan veel schilders van zijn generatie is Aärons werk bijna pure verbeelding. Zijn schilderijen zijn niet bedacht maar komen vanuit zijn onderbewustzijn. Aäron is introvert. Tijdens een gesprek zal hij zelden zijn innerlijk blootgeven. Vraag hem naar zijn motieven en je zult geen antwoord krijgen. Aäron wil al helemaal geen lessen voor de mensen meegeven, hij zal bijna iedere betekenis van zijn werken eerder ontkennen. Hij biedt geen antwoorden anders dan zijn schilderijen. De beschouwer moet er maar uithalen wat hij of zij wil! Een bord met spaghetti En daar bovenop Daar lag een gehaktbal, Maar oh, wat een strop! Een bord met spaghetti Ik kroop op m'n knieën Door struiken en gras; Maar zag geen gehaktbal Ik wist niet waar ie was. Want toen ik moest niezen Voor ik 'm verslond, Vloog hij door de luchtdruk Van m'n bord op de grond. Hij rolde steeds verder, De grond die liep schuin, En glipte de deur door Pardoes in de tuin. Maar zeven jaar later Zag ik in die tuin Een grote gehaktboom, Met een bal in z n kruin. Eet rustig spaghetti. Maar wil je geen last, Hou als je moet niezen je gehaktbal dan vast! Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 2

3 WAT ZIJN BOMEN? Bomen zijn eigenlijk grote planten. Een boom heeft wortels, een stam, takken, twijgen, bladeren en vruchten. De wortels zorgen ervoor dat de een boom stevig in de grond staat. De grotere wortels bestaan net als de stam uit hout. De kleinere wortels, waarvan sommige zo dun zijn als een haar, zuigen water uit de bodem op. In dat water zijn voedingsstoffen opgelost. Die voedingsstoffen heeft de boom nodig om in leven te blijven. Het water met het voedsel gaat via de wortels, de stam en de takken naar de bladeren. Uit de wortels groeit de stam. De stam is sterk en buigzaam. Aan de stam zitten takken en twijgen. Daaraan zitten weer bladeren of naalden. De bladeren en naalden hebben zonlicht nodig. Bomen die niet te dicht bij elkaar staan hebben veel zijtakken, omdat het zonlicht gemakkelijk de bladeren kan bereiken. Bomen die te dicht bij elkaar staan, groeien hoog en hebben alleen aan de bovenkant takken met bladeren. Want alleen daar krijgen de bladeren voldoende zonlicht. Diktegroei Afhankelijk van het klimaat kan een boom, al dan niet, groeiringen vormen. In het geval dat een boom ieder jaar één ring vormt, zijn dit dan zogenaamde jaarringen, waaraan dan te schatten is hoe oud de boom is. Het staat echter niet zonder meer vast dat er elk jaar een ring gevormd wordt. Ook schijnjaarringen komen voor. Tak Een tak is een onderdeel van een boom of struik. Op de takken staan de blad-, bloem- en eventueel gemengde (bladeren en bloemen in dezelfde knop) knoppen. De knoppen kunnen tegenover elkaar, in kransen of verspreid staan. Aan het eind van de tak staat een eindknop. Officieel is een tak pas een tak als deze drie jaar oud is. Daarvoor wordt het een twijg genoemd. Een twijg is dus een eenof tweejarige houtige stengel. Blad De meeste bomen hebben bladeren, al zien die er niet altijd uit als bladeren, zoals bij naaldbomen. In gematigde klimaatzones verliezen de meeste loofbomen in de herfst hun bladeren en overwinteren als kale boom. Bij naaldbomen lijken de bladeren op naalden. De meeste naaldbomen zijn altijd groen. Wortel Deze wortel kan diep in de grond doordringen en zorgt voor een belangrijk deel voor de verankering van de boom. Als gevolg van het wegspoelen van de grond kunnen de wortels gedeeltelijk bloot komen te liggen. Sommige boomsoorten maken ook luchtwortels. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 3

4 Vrucht Bij bomen treedt pas bloei en dragen vruchten als ze volwassen zijn. Dit kan variëren van enkele tot tientallen jaren. WAT DOEN BOMEN? 1. Bomen breken met hun naalden of bladeren de kracht van de regen. 2. Bomen houden met hun wortels de aarde vast. 3. Bomen breken de kracht van de wind. 4. Bomen vangen met hun bladeren stof uit de lucht op. 5. Bomen maken zuurstof. 6. Bomen bieden woonruimte aan verschillende dieren. 7. Bomen geven voedsel aan mens en dier. 8. Bomen bieden recreatie. 9. Bomen leveren hout. 10. Bomen kunnen gebruikt worden als grondstof voor onder meer papier, medicijnen en weefsels. 11. Bomen zorgen voor versiering van en afwisseling in het landschap. 12. Bomen hebben een matigende invloed op het klimaat. 13. Bomen zorgen voor schaduw en vochtige lucht. WAT IS EEN BOS? Bos is een begroeiing die voornamelijk uit bomen bestaat met de daarbij behorende ondergroei van planten en struiken. Nederland bestaat voor ongeveer tien procent uit bos. Meer dan de helft daarvan bestaat uit naaldbomen. Aan de takken van een naaldboom zitten geen bladeren, maar naalden. Voorbeelden van naaldbomen zijn de grove den en de fijnspar. Bomen die in de zomer bladeren hebben, heten loofbomen. De eik, de beuk, de berk, de iep, de es, de kastanje en de linde zijn bekende loofbomen. Oerwoud is er niet meer in Nederland. Er leven geen wilde dieren, zoals tijgers en leeuwen, in de bossen. De meeste bossen zijn aangeplant. Daarvan zijn er verschillende soorten in Nederland. In elk soort bos komen weer andere planten en dieren voor. Je kunt er luieren, wandelen, fietsen, trimmen of in bomen klimmen. Je kunt er verstoppertje spelen of kastanjes zoeken. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 4

5 Wat moeten de kinderen kunnen en weten? - De kinderen hebben lessen gehad over bomen. - De kinderen kunnen tekenen met grijs potlood. - De kinderen kunnen werken met klei en verven met dunne kwasten. - De kinderen kunnen een boom tekenen. - De kinderen kunnen een boom maken van klei. Waar gaat het over? Opdracht 1: Op een morgen wandelt Jeroen Bosch door het bos. Terwijl hij rustig voortstapt over de paden, blijft hij opeens stokstijf staan. Nee toch dat kan niet! Dat heb ik nog nooit gezien! roept hij uit. Hij loopt een paar stappen naar voren. Ziet hij het echt goed? Ja, het is echt waar. Hij ziet een grote, holle boom, met een uil erin, met vogels op de takken en met een vos tussen de wortels. De boom staat in een veld met zeven ogen. In het bos achter de boom zie je aan weerskanten twee reuzenoren. Wat vreemd, zoiets heeft hij nog nooit gezien. Hier moet hij een tekening van maken! Opdracht 2: Een bord met spaghetti Een bord met spaghetti En daar bovenop Daar lag een gehaktbal, Maar oh, wat een strop! Want toen ik moest niezen Voor ik 'm verslond, Vloog hij door de luchtdruk Van m'n bord op de grond. Hij rolde steeds verder, De grond die liep schuin, En glipte de deur door Pardoes in de tuin. Ik kroop op m'n knieën Door struiken en gras; Maar zag geen gehaktbal Ik wist niet waar ie was. Maar zeven jaar later Zag ik in die tuin Een grote gehaktboom, Met een bal in z n kruin. Eet rustig spaghetti. Maar wil je geen last, Hou als je moet niezen je gehaktbal dan vast! Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 5

6 Wat moeten de kinderen doen? Vooropdracht: De kinderen gaan twee keer een boom tekenen met grijs potlood. - Ze tekenen een boom zonder uitleg. - Ze tekenen een boom met uitleg: Hoe ziet een boom eruit? Opdracht 1: De kinderen tekenen Een bos dat hoort en ziet met Oost-Indische inkt. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 6

7 Opdracht 2: De kinderen boetseren een gehaktballenboom van klei. Wat kunnen de kinderen gebruiken? Materiaal Vooropdracht: Opdracht 1: Opdracht 2: Tekenpapier (12,5x16 cm), zwart papier. Tekenpapier (16x25 cm), A4 kopieerpapier, grijs potlood, Oost- Indische inkt, tekenpennen, tissues of wc-papier. Klei, kleionderleggers, kleistokjes en satéprikkers. Plakkaatverf rood, geel, blauw en goud voor de gehaktballen, vernis, dunne kwasten. Hoe moeten de kinderen het gaan doen? Vooropdracht: Opdracht 1: De kinderen krijgen de opdracht: Teken een boom met een grijs potlood. En er wordt verder niets uitgelegd over een boom. Na ongeveer 10 minuten moeten allen kinderen hun potlood neerleggen en we gaan met elkaar over bomen praten. Wat is een boom? Hoe ziet een boom eruit? (zie informatie over bomen) Nu krijgen ze weer dezelfde opdracht: Teken een boom De kinderen maken eerst enkele schetsen van: Een bos dat hoort en ziet. Daarna zoeken ze het beste schets eruit en maken de originele tekening eerst met grijs potlood. Als de potloodtekening klaar is mogen ze de tekening overtekenen met Oost-Indische inkt. Als de kinderen hun bomen gaan tekenen moeten ze ook structuren tekenen dit in de vorm van streepjes gebogen lijntjes enz. Maar voor ze aan de tekening beginnen is het beter om eerst op een Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 7

8 oefenpapiertje te tekenen met rechte, gebogen dikke en dunne lijnen, streepjes, rondjes enz. Opdracht 2: De kinderen krijgen een blok klei en maken hun Gehaktballenboom. Als ze klaar zijn mogen ze hun werkstuk laten drogen. Is de Gehaktballenboom niet in één keer klaar dan moet het bewaard worden in een dichtgeknoopte plastic zak en opgeborgen worden in de kleidoos opbergen want dan blijft de klei zacht. De tweede les moeten de kinderen hun werkstuk afmaken. De volgende les kunnen ze hun boom verven. De kinderen mogen de gehaktballen goud verven en als ze helemaal klaar zijn mogen ze de Gehaktballenboom vernissen. Waar moeten de kinderen op letten? Opdracht 1: - Doe niet te veel inkt aan de pen. - Doop de pen in de inkt tot halverwege het gaatje van het pennetje. - Laat de pen niet op de bodem van het inktpotje stuiteren. - Druk bij het tekenen niet hard op de pen. - Zet het inktpotje altijd op een schoteltje. - Gebruik een tissue of een stuk wc-papier om vlekken op te zuigen. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 8

9 - Als er per ongeluk een vlek op de tekening valt wordt deze bepruikt in de tekening. - Laat pennen na afloop van de les niet onder de kraan afspoelen. De pennetjes gaan beslist roesten. Laat de kinderen gewoon een oud lapje (of toiletpapier) gebruiken. Opdracht 2: Vinden de kinderen kleistokje te dik dan kunnen ze satéprikkers gebruiken om structuur te maken in de klei. Als de kinderen takken en/of gehaktballen aan hun boom maken mogen ze die er niet tegenaan plakken, maar ze moeten uit het blok klei getrokken worden, anders breken ze er af als het werkstuk droogt. De verf moet goed droog zijn om te kunnen vernissen. Tijdsplanning Ongeveer 4 weken. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 9

10 DOCENTENHANDLEIDING BIJ OPDRACHT: HET BOS DAT HOORT EN ZIET Lesdoel De fantasie wordt ontwikkeld. De kinderen leren kijken. De kinderen leren werken in zwart/wit met Oost-Indische inkt. De kinderen ontdekken beeldende aspecten zoals kleur, Lesverloop Introduceren van het onderwerp en het uitleggen van de vooropdracht. vorm en structuur. Didactische aanwijzingen U print de PowerPoint presentatie (1 t/m 7) uit en geeft de kinderen de afbeeldingen van de bomen of u bekijkt de PowerPoint presentatie samen met de kinderen. Vooropdracht en inleiding: U geeft als inleiding een opdracht zonder uitleg: Teken een boom met een grijs potlood. Na ongeveer 10 minuten moeten alle kinderen hun potlood neerleggen en gaan we met elkaar over bomen praten. Bijvoorbeeld: Wat is een boom? Hoe ziet een boom eruit? Wat is een stam? Wat zijn takken? Wat zijn blaadjes? Wat zijn wortels? Waarom zijn er bomen? (zie informatie over bomen) Na dit gesprek krijgen de kinderen weer de opdracht: Teken een boom. U zult duidelijk het verschil zien tussen de eerste en de tweede tekening. Plak de tekeningen naast elkaar op zwart papier en bespreek het met de kinderen. Introduceren van het onderwerp en het uitleggen van de 1 e opdracht. U print de PowerPoint presentatie (8 t/m 11) uit en geeft de kinderen de afbeeldingen van de bomen of u bekijkt de PowerPoint presentatie met de kinderen. Voor de eerste opdracht evalueert u de vorige opdracht nog even en praat met de kinderen over een bos. Bijvoorbeeld: Wat is een bos? Wat zijn de kleuren van de seizoenen? (zie informatie over bomen) Kort verhaal: Op een morgen wandelt Jeroen Bosch door het bos. Terwijl hij rustig voortstapt over de paden, blijft hij opeens stokstijf staan. Nee toch dat kan niet! Dat heb ik nog nooit gezien! roept hij uit. Hij loopt een paar stappen naar voren. Ziet hij het echt goed? Ja, het is echt waar. Hij ziet een grote, holle boom, met een uil erin, met vogels op de takken en met een vos tussen de wortels. De boom staat in een veld met zeven ogen. In het bos achter de boom zie je aan weerskanten twee Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 10

11 reuzenoren. Wat vreemd, zoiets heeft hij nog nooit gezien. Hier moet hij een tekening van maken! De kinderen gaan aan de slag met opdracht 1 Van te voren zijn de materialen op de tafelgroepen klaargezet. Na de introductie gaan kinderen werken aan hun opdracht. Per les wordt er aan 1 opdracht gewerkt. Dan liggen alle materialen op de tafels in het handvaardigheidlokaal en de kinderen hebben de materialen die ze nodig hebben. De kinderen maken eerst enkele schetsen van Een bos dat hoort en ziet. Daarna zoeken ze het beste schets uit en maken de originele tekening eerst met grijs potlood. Als de potloodtekening klaar is mogen ze de tekening overtekenen met Oost-Indische inkt. Als de kinderen hun bomen gaan tekenen, moeten ze ook structuren tekenen in de vorm van streepjes, gebogen lijntjes enz. Maar voordat ze aan de tekening beginnen is het beter om eerst op een oefenpapiertje te tekenen met rechte, gebogen dikke en dunne lijnen, streepjes, rondjes enz. - Doe niet te veel inkt aan de pen. - Doop de pen in de inkt tot halverwege het gaatje van het pennetje. - Laat de pen niet op de bodem van het inktpotje stuiteren. - Druk bij het tekenen niet hard op de pen. - Zet het inktpotje altijd op een schoteltje. - Gebruik een tissue of een stuk wc papier om vlekken op te zuigen. - Als er per ongeluk een vlek op de tekening valt, wordt deze bepruikt in de tekening. - Laat pennen na afloop van de les niet onder de kraan afspoelen. De pennetjes gaan beslist roesten! Laat de kinderen gewoon een oud lapje (of toiletpapier) gebruiken. Introduceren van het onderwerp en het uitleggen van de 2 e opdracht. U print de PowerPoint presentatie (8 t/m 13) uit en geeft de kinderen de afbeeldingen van de bomen of u bekijkt de PowerPoint presentatie met de kinderen. Voor de tweede opdracht evalueert u de vorige opdrachten nog even en praat er kort met de kinderen over. Lees het gedicht voor en bespreek de opdracht. Een bord met spaghetti Een bord met spaghetti En daar bovenop Daar lag een gehaktbal, Maar oh, wat een strop! Want toen ik moest niezen Voor ik 'm verslond, Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 11

12 Vloog hij door de luchtdruk Van m'n bord op de grond. Hij rolde steeds verder, De grond die liep schuin, En glipte de deur door Pardoes in de tuin. Ik kroop op m'n knieën Door struiken en gras; Maar zag geen gehaktbal Ik wist niet waar ie was. Maar zeven jaar later Zag ik in die tuin Een grote gehaktboom, Met een bal in z n kruin. Eet rustig spaghetti. Maar wil je geen last, Hou als je moet niezen je gehaktbal dan vast! De kinderen gaan aan de slag met opdracht 2 De kinderen krijgen een blok klei en maken hun Gehaktballenboom. Als ze klaar zijn mogen ze hun werkstuk laten drogen. Is de Gehaktballenboom niet in één keer klaar, dan moet deze bewaard worden in een dichtgeknoopte plastic zak en opgeborgen worden in de kleidoos. Zo blijft de klei zacht. Tijdens de tweede les moeten de kinderen hun werkstuk afmaken en kunnen ze hun boom verven. De kinderen mogen de gehaktballen goudkleurig verven. Als ze helemaal klaar zijn, mogen ze de Gehaktballenboom vernissen. Vinden de kinderen kleistokje te dik dan kunnen ze satéprikkers gebruiken om structuur aan te brengen in de klei. Als de kinderen takken en/of gehaktballen aan hun boom maken, mogen ze die er niet tegenaan plakken, maar ze moeten uit het blok klei getrokken worden, om te voorkomen dat ze afbreken bij het drogen van het werkstuk. De verf moet goed droog zijn om te kunnen vernissen. Als variatie kunt u ook De droomboom nemen. De droomboom In onze achtertuin daar staat een hele hoge boom. Die is niet als de andere zo heel gewoon. Want aan het hoogste takje, daar groeit een klein gebakje. Als ik dat zie dan denk ik dat ik droom. Refrein: Heel voorzichtig in mijn droom klim ik langzaam in die boom. Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 12

13 Ben ik boven wat een pret krak boem, naast mijn bed. In onze achtertuin daar staat een hele hoge boom. Die is niet als de andere zo heel gewoon. Want in het hoogste topje Daar groeit wel eens een dropje. Als ik dat zie dan denk ik dat ik droom. Refrein In onze achtertuin daar staat een hele hoge boom. Die is niet als de andere zo heel gewoon. Want naast het hoogste blaadje Groeit een chocolaatje. Als ik dat zie dan denk ik dat ik droom. Refrein Uit: Eigen-wijs, blz 200. Auteusr: F. Haverkort, R. van der Lei & L. Noordam Materiaal Vooropdracht Opdracht 1 Opdracht 2 Informatiehoek Evaluatie Tekenpapier (12,5x16 cm), zwart papier Tekenpapier (16x25 cm), A4 kopieerpapier, grijs potlood, Oost- Indische inkt, tekenpennen, tissues of wc papier. Klei, kleionderleggers, kleistokjes en satéprikkers. Plakkaatverf rood, geel, blauw en goud voor de gehaktballen, vernis, dunne kwasten. In de informatiehoek is het volgende aanwezig: - boeken over bomen - beeldmateriaal met bomen, takken, bladeren, bos enz. - takken, bladeren, stukken schors Evalueer met de kinderen ook tijdens het werken. Bekijk het eindresultaat met de hele groep, kijk wat er goed gegaan is en of er nog verbeterpunten zijn. Bespreek ook de vormgeving en het materiaalgebruik. Docentenhandleiding-achtergrondinformatie Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 13

14 Internetsites: = WK2y3ua- Dbail88lR7h2hobnCoo=&h=267&w=400&sz=72&hl=nl&start=36&um=1&t 7CDC2D1A3579CCCB/left/AC CAD0FC46A04/category/allWorks/right/technicalaspects/index.cfm Boek: Informatie mini - Bomen nr. 45 Cadet rama - Het bos Informatie - Bos Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 14

15 BEELDMATERIAAL Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 15

16 Lessen kunsteducatie onderbouw FPO Rijnmond : Bomen 16