C2000 DMO-problemen Problemen nu gedocumenteerd

Transcriptie

1 C2000 DMO-problemen Problemen nu gedocumenteerd

2 C2000 DMO-problemen Problemen nu gedocumenteerd Rapport bij project , versie 1.0 VERTROUWELIJK Dit rapport is geschreven in opdracht van de Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding door drs. E.B. Samson, D. Kaas en F.W. van der Valk MSc van M&I/Partners bv. Amersfoort,

3 Versiebeheer Document C2000 DMO-problemen Problemen nu gedocumenteerd Dossier C2000 DMO Auteur(s) M&I/Partners Erik Samson, Dick Kaas en Frank van der Valk Versie 1.0 Datum Historie Versie Datum Wijziging Auteur Status M&I/Partners Concept (ter beoordeling stuurgroep) Verwerken opmerkingen stuurgroep M&I/Partners Verwerken opmerkingen M&I/Partners klankbordgroep 05/01/ Aanvullingen a.d.h.v. testresultaten Motorola/Sepura/EADS Concept rapport (excl. bijlagen M&I/Partners Sepura/EADS) Concept rapport M&I/Partners Concept (ter beoordeling stuurgroep) Verwerken opmerkingen klankbordgroep en stuurgroep M&I/Partners Definitief C2000 DMO-problemen Pagina 2 van 87

4 Inhoudsopgave Versiebeheer 2 Inhoudsopgave 3 1 Inleiding Situatie Probleem Vraagstelling Leeswijzer 6 2 Veel oorzaken voor de DMO-problemen (Werk)processen Instellingsfouten bij portofoons in de praktijk Etherdiscipline is voldoende Onduidelijke noodknop-procedure Gebruik DMO bij gebiedsoverstijgende uitrukken niet eenduidig Weinig opleiding, training en instructie Noodzaak van opleiden, instructie en oefenen Een landelijk opleidingsprogramma ontbreekt Instructeurs en lesmateriaal wisselend van kwaliteit Bediening (ergonomie) portofoons is complex Verschillende typen portofoons en accessoires Problemen met knoppen, toetsen en display Toets-/knopvergrendeling noodzakelijk en bewerkelijk Aansluiting accessoires aan de onderkant niet wenselijk Instellen van gespreksgroep/kanaal te moeilijk Uniforme uitrol en gebruik van DMO- en TMO-portofoons Veel verschillende technische portofooninstellingen Geen standaard parameterinstellingen Men is tevreden over de audio-instellingen Er zijn verschillende soorten antennes in gebruik Nog geen duidelijkheid over problemen in TETRA en DMO Kenmerken van DMO voor de brandweer Repeater en gateway als alternatieve mogelijkheden voor DMO Digitaal karakter DMO Uitgevoerde testen zijn nog onvoldoende Problemen DMO zijn (deels) reproduceerbaar Radiotechniek Inkoop, beheer en organisatie Inkoop veelal centraal (LARA) Verschillend ingericht beheer Organisatorische afstemming is niet geregeld Verschillen in onderhoud en beheer van batterijen Nauwelijks klachten over accessoires Interoperatibiliteit diverse merken is goed geregeld C2000 DMO-problemen Pagina 3 van 87

5 2.8 Gebruikersperspectief is belangrijk 30 Bijlagen 31 Bijlage 1 Definities/Afkortingen 31 Bijlage 2 Toelichting op DMO-begrippen en de werking van DMO Bijlage 3 Onderzoekoverstijgende constateringen Bijlage 4 Verantwoording van het onderzoek 39 Bijlage 5 Lijst met gesprekspartners 41 Bijlage 6 Uitwerking oefensessies Rotterdam-Rijnmond Bijlage 7 Resultaten enquête NVBR op verzoek van M&I/Partners Bijlage 8 Literatuuroverzicht 51 Bijlage 9 Relevante passages referenties 56 Bijlage 10 Praktijktest 10.1 Beschrijving van de uitgevoerde testen Invullijsten Praktijktest Testverslag Motorola (M&I/Partners) Testverslag SEPURA (M&I/Partners) 10.5 Testverslag EADS (M&I/Partners) C2000 DMO-problemen Pagina 4 van 87

6 1 Inleiding 1.1 Situatie Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) schrijft in haar beleid het gebruik van digitale communicatieapparatuur van het C2000-netwerk voor. De Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) heeft het standpunt ingenomen dat C2000 de norm is voor de communicatie van de brandweer. C2000 is gebaseerd op de TETRA-standaard. De brandweer gebruikt voor de man op man communicatie bijna altijd de zogenaamde Direct Mode of Operation (DMO) van de TETRA-standaard, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van het C2000-netwerk en het controlling en monitoring systeem (Trunked Mode Operation). De bevelvoerder maakt meestal met één portofoon gebruik van TMO en met een ander van DMO. Figuur 1: Schematische weergave DMO en TMO Parallel aan dit onderzoek is een expert groep onder leiding van de heer D. Berghuis bezig met een onderzoek naar het functioneren van C2000-netwerk. Beide onderzoeken worden onafhankelijk van elkaar uitgevoerd. 1.2 Probleem Een groot aantal brandweerkorpsen ondervindt problemen met digitale portofoons in DMO tijdens de repressiefase. Deze problemen bedreigen de veiligheid van hulpverleners. Daarom wordt door een aantal brandweerkorpsen als oplossing gekozen voor het gebruik van analoge portofoons. De betrouwbaarheid van communicatie levert een belangrijke bijdrage aan de veiligheid voor de manschappen tijdens de repressieve fase. Beide thema s staan centraal in dit onderzoek. 1.3 Vraagstelling Door BZK, in samenwerking met de NVBR, is gevraagd om te onderzoeken op welke wijze DMO te verbeteren is, zodat de veiligheid van hulpverleners niet wordt bedreigd door slecht functionerende communicatie. In deze rapportage treft u de bevindingen aan uit fase 1 van het onderzoek die leiden tot een aangescherpte probleemdefinitie. C2000 DMO-problemen Pagina 5 van 87

7 1.4 Leeswijzer Deze rapportage is opgezet volgens de zogenaamde piramidestructuur. Dat betekent dat de conclusies voorop staan en dat de werkwijze en de onderbouwing daarna volgen. Vervolgens zijn alle achterliggende bevindingen in bijlagen ondergebracht. Omdat het toelichten in de tekst van de verschillende begrippen verstorend zou werken op de leesbaarheid hebben we er voor gekozen deze verklaringen op te nemen in de begrippenlijst in Bijlage 2. In hoofdstuk 2 treft u allereerst de bevindingen aan uit fase 1 van het onderzoek. Fase 1 van het onderzoek leidt tot een aangescherpte probleemdefinitie. Hoofdstuk 2 is ingedeeld naar de relevante aspecten. Hoewel op basis van de bevindingen sommige deeloplossingen voor de hand liggen, is er voor gewaakt om die in deze fase al te noemen. Daarna komen in de bijlagen achtereenvolgens de volgende onderdelen aan de orde: Een lijst met de gehanteerde afkortingen en definities binnen het onderzoek. Een toelichting op de werking van DMO van de TETRA-standaard en DMO-begrippen. Een overzicht met constateringen uit het veld die buiten de scope van dit onderzoek vallen. Een toelichting op de gevolgde aanpak van het onderzoek om te komen tot een aangescherpte probleemdefinitie. Een overzicht van de geraadpleegde gesprekspartners (en bijgewoonde bijeenkomsten/sessies). Een samenvatting van de bijgewoonde oefensessies in Rotterdam-Rijnmond. De vragenlijst (enquête) zoals deze is uitgezet door de NVBR en een korte samenvatting van de uitkomsten. Een overzicht van de geraadpleegde informatie, zowel uit officiële bronnen als vanuit vrije nieuwsgaring voornamelijk via internet. Van de officiële bronnen is de essentie beschreven die relevant is voor het DMOonderzoek. C2000 DMO-problemen Pagina 6 van 87

8 2 Veel oorzaken voor de DMO-problemen In het hele spectrum van techniek, gebruik, opleidingen, beheer en onderhoud et cetera bij de portofoon in DMO zitten onvolkomenheden die het gebruik in de repressiefase negatief beïnvloeden. Puur technische problemen zijn niet systematisch onderzocht, en veelal ook niet gecommuniceerd met leveranciers/producenten. Berusting, in stand houden van of teruggaan naar analoge transmissie of acties buiten de hiërarchieke weg' om zijn het gevolg geweest. Om deze conclusie te kunnen trekken hebben we alle factoren die een rol spelen bij het gebruik van de portofoon in DMO op een rij gezet. Onze bevindingen (en het belang daarvan) hebben betrekking op: (werk)processen; opleiding, training en instructies; portofoon bediening (ergonomie); portofoon techniek (instellingen); communicatieprotocol TETRA; radiotechniek; organisatie, inkoop en beheer; de gebruiker. Op veel van de hiervoor genoemde terreinen zijn de belangrijkste factoren in kaart gebracht. Er kunnen op basis daarvan in de volgende fase van het onderzoek op vrijwel elk terrein verbeteringen worden voorgesteld. Op basis van onze bevindingen stellen we na deze eerste fase als aangescherpte probleemdefinitie voor: Geef aan hoe oorzaken op alle terreinen die te maken hebben met DMO-problemen kunnen worden weggenomen. In de hierna volgende paragrafen gaan wij in op de afzonderlijke aspecten van onze bevindingen. C2000 DMO-problemen Pagina 7 van 87

9 2.1 (Werk)processen Portofoons worden in het gebruik niet altijd op de goede wijze ingesteld. Er zijn soms problemen met de instellingen (modus, kanaal, accessoires) en de noodknop-procedure. De etherdiscipline lijkt voldoende maar procedures bij gebiedoverstijgende (regio) uitrukken zijn niet eenduidig. Verbeteren van de procesgang draagt bij aan beter gebruik, maar is ondergeschikt aan verbeteren van de opleidingen. In de volgende deelparagrafen wordt op elk van de constateringen ingegaan Instellingsfouten bij portofoons in de praktijk Regelmatig blijken er instellingsfouten voor te komen bij de keuzen voor TMO/DMO, kanaalinstelling en het aansluiten van accessoires. De brandweermedewerker moet voorafgaand aan het optreden bij een incident (in de kazerne of tijdens de rit naar het incident toe) zorgen dat de apparatuur (portofoon en accessoires) goed is ingesteld. In principe is er geen aanleiding om tijdens repressie te schakelen van kanaal of modus (DMO/TMO) 1. Dit kan niet met behulp van de zogenaamde Remote Speaker Microfoon (met PTT-knop) die op het uniform gedragen wordt. Schakelen kan alleen als de brandweerman de portofoon uit de borstzak haalt (de meest gedragen plek) en deze handmatig instelt. Uit de verschillende gesprekken blijkt dat manschappen en bevelvoerders de volgende fouten maken: Inschakelen op verkeerde modus (DMO/TMO). Inschakelen op verkeerd kanaal. Accessoires verkeerd verbinden en onjuist gebruiken. Als reden wordt opgegeven: onbekendheid of te gehaast instellen. Belangrijk hierbij is dat de portofoon in DMO veel meer instellingen kent dan de analoge portofoon. Dit geldt voor alle manschappen, maar in het bijzonder voor OVD en vrijwilligers waar het portofoongebruik geen onderdeel is van hun dagelijkse routine Etherdiscipline is voldoende De gebruikers van de portofoon hebben in het algemeen voldoende aandacht voor een gezonde etherdiscipline. Op het terrein van de etherdiscipline hebben we het volgende geconstateerd: In het algemeen is sprake van een goede etherdiscipline. Men is gewend korte en zakelijke berichten uit te wisselen. Vanuit gewoonte en omdat het in veel gevallen gaat om urgente mededelingen (zoals pas op obstakel ) wordt vaak niet gewacht op het signaal dat het spreekkanaal beschikbaar is. Dit signaal hoort, bij goed ingestelde apparatuur, binnen een fractie van een seconde te komen. Men maakt voor de effectiviteit voldoende gebruik van termen als over. Tijdens enkele oefensessies die wij hebben bijgewoond, is gebleken dat men bekend en vertrouwd is met de regels van etherdiscipline. De brandweermannen wisselen hoofdzakelijk korte, zakelijke berichten uit en een groot aantal maakt gebruik van termen als; over, begrepen, et cetera, wanneer hij/zij klaar is met spreken. 1 Een toelichting op de begrippen modus en kanaal wordt gegeven in de verklarende woordenlijst. C2000 DMO-problemen Pagina 8 van 87

10 In stressvolle situaties (bij een calamiteit) zal de communicatie vooral op basis van ingesleten gewoonten plaatsvinden. Op basis van onze bevindingen tijdens oefensessies kan geen uitspraak worden gedaan over de etherdiscipline in stressvolle situaties. Onze verwachting is echter dat dit dusdanig routineus en ingesleten gedrag is, dat het goed zal verlopen Onduidelijke noodknop-procedure De noodknop wordt per regio verschillend gebruikt. De noodoproep kan op twee manieren door de leveranciers of producenten worden geïmplementeerd: 1. Standaard moet de noodknop op de portofoon een aantal seconden worden ingedrukt. Vervolgens moet de PTT-knop worden ingedrukt om daadwerkelijk een noodoproep te kunnen plaatsen. 2. Enkele portofoons kunnen ook een zogenaamde hot-mike functie inschakelen. Hierbij wordt bij het indrukken van de noodknop direct een noodoproep geplaatst (zonder de PTT-knop te moeten indrukken). Het aantal seconden dat het kanaal automatisch wordt geopend is instelbaar. Het indrukken van de noodknop in DMO leidt tot een absolute prioriteit voor de betrokkene om te spreken binnen het desbetreffende kanaal. Als de persoon die de noodknop-oproep heeft geplaatst, spreekt (of het kanaal automatisch wordt geopend door de hot-mike ) kan de noodoproep niet worden overruled door een ander die de noodknop indrukt. Op basis van onze gesprekken en waarnemingen komen we tot de volgende bevindingen. De algemene instructie voor gebruik van de noodknop is afgestemd op gebruik in TMO. Soms is daar een (overigens onjuiste) aanvulling op gegeven voor gebruik in DMO. Er is onbekendheid bij brandweermedewerkers over de toepassing en beperkingen van de noodknop-procedure in DMO. Dit blijkt uit verschillende signalen uit het veld en enquête, zoals de noodoproep werkt niet in DMO. Als de gebruiker buiten het bereik van de overige portofoons in DMO is, dan wordt de noodoproep niet ontvangen. De verzender kan niet weten dat dit het geval is. De noodoproep kan alleen worden ontvangen door de gebruikers van hetzelfde DMOkanaal. Er is verwarring of de oproep ook naar de centralist gaat (noot: dit kan alleen als is omgeschakeld naar TMO en er voldoende netwerkdekking is). De noodknop-procedure wordt verschillend toegepast. Uit het veldonderzoek en enquête blijkt dat sommige regio s de noodknop niet, alleen in TMO of in zowel TMO als DMO gebruiken. In sommige procedures staat beschreven dat de gebruiker eerst moet overschakelen van DMO naar TMO. Auditieve feedback noodoproep: vanuit de fabrieksinstelling hoort de gebruiker bij het indrukken van de noodknop in DMO een bleep. Volgens het veld is deze bleep niet duidelijk hoorbaar tijdens repressie. De Savox spreeksleutel van Zenitel (PTT-knop) heeft een softwarematige aanpassing, waardoor die de noodprocedure in TMO nabootst (bijvoorbeeld 30 seconden spreken, 20 seconden rust, 30 seconden spreken). Dit maakt de noodknop-procedure beter hanteerbaar. De daadwerkelijke waardes zijn instelbaar. Zowel in DMO als in TMO kan alleen de gebruiker de noodknop resetten 2 (de wijze waarop verschilt overigens per type portofoon, zoals het indrukken van toetsen of verwijderen van de batterij). Vanuit het veld is er geen behoefte om de noodknop op afstand (in DMO en in TMO) te resetten. 2 Onder de term resetten wordt het annuleren van de noodoproep verstaan. C2000 DMO-problemen Pagina 9 van 87

11 2.1.4 Gebruik DMO bij gebiedsoverstijgende uitrukken niet eenduidig De aanpak bij gebiedsoverstijgende uitrukken verschilt per eenheid/regio. Uit verschillende gesprekken blijkt dat regio s (en/of korpsen) verschillende afspraken en voorschriften hanteren voor het toewijzen van frequenties aan DMO-kanalen en het overschakelen van DMO-kanaal bij gebiedsoverstijgende uitrukken. De volgende twee opties worden daarbij gebruikt: a. de bemensing van een TS blijft op het kanaal van de eigen kazerne, of b. er wordt overgeschakeld op het gebruik van een (via de bevelvoerder) aangewezen DMO-kanaal. Mogelijk risico bij a: Als de kanalen bij gebiedsoverstijgende uitrukken niet worden veranderd, bestaat de kans dat meerdere TS (teams) op hetzelfde DMO-kanaal zitten zonder dat ze dat van elkaar weten, want binnen een regio zal hetzelfde kanaal meerdere keren worden gebruikt. Mogelijk risico bij b: De manschappen moeten een ander kanaal instellen op de portofoon. Hierbij kunnen fouten worden gemaakt. De kanaaluitgifte c.q. fleetmap (onder andere geografische verdeling in de regio) wordt geadresseerd in paragraaf C2000 DMO-problemen Pagina 10 van 87

12 2.2 Weinig opleiding, training en instructie Over het algemeen wordt er weinig aandacht besteed aan de opleiding, training en instructie in het gebruik van de portofoon door de brandweermedewerkers. Bij veel korpsen wordt, net als bij het gebruik van analoge portofoons, ervan uitgegaan dat de portofoon goed is ingesteld, goed werkt en een druk op de spreekknop leidt tot het openen van een verbinding met de overige leden van het team. De portofoon kent echter veel meer mogelijkheden zodat deze volgorde van handelingen niet vanzelfsprekend leidt tot een open communicatiekanaal. Ook het terrein van instructie, opleidingsmateriaal, kennisbeoordeling en oefenen is er veel variatie tussen de korpsen. Opleiding en training is een belangrijk onderdeel om effectief te kunnen omgaan met de portofoon in DMO. Volgens de verstrekte informatie kan hier nog veel verbeterd worden. De volgende specifieke constateringen zijn gedaan Noodzaak van opleiden, instructie en oefenen De analoge portofoons kennen een zeer simpele gebruiksinstructie (kies een kanaal en druk de spreeksleutel in) en waren daarom vrijwel zonder instructie te gebruiken. De digitale portofoons kennen zeer veel mogelijkheden en vergen daarom een degelijke kennismaking en oefening in het gebruik. Denk daarbij aan het aantal kanalen (nu zestien kanalen in plaats van vier vroeger), de vele instelmogelijkheden (onder andere groepen enzovoorts) en knoppen. De aandacht in de opleiding voor het gebruik van de portofoon is zeer wisselend per korps. In het algemeen geeft men aan dat in de opleiding aan zowel vrijwilligers als leidinggevenden meer aandacht geschonken moet worden aan het gebruik van portofoons. Vrijwilligers omdat die zo weinig uitrukken dat gebruik van de portofoon geen routine is; leidinggevenden omdat zij naast DMO ook TMO gebruiken. Dit laatste vergt extra kennis en kunde, met name als ze in een groter verband opereren (andere kanalen, andere gespreksgroepen). Voor het gebruik van portofoons in DMO is het ook noodzakelijk te oefenen in het overschakelen van kanaal (keuze uit zestien) bij gebiedsoverstijgende uitrukken Een landelijk opleidingsprogramma ontbreekt Door onze gesprekspartners is aangegeven dat er geen landelijk vastgesteld opleidingsprogramma is en geen toets voor het gebruik van de portofoons in DMO. Het is geen onderdeel van de leidraad Oefenen en geen verplicht examenonderdeel. Geconstateerd wordt dat in de beperkte opleidingstijd (± uur per jaar) voor beroeps en vrijwilligers (± 70 uur per jaar) er weinig tijd is om het geleerde op communicatiegebied in de praktijk te brengen (zie ook het verslag van een communicatieoefening in de regio Rotterdam-Rijnmond in Bijlage 6) Instructeurs en lesmateriaal wisselend van kwaliteit Door ons is geconstateerd dat het gebruikte lesmateriaal voor instructie in gebruik van DMO wisselend is van kwaliteit. Aan de kennis van DMO/TMO van de (lokale) instructeur zijn geen eisen gesteld. C2000 DMO-problemen Pagina 11 van 87

13 Landelijk is eenmalig (bij de uitrol van C2000) een opleiding voor de zogenaamde kerninstructeurs ( train de trainers ) georganiseerd. Deze was hoofdzakelijk gericht op het gebruik van TMO. Aan de kerninstructeurs werden geen bijzondere eisen gesteld en ook is niet duidelijk of elke nu bestaande opleider voldoende opleiding heeft gehad. Geconstateerd is verder dat er ook geen (opfris)programma voor nieuwe en bestaande gebruikers is. Landelijk is er lesmateriaal ontwikkeld bij de uitrol van C2000. De Inhoud van het algemene lesmateriaal is toegespitst op het gebruik in TMO, terwijl juist bij de brandweer het gebruik in DMO dominant is. Regio s en/of korpsen hebben dit lesmateriaal soms voor lokaal gebruik aangepast. In een enkel geval wordt gesuggereerd dat men voor het gebruik van de noodknop moet overschakelen naar TMO. In de praktijk een situatie die moeilijk is te realiseren en waarvan men niet weet of er bereik is. Voor bevelvoerders en anderen die contact hebben met de meldkamer is TMO kennis wel degelijk noodzakelijk. Er zijn ook regio s die goed oefenmateriaal voor communicatie beschikbaar hebben. Een aantal instructeurs (en enkele gesprekspartners) betwijfelt of de brandweermedewerkers bij levensbedreigende situaties gebruik zullen maken van de noodknop. Om die reden vragen sommige instructeurs zich af of het gebruik van de noodknop-procedure aan te leren is en geoefend moet worden. C2000 DMO-problemen Pagina 12 van 87

14 2.3 Bediening (ergonomie) portofoons is complex De bediening van de portofoons worden door de gesprekspartners en brandweermedewerkers in het veld als te complex ervaren. Daar waar vroeger bij de analoge portofoons één knop was (namelijk spreeksleutel ) zijn er nu 26. Dit betekent ook veel grotere kans op foutief gebruik. Daarnaast zijn er vele verschillende instellingen mogelijk. Gebruikers zijn verder van mening dat er op basis van de aanbesteding van LARA 1 en LARA 2 geen brandweervriendelijke en hufter-proof portofoons in de catalogus zijn gekomen. Belangrijk voor het gebruik door de brandweer is een zeer eenvoudig toestel waarmee geen fouten kunnen worden gemaakt en met een aansluiting voor accessoires op de juiste plek. Dit wordt in de volgende paragrafen toegelicht Verschillende typen portofoons en accessoires Bij de brandweer zijn verschillende typen portofoons (analoog/digitaal) en bijbehorende accessoires in omloop. Onder accessoires verstaan wij: Remote Speaker Microfoon. Headsets (waaronder helmcommunicatie). In Bijlage 7 is een overzicht gegeven van de portofoons die in de regio s in gebruik zijn. Dominant aanwezig bij de brandweer is de Motorola MTP-700. Daarnaast komen ook EADS 880i en Sepura STP8000 voor. De brandweer heeft bewust niet gekozen voor één standaard portofoon en een vastgestelde set accessoires. Dit resulteert in een gevarieerd beeld op landelijk, regionaal en zelfs lokaal niveau. Uit de gesprekken blijkt dat enkele veiligheidsregio s en korpsen geen combinatie portofoon en accessoire via LARA aanschaffen. Op eigen initiatief wordt gezocht naar een geschikt en financieel interessant alternatief. De kans is daardoor groter dat de portofoon en accessoire niet bij elkaar passen. Fabrikanten kennen geen goedkeuringsprocedures of certificering voor accessoires. Met betrekking tot de remote speaker microfoons met PTT-knoppen wordt geconstateerd dat er verschillende typen in omloop zijn, met elk ook andere knoppen. Sommige remote speakers microfoons hebben bijvoorbeeld alleen de knoppen noise cancelling en spreeksleutel, terwijl andere (zoals RSM) een spreeksleutel, noodknop en volumeregeling kennen. Uit het veldonderzoek blijkt dat er verschillend wordt gedacht over de wijze waarop men audio output wil ontvangen. Grofweg zijn er drie mogelijkheden waargenomen: gepersonaliseerd oortje, helmheadset en Remote Speaker Microfoon. Over het algemeen kiest een korps of veiligheidsregio voor de headset of de oortjes. Als men voor de headset kiest, maakt men vaak de afweging wel/geen gebruik van de helmcommunicatie. Bevelvoerders en sommige manschappen ervaren het rondzingen als onprettig. C2000 DMO-problemen Pagina 13 van 87

15 2.3.2 Problemen met knoppen, toetsen en display De bestaande portofoons hebben veel, slecht te bedienen, kleine knoppen en toetsen en de mededelingen op het display zijn in gebruik niet of slecht te lezen. De gebruikte portofoons hebben zowel de vormgeving als verdeling van knoppen die lijkt op een telefoon. De brandweer kan zich dit vanuit het oogpunt van de politie voorstellen, maar voor de brandweer zelf is het onwenselijk want: De brandweer gebruikt voor DMO in principe alleen de volgende knoppen: spreeksleutel, volume, noodknop en gesprekskanaal (zestien in DMO). De brandweermedewerkers bedienen de portofoon met stevige handschoenen. De knoppen zijn simpelweg te klein en zijn te dicht op elkaar geplaatst (waardoor eenvoudig meerdere toetsen tegelijk kunnen worden ingedrukt). Letters op het scherm zijn te klein (zeker voor oudere gebruikers) en het display heeft weinig toegevoegde waarde, de portofoon wordt immers in de borstzak geplaatst. Figuur 2: Voorbeeld Motorola MTP Toets-/knopvergrendeling noodzakelijk en bewerkelijk Onze gesprekspartners geven aan dat de toetsen en knoppen op de portofoons eenvoudig per ongeluk zijn in te drukken en dat deze daarom eenvoudig ver-/ontgrendeld moeten kunnen worden. De volgende punten zijn met name genoemd: De noodknop is in sommige gevallen eenvoudig per ongeluk - te activeren. In de standaard portofoons (bekend bij Motorola MTP-700 en EADS 880i) is de noodknop niet altijd diep genoeg verzonken in het apparaat waardoor de kans groot is dat de noodknop per ongeluk wordt geactiveerd. Dit is door een groot aantal regio s/korpsen opgelost door een ringetje of iets dergelijks te plaatsen op de portofoon. De draaiknop (bij EADS gepositioneerd aan de achterkant en Sepura/Motorola aan de bovenkant) is gemakkelijk te verdraaien bij het in/uit halen van de portofoon. Het toetsenbord is niet interessant voor de brandweermedewerker. Deze toetsen kunnen per ongeluk worden ingedrukt. Bijna alle portofoons die in gebruik zijn bieden de mogelijkheid (standaard 3 en/of na een softwarematige aanpassing) om de toetsen te blokkeren. 3 De EADS-portofoons kennen twee soorten blokkering, namelijk korte/lange blokkering. C2000 DMO-problemen Pagina 14 van 87

16 Een belangrijke zorg geuit door de gesprekspartners betrokken bij een oefensessie in Rotterdam is dat tijdens repressie de blokkering vergrendelen en ontgrendelen lastig of zelfs ondoenlijk is. Dit komt doordat de knoppen te klein zijn, de portofoon met twee handen moet worden bediend en het feit dat de toetsen enkele seconden moeten worden ingedrukt Aansluiting accessoires aan de onderkant niet wenselijk Het is niet praktisch in ergonomische en (indirect) radiotechnische zin dat de accessoireaansluiting (connector) aan de onderkant in plaats van de zijkant van de portofoon zit. In ergonomische zin, omdat de kabels van de portofoon naar het accessoire via de opening van de borstzak naar de accessoires moeten. Hierdoor ontstaat een kabelprop (bobbel) aan de onderkant van de borstzak en vermindert de pasvorm. De accessoires van de portofoons (onder andere MTP-700 en EADS 880I) moeten nu aan de onderkant worden aangesloten. Dit probleem is bij de nieuwere portofoons (beschikbaar via LARA 2) verholpen. De aansluiting zit dan aan de zijkant. Deze wens is echter niet geformuleerd en opgenomen als eis in LARA 2. De fabrikanten hebben in LARA 2 portofoons toegevoegd die in toenemende mate inspelen op de behoefte (eisen/wensen) van de brandweermedewerkers. Ze kennen in het algemeen ook op andere onderdelen belangrijke verbeteringen, zoals minder knoppen, grotere knoppen en robuuster Instellen van gespreksgroep/kanaal te moeilijk Het bedieningsgemak van sommige portofoons wordt niet als intuïtief en gebruiksvriendelijk ervaren. Een groot aantal gebruikers en gesprekspartners geeft aan dat sommige brandweermannen moeite hebben met het instellen van het juiste DMO-kanaal en het schakelen tussen DMO/TMO. Het is mogelijk dat de navigatie- en menustructuur van EADS-portofoons eenvoudiger is aan te leren, vanwege de herkenbaarheid en overeenkomst met Nokia-telefoons. EADS heeft het bedrijfsonderdeel dat deze apparatuur maakt van Nokia overgenomen Uniforme uitrol en gebruik van DMO- en TMO-portofoons In het gehele land worden portofoons voor DMO en TMO op eenzelfde wijze uitgerold en gebruikt. Voor de discipline brandweer is er landelijk eenzelfde methodiek 4. Portofoons worden per tankautospuit uitgerold. Op een volledig bemande tankautospuit zitten zes personen: één bevelvoerder, vier manschappen en een chauffeur. Voor iedereen is een portofoon aanwezig. Daarnaast is er voor de bevelvoerder een extra portofoon voor de communicatie richting de meldkamer of OVD (voor andere voertuigen is er een vergelijkbaar gebruik). Een tankautospuit beschikt aldus over één mobilofoon en zeven portofoons. Er is geen verschil in de wijze waarop manschappen hun portofoons gebruiken bij een normale uitruk en onder crisisomstandigheden. Bij de korte blokkering zijn de knoppen volumewijziging, spreeksleutel en noodknop nog mogelijk. De overige knoppen (kanaal draaiknop en toetsenbord) zijn geblokkeerd. Bij de lange blokkering is alleen de spreeksleutel te bedienen. De blokkering heeft geen effect op de werking van de PTT-knop. 4 Bron: Evaluatie kennis C2000-eindgebruikers door Politie Academie (2008) C2000 DMO-problemen Pagina 15 van 87

17 De manschappen dragen de portofoon op de borst in het daarvoor bestemde borstzakje (er zijn geen klachten over de diepte van de borstzak of iets dergelijks) en gebruiken bijna altijd een remote speaker set. In enkele gevallen wordt de portofoon in de hand genomen. De bevelvoerder heeft twee portofoons (één op DMO-stand voor contact met de manschappen en één op TMO-stand voor contact met de meldkamer). Deze worden gebruikt afhankelijk van de noodzaak van communicatie. C2000 DMO-problemen Pagina 16 van 87

18 2.4 Veel verschillende technische portofooninstellingen De TETRA-portofoons hebben vele programmeerbare instellingen. Enerzijds kan men daarmee optimale instellingen configureren maar de kans op problemen is daarbij ook groot. De portofoon binnen de brandweer bestaat niet. In eerdere paragrafen is al aan de orde gekomen dat er verschillende merken en typen portofoons in gebruik zijn binnen de brandweer. Echter, naast het merk en type portofoon, zijn er ook grote verschillen in de wijze waarop de portofoon is geconfigureerd. Met de programmering van de portofoons, al dan niet in combinatie met accessoires, kan veel mis gaan. Aan dit aspect moet nadrukkelijk aandacht worden besteed. Deze paragraaf bevat de technisch (software en hardware) gerelateerde aspecten ten aanzien van de portofoon. In een aparte paragraaf wordt ingegaan op de TETRA- en radioaspecten Geen standaard parameterinstellingen Er is geen uniforme aanpak of template om de vele parameters van de portofoons in te stellen. De portofoons bevatten een groot en onoverzichtelijk aantal instellingen (parameters), die door meerdere partijen kunnen worden ingesteld. Zo blijkt uit de gesprekken met leveranciers dat de Motorola portofoons circa instelbare parameters kennen en meldt Abiom (leverancier van Sepura) parameters. De programmering van de portofoons gebeurt veelal op basis van templates 5. Er zijn twee typen templates: een standaard-template geleverd door de leverancier en een gebruikerspecifieke template. Zowel de leverancier, vtspn, een regionale beheerder, als de gebruiker kan de instellingen aanpassen. De vtspn (beheerorganisatie van C2000) geeft adviezen en richtlijnen (onder andere met betrekking tot de fleetmap) over hoe de template moet worden ingeregeld. Zij levert ook een basis template. In toenemende mate kunnen templates geautomatiseerd worden geïnstalleerd. Uit het veldonderzoek werd duidelijk dat: Ervaring en expertise bij het wijzigen van de instellingen varieert per regio (korps). Wij hebben geen gegevens over opleiding en ervaring van de betrokkenen. Het functioneren van accessoires (met name oortjes en headsets) blijkt sterk afhankelijk van de configuratie van de portofoon. Het instellen van parameters wordt door regio s (regiobeheerders) verschillend beoordeeld, bijvoorbeeld: - De free-to-speech toon is niet overal ingesteld. Deze toon ( piepje ) krijgt de gebruiker te horen als het kanaal vrij is om te spreken, dat wil zeggen dat de andere portofoons op luisteren staan. Sommigen ervaren het piepje als handig (het ondersteunt etherdiscipline), terwijl anderen het als hinderlijk ervaren. Deze hebben dit piepje uitgeschakeld. - Het aantal seconden, dat de noodoproep-knop ingedrukt moet worden, verschilt per regio. Sommigen hebben twee seconden ingesteld, terwijl andere eenheden deze hebben teruggebracht naar één seconde. 5 Templates is een aantal standaard parametersets. C2000 DMO-problemen Pagina 17 van 87

19 Het onderdeel instellingen van de fleetmap is opgenomen in het hoofdstuk Beheer (2.7.2) Men is tevreden over de audio-instellingen De ervaringen met de audio (volume) instellingen van de portofoons en accessoires zijn goed. Alle gesprekspartners waren tevreden over de kwaliteit van het geluid en de volumesterkte. Men geeft aan een verbetering ten opzichte van de oude analoge situatie te ervaren. Kanttekeningen hierbij zijn: Bij het gebruik van ademluchttoestellen in combinatie met rumoerige situaties is de kwaliteit van de gesprekken minder. Het is mogelijk om een microfoon te plaatsen in het ademluchttoestel, maar dit wordt door alle geïnterviewden als onpraktisch ervaren (dit betekent weer een handeling erbij en vergroot de kans op foutief aansluiten). De geluidssterkte wordt niet automatisch aangepast als portofoons elkaar naderen. Dit kan rondzingen tot gevolg hebben. Zoals eerder aangegeven is er wel verschil tussen oortjes/helm headset (paragraaf 2.3.1) Er zijn verschillende soorten antennes in gebruik Binnen de brandweer worden antennes van verschillende lengte en fabrikaat gebruikt. Onze bevindingen zijn: Er zijn verschillende type antennes op de markt (zie resultaat in Bijlage 7 van het, op initiatief van M&I/Partners, uitgevoerde onderzoek door de NVBR). Een keuze voor de korte antenne is vaak vanuit ergonomische (en degelijkheids) overweging; een lange vanuit het oogpunt van (groter) zendbereik. Er is geen voorschrift of aanbeveling voor een korte/lange antenne vanuit de leverancier en vtspn. De CTK-keuring wordt uitgevoerd door de vtspn met randapparatuur conform de specificaties van LARA. Deze specificatie beschrijft het type antenne niet eenduidig. Keuring en registratie van een randapparaat is inclusief antenne zoals aangeleverd door de leverancier. Het veld kan echter los van deze keuring kiezen. Motorola heeft aangegeven dat de ¼wave whip antenne op de MTP850 beter is dan de helical antenne op de MTP Verschillen in onderhoud en beheer van batterijen Er zijn verschillende ervaringen met betrekking tot het onderhoud, de aanschaf en het beheer van de batterijen die in gebruik zijn. We hebben geconstateerd dat: Sommige korpsen vervanging van batterijen te lang uitstellen (geconstateerd is dat batterijen vijf jaar in gebruik zijn). Daardoor kunnen deze snel leeglopen. Er verschillende type batterijen in omloop zijn. Sommige korpsen wijken af van de door de fabrikant geleverde batterijen in verband met klachten over de intelligente batterijen van de Motorola MTP-700 en/of de kosten daarvan. Deze korpsen hebben zogenaamde B-merk batterijen gekocht die een relatief kortere levensduur kennen, maar waarvoor ook andere karakteristieken kunnen gelden die invloed hebben op de goede werking van de portofoon. De klachten over de intelligentie in de batterij zijn volgens Motorola opgelost in nieuwe releases en portofoontypes. Vanuit het veld wordt geconstateerd dat deze problematiek nog niet (fundamenteel) is opgelost. Door enkele korpsen wordt de intelligentie omzeild door bijvoorbeeld een sticker te plakken op een contact van de batterij. C2000 DMO-problemen Pagina 18 van 87

20 Korpsen portofoons niet in de oplader doen, maar de bestaande accu s verwisselen (in verband met 24-uursdiensten). De batterijenklepjes van deze portofoons zijn slecht en hebben slijtageplekken. Dat sommige brandweermedewerkers bij oefensessies extra batterijen meenemen. Zij hebben onvoldoende vertrouwen in de levensduur van de batterijen. Niet alle tankautospuitwagens zijn uitgerust met een autolader of opbergplaats voor de portofoons. In sommige gevallen worden de portofoons bewaard op de kazerne (in portofoonhouders). Daar worden de batterijen verwisseld en worden ze eenmaal per dag aan de druppellader opgeladen. In het verleden zich klachten hebben voorgedaan met de firmware van de batterijladers van Motorola. Deze zijn inmiddels opgelost Nauwelijks klachten over accessoires Er zijn niet of nauwelijks klachten over de in het veld gebruikte accessoires. De keuze van accessoires verschilt per korps, regio en persoonlijke voorkeur. Deze varieert sterk voor de volgende onderdelen: geïntegreerde helm-headset, gepersonaliseerde oortjes, remote speaker microfoon (PTT). Genoteerde aandachtspunten zijn: Door enkele regio s en leveranciers is aangegeven dat er duidelijk verschillen kunnen zitten in prestaties van headsets van verschillende fabrikanten. Veiligheidsregio Zuid- Oost-Brabant heeft hier binnen de regio uitgebreid onderzoek naar gedaan en heeft wisselende ervaringen met fabrikanten van headsets; Drake en MSA. Ook in België worden deze verschillen herkend. In België kunnen de headsets zowel centraal, als ook rechtstreeks bij de leveranciers (fabrikanten) worden ingekocht met in sommige gevallen als resultaat slecht functionerende combinaties van portofoon en headset. Accessoires zijn vaak nog niet (direct) beschikbaar voor nieuwe portofoontypes. De bedrading is een belangrijk aandachtspunt tijdens repressief optreden. Afgaande op de ervaringen van de brandweermannen uit de praktijk en flashover trainingen kan worden gesteld dat de bedrading van de remote speaker microfoon naar de helmset niet hittebestendig genoeg is. Het is belangrijk dat de brandweermedewerker de draden goed bedekt achter de brandwerende lap bevestigd ter hoogte van de keel - op het brandweerpak Interoperatibiliteit diverse merken is goed geregeld Uit gesprekken met leveranciers en materiedeskundigen blijkt dat interoperabiliteit tussen portofoons in DMO van verschillende fabrikanten goed is geregeld. Dit eerder in het rapport Proef in de Proef genoemde probleem bestaat tegenwoordig niet meer. C2000 DMO-problemen Pagina 19 van 87