Inleiding Marianne Jonker, beleidsmedewerker SoaAids Nederland

Transcriptie

1 Inleiding Marianne Jonker, beleidsmedewerker SoaAids Nederland Prostitutie is in Nederland niet verboden en nooit verboden geweest, maar tot 2000 wel het runnen van prostitutiebedrijven, het zogenaamde bordeelverbod. Desondanks werd dit gedoogd, waardoor er een seksindustrie ontstond waar geen toezicht op was en die feitelijk geen economisch- onderdeel uitmaakte van de samenleving. Niemand bekommerde zich over het wel en wee van de mensen die in deze branche werkzaam waren en niemand had zicht op werkomstandigheden en arbeidsverhoudingen. Hoewel niemand wist wat er zich achter de ramen en deuren van de bordelen afspeelde, had iedereen wel een mening over prostitutie, gebaseerd op fantasieën, aannames en vooroordelen: hoeren waren zielig en dom en moesten al hun geld afstaan aan een pooier. Iedereen was er heilig van overtuigd dat prostitutie een schimmig achterbuurtgebeuren was en uiteraard had niemand een prostituee in de familie en waren alle vaders, neven en ooms nog nooit naar de hoeren geweest. Dat menig huishouden een gezamenlijk financieel beleid voert, wordt door iedereen normaal gevonden en bij een ongelijkwaardige arbeidsverhouding tussen mannen en vrouwen in een relatie, waarbij de vrouw meer verdient dan haar man, roept niemand dat zij door hem wordt uitgebuit. Bij sekswerkers ligt dat compleet anders. Als zij meer geld inbrengt, wordt zij gedwongen in de prostitutie te werken en is haar vent een pooier en een nietsnut bovendien. In 2000 werd het bordeelverbod opgeheven. Exploitanten mochten hun bedrijf legaal runnen, mits zij zich aan een aantal vergunningseisen hielden, waaronder het garanderen van vrijwillige prostitutie zonder dwang, goede en veilige arbeidsomstandigheden en een veilig seksbeleid. De overheid wilde met deze wetswijziging bereiken dat de branche transparant en controleerbaar werd en gezuiverd van criminogene aspecten als mensenhandel en uitbuiting. In 2000 waren we trots op ons prostitutiebeleid. Wij sekswerkers en activisten- waren er trots op dat de overheid prostitutie erkende en bereid was met de branche om tafel te gaan en te onderhandelen over de sociale positie van sekswerkers en hun rechten. Dat zij bordeelhouders gelegenheid gaf om een transparant bedrijf te runnen, vergund bovendien, waar zicht was op dwang en uitbuiting en aandacht voor sociale hygiëne en seksuele gezondheid van sekswerkers en hun klanten. We waren er trots op dat Nederland een beleid voerde waarmee de prostitutie branche genormaliseerd werd en niet alleen maar als een schimmige bizzniss vol dwang, geweld en uitbuiting werd beschouwd. Waarbij stigmatisering en uitsluiting van sekswerkers niet normaal werd gevonden en er geen discussie

2 meer nodig was over de noodzaak van positieverbetering en het verbeteren van arbeidsomstandigheden van sekswerkers. Nederland liep hiermee ver vooruit op andere landen, ook binnen Europa. We hoopten dat onze beleidsmakers ons liberale prostitutiebeleid met verve zou promoten in Brussel en hun best zouden doen dit model te promoten bij andere lidstaten. Dat is helaas niet gebeurd. Erger nog, de Zweden voeren de boventoon in de discussie over prostitutiebeleid in Europa, met hun abolitionistische aanpak van het strafbaar stellen van klanten, onder het mom dat prostitutie dan vanzelf wel zou verdwijnen. En Nederland hield haar mond. Er kwamen evaluaties en onderzoeken, uitgevoerd door het Ministerie van Justitie en Veiligheid, weliswaar ook gericht op gericht op de stand van zaken betreffende arbeidsomstandigheden en positieverbetering, maar er nooit iets mee gedaan. maar naar het opsporen van misstanden en het aantal slachtoffers mensenhandel. Op zich niets mis mee, (andere aansluiting) we zijn allemaal tegen dwang en uitbuiting en mensenhandel, maar dit is iets anders dan sekswerk. Net zoals huiselijk geweld niet hetzelfde is als het huwelijk, ook al komt het daar veel voor. En de voornaamste conclusie uit die onderzoeken was dat de opheffing bordeelverbod niet het beoogde resultaat had opgeleverd dat er helemaal geen mensenhandel meer plaatsvond. Dat hadden wij, sekswerkers, lobbyisten, gezondheidszorg en maatschappelijke organisaties, wel kunnen voorspellen: mensenhandel is iets anders dan prostitutie en mensenhandel moet worden aangepakt en uitgeroeid, maar dat lukt niet een twee drie. Net zoals het ons nog steeds niet is gelukt huiselijk geweld uit te roeien. Daar is een lange adem voor nodig en met af en toe een agent van de zedenpolitie de straat op sturen kom je er niet. Daarvoor moet je structureel dingen veranderen. Hiermee vond, rond 2005/2006, een verandering plaats bij de kijk van politici en beleidsmakers op prostitutie en de prostitutiebranche. De opheffing van het bordeelverbod, zo was de redenering, had niet opgeleverd wat het had moeten zijn en het beleid was aan revisie toe. Met het wetsvoorstel Wet Regulering Prostitutie en bestrijden van misstanden werd in 2008 een pakket nieuwe maatregelen voorgesteld met de nadruk op het bestrijden van mensenhandel. In het voorstel, noch in de discussie wordt onderscheid gemaakt tussen prostitutie en mensenhandel en over vrijwillige prostitutie en rechten van sekswerkers, bijv. het recht op privacy, werd niet meer gesproken. Iedereen werkzaam in de seksindustrie moest zich verplicht registreren in een prostitutieregister en klanten kregen een vergewisplicht opgelegd. Sekswerkers moesten

3 verplicht deelnemen aan een intake door een gemeenteambtenaar, iemand van de GGD en/of een exploitant van de werkplek. Klanten van sekswerkers, kregen een vergewisplicht en werden geacht te controleren of de sekswerker wel geregistreerd was door een landelijk register te bellen. Dit alles om mensenhandel te bestrijden. Even ter vergelijking, stelt u zich een landelijk register voor van joden om antisemitisme te bestrijden of van homo s om homohaat te bestrijden. Daar zal niemand warm voor lopen. Sterker nog, iedereen zal zien hoe gevaarlijk dit is. Maar helaas niet als het om sekswerkers gaat. Dit was aanleiding voor sekswerkers, belangenbehartigers, juristen, wetenschappers en gezondheidszorg organisaties om de handen ineen te slaan en een lobby te starten tegen een paar van deze draconische voorstellen, met het positieve resultaat dat de verplichte registratie en de zogenoemde vergewisplicht van klanten werden geschrapt en de minister van Justitie en Veiligheid naar huis werd gestuurd met de opdracht het wetsvoorstel aan te passen. Een ander positief resultaat is de bundeling van bovengenoemden, waaronder de VVR en Soa Aids Nederland, in de oprichting van een denktank Swexpertise, Platform Positieverbetering Prostituees, dat inmiddels een belangrijke lobbypartner voor de overheid is. En het feit dat PROUD, de een aantal jaren later opgerichte vakbond voor sekswerkers, sinds kort, maar wellicht niet te laat, ook aan de onderhandelingstafel wordt uitgenodigd en stevig aan de weg timmert om zichzelf op de kaart te zetten en sekswerkers een stem te geven. Het nieuwe wetsvoorstel WRP ligt er inmiddels en de behandeling moet nog plaatsvinden; in eerste instantie geagendeerd voor deze week, maar dit is uitgesteld tot eind oktober. Waar beleidsmakers in 2000 grip op de branche dachten te hebben met een beleid van regulering en controle, is dit - met het feit dat de prostitutiebranche sinds 2000 enorm is veranderd - niet meer zo vanzelfsprekend. In 2000 waren er 1350 bordelen, anno 2015 nog 320, alleen voor vrouwelijke sekswerkers. Internet is inmiddels de belangrijkste plek voor vraag en aanbod, ook voor sekswerkers en hun klanten. Hiermee is het aantal sekswerkers dat als zelfstandige escort of als thuiswerker werkt enorm toegenomen. Het voordeel is namelijk dat je geen onkosten hebt voor een hoge kamerhuur respectievelijk verplichte afdracht van de helft van je verdiensten aan een bordeeleigenaar en dat je zelf over je eigen werk kan beslissen. Als handhaver springt de overheid hierop in en dat zie je terug in het nieuwe wetsvoorstel: er moet regelgeving komen voor thuis/escortwerk.

4 Naast harmonisering van het vergunningenstelsel is een belangrijke doelstelling van de wet het verbeteren van de positie van sekswerkers en het bestrijden van misstanden. PROUD en Swexpertise onderschrijven deze doelstelling. Maar wij hebben echter grote zorgen dat het wetsvoorstel het omgekeerde effect zal hebben. De combinatie van wetsartikelen maakt het in de praktijk voor sekswerkers vrijwel onmogelijk om als zelfstandige zzp-er, onafhankelijk van een exploitant, te werken. Bovendien worden sekswerkers die niet voor een exploitant willen werken en geen vergunning kunnen of willen krijgen gecriminaliseerd. Zij zijn immers strafbaar. Dit staat lijnrecht op de doelstelling van de wet om de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van sekswerkers te bevorderen. Gevolg is dat sekswerkers formeel of de facto gedwongen worden voor en onder controle van een exploitant te werken. Scherper gezegd: terwijl vóór 2000 de wet het verbood om voor een derde te werken, dreigt 15 jaar later de wet het onmogelijk maken voor sekswerkers om niet voor een derde te werken. Met dat verschil dat voor 2000 alleen de exploitant strafbaar was, maar nu ook sekswerkers zelf. Dit kan o.i. niet de bedoeling zijn van een wetsvoorstel dat (mede) beoogt de positie van sekswerkers te verbeteren. Daarnaast is er inmiddels is een initiatiefwetsvoorstel Strafbaarstelling misbruik prostituees die slachtoffer zijn van mensenhandel. Ingediend door Segers (CU), Rebel (PvdA) en Kooiman (GL): zij pleiten voor strafbaarstelling van klanten, Letterlijk: strafbaar is hij die seksuele handelingen verricht met een ander, terwijl hij weet of redelijkerwijs had moeten vermoeden dat die ander gedwongen is. Dat klinkt aantrekkelijk, maar het is onduidelijk wat wordt bedoeld onder redelijkerwijs moet vermoeden. In de toelichting op het wetsvoorstel worden wel enkele zachte signalen genoemd. Een klant moet redelijkerwijs mensenhandel vermoeden wanneer er sprake is van eén signaal in de lijst, waaronder online adverteren, adverteren via mond-op-mond reclame, het waarnemen van een uiting van verdriet of afkeer, het ontvangen van klanten in een woonhuis en het ontvangen van klanten in een bedrijfspand op een industrieterrein. Deze lijst van signalen is zo breed dat de meeste ondernemers en werknemers in Nederland buiten en binnen sekswerk eraan voldoen. De doelstelling van het wetsvoorstel is om uitbuiting van sekswerkers die slachtoffer zijn van mensenhandel tegen te gaan. Wij -PROUD en Swexpertise- onderschrijven deze doelstelling.

5 Jarenlange ervaring doet ons echter twijfelen aan de toegevoegde waarde van het wetsvoorstel in de (gemeenschappelijke) strijd tegen dwang, misstanden en misbruik van sekswerkers die slachtoffer zijn van mensenhandel. Het negatieve effect van deze repressieve methode zal eerder een afname van de bereidheid van klanten om misstanden te melden teweeg brengen, dan een toename. Bij het criminaliseren van klanten, zullen zij het wel laten een melding te maken als zij hiermee het risico lopen zelf in de problemen te komen bij een melding. Bovendien spreekt de aanname dat klanten zich nu niet bewust zijn van mogelijke misstanden, de ervaring van sekswerkers en van onderzoek tegen. Sekswerkers geven bij PROUD aan dat klanten de afgelopen paar jaar bijzonder angstig en bezorgd zijn over mogelijke misstanden, in zulke mate dat veel sekswerkers het ervaren als hinderlijk voor hun werk. Negatief effect van het wetsvoorstel is: het stigma op sekswerk, sekswerkers en hun klanten. Dat terwijl juist stigma veel leed bij sekswerkers veroorzaakt en het belangrijk is om juist de sociale positie van sekswerkers te verbeteren. Amnesty International heeft onlangs een verklaring uitgebracht waarin zij het standpunt inneemt dat prostitutie gedecriminaliseerd moet worden. Dit is een enorme doorbraak die een groot effect kan hebben op de positie van sekswerkers. Nu is het tijd dat de International Labour Organisation zich er mee gaat bemoeien. Tot slot Wij pleiten voor een liberaal prostitutiebeleid, liefst zoals het in Nieuw-Zeeland bestaat: ongereguleerd, volkomen legaal en volledig ingebed in de samenleving. Prostitutie is arbeid en sekswerkers zijn ondernemers en prostitutiebedrijven bedrijven zoals andere. Prostitutie hoort niet bij het werkveld van het Ministerie van Veiligheid en Justitie; daar moeten strafbare feiten als dwang en uitbuiting, kortom mensenhandel, ondergebracht worden. Prostitutie is een belangrijk onderdeel van de economie van een land, daar gaat een Ministerie van Economische Zaken over. Prostitutie is arbeid en moet als arbeid behandeld worden. Als hier beleid op moet worden gemaakt, is dit een taak voor het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.