In 2011 verschijnt in alle publicaties van de ECB een motief van het bankbiljet van EUR 100.

Transcriptie

1 E U R O P E S E C E N T R A L E B A N K E U R O S Y S T E E M m a a n d b e r i c h t m a a r t In 211 verschijnt in alle publicaties van de een motief van het bankbiljet van EUR 1.

2 Europese Centrale Bank, 211 Adres Kaiserstrasse Frankfurt/Main Duitsland Postadres Postfach Frankfurt/Main Duitsland Telefoon Internet Fax Dit is tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van de Directie van de. De vertalingen worden gemaakt en gepubliceerd door de nationale centrale banken. Alle rechten voorbehouden. Het maken van kopieën voor educatieve en nietcommerciële doeleinden is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. De statistieken in deze uitgave zijn afgesloten op 2 maart 211. ISSN Online versie

3 I n h o U d TEN GELeide 5 STATISTIEKEN VOOR HET EUROGebied SI ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied 9 Monetaire en financiële ontwikkelingen 25 Prijzen en kosten 61 Productie, vraag en de arbeidsmarkt 73 Begrotingsontwikkelingen 97 BIJLAGEN Overzicht van de monetaire-beleidsmaatregelen van het Eurosysteem Het TARGET (Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express Transfer) systeem Publicaties van de Europese Centrale Bank Lijst van termen I V VII IX Kaders: 1 Het belang van het eurogebied als exportbestemming 22 2 Permanente en tijdelijke factoren in de groei van monetaire aggregaten 26 3 Liquiditeitsverhoudingen en monetaire-beleidstransacties tussen 1 november 21 en 8 februari De recente loskoppeling tussen de groei van door MFI s verstrekte woninghypotheken en de consumptieve kredietgroei 56 5 Het meten van de invloed van de indirecte belastingen op de HICPinflatie in het eurogebied 62 6 Recente herzieningen van de vooruitzichten inzake groei van de bedrijvigheid 74 7 Recent verloop van de betalingsbalans van het eurogebied 8 8 Mobiliteit op de arbeidsmarkt en transities tussen de arbeidsmarktsituaties in het eurogebied 88 9 Door medewerkers van de samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied 92 1 Dynamiek van de overheidsschuld en ontwikkelingen in primaire begrotingssaldi in EU-lidstaten 12 ARTIKEL De hervorming van de economische governance in het eurogebied essentiële elementen 15 3

4 a f k o r t i n g e n L a n d e n BE België HU Hongarije BG Bulgarije MT Malta CZ Tsjechische Republiek NL Nederland DK Denemarken AT Oostenrijk DE Duitsland PL Polen EE Estland PT Portugal IE Ierland RO Roemenië GR Griekenland SI Slovenië ES Spanje SK Slowakije FR Frankrijk FI Finland IT Italië SE Zweden CY Cyprus UK Verenigd Koninkrijk LV Letland JP Japan LT Litouwen US Verenigde Staten LU Luxemburg A n d e r e a f k o r t i n g e n bbp bruto binnenlands product BIS Bank voor International Settlements BPM5 IMF Balance of Payments Manual (5e editie) CD s depositocertificaten c.i.f. c.i.f. aan de grens van het importerende land CPI consumptieprijsindex Europese Centrale Bank EMI Europees Monetair Instituut EMU Economische en Monetaire Unie ESCB Europees Stelsel van Centrale Banken ESR 95 Europees System van Rekeningen 1995 EU Europese Unie EUR euro f.o.b. f.o.b. aan de grens van het exporterende land HICP geharmoniseerde consumptieprijsindex ILO Internationale Arbeidsorganisatie IMF Internationaal Monetair Fonds MFI s monetaire financiële instellingen NACE Rev. 1 Statistische indeling van de economische bedrijvigheid in de Europese Gemeenschap OESO Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling PPI Producentenprijsindex SITC Rev. 4 Standard International Trade Classification (revision 4) Conform het binnen de Gemeenschap bestaande gebruik worden de landen van de EU in dit Bericht gerangschikt in alfabetische volgorde van de namen in de nationale talen. 4

5 T e n g e l e i d e In zijn op 3 maart 211 gehouden vergadering heeft de Raad van Bestuur op basis van zijn reguliere economische en monetaire analyses besloten de basisrentetarieven van de onveranderd te laten. De gegevens die sinds de vergadering van de Raad van Bestuur van 3 februari 211 ter beschikking zijn gekomen, wijzen op een stijging van de inflatie, voornamelijk als gevolg van hogere grondstoffenprijzen. De economische analyse geeft aan dat de risico s voor de vooruitzichten voor de prijsontwikkeling opwaarts gericht zijn, terwijl het onderliggende tempo van de monetaire expansie gematigd blijft. Recente economische cijfers bevestigen dat de onderliggende dynamiek van de economische bedrijvigheid in het eurogebied positief blijft; de onzekerheid blijft echter verhoogd. De huidige zeer accommoderende monetairbeleidskoers geeft aanzienlijke steun aan de economische bedrijvigheid. Het is van essentieel belang dat de recente stijging van de inflatie niet leidt tot breed verspreide inflatoire druk op de middellange termijn. Sterke waakzaamheid is geboden met het oog op het beperken van de opwaartse risico s voor de prijsstabiliteit. Over het geheel genomen, blijft de Raad van Bestuur klaar staan om krachtig en tijdig op te treden om ervoor te zorgen dat de opwaartse risico s voor de prijsstabiliteit op de middellange termijn zich niet concretiseren. De blijvend stevige verankering van de inflatieverwachtingen is van essentieel belang. De Raad van Bestuur heeft ook besloten de basisherfinancieringstransacties en de herfinancieringstransacties met een bijzondere termijn met een looptijd van één aanhoudingsperiode te blijven uitvoeren als vasterentetenders met volledige toewijzing, zolang als dat nodig is en ten minste tot het einde van de zesde aanhoudingsperiode van 211 op 12 juli 211. Bovendien heeft de Raad van Bestuur besloten de driemaands langerlopende herfinancieringstransacties, toe te wijzen op 27 april, 25 mei en 29 juni 211, uit te voeren als vaste-rentetenderprocedures met volledige toewijzing. De rentetarieven bij deze driemaands transacties zullen worden vastgesteld op de gemiddelde rente bij de basisherfinancieringstransacties gedurende de looptijd van de betreffende langerlopende herfinancieringstransactie. Zoals de Raad eerder heeft aangegeven, zullen de liquiditeitsverschaffing en de toewijzingsmethoden zo nodig worden aangepast, waarbij rekening zal worden gehouden met het feit dat alle buitengewone maatregelen die tijdens de periode van acute onrust op de financiële markten zijn genomen, gezien de opzet ervan tijdelijk van aard zijn. De Raad van Bestuur zal daarom alle ontwikkelingen gedurende de komende periode zeer nauwlettend blijven volgen. Om te beginnen met de economische analyse: na de kwartaal-op-kwartaal stijging van het reële bbp van het eurogebied van,3% in zowel het derde als vierde kwartaal van 21, blijven recente statistische publicaties en op enquêtes gebaseerde gegevens de positieve onderliggende dynamiek van de economische bedrijvigheid in het eurogebied aan het begin van 211 bevestigen. Vooruitblikkend, zou de uitvoer uit het eurogebied moeten blijven worden ondersteund door het aanhoudende herstel van de wereldeconomie. Tegelijkertijd, rekening houdend met het relatief hoge niveau van het ondernemersvertrouwen in het eurogebied, zou de binnenlandse vraag in de particuliere sector in toenemende mate moeten bijdragen aan de groei, profiterend van de zeer accommoderende monetairbeleidskoers en de maatregelen die zijn genomen om de werking van het financiële stelsel te verbeteren. Het herstel van de bedrijvigheid zal naar verwachting echter enigszins worden geremd door het proces van balansaanpassing dat in diverse sectoren plaatsvindt. Deze beoordeling wordt ook weerspiegeld in de door medewerkers van de in maart 211 samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied, die een reële bbpgroei op jaarbasis voorzien van tussen 1,3% en 2,1% in 21 en van tussen,8% en 2,8% in 212. Vergeleken met de door medewerkers 5 5

6 van het Eurosysteem samengestelde macroeconomische projecties van december 21, zijn de onderzijden van deze marges opwaarts verschoven, hetgeen duidt op betere vooruitzichten voor zowel de mondiale economie en dus voor de uitvoer van het eurogebied als voor de binnenlandse vraag. De door medewerkers van de in maart 211 samengestelde projecties stemmen grotendeels overeen met de prognoses van internationale organisaties. Naar het oordeel van de Raad van Bestuur zijn de risico s voor deze economische vooruitzichten globaal in evenwicht, in een context van verhoogde onzekerheid. Enerzijds zou de wereldhandel sneller kunnen blijven groeien dan verwacht, waarmee de uitvoer van het eurogebied wordt ondersteund. Voorts zou het sterke ondernemersvertrouwen meer steun kunnen geven aan de binnenlandse economische bedrijvigheid in het eurogebied dan thans wordt voorzien. Anderzijds houden de neerwaartse risico s verband met de aanhoudende spanningen in enkele segmenten van de financiële markten en de mogelijke doorwerking daarvan op de reële economie van het eurogebied. De neerwaartse risico s houden tevens verband met verdere stijgingen van de grondstoffenprijzen, vooral met het oog op de hernieuwde geopolitieke spanningen, en met protectionistische druk en de mogelijkheid van een onordelijke correctie van mondiale onevenwichtigheden. Wat de prijsontwikkelingen betreft, bedroeg volgens de voorlopige (flash) raming van Eurostat de HICP-inflatie op jaarbasis in het eurogebied in februari 211 2,4%, tegen 2,3% in januari. De stijging van de inflatie begin 211 is grotendeels het gevolg van hogere grondstoffenprijzen. De druk die voortkomt uit de scherpe stijging van de prijzen van energie en voedingsmiddelen is tevens waarneembaar in de beginstadia van het productieproces. Het is van cruciaal belang dat de stijging van de HICP-inflatie niet leidt tot tweederonde-effecten en daarmee tot breed verspreide inflatoire druk op de middellange termijn. De inflatieverwachtingen voor de middellange tot langere termijn dienen stevig verankerd te blijven in overeenstemming met de doelstelling van de Raad van Bestuur de inflatie op middellange termijn onder maar dicht bij 2% te handhaven. De door medewerkers van de samengestelde macro-economische projecties van maart 211 voorzien in het eurogebied een HICP-inflatie op jaarbasis binnen een marge van 2,% tot 2,6% in 211 en van 1,% tot 2,4% in 212. In vergelijking met de door medewerkers van het Eurosysteem in december 21 samengestelde macro-economische projecties zijn de marges voor de HICP-inflatie opwaarts verschoven. Dit is voornamelijk het gevolg van de aanzienlijke stijging van de prijzen voor energie en voedingsmiddelen. Benadrukt dient te worden dat de projecties zijn gebaseerd op futures-prijzen van grondstoffen vanaf medio februari 211, en dat de meest recente olieprijsstijgingen dus niet in aanmerking zijn genomen. Bovendien dient te worden benadrukt dat in de projecties is uitgegaan van een aanhoudend gematigde binnenlandse vaststelling van prijzen en lonen. De risico s voor deze middellange-termijnvooruitzichten voor de prijsontwikkeling zijn van opwaartse aard. Deze houden vooral verband met hoger dan verwachte stijgingen van de prijzen van zowel energie als niet-energiegrondstoffen. Voorts kunnen stijgingen van indirecte belastingen en door de overheid gereguleerde prijzen sterker zijn dan thans wordt aangenomen als gevolg van de noodzaak van begrotingsconsolidatie in de komende jaren. Ten slotte houden de risico s tevens verband met sterker dan verwachte binnenlandse prijsdruk in de context van het voortdurende herstel van de economische bedrijvigheid. Het loonen prijsvormingsgedrag zou niet moeten leiden tot breed verspreide tweede-ronde-effecten voortvloeiend uit de hogere grondstoffenprijzen. Wat de monetaire analyse betreft, daalde de twaalfmaands groei van M3 in januari 211 tot 1,5%, van 1,7% in december 21, terwijl de 6

7 Ten geleide groei op jaarbasis van leningen aan de particuliere sector in januari toenam tot 2,4%, van 1,9% in december. Kijken we verder dan de bewegingen in de afzonderlijke maanden en de effecten van bijzondere factoren, dan bevestigen de tendensen in de groei van de ruim gedefinieerde geldhoeveelheid en die van de kredietverlening de beoordeling dat het onderliggende tempo van de monetaire expansie nog steeds matig is en dat de inflatoire druk op de middellange tot langere termijn beperkt zou moeten blijven. Tegelijkertijd heeft het lage niveau van de geldgroei en de groei van de kredietverlening tot dusver geleid tot slechts een gedeeltelijke vermindering van de grote hoeveelheden monetaire liquiditeit die zich voorafgaand aan de periode van financiële onrust in de economie had geaccumuleerd. Deze liquiditeit kan de prijsdruk die thans ontstaat in de grondstoffenmarkten markten als gevolg van de sterke economische groei en de ruime liquiditeit op mondiaal niveau, helpen absorberen. Wat betreft de componenten van M3 nam het jaarlijkse groeitempo van M1 verder af tot 3,2% in januari 211, hetgeen de huidige lage rentevergoeding op girale deposito s weerspiegelt. Tegelijkertijd is de rendementscurve aan het begin van het jaar wat steiler geworden, hetgeen impliceert dat de aantrekkelijkheid van in M3 begrepen kortlopende instrumenten blijft dalen in vergelijking met langerlopende instrumenten buiten M3 met hogere rentevergoeding. Bij de tegenposten van M3 was de groei op jaarbasis van bancaire leningen aan de particuliere sector in januari het gevolg van een krachtiger kredietverlening aan zowel huishoudens als niet-financiële vennootschappen. De groei van de kredietverlening aan niet-financiële vennootschappen werd positief, uitkomend op,4% in januari, vanaf -,2% in december, terwijl de groei van de kredietverlening aan huishoudens verder aantrok tot 3,1%, van 2,9% in december. Over het geheel genomen, is de kredietverlening aan de niet-financiële particuliere sector gedurende de afgelopen paar kwartalen geleidelijk sterker geworden, naarmate het economisch herstel aan dynamiek won. De meest recente gegevens bevestigen tevens dat de banken zijn doorgegaan met het uitbreiden van hun kredietverlening aan de economie van het eurogebied, terwijl zij tegelijkertijd de totale omvang van hun balansen goeddeels onveranderd hebben gehouden. Het is van belang dat de banken, in een klimaat waarin de vraag toeneemt, de kredietverlening aan de particuliere sector blijven vergroten. Om aan deze uitdaging het hoofd te bieden, is het voor banken waar nodig van essentieel belang hun winsten te behouden, de markt aan te spreken om hun kapitaalbasis verder te versterken of de steunmaatregelen van overheden voor herkapitalisatie ten volle te benutten. Met name banken die thans beperkte toegang hebben tot marktfinanciering, dienen dringend hun kapitaal te verhogen en hun efficiëntie te verbeteren. Samenvattend, de Raad van Bestuur heeft besloten de basisrentetarieven van de onveranderd te laten. De gegevens die sinds de vergadering van de Raad van Bestuur van 3 februari 211 ter beschikking zijn gekomen, wijzen op een stijging van de inflatie, voornamelijk als gevolg van hogere grondstoffenprijzen. De economische analyse geeft aan dat de risico s voor de vooruitzichten voor de prijsontwikkeling opwaarts gericht zijn, terwijl de toetsing aan de monetaire analyse erop wijst dat het onderliggende tempo van de monetaire expansie gematigd blijft. Recente economische cijfers bevestigen dat de onderliggende dynamiek van de economische bedrijvigheid in het eurogebied positief blijft; de onzekerheid blijft echter verhoogd. De huidige zeer accommoderende monetairbeleidskoers geeft aanzienlijke steun aan de economische bedrijvigheid. Het is van essentieel belang dat de recente stijging van de inflatie niet leidt tot breed verspreide inflatoire druk op de middellange termijn. Sterke waakzaamheid is geboden met het oog op het beperken van de opwaartse risico s voor de prijsstabiliteit. Over het geheel genomen, blijft de Raad van Bestuur klaar staan om 7

8 krachtig en tijdig op te treden om ervoor te zorgen dat de opwaartse risico s voor de prijsstabiliteit op de middellange termijn zich niet concretiseren. De blijvend stevige verankering van de inflatieverwachtingen is van essentieel belang. Wat het begrotingsbeleid betreft, dienen alle overheden in 211 hun begrotingsconsolidatieplannen volledig uit te voeren. Indien nodig, dienen aanvullende corrigerende maatregelen snel te worden doorgevoerd om vooruitgang te boeken bij het bereiken van houdbare overheidsfinanciën. Na 211 dienen landen in hun meerjarige aanpassingsprogramma s ambitieuze en concrete beleidsmaatregelen te specificeren, ter schraging van de geloofwaardigheid van hun begrotingsconsolidatiedoelstellingen voor het waarborgen van een snelle correctie van buitensporige tekorten en de terugkeer naar een begrotingspositie van nabij evenwicht of in overschot. Versterking van het vertrouwen in de houdbaarheid van de overheidsfinanciën is van essentieel belang, aangezien dit de renterisicopremies zal verminderen en de voorwaarden voor solide en duurzame groei zal verbeteren. bijdragen aan de verbetering van het economisch en begrotingstoezicht in het eurogebied. Zij vormen echter niet de grote sprong voorwaarts op toezichtgebied die nodig is om de goede werking van de Economische en Monetaire Unie te waarborgen. Zoals uiteengezet in het advies van de van 17 februari 211 inzake deze voorstellen, is er behoefte aan strengere eisen, meer automatisme in de procedures en een duidelijker focus op de meest kwetsbare landen die aan concurrentievermogen hebben ingeboet, om ervoor te zorgen dat het nieuwe kader op de lange termijn inderdaad doeltreffend zal zijn. Deze uitgave van het bevat een artikel waarin de kernelementen van de hervorming van het economisch bestuur in het eurogebied worden gepresenteerd. Tegelijkertijd is het van cruciaal belang dat substantiële en verregaande structurele hervormingen ten uitvoer worden gelegd in het eurogebied om het groeipotentieel, het concurrentievermogen en de flexibiliteit te versterken. In het geval van de productmarkten, dienen vooral het beleid gericht op versterking van concurrentie en innovatie verder te worden voortgezet. Op de arbeidsmarkt moet prioriteit worden gegeven aan vergroting van de loonflexibiliteit en versterking van de prikkels tot werken, en aan het wegnemen van arbeidsmarktrigiditeiten. De huidige overheidsschuldcrisis in het eurogebied heeft de noodzaak versterkt van een ambitieuze hervorming van het economischbestuurskader van het eurogebied. De Raad van Bestuur van de is van mening dat de wetgevende voorstellen die naar voren zijn gebracht door de Europese Commissie zullen 8

9 E C O N O M I S C H E E N M O N E T A I R E O N T W I K K E L I N G E N ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied 1 d e E X T E R N E O M G E V I N G V A N H E T E U R O G E B I E D De wereldeconomie herstelt zich sinds eind 21 steeds meer op eigen kracht, hoewel er verschillen blijven bestaan tussen de groeipatronen in de diverse landen en regio s. Tegelijkertijd neemt ook de inflatiedruk wereldwijd toe, met name als gevolg van de hogere prijzen van olie en andere grondstoffen. Hoewel de inflatie in de ontwikkelde landen tot nu toe gematigd is, was er in de laatste helft van 21 en begin 211 sprake van een geleidelijke stijging. In dynamische, energie-intensieve opkomende economieën is de inflatie fors gestegen, waarbij sommige landen het risico lopen van oververhitting O N T W I K K E L I N G E N I N D E W E R E L D E C O N O M I E De mondiale groei trok in het vierde kwartaal van 21 weer aan, nadat het tempo van het herstel in het derde kwartaal tijdelijk was vertraagd. Niettemin zijn er verschillen tussen de diverse landen en regio s ten aanzien van de conjuncturele fase waarin zij zich bevinden en ook de jongste bbp-cijfers geven aan dat de economie zich niet in alle landen even snel herstelt. In de Verenigde Staten heeft het herstel in het laatste kwartaal van 21 doorgezet, dankzij een toename van de particuliere vraag en handel. In Japan en het Verenigd Koninkrijk gaf de reële bedrijvigheid eind 21 een krimp te zien. In Japan had dit hoofdzakelijk te maken met het aflopen van de stimuleringsmaatregelen en in het Verenigd Koninkrijk met de slechte weersomstandigheden. Algemeen kan worden gesteld dat de economische groei in de ontwikkelde landen getemperd blijft door de noodzaak van verdere balansaanpassingen door huishoudens en de zwakke arbeidsmarkt. De snelgroeiende opkomende economieën laten een tegenovergesteld beeld zien. Daar draaien veel bedrijven nagenoeg op volle capaciteit en beginnen diverse landen tekenen van oververhitting te vertonen. Ondanks de geleidelijke afbouw van budgettaire en monetaire steunmaatregelen bleef het groeitempo in de opkomende landen in Azië in het vierde kwartaal van 21 krachtig, dankzij een sterke binnenlandse vraag en de investeringen in vaste activa. In Latijns-Amerika was in de tweede helft van 21 sprake van een duurzamer groeitempo nu het effect van de stimuleringsmaatregelen en de voorraadcyclus wegebt. De jongste gegevens wijzen erop dat het economische herstel steeds breder wordt gedragen, waarbij het groeitempo zowel in de verwerkende industrie als in de dienstensector verder is versneld. De jongste op enquêtes gebaseerde gegevens laten tevens zien dat de economische bedrijvigheid zich in de eerste twee maanden van 211 wereldwijd versterkt heeft doorgezet. De Purchasing Managers Index (PMI) voor de totale mondiale productie steeg in februari tot 59,5 (ten opzichte van 58,7 in januari) en bevindt zich inmiddels op de hoogste stand sinds april 21. Dit herstel valt samen met een stijging van de PMI-component voor nieuwe orders, waaruit opgemaakt kan worden dat de vooruitzichten voor de economische bedrijvigheid gunstig zijn. In lijn met de mondiale bedrijvigheid is ook de wereldhandel in het laatste kwartaal van 21 weer gegroeid. Volgens de jongste beschikbare gegevens groeide het wereldhandelsvolume in december 21 met 1,8% ten opzichte van de maand ervoor, na een vergelijkbare stijging in november. Deze stijging is grotendeels het gevolg van de sterkere vraag naar importgoederen uit de opkomende economieën, met name China en India. Op enquêtes gebaseerde indicatoren geven aan dat de groei van de wereldhandel in 211 verder is aangetrokken, gezien het feit dat de mondiale PMI-index voor nieuwe uitvoerorders in februari wederom is gestegen. In Kader 1 wordt kort ingegaan op het belang van het eurogebied als exportbestemming. 9

10 G r a f i e k 1 M o n d i a l e P u r c h a s i n g M a n a g e r s I n d e x v e r w e r k e n d e i n d u s t r i e ( P M I ) (maandgegevens; spreidingsindex) G r a f i e k 2 I n t e r n a t i o n a l e p r i j s o n t w i k k e l i n g e n (maandgegevens; mutaties in procenten per jaar) afzetprijzen betaalde prijzen OESO-consumptieprijzen (alle componenten) OESO-consumptieprijzen (alle componenten m.u.v. voedingsmiddelen en energie) Bron: Markit. Bron: OESO. De gestegen prijzen van olie en andere grondstoffen leidden in de loop van 21 tot een hogere inflatiedruk in zowel de ontwikkelde als de opkomende markteconomieën. Vanwege de uiteenlopende groeipatronen en de verschillen tussen de consumptiemandjes varieert ook het inflatietempo tussen de diverse landen en regio s. In de ontwikkelde economieën is de inflatie in de laatste helft van 21 en begin 211 weliswaar geleidelijk gestegen, maar blijft die stijging tot nu toe gematigd. Er is namelijk nog steeds sprake van een ruime hoeveelheid onbenutte capaciteit. Niettemin is de druk binnen de productieketens de laatste maanden toegenomen, met name in de eerste fases van de productie, grotendeels als gevolg van de hogere grondstoffenprijzen, zoals blijkt uit de mondiale PMI-index voor inputprijzen in de verwerkende industrie, die in februari 211 zijn hoogste stand in tweeënhalf jaar bereikte (zie Grafiek 1). In het OESO-gebied steeg de consumptieprijsinflatie in de twaalf maanden tot en met december 21 met 2,1%, ten opzichte van 1,8% in november. Exclusief voedingsmiddelen en energie stegen de consumptieprijzen in december met 1,2% en bleven zij daarmee ongewijzigd ten opzichte van november (zie Grafiek 2). In de dynamische opkomende economieën is de inflatie door de krachtige groei en de hogere grondstoffenprijzen echter toegenomen. V e r e n i g d e S t a t e n In de Verenigde Staten zette het economische herstel zich in het vierde kwartaal van 21 voort, na een eerdere vertraging halverwege het jaar. Volgens de tweede raming van het Bureau of Economic Analysis bedroeg de reële bbp-groei in het vierde kwartaal,7% op kwartaalbasis (2,8% op jaarbasis), een stijging ten opzichte van,6% in het derde kwartaal en,4% in het tweede kwartaal (Zie Grafiek 3). De groei in het vierde kwartaal van 21 komt voor rekening van hogere consumptieve bestedingen en een positieve bijdrage van de handel, aangezien de uitvoer verder toenam en de invoer daalde. Ook de investeringen in apparatuur en software stegen, maar minder snel dan in eerdere kwartalen. Daarentegen werd de groei getemperd door een fors negatieve bijdrage van de voorraadopbouw. De grotere rol van de binnenlandse vraag als groeimotor ten opzichte van tijdelijke factoren zoals de stimulans die uitgaat van voorraadversterking kan betekenen dat het economische herstel zich momenteel meer autonoom ontwikkelt. 1

11 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied Wat de nabije toekomst betreft, blijven de groeivooruitzichten gunstig, aangezien het vertrouwen bij bedrijven en consumenten toeneemt, het financieringsklimaat steeds gunstiger wordt en het monetaire en budgettaire beleid expansief blijft. Hoogfrequente gegevens over de eerste twee maanden van 211 wijzen op een aanhoudend herstel van de economische bedrijvigheid. Niettemin zal dit herstel naar verwachting weer getemperd worden door de hoge werkloosheid, de noodzaak van verdere balansaanpassingen door huishoudens en een aanhoudend zwakke huizenmarkt. Verwacht wordt dat de ontwikkelingen op de huizenmarkt en de prijzen nog enige tijd onder druk blijven staan, getuige de verder toenemende wanbetalingen op hypotheken en het aanhoudende overschot aan woningen. Het nieuwe pakket aan budgettaire maatregelen dat in december 21 is aangekondigd en dat onder meer voorziet in een voortzetting van werkloosheidsregelingen en eerdere belastingverlagingen is een stimulans voor de groeivooruitzichten op de korte termijn, maar voedt tegelijkertijd de bezorgdheid in de markt over de toekomstige staat van de overheidsfinanciën. De prijsdruk bleef globaal gematigd, ondanks een recente lichte stijging. De twaalfmaands CPIinflatie steeg van 1,5% in december tot 1,6% in januari. De stijging van de consumptieprijzen was wederom grotendeels het gevolg van de hogere energie- en voedselprijzen. Ook de twaalfmaands inflatie exclusief voedingsmiddelen en energie gaf in januari een stijging te zien, en wel tot 1,%, wat erop duidt dat ook de kerninflatie in beweging is. De ontwikkeling van de woningkosten blijft de totale inflatie drukken, gezien het feit dat de twaalfmaands CPI-inflatie exclusief de kosten van huisvesting in januari uitkwam op 2,1%. Wat de toekomst betreft, wordt verwacht dat de ondanks het herstel toch nog zwakke economie een matigend effect blijft hebben op de onderliggende prijsdruk. Op 26 januari 211 maakte het Federal Open Market Committee (FOMC) bekend dat het economische herstel aanhoudt, maar dat het groeitempo onvoldoende is om een forse verbetering op de arbeidsmarkt te bewerkstelligen. Gezien de hoge werkloosheid en de lage onderliggende inflatiemaatstaven verwacht het FOMC nog steeds dat de economische situatie zich zodanig zal ontwikkelen dat een uitzonderlijk lage federal funds rate voor langere tijd gerechtvaardigd is. Het FOMC handhaaft voorts zijn plan om aan het einde van het tweede kwartaal van 211 voor USD 6 miljard aan langerlopend schatkistpapier aan te kopen om zo het economisch herstel te bevorderen. J A P A N In Japan is de economische bedrijvigheid in het vierde kwartaal van 21 gekrompen, na een krachtige groei in de eerste drie maanden van 21. Volgens een voorlopige raming van het Cabinet Office daalde het reële bbp in het vierde kwartaal van 21 op kwartaalbasis met,3%. Dit werd grotendeels veroorzaakt door een scherpe daling van de particuliere consumptie als gevolg van de beëindiging van de overheidssubsidies op de aankoop van energiezuinige auto s, en door lagere sigarettenverkopen als gevolg van de in oktober ingegane verhoging van de accijnzen op tabak. Ook de uitvoer is in het vierde kwartaal gedaald. De daling van het bbp in het vierde kwartaal was minder omvangrijk dan verwacht, dankzij de stabiliteit van de kapitaalsen woninginvesteringen en een positieve bijdrage van de voorraden. Het reële bbp lag in 21 in totaal 3,9% hoger dan een jaar eerder, deels vanwege de budgettaire stimuleringsmaatregelen en de toegenomen buitenlandse vraag. Wat de toekomst betreft, wijzen hoogfrequente indicatoren met ingang van 211 op een verbetering van het economische klimaat en een geleidelijke versterking van de economie. Deze ontwikkelingen worden getrokken door een versnelling van de bedrijvigheid in de verwerkende industrie en een aantrekkende buitenlandse vraag, met name uit de opkomende economieën in Azië. 11

12 G r a f i e k 3 B e l a n g r i j k s t e o n t w i k k e l i n g e n i n d e g r o t e g e ï n d u s t r i a l i s e e r d e e c o n o m i e ë n eurogebied Japan Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Productiegroei 1) Inflatie 2) (mutaties in procenten per kwartaal; kwartaalgegevens) (consumptieprijzen; mutaties in procenten per jaar; maandgegevens) 3, 3, 6 6 2, 2, 5 5 1, 1, 4 4,, 3 3-1, -1, 2 2-2, -2, 1 1-3, -3, -4, -4, , -5, , -6, Bronnen: Nationale gegevens, BIS, Eurostat en berekeningen van de. 1) Voor het eurogebied en het Verenigd Koninkrijk zijn gegevens van Eurostat gebruikt, voor de Verenigde Staten en Japan nationale gegevens. De bbp-cijfers zijn voor seizoen gecorrigeerd. 2) HICP voor het eurogebied en het Verenigd Koninkrijk; CPI voor de Verenigde Staten en Japan. De twaalfmaands CPI-inflatie bleef in januari ongewijzigd ten opzichte van december. De twaalfmaands CPI-inflatie exclusief verse voedingsmiddelen daalde met,2%, ten opzichte van een daling van,4% in december. Exclusief verse voedingsmiddelen en energie daalde de CPIinflatie met,6%, ten opzichte van een daling van,7% in december. Al met al wordt de inflatie deels aangezwengeld door de ontwikkeling van de grondstoffenprijzen de laatste maanden. De Bank of Japan heeft op 15 februari 211 besloten om de doelstelling voor de uncollateralised overnight call rate (de rentevoet waartegen banken zonder onderpand van elkaar kunnen lenen) te handhaven op een niveau tussen,% en,1%. V E R E N I G D K O N I N K R I J K In het Verenigd Koninkrijk stagneerde het economische herstel in het vierde kwartaal van 21. Volgens voorlopige ramingen daalde het reële bbp in het vierde kwartaal van 21 met,6%, na een stijging van,7% in het derde kwartaal en 1,1% in het tweede kwartaal (zie Grafiek 3). De productiedaling in het vierde kwartaal wordt deels toegeschreven aan het slechte weer in december en deed zich in alle belangrijke uitgavencategorieën voor. De daling van de huizenprijzen die de afgelopen maanden is ingezet, zette door als gevolg van een zwakke vraag op de woningmarkt. Vooruitblikkend wordt verwacht dat voorraadaanpassingen, monetaire stimuleringsmaatregelen, de buitenlandse vraag en de eerdere waardedaling van het Britse pond een positief effect op de economische bedrijvigheid zullen hebben. Naar verwachting blijft de groei van de binnenlandse vraag echter beperkt als gevolg van krappe kredietvoorwaarden, balansaanpassingen door huishoudens en forse bezuinigingen door de overheid. De twaalfmaands CPI-inflatie was de laatste maanden hoog en steeg in januari 211 tot 4,%, ten opzichte van 3,7% in december, met name als gevolg van de naijleffecten van de waardedaling van het Britse pond, de hogere grondstoffenprijzen en de BTW-verhoging in januari 211. Vooruitblikkend wordt verwacht dat deze factoren opwaartse druk blijven uitoefenen op de twaalfmaands CPI-inflatie. In de afgelopen kwartalen heeft het Monetary Policy Committee 12

13 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied van de Bank of England de officiële rente (Bank Rate) voor de reserves van commerciële banken gehandhaafd op,5%. Het Committee handhaafde tevens de voorraad aangekochte overheidsobligaties, gefinancierd met de uitgifte van centrale-bankreserves, op GBP 2 miljard. O v e r i g e E U - l a n d e n De verbetering van de economische situatie zette de afgelopen kwartalen per saldo ook door in de andere EU-landen buiten het eurogebied, hoewel de inflatieontwikkelingen een gemengd beeld te zien gaven. In het vierde kwartaal van 21 steeg het reële bbp in Zweden op kwartaalbasis met 1,2% en daalde het in Denemarken op kwartaalbasis met,4%. Vooral in Zweden lijkt er sprake te zijn van een krachtig herstel, gevoed door de buitenlandse vraag, de binnenlandse consumptie en als oorzaak van de laatste factor een sterke groei van de werkgelegenheid. In Denemarken stagneerde het herstel in het vierde kwartaal, waarbij de reële bbp-groei getemperd werd door het uitvoersaldo, terwijl de particuliere consumptie verder toenam met,8%. De twaalfmaands inflatie bleef de laatste maanden globaal stabiel en kwam in januari 211 in Zweden uit op 1,4% en in Denemarken op 2,6%. Het herstel van de economische bedrijvigheid in de grootste EU-landen in Midden- en Oost- Europa heeft de afgelopen kwartalen doorgezet, hoewel het groeitempo per land verschilt. Het herstel wordt vooral gedragen door de buitenlandse vraag. De binnenlandse vraag wordt getemperd door een zwakke arbeidsmarkt, hogere grondstoffenprijzen, de noodzaak om de schuldenlast af te bouwen in ieder geval in de bankensector en de korte-termijneffecten van de budgettaire consolidatie. In Tsjechië is het reële bbp bezig met een gestaag herstel, met een stijging op kwartaalbasis van,5% in het vierde kwartaal. In Hongarije kwam de reële bbp-groei in het vierde kwartaal uit op,2%, hoewel het herstel enigszins kwetsbaar blijft als gevolg van de onzekerheid omtrent het economische beleid van de regering. In Roemenië steeg het reële bbp in het vierde kwartaal (met,1% op kwartaalbasis). Niettemin blijft er sprake van een relatief zwak macro-economisch klimaat, aangezien de binnenlandse vraag op de korte termijn getemperd wordt door voortgaande budgettaire aanpassingen. In Polen nam de reële bbp-groei in het vierde kwartaal op kwartaalbasis verder toe met,8%. In tegenstelling tot de meeste andere landen in de regio werd de productiegroei in Polen grotendeels gedragen door de binnenlandse vraag, waarbij de particuliere consumptie aantrok als gevolg van een sterkere arbeidsmarkt en budgettaire maatregelen. Wat de toekomst betreft, wijzen korte-termijnindicatoren in de meeste landen op een aanhoudend herstel, met een grotere rol voor de binnenlandse vraag als groeimotor. De inflatie is de afgelopen maanden in alle landen in de regio toegenomen, als gevolg van de hogere energie- en voedselprijzen. De twaalfmaands HICP-inflatie bedroeg in januari in Tsjechië 1,9% en in Polen 3,5%. In Hongarije fluctueerde de inflatie de afgelopen maanden tussen 4% en 5%. In Roemenië bleef de inflatie met 7,% in januari hoog. Dit is deels het gevolg van de BTWverhoging medio 21. Vooruitblikkend wordt verwacht dat de inflatie verder toeneemt naarmate de hogere grondstoffenprijzen en de fiscale wijzingen in de consumptieprijzen worden verdisconteerd. De inflatiedruk wordt mogelijk wel getemperd door de bestaande onbenutte capaciteit. In de kleinere EU-landen buiten het eurogebied, te weten Bulgarije, Letland en Litouwen, herstelt de economische bedrijvigheid zich dankzij een sterke buitenlandse vraag en het daarmee gepaard gaande herstel van de industriële productie. De binnenlandse vraag blijft daarentegen relatief zwak. Vooruitblikkend wordt verwacht dat het economische herstel doorzet, hoewel de zeer zwakke arbeidsmarkt en de krappe kredietvoorwaarden neerwaartse druk blijven uitoefenen op de binnenlandse vraag. Ook in de kleinere EU-landen buiten het eurogebied is de inflatie de laatste maanden gestegen. In Bulgarije bedroeg de inflatie in januari 211 4,3%, in Letland 3,5% en in Litouwen 2,8%. 13

14 O v e r i g e E u r o p e s e l a n d e n De Turkse economie gaf in de eerste drie kwartalen van 21 een sterke groei te zien. Het bbp steeg in het derde kwartaal van 21 op jaarbasis met ongeveer 5,5%, dankzij de binnenlandse vraag (zie Grafiek 4). De beschikbare cijfers bevestigen dat deze trend zich in het laatste kwartaal van 21 heeft voortgezet. De twaalfmaands inflatie bedroeg in januari 211 4,9%, een daling ten opzichte van 6,4% in december. Eind 21, begin 211 heeft de Turkse centrale bank de bijzondere liquiditeitssteun ingetrokken en de reserveverplichtingen verhoogd, alsmede de weekrente op repo s van 7% tot 6,25% verlaagd, dit laatste om de instroom van korte-termijnkapitaal tegen te gaan. Al met al blijven de vooruitzichten voor de Turkse economie positief, als gevolg van aanhoudende monetaire en budgettaire stimuleringsmaatregelen en een aantrekkende binnenlandse vraag. Het stijgende tekort op de lopende rekening en de mogelijkheid van een plotselinge terugval van de kapitaalinstroom zijn potentiële neerwaartse risico s. In Rusland stokte het herstel van de economische bedrijvigheid in het derde kwartaal van 21 als gevolg van de extreme hittegolf die het land heeft geteisterd. Aangezien deze schok echter van tijdelijke aard was, trok de groei tegen het einde van het jaar weer aan, zoals de voorlopende indicatoren al hadden voorspeld. Volgens voorlopige ramingen steeg het reële bbp in 21 met circa 4%. De twaalfmaands inflatie steeg verder en kwam in januari 211 uit op 9,6%, vooral als gevolg van de voedselprijzen, die als gevolg van de hittegolf aanhoudend zijn gestegen. De Russische centrale bank heeft haar belangrijkste rentetarieven per 28 februari met 25 basispunten verhoogd. De basisherfinancieringsrente steeg naar 8%, terwijl de rente op depositotransacties naar 3% is verhoogd. Tegelijkertijd zijn ook de reserveverplichtingen voor de tweede achtereenvolgende maand verhoogd en heeft de centrale bank de bandbreedtes vergroot waarbinnen de roebel mag fluctueren. Vooruitblikkend wordt verwacht dat het tempo van het economische G r a f i e k 4 B e l a n g r i j k s t e o n t w i k k e l i n g e n i n d e g r o t e o p k o m e n d e e c o n o m i e ë n Brazilië China India Rusland Turkije Productiegroei 1) Inflatie 2) (mutaties in procenten per kwartaal; kwartaalgegevens) (consumptieprijzen; mutaties in procenten per jaar; maandgegevens) Bron: Haver Analytics. 1) Voor seizoen gecorrigeerde gegevens voor Brazilië, China en India. Niet voor seizoen gecorrigeerde gegevens voor Rusland en Turkije. 2) Groothandelsprijsindex voor India. 14

15 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied herstel zal afhangen van de ontwikkeling van de grondstoffenprijzen, aangezien Rusland een van de belangrijkste exporteurs van olie en gas is. O p k o m e n d e l a n d e n i n a z i Ë In de opkomende landen in Azië was in het vierde kwartaal van 21 wederom sprake van een sterke economische bedrijvigheid. De twaalfmaands bbp-groei nam in de meeste landen licht toe ten opzichte van het niveau in het derde kwartaal. Hoewel de budgettaire en monetaire steunmaatregelen geleidelijk aan worden ingetrokken, wordt de economische groei in de regio niettemin gedragen door de particuliere consumptie en de investeringen in vaste activa, waarbij de binnenlandse vraag wordt gevoed door een sterke netto kapitaalinstroom, met inbegrip van directe buitenlandse investeringen. Het uitvoersaldo leverde in het vierde kwartaal gemiddeld nog steeds een positieve bijdrage, die echter wel lager lag dan in de eerste helft van 21. De inflatie blijft hoog, als gevolg van de stijgende voedsel- en grondstoffenprijzen en de sterke binnenlandse vraag. In reactie hierop hebben de meeste centrale banken in de regio hun monetaire beleid de laatste maanden verkrapt. In China steeg het reële bbp in 21 op jaarbasis met 1,3%, waaruit kan worden opgemaakt dat de economie veerkrachtig genoeg is om de gevolgen van de in de loop van 21 ingetrokken stimuleringsmaatregelen op te vangen (zie Grafiek 4). De krachtige economische groei werd met name gedragen door sterke investeringen en een aantrekkende buitenlandse vraag. De twaalfmaands CPI-inflatie versnelde in het laatste kwartaal van 21 tot 4,7%, ten opzichte van 3,5% in het derde kwartaal, waarmee de twaalfmaands CPI-inflatie over heel 21 uitkwam op 3,3%, boven het streefniveau van 3%. Vanwege de ongebruikelijk koude winter en de vakantieperiode in verband met het Chinese Nieuwjaar zijn de voedselprijzen sinds eind december weer gestegen. Daarnaast wordt verwacht dat de inflatiedruk de komende maanden hoog blijft als gevolg van de hoge grondstoffenprijzen en de ruime binnenlandse liquiditeit. De People s Bank of China heeft haar monetaire beleid begin 211 verder verkrapt. De als benchmark gebruikte eenjaars krediet- en depositorente is voor de derde maal sinds oktober 21 per 9 februari met 25 basispunten verhoogd tot respectievelijk 3% en 6,6%. Voorts is in een aantal grote steden op 28 januari 211 een vastgoedbelasting ingevoerd om speculatie op de vastgoedmarkt tegen te gaan, gekoppeld aan administratieve maatregelen om de kosten van hypotheekleningen te verhogen. In Zuid-Korea steeg het reële bbp in het vierde kwartaal van 21 op jaarbasis met 4,9%, ten opzichte van 4,5% in het derde kwartaal. Ten opzichte van het derde kwartaal werd de grootste bijdrage aan de economische groei geleverd door het hogere uitvoersaldo en de aanhoudend veerkrachtige particuliere consumptie, terwijl de investeringen in de bouw afnamen. De twaalfmaands CPI-inflatie steeg in januari 211 tot 4,1%, licht boven de door de Bank of Korea vastgestelde bandbreedte van 2% tot 4%. Intussen had de centrale bank de beleidsrente op 13 januari 211 al voor de derde maal sinds juli 21 met 25 basispunten verhoogd tot 2,75%. In India bleef de economische bedrijvigheid krachtig. Het reële bbp steeg in het laatste kwartaal van 21 op jaarbasis met 9,7%, tegen 1,5% in het derde kwartaal. De stijging van de groothandelsprijzen, de voornaamste inflatiemaatstaf voor de Reserve Bank of India, bleef in januari met 8,2% op een hoog niveau. De Reserve Bank of India handhaafde haar beleid van geleidelijke monetaire verkrapping en heeft de belangrijkste rentetarieven op 27 januari 211 met 25 basispunten verhoogd tot respectievelijk 5,5% (reverse repo s) en 6,5% (repo s). Dit is de zevende verhoging van de beleidsrente sinds maart

16 De economische groei in de ASEAN-5-landen (Indonesië, Maleisië, de Filippijnen, Singapore en Thailand) bleef ook in het laatste kwartaal van 21 krachtig. In Indonesië, Maleisië en de Filippijnen werd de economische groei in het vierde kwartaal met name gedragen door de particuliere consumptie, terwijl in Singapore en Thailand het uitvoersaldo een sterke bijdrage leverde. In Indonesië en Thailand is de beleidsrente in de afgelopen zes maanden verhoogd. De vooruitzichten voor de opkomende landen in Azië duiden op een aanhoudend krachtige groeiontwikkeling, gekoppeld aan een sterke binnenlandse vraag. In dat kader zou, gezien de kleiner wordende output gap en de toenemende inflatiedruk, bezorgdheid kunnen ontstaan omtrent oververhitting. Anderzijds is sprake van potentiële neerwaartse risico s in verband met onzekerheid omtrent de buitenlandse vraag, een verdere stijging van de grondstoffenprijzen en de effecten van de volatiele kapitaalstromen. M I D D E N - O O S T E N E N A F R I K A De economische groei heeft zich in veel olie-exporterende landen in het Midden-Oosten en Afrika in 21 hersteld tot het niveau van voor de crisis, dankzij de grote vraag naar olie en de hoge olieprijzen. Daarnaast betekenden de relatief lage schuldniveaus en de grote internationale reservevoorraden dat de overheden in deze landen omvangrijke budgettaire steunmaatregelen in stand konden houden, zoals uitgaven aan infrastructuur en maatregelen om ook andere sectoren dan de olieindustrie te ondersteunen. Hoewel de inflatiedruk in de tweede helft van 21 is gestegen, bleef de inflatie ver beneden het niveau van voor de mondiale crisis. Voorlopige cijfers duiden erop dat de reële bbp-groei in Saoedi-Arabië in 21 met 3,8% is gestegen, waarbij de niet aan de olieindustrie gerelateerde overheidssector een sterkere groei te zien gaf dan de rest van de economie. In tegenstelling tot andere opkomende markteconomieën neemt de consumptieprijsinflatie in Saoedi-Arabië al sinds augustus 21 langzaam af. De CPIinflatie bedroeg in het vierde kwartaal van 21 5,7% op jaarbasis en daalde in januari 211 verder tot 5,3%. Ook in de niet-olie-exporterende landen in de regio trok het tempo van de bbp-groei in 21 aan. Het herstel werd gedragen door een hogere vraag naar - en de hogere prijzen van - grondstoffen (uitgezonderd olie) en door het ruime budgettaire en monetaire beleid. Hoewel de consumptieprijzen in de meeste van deze landen in het vierde kwartaal van 21 licht zijn gestegen, blijft de inflatieontwikkeling gematigd. De robuuste economische ontwikkeling zoals die zich in de meeste landen in het Midden-Oosten en Afrika in 21 heeft voorgedaan, zal naar verwachting doorzetten als gevolg van een krachtige vraag naar grondstoffen en de wereldwijd hoge grondstoffenprijzen. De geopolitieke spanningen in de regio hebben echter tot grote onzekerheid geleid, waardoor de neerwaartse risico s voor de economische vooruitzichten zijn toegenomen. Een bijkomend probleem voor de niet-olie-exporterende landen houdt verband met de omstandigheid dat de forse stijging van de wereldwijde voedsel- en energieprijzen in de laatste maanden de inflatie kan aanwakkeren, dan wel negatieve gevolgen kan hebben voor de begrotingssaldi, vanwege de subsidieregelingen die in deze landen van toepassing zijn. L a t i j n s - a m e r i k a Na een sterke groei in de eerste helft van 21 geven hoogfrequente indicatoren aan dat de economische bedrijvigheid in Latijns-Amerika in de tweede helft van het jaar is afgenomen naar een meer duurzaam tempo. De groeimatiging was met name het gevolg van het geleidelijk terug- 16

17 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied draaien van de stimuleringsmaatregelen door de overheid en een normalisering van de mondiale voorraadcyclus. De inflatiedruk binnen de regio is echter toegenomen. In Mexico bedroeg het reële bbp in het vierde kwartaal van 21 op jaarbasis 4,4%, ten opzichte van 5,3% in het derde kwartaal. De twaalfmaands consumptieprijsinflatie lag hoger dan in de voorgaande kwartalen en kwam in het vierde kwartaal gemiddeld uit op 4,3%. In Argentinië blijft de economische bedrijvigheid stevig groeien dankzij een sterke vraag vanuit Brazilië, voortzetting van het stimuleringsbeleid en hoge grondstoffenprijzen. Als gevolg hiervan bleef de industriële productie in het vierde kwartaal van 21 snel groeien (1,6% hoger dan vorig jaar). De twaalfmaands CPI-inflatie bedroeg in het vierde kwartaal van 21 gemiddeld 11,1% en bleef daarmee ongewijzigd ten opzichte van het vorige kwartaal. In Brazilië was de economische groei in de eerste helft van 21 krachtig, waarbij als gevolg van de aanhoudend sterke binnenlandse vraag een krappe situatie op de arbeidsmarkt ontstond en het tekort op de lopende rekening toenam. In de tweede helft van het jaar vertoonde de economische bedrijvigheid echter tekenen van vertraging. Als gevolg hiervan lag de gemiddelde groei van de industriële productie in het vierde kwartaal met 3,5% op jaarbasis fors lager dan in het derde en tweede kwartaal (respectievelijk 8,1% en 14,2%). De twaalfmaands inflatie steeg in Brazilië in het vierde kwartaal tot 5,5%, ten opzichte van 4,5% in het derde kwartaal. Al met al is de economische bedrijvigheid in Latijns-Amerika in 21 snel toegenomen. Vooruitblikkend wordt verwacht dat de economische bedrijvigheid zich normaliseert naarmate de stimuleringsmaatregelen geleidelijk aan worden ingetrokken. Daarbij zullen de hoge landbouwprijzen en het gunstige externe financieringsklimaat naar verwachting een bijdrage aan de groeiontwikkeling blijven leveren g r o n d s t o f f e n m a r k t e n De olieprijzen zijn de afgelopen drie maanden fors gestegen. De opwaartse trend die in september 21 inzette, werd daarmee voortgezet (zie Grafiek 5). Op 2 maart bedroeg de prijs van ruwe Brent-olie USD 113,6 per vat, 45% hoger dan begin 21 en 22% hoger dan begin 211. Marktdeelnemers verwachten op de middellange termijn licht lagere olieprijzen; de prijs van futures december 212 bedraagt USD 111 per vat. De olieprijzen werden de afgelopen drie maanden opgestuwd door sterke fundamentele ontwikkelingen aan de vraagzijde en onzekerheid over toekomstige leveringen. Wat de vraagzijde betreft, heeft het Internationaal Energie Agentschap zijn vraagprojecties voor 21 en 211 herhaaldelijk opwaarts bijgesteld, vooral vanwege hogere aannames omtrent de groei van de wereldeconomie. Aan de aanbodzijde G r a f i e k 5 B e l a n g r i j k e o n t w i k k e l i n g e n o p d e g r o n d s t o f f e n m a r k t e n ruwe olie, Brent (USD per vat; links) grondstoffen m.u.v. energie (USD; index: 21 = 1; rechts) Bronnen: Bloomberg en HWWI

18 hebben de olieproducenten niet snel op de hogere prijzen ingespeeld. Zo hebben de OPEClanden hun productiequota tijdens de OPEC-vergadering in december niet verhoogd, ondanks de ruim aanwezige reservecapaciteit. Daarnaast is door de politieke onrust in het Midden-Oosten en Noord-Afrika bezorgdheid ontstaan over de mogelijkheid dat de leveringszekerheid in gevaar komt door geopolitieke factoren, waardoor de opwaartse druk op de olieprijzen verder toenam. De huidige situatie heeft veel weg van de situatie in 28, maar de hoge voorraadniveaus en het feit dat de OPEC-landen hun productie nog fors kunnen opschroeven, bieden tot op zekere hoogte een buffer tegen verdere omvangrijke prijsstijgingen. Ook de prijzen van grondstoffen ongerekend energie gaven de afgelopen maanden een opmerkelijke stijging te zien en bevinden zich globaal gezien weer op het piekniveau van 28, vooral onder invloed van de voedselprijzen. Een krachtige vraag gekoppeld aan slechte weersomstandigheden zorgden voor een neerwaartse bijstelling van de productieramingen in Noord-Amerika en Australië, waardoor opwaartse druk is ontstaan op de prijzen van graan en maïs. Ook de metaalprijzen zijn de laatste drie maanden gestegen, met name de prijs van koper. De geaggregeerde prijsindex van grondstoffen ongerekend energie (uitgedrukt in Amerikaanse dollars) lag eind februari 35% hoger dan begin 21 en 3% hoger dan begin W I S S E L K O E R S E N E F F E C T I E V E W I S S E L K O E R S V A N D E E U R O De euro vertoonde in 21 en begin 211 in nominaal-effectieve termen vrij grote schommelingen. Van medio 21 tot begin november 21 steeg de euro in waarde en werden veel van de verliezen uit begin 21 goedgemaakt. In december 21 zette weer een waardedaling in en de euro sloot het jaar ongeveer 8% lager af dan het gemiddelde over 29 (zie Grafiek 6). Op 2 maart stond de euro in nominaal-effectieve termen afgemeten aan de valuta s van de 2 belangrijkste handelspartners van het eurogebied ongeveer 1,9% hoger dan aan het eind van november 21 en,6% onder het gemiddelde niveau van 21. Het verloop van de wisselkoers van de euro in 21 lijkt grotendeels te zijn bepaald door veranderingen in de marktperceptie van enerzijds de budgettaire en economische vooruitzichten van sommige landen van het eurogebied en anderzijds de kracht van het wereldwijde economische herstel in verhouding tot het eurogebied. De appreciatie van de euro van juni tot begin november lijkt verband te hebben gehouden met een afname van de bezorgdheid in de markt omdat toen de bijzonderheden van de institutionele mechanismen die in het leven werden geroepen om de financiële problemen in sommige landen van het eurogebied aan te pakken, duidelijk werden. De depreciatie in de laatste twee maanden van 21 lijkt daarentegen deels verband te hebben gehouden met een hernieuwde risicoaversie op grond van de toegenomen bezorgdheid over de budgettaire vooruitzichten van deze landen. In de afgelopen drie maanden was de stijging van de nominaal-effectieve wisselkoers van de euro voornamelijk het gevolg van het sterker worden van de euro ten opzichte van de Amerikaanse dollar en de belangrijkste Aziatische valuta s. Dit werd slechts gedeeltelijk tenietgedaan door de depreciatie van de euro ten opzichte van de Zweedse kroon, de Noorse kroon, de Zwitserse frank, de Hongaarse forint, de Poolse zloty en de Tsjechische kroon (zie Tabel 1). De impliciete volatiliteit van de bilaterale wisselkoersen van de euro ten opzichte van andere belangrijke valuta s (de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen) is sinds eind november 21 gedaald, zowel op de korte als op de lange termijn; dit wijst op een afname van de onzekerheid op de valutamarkt. Eind februari 211 begon de volati- 18

19 ECONOMISCHE EN MONETAIRE ONTWIKKELINGEN De externe omgeving van het eurogebied G r a f i e k 6 D e e f f e c t i e v e w i s s e l k o e r s v a n d e e u r o : b e l o o p e n u i t s p l i t s i n g 1 ) (daggegevens) Index: 1999-I = , Bijdragen aan de mutaties van de effectieve wisselkoersen van de euro 2) 3 november 21-2 maart 211 (procentpunten) 2, ,5 1, , 1, ,5, ,, 1 1 -,5 -,5 97 IV I II III IV I liteit echter weer te stijgen, in lijn met de algemene toename van de onzekerheid in de markt in verband met de geopolitieke spanningen in Noord-Afrika (zie Grafiek 8). Wat de indicatoren van het internationale concurrentievermogen van het eurogebied in termen van prijzen en kosten betreft, lag in februari 211 de reëel-effectieve wisselkoers van de euro op basis van consumentenprijzen (afgemeten aan de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied) 1,8% lager dan het gemiddelde niveau in 21 (zie Grafiek 7). -1, USD GBP -1, JPY CNY CHF SEK OLS overige EER- 2 Bron:. 1) Een stijging van de index betekent een appreciatie van de euro ten opzichte van de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied (waaronder alle niet aan het eurogebied deelnemende lidstaten van de EU). 2) De bijdragen aan de mutaties van de effectieve wisselkoersen van de euro ten opzichte van de valuta s van de zes belangrijkste handelspartners van het eurogebied worden afzonderlijk getoond. De categorie Overige lidstaten (OLS) betreft de geaggregeerde bijdrage van de munt eenheden van de niet aan het eurogebied deelnemende lidstaten van de EU (met uitzondering van het Britse pond en de Zweedse kroon). Overige betreft de geaggregeerde bijdrage van de valuta s van de resterende zes handelspartners van het eurogebied aan de effectieve koers index voor de groep van 2 handelspartners. De mutaties zijn berekend met behulp van de overeenkomstige totale handels gewichten in de effectieve koersindex voor de groep van 2 handelspartners. T a b e l 1 B e l o o p v a n d e w i s s e l k o e r s v a n d e e u r o 1 ) (daggegevens; eenheden nationale valuta per euro; mutaties in procenten) Gewicht in effectieve koersindex voor de groep van 2 handelspartners Niveau op 2 maart 211 Appreciatie (+)/depreciatie (-) van de euro per 2 maart 211 Sinds: 3 november 21 1 januari 211 Ten opzichte van: gemiddelde voor 21 Amerikaanse dollar 19,4 1,38 6,2-4, 4,2 Britse pond 17,8,848 1,2-4,9-1,2 Chinese renminbi 13,6 9,8 4,7-7,6 1,2 Japanse yen 8,3 113,3 4, -15,2-2,5 Zwitserse frank 6,4 1,28-1,5-13,9-7,3 Poolse zloty 4,9 3,98-2,1-2,9 -,3 Zweedse kroon 4,9 8,73-4,8-14,3-8,4 Tsjechische kroon 4,1 24,29-2,5-7,6-3,9 Koreaanse won 3, ,74 2,9-6,5 1,5 Hongaarse forint 3,1 271,28-4,5,5-1,5 Nominaal-effectieve koers 2) 13,9 1,9-7,1 -,6 Bron:. 1) Bilaterale wisselkoersen in aflopende volgorde van handelsgewicht in de koersindex voor de groep van 2 handelspartners. 2) Nominaal-effectieve wisselkoers van de euro ten opzichte van de valuta s van 2 van de belangrijkste handelspartners van het eurogebied. 19

20 G r a f i e k 7 N o m i n a a l - e n r e ë e l - e f f e c t i e v e w i s s e l k o e r s e n v a n d e e u r o 1 ) (maand-/kwartaalgegevens; index 1999-I = 1) 12 nominaal reëel, gedefleerd met de CPI reëel, gedefleerd met bbp reëel, gedefleerd met de arbeidskosten per eenheid product in de totale economie 12 G r a f i e k 8 W i s s e l k o e r s e n e n i m p l i c i e t e v o l a t i l i t e i t e n (daggegevens) Impliciete volatiliteiten in wisselkoersen (driemaands) USD/EUR GBP/EUR JPY/EUR Bron:. 1) Een stijging van de effectieve koersindices voor de groep van 2 handelspartners betekent een appreciatie van de euro. De meest recente waarnemingen voor de maandgegevens betreffen februari 211, terwijl die voor de reëeleffectieve wisselkoersindices voor de groep van 2 handelspartners op basis van het bbp en de arbeidskosten per eenheid product in de totale economie het derde kwartaal van 21 betreffen en deels gebaseerd zijn op ramingen. 8 8 nov. feb. mei aug. nov. feb Bron: Bloomberg. 8 Deze reëel-effectieve depreciatie was het gevolg van zowel de nominale depreciatie van de euro als een lagere consumptieprijsinflatie in het eurogebied dan bij de handelspartners. B I L A T E R A L E W I S S E L K O E R S E N De wisselkoers van de euro vertoonde sinds medio 21 grote schommelingen. Na van midden juni tot begin november aanzienlijk in waarde te zijn gestegen ten opzichte van de Amerikaanse dollar, deprecieerde de euro weer tot begin januari, om in maart 211 het verlies weer grotendeels goed te hebben gemaakt. De waardestijging van de euro van juni en tot begin november 21 was mede het gevolg van afnemende bezorgdheid over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën in sommige lidstaten van het eurogebied en door de publicatie van, vergeleken met het eurogebied, zwakker dan verwachte economische cijfers voor de Amerikaanse economie. De korte periode van depreciatie aan het eind van 21 hield mogelijk mede verband met hernieuwde bezorgdheid over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën in sommige lidstaten. De USD/EUR-wisselkoers werd ook beïnvloed door veranderingen in rente-ecarts die globaal positief uitwerkten voor de euro, vooral aan het eind van de verslagperiode. Per saldo steeg de euro tussen 3 november 21 en 2 maart 211 6,2% ten opzichte van de Amerikaanse dollar en noteerde daarmee 4,2% boven het gemiddelde van 21 (zie Grafiek 6 en Tabel 1). Gedurende de eerste drie kwartalen van 21 deprecieerde de euro verder ten opzichte van de Japanse yen, waardoor de appreciatie in 29 volledig werd teruggedraaid, om een niveau te bereiken dat voor het laatst medio 21 werd gehaald. Na een scherpe appreciatie halverwege 2